كمون

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

زیره سبز: تخم گياهى است از خانوادۀ Umbelliferae ، جنس Cuminum كه نام علمى آن Cuminum cyminum L.

مى‌باشد.

زیره سیاه: ميوۀ گياهى است از خانوادۀ Umbelliferae

نام علمى گياه Carum carvi L. و مترادفهاى آن Apium carvi Crantz. و Bunium carvi M. B.

از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

هندى : زيره و جيره نامند

فارسی: زیره، زيرۀ سياه : «زيره» ، «شاه‌زيره» ، «زيرۀ رومى» و «زيرۀ كرمانى»

عربی:سنوت، زیره سیاه:«تقده» و «كمون رومى»

یونانی: معرب از خامون يوناني است وكرمينونو باسلیفون و به معنى ملوكي است

انگلیسی: زیره سبز:Cumin seed ،زیره سیاه:Caraway و Caraway seed

فرانسه:زیره سبز:Cumin ،زیره سیاه:Carvi يا Carvi offcinal يا Cumin des pres

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

برى و بستانى می باشد و هر يك را اصناف مختلفه است

و سياه برى و بستانی را كمون كرمانى و زرد را فارسى

و شامى و سفيد را نبطى نامند

و اخیر زيرهء سبز است

و برى هر صنفى قويتر از بستانى و صنفى از برى سياه

و شبيه به شونيز و قوى الحرارة و از مطلق كمون مراد كرمانى است

و بهترين اقسام كرمانى برى و زبونترين سفيد بستانى است

و نبات او از رازيانه كوچكتر و برگش مستدير

و قبه ان مانند شبت است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص224[

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

تخم نباتى است از رازيانه باريكتر و سياه و سبز و زرد و سفيد مى‏باشد

و نبات آن از رازيانه كوچكتر و برگ آن مستدير و قبه آن مانند شبت و معروف است

و كرمانى آن سياه رنگ ريزه دانه خوشبو كه به يونانى باسليقون نامند به معنى ملوكى

و فارسى آن زرد رنگ خوشبو

و هر يك برّى و بستانى

پس فارسى تازه جيّد آن و بدترين همه نبطى سفيد و بستانى است و مغشوش به كرويا مى‏نمايند

و فرق به خوشبويى و استطالت زيره كرمانى و اكثر مستعمل تخم آن است هم از داخل و هم از خارج

و از برّى نوعى مى‏باشد ساق آن باريك به قدر يك شبر و بر آن چهار و يا پنج برگ مشقق شبيه به برگ شاهتره

و بر سر آن قبه‏هاى كوچك مستدير پنج و يا شش و نرم و در آن ثمر چيزى مانند كاه

و يا نخاله محيط به تخم آن و تخم آن بسيار تندتر از كمون بستانى.

و نيز نوعى مى‏ باشد از برّى شبيه به بستانى در غلافى شبيه به قرن از دو جانب آن رسته

و طعم آن تلخ و تند و يحتمل كه اين نوع چيزى باشد كه به هندى كالى زيرى نامند و در همين باب مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 682



زيرۀ سياه گياهى است دوساله مانند هويج (بعضى از ارقام آن يكساله است) ،

ساقۀ آن توخالى و برگهاى آن سبز با بريدگى و تقسيمات دومرتبه‌اى به طورى كه به صورت نوار

نخى‌مانند شود درمى‌آيد. گلهاى آن سفيدرنگ به صورت چتر مركب

در انتهاى ساقه‌هاى گل‌دهنده كه بلندى آنها به  ٩٠ - ۵٠  سانتى‌متر مى‌رسد ظاهر مى‌شوند.

ريشۀ آن دوكى‌شكل و ميوۀ آن دراز باريك خميده به طول  ۵  ميلى‌متر كه در دو طرف باريك مى‌شود.

ارقام دوسالۀ زيره احتياج به يك دورۀ رويش دوم براى رسيدن ميوه دارد. بذرى كه در بهار كاشته مى‌شود

پس از 20-15 روز جوانه مى‌زند و به رشد خود ادامه مى‌دهد

و در تابستان سال بعد رشد گياه كامل شده و به دانه مى‌نشيند. خاكهاى رسى كمى سبك كه قابل نفوذ و پرقوت و غنى از مواد آلى باشند، براى زيره مناسب است.

بذر زيره را در زراعتهاى خطى روى خطوطى به فاصلۀ  ٣٠  سانتى‌متر مى‌كارند و به اين ترتيب در حدود  ١۵ - ١٠  كيلوگرم در هكتار بذر مصرف مى‌شود.

معمول است در زراعت دوسالۀ زيره، براى اينكه حد اكثر استفاده از زمين بشود

گياه زيره را با گياه ديگرى كه در سال اول مى‌رسد و برداشت مى‌شود، نظير خشخاش، خردل، لوبيا،

شبدر سفيد يا گشنيز و امثالهم توأما مى‌كارند. گياه سال اول، قبل از اينكه شاخه‌هاى گلدار زيره نمايان شود، برداشت مى‌شود.

گلهاى زيره معمولا در ارديبهشت سال دوم ظاهر مى‌شود و  ۵ / ٢ - ٢  ماه بعد ميوۀ آن كه زيره است، مى‌رسد و همين‌كه تقريبا تمام ميوه‌ها به رنگ قهوه‌اى درآمد

برداشت محصول بايد با احتياط آغاز شود. معمول است اگر قدرى زودتر برداشت آغاز شود، بهتر است تا ديرتر آغاز گردد

زيرا در صورت دير شدن چترهاى ميوه خشك شده و در موقع برداشت مى‌ريزند كه قسمتى از محصول هدر مى‌رود

و بهتر است برداشت محصول صبح زود وقتى كه هنوز شبنمها روى بوته‌ها هستند، انجام شود

زيرا در اين صورت خيلى كمتر دانه‌ها مى‌ريزد.

پس از برداشت، شاخه‌هاى ميوه‌دار را روى‌هم دسته كرده و  ٢٠ - ١۵  روز در محل كوبيدن مى‌گذارند تا رسيدن ميوه‌ها كامل شود و پس از آن كوبيده و بوجارى مى‌نمايند.

تخم زيرۀ سياه كه نيمه‌اى از هر ميوه است در حدود 5/0 سانتى‌متر طول دارد.

دو طرف آن باريك است، رنگ آن قهوه‌اى سير متمايل به سياه و داراى  ۵  خط برآمده كمرنگ طولى در سطح مى‌باشد.

مقدار محصول زيرۀ سياه 2-1 تن در هكتار مى‌شود. كاه كلش آن پس از برداشت، علوفۀ خوبى براى گاو شيرده مى‌باشد.


زيرۀ سبز گياهى است يكسالۀ علفى كه ارتفاع آن تا  ۶٠  سانتى‌متر مى‌رسد.

برگهاى آن مانند زيرۀ سياه بريده شده به شكل نوارهاى باريك نخى‌شكل و سبز مى‌باشد.

گلهاى آن كوچك سفيد يا صورتى و به‌طور چتر مركب در انتهاى ساقۀ گل‌دهنده در ماههاى ارديبهشت و خرداد ظاهر مى‌شود.

ميوۀ آن به طول  ۵  ميلى‌متر و باريك در دو انتها و بسيار معطر و نافذ با طعمى گرم كه در آلمان مرسوم است با نان و در هلند با پنير مخلوط مى‌نمايند

و رنگ آن سبز و خاكسترى و در بعضى واريته‌ها حتى سفيد و زرد است.

ريشۀ آن دراز عمودى است.تكثير زيرۀ سبز از طريق كاشت بذر آن است كه در اسفند و يا اوايل بهار در زمين اصلى كاشته مى‌شود،

پس از چند ماه يعنى در اواخر تابستان برداشت مى‌شود. برداشت زيرۀ سبز چون ميوه‌ها در يك زمان نمى‌رسند كمى مشكل است و بايد با دقت انجام گيرد تا هدر نرود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 358-363

[pejuhesh237]

زيرهء سبز : در اكثر مكان می باشد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص224


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

نوع بری: منبت آن بالاى تلها است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 682

اين گياه ابتدا در سواحل نيل مى‌روييده ولى حالا به‌طور وحشى در نواحى وسيعى با آب و هواى مديترانه‌اى مى‌رويد.

در ايران در تبريز و ساير نقاط كاشته مى‌شود.


زیره سیاه:زيره در اغلب كشورهاى جهان كاشته مى‌شود و در حال حاضر بازار عمدۀ صادرات زيرۀ سياه در دست هلند است.

از ايران نيز مقدارى صادر مى‌شود. زيره در ايران كرمان، كوه لاله‌زار، نهاوند، دامنه‌هاى البرز و كندوان به‌طور خودرو مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 358-363

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و در اول سيم گرم و خشك و قوتش تا هفت سال باقى مي ماندکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص224

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

در دويّم گرم و در سيّم خشك کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 682

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و بسيار ملطف و مدر بول و شير و عرق

و حابس طبع و حيض ترياق سموم هوام

و محلل رياح و نفخ و هاضم و محرك آروغ و ملطف لحوم غليظه

و جهة عسر نفس و مغص ريحى و رفع خواهش گل

و امثال او و فواق رطوبى و ورم ريحى سپرز

و بو دادهء او جهة اسهال رطوبى نافع

و به سركه پروردهء او كه بعد از آن برشته باشند قوى القبض

و در رفع رطوبات معده قوى الاثر است

و حقنه و طبيخ او محلل نفخ

و فرزجه او با روغن زيتون قاطع حيض

و مضمضهء طبيخ او مسكن درد دندان و نزلات خصوصا با صعتر

و قطور او جهة قرحهء چشم

و جرب و با سفيدهء تخم مرغ جهة رمد حارو طلاى او جالى بشره

و آب افشردهء او جهة طرفه و با نمك جهة سبل و ناخنه و سعوط او با سركه جهة رعاف

و ضماد او با روغن زيتون جهة ورم سپرز و با آرد باقلى جهة ساير اورام نافع

و مضر ريه و مصلحش سركه

و قدر شربتش دو درهم و بدل كرمانى ساير اقسام او

و بدل كمون شامى كرويا و تخم گندنا است

و مداومت جرم و عرق او مورث لاغرى و زردى رخسار است

و چون آب زيره را بر بدن مولود در حين ولادت بمالند

بالخاصية در مدت العمر منع تولد قمل می كند و از مجربات دانسته‌اند

و قسم نبطى او كه به فارسى زيره سبز گويند ملين طبع است

و نوع برى كه شبیه به شونيز است جهة گزيدن هوام و تقطير البول

و اخراج سنگ مثانه و خون منجمد آن بيعديل

و خصوصا چون با آب كرفس بستانى بنوشند

و با سركه جهة فواق و كرم معده

و ضماد او با روغن زيتون و عسل رافع رنگ خون مردهء تحت جلد است

و جهة ورم حار انثيان مفيد.

(+ در عجایب المخلوقات مذکور است

که زیره سیاه را هرگاه در برج کبوتران آویزند از آنجا جایی دیگر نروند

و هر کبوتری که بوی آن را بشنود آنجایی شود

- زیره سبز را هرگاه بکوبند و یک شب در آب خیسانده

آب مذکور را بر هر چوبی که مالند از ارضه و موریانه ایمن بوده باشد.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص224


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مسخن و مقطع و محلل و مجفف و قابض.

و قطور آب ممضوغ آن در چشم قاطع خون آن و جالى غشاوه و قرحه چشم و طرفه و كمنة الدم خصوصاً كه با زيت مخلوط نموده باشند

آشاميدن آن با سركه ممزوج با آب جهت عسر نفس و نفس الانتصاب و خفقان بارد

و چون با نمك بخايند و فرو برند قطع سيلان رطوبات معده نمايد

و مداومت خوردن به سركه پرورده خشك نموده آن قاطع شهوت گل خوردن و فحم و امثال آن

و احتقان به طبيخ آن محلل رياح و نفخ امعا و معده و گرده

و ضماد آن با زيت محلل ورم طحال

مدمل جراحات چون در آنها پر نمايند.

طلاى آن و يا اغتسال بدان جالى بشره

مضر ريه، مصلح‏ آن كثيرا.

مقدار شربت آن‏: دو درم.

بدل‏ كرمانى آن يك وزن و نيم نبطى آن و گويند بدل آن كرويا است و در طرد رياح مغز شاهدانه و بدل فارسى نيم وزن آن كرمانى

و گويند بدل آن تخم كرنب است و بدل شامى كرويا و تخم گندنا و زيره جهت مبرودين و مشايخ و بلغمى مزاجان بسيار نافع

و چون با افاويه و شبت و دارچينى در طبخ لحوم غليظه داخل نمايند آنها را لطيف و قوى و ملين و مدر بول و محلل نفخ گرداند.

كمون نبطى :

عصاره صمغ آن جالى بصر و جالب دمعه و داخل ادويه گاوى و نتف شعر منقلب مى‏نمايند


و چون بعد از نتف بر آن بمالند ديگر نرويد و چون بر جرب چشم بمالند آن را زايل گرداند


و ضماد جرم آن با زيت و عسل جهت رفع سياهى كه در چشم به هم رسيده باشد

و آشاميدن عصاره آن با ماء العسل مسهل و آشاميدن حشيش آن مدر بول است


و دستور مدبر نمودن آن و سفوف و دوا و جوارشات و شراب‏ كمون در قرابادين كبير مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 682

[pejuhesh237]

و بسيار ملطف و مدر بول و شير و عرق

و حابس طبع و حيض ترياق سموم هوام

و محلل رياح و نفخ و هاضم و محرك آروغ و ملطف لحوم غليظه

و جهة عسر نفس و مغص ريحى و رفع خواهش گل

و امثال او و فواق رطوبى و ورم ريحى سپرز

و بو دادهء او جهة اسهال رطوبى نافع

و به سركه پروردهء او كه بعد از آن برشته باشند قوى القبض

و در رفع رطوبات معده قوى الاثر است


آشاميدن آن با سركه مخلوط با آب براى سختى تنفس و خفقان سرد از نظر تقويت معده و امعاء و كبد

و تحريك اشتها و تحليل باد و نفخ و رفع سكسكۀ رطوبى و ترشى غذا در معده مانند زيرۀ سياه مفيد است،

خصوصا اگر زيرۀ سياه تفت داده شود و سرخ شود و خورده شود

و حقنه و طبيخ او محلل نفخ

و فرزجه او با روغن زيتون قاطع حيض


اگر دم‌كردۀ آن تنقيه شود براى تحليل بادها و نفخ روده‌ها و معده و كليه مفيد است و

اگر با روغن زيتون شياف آن استعمال شود قاطع حيض مى‌باشد و ترشح قاعده را بند مى‌آورد


و مضمضهء طبيخ او مسكن درد دندان و نزلات خصوصا با صعتر

مضمضۀ دم‌كردۀ آن براى تسكين درد دندان مفيد است.

و قطور او جهة قرحهء چشم

و جرب و با سفيدهء تخم مرغ جهة رمد حارو طلاى او جالى بشره

و آب افشردهء او جهة طرفه و با نمك جهة سبل و ناخنه و سعوط او با سركه جهة رعاف

و ضماد او با روغن زيتون جهة ورم سپرز و با آرد باقلى جهة ساير اورام نافع

و مضر ريه و مصلحش سركه

و قدر شربتش دو درهم و بدل كرمانى ساير اقسام او

و بدل كمون شامى كرويا و تخم گندنا است

و مداومت جرم و عرق او مورث لاغرى و زردى رخسار است

و چون آب زيره را بر بدن مولود در حين ولادت بمالند

بالخاصية در مدت العمر منع تولد قمل می كند و از مجربات دانسته‌اند

و قسم نبطى او كه به فارسى زيره سبز گويند ملين طبع است

و نوع برى كه شبیه به شونيز است جهة گزيدن هوام و تقطير البول

و اخراج سنگ مثانه و خون منجمد آن بيعديل

و خصوصا چون با آب كرفس بستانى بنوشند

و با سركه جهة فواق و كرم معده

و ضماد او با روغن زيتون و عسل رافع رنگ خون مردهء تحت جلد است

و جهة ورم حار انثيان مفيد.

(+ در عجایب المخلوقات مذکور است

که زیره سیاه را هرگاه در برج کبوتران آویزند از آنجا جایی دیگر نروند

و هر کبوتری که بوی آن را بشنود آنجایی شود

- زیره سبز را هرگاه بکوبند و یک شب در آب خیسانده

آب مذکور را بر هر چوبی که مالند از ارضه و موریانه ایمن بوده باشد.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص224


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مسخن و مقطع و محلل و مجفف و قابض.



[color=#8000BF]و قطور آب ممضوغ آن در چشم قاطع خون آن و جالى غشاوه و قرحه چشم و طرفه و كمنة الدم خصوصاً كه با زيت مخلوط نموده باشند


از قطره‌هاى آن بتنهايى و يا با روغن زيتون براى خونريزى چشم و زخم چشم و ناخنك چشم استفاده مى‌شود

كه مانع چسبيدن چشم مى‌گردد


و چون با نمك بخايند و فرو برند قطع سيلان رطوبات معده نمايد


است و اگر با نمك جويده شود و بلع شود براى رفع رطوبتهاى معده مفيد است

و مداومت خوردن به سركه پرورده خشك نموده آن قاطع شهوت گل خوردن و فحم و امثال آن

و احتقان به طبيخ آن محلل رياح و نفخ امعا و معده و گرده

و ضماد آن با زيت محلل ورم طحال

مدمل جراحات چون در آنها پر نمايند.

طلاى آن و يا اغتسال بدان جالى بشره

مضر ريه، مصلح‏ آن كثيرا.

مقدار شربت آن‏: دو درم.

بدل‏ كرمانى آن يك وزن و نيم نبطى آن و گويند بدل آن كرويا است و در طرد رياح مغز شاهدانه و بدل فارسى نيم وزن آن كرمانى

و گويند بدل آن تخم كرنب است و بدل شامى كرويا و تخم گندنا و زيره جهت مبرودين و مشايخ و بلغمى مزاجان بسيار نافع

و چون با افاويه و شبت و دارچينى در طبخ لحوم غليظه داخل نمايند آنها را لطيف و قوى و ملين و مدر بول و محلل نفخ گرداند.

[color=#FF00FF]كمون نبطى :

عصاره صمغ آن جالى بصر و جالب دمعه و داخل ادويه گاوى و نتف شعر منقلب مى‏نمايند


و چون بعد از نتف بر آن بمالند ديگر نرويد و چون بر جرب چشم بمالند آن را زايل گرداند


و ضماد جرم آن با زيت و عسل جهت رفع سياهى كه در چشم به هم رسيده باشد

و آشاميدن عصاره آن با ماء العسل مسهل و آشاميدن حشيش آن مدر بول است


و دستور مدبر نمودن آن و سفوف و دوا و جوارشات و شراب‏ كمون در قرابادين كبير مذكور شد.[/color].کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 682





تدبير كمون: براى آنكه كمون تأثيرش زياده شود آن را تدبير مى‌كنند.

روش تدبير كمون آن است كه زيرۀ كرمانى تازه يا زيرۀ سبز تازه را گرفته خوب تميز نموده در ظرف چينى يا سفال لعابدار مثل ظروف آبى

همدانى يا قمى مى‌ريزند و بعد سركۀ انگورى كهنه روى آن مى‌ريزند آن‌قدر كه  ۴  انگشت روى آن را بگيرد و آن را  ٢۴  ساعت مى‌گذارند

و مرتبا زير و رو مى‌نمايند كه خوب خيس بخورد و سپس آن را روى پارچۀ كرباسى پهن مى‌كنند كه نم آن گرفته شود

و خشك شود و بعد آن را بريان مى‌كنند يا به اصطلاح تفت مى‌دهند به اين ترتيب زيرۀ تدبير شده به دست مى‌آيد كه آمادۀ مصرف است.

در شبه‌جزيرۀ مالايا از زيرۀ سبز در اغلب موارد شبيه گشنيز استفاده مى‌شود.

اهالى مالايا از اين دارو در استعمال خارجى و داخلى و يا هر دو باهم براى معالجۀ ناراحتى‌هاى بدن استفاده مى‌كنند

دانه‌هاى له‌شدۀ زيرۀ سبز را در آب برنج خام خيس كرده و از مايع به دست آمده يك لوسيون قطره‌قطره روى زخم چشم مى‌ريزند

و اين كار بسيار مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 360-361



[دستور مدبّر نمودن كمون‏]
دستور مدبّر نمودن كمون آنست كه زيره كرمانى تازه كه كهنه و پوسيده نباشد از كرد و سنك و چوب پاكيزه سازند آن كاه در ظرف چينى يا سفال لعاب دار كرده سركه انكورى كهنه بر بالاى آن كنند چنانچه چهار انگشت سركه بالاى زيره آيد پس يك شب و يك روز بكذارند آن كاه براورده در سايه خشك نمايند و بريان كنند بريانى اندك مقدارى كه بوى آن بمشام رسد و نسوزد و بكار برند و اكر زود خواهند كه خشك كردد بروى پارچه كرباسى پاكيزه پهن كنند و دايم برهم زنند تا خشك كردد آن كاه بريان نمايند
فصل در بيان جوارشاتى كه اصل و عمود در انها كمون است‏
[جوارش كمون جالينوس نافع است از براى فتق و قيله‏]
جوارش كمون جالينوس نافع است از براى فتق و قيله و ميشكند رياح بارده را و تحليل ميدهد انها را و نافعست از براى كسى كه در معده او طعام هضم نشده باشد
صنعت آن‏
بوره ارمنى نيم جزو فلفل سفيد فلفل سياه زيره كرمانى مدبر برك سداب در سايه خشك كرده از هريك يك جزو و شيخ الرئيس ابو على بن سينا كفته كه اين جوارش بدو نسخه ساخته ميشود يكى آنكه جميع اجزاى آن از بوره و غيره مساوى باشند و اين نسخه بهتر است از براى حل طبيعت و نسخه دوم آنست كه بوره را نصف يك جزو ميكنند و اين نسخه بهتر است از براى تقويت معده و برك سداب را اكر بسيار خشك كرده داخل نمايند هر اينه مى‏باشد مركب بسيار خشك و تلخ مى‏باشد اسخان آن بدرجه كمال و اكر سداب بسيار خشك نباشد هر اينه باقى ميماند در آن رطوبت فضلى پس در آن حال چون داخل مركب شود تجفيف آن بحد كمال نميرسد و باين سبب اذهاب رياح و نفخ بالمره نميكند پس در حقيقت چهار قسم است و هريك از اقسام مذكوره را كاهى ميسرشند بعسل نحل منزوع الاقماع الرغوه بقدر حاجت و كاهى نميسرشند بچيزى بلكه ادويه را كوفته و بيخته پيش از غذا و بعد از غذا توان خورد و آنچه بعسل سرشته باشند بعد غذا موافق‏تر است زيرا كه با عسل اقوى است در تحليل رياح و دافع انها است و هضم غذا و بايد كه بوده باشد عسل آن جيد و سزاوار آنست كه بوده باشد اجزاى اين جوارش جريش بلكه جميع جوارشها بايد كه اجزاى انها را بسيار نرم نكوبند جالينوس كفته كه اين معنى معلوم من شد از آن شخصى كه اين جوارش را ساخته اجزاى آن را بسيار نرم سائيده بسبب عدم علم آن باين معنى كه اجزاى جوارش را بسيار نرم نبايد سائيد پس نكرديد موجب حل طبيعت آن اصلا بلكه تقويت ادرار كرده پس اظهار كرد اين معنى را بمن و متعجب بود و پرسيد از سبب آن و كمان او اين بود كه اين معنى بسبب خصوصيّت مزاج شخصى آن باشد پس چون معلوم كردم من كه سبب آن سحق اجزا است بسيار نرم مرتبه ديكر اين جوارش ساخته اجزاى آن را بسيار نرم نكوبند پس كرديد تام در عمل خود پس در هر مركّب واجبست رعاية آنچه لايق بحال آنست تا خلل در فعل آن نشود
جوارش كمونى ديسوليطس‏
اين نسخه مستعمل جمهور اطبّا است و نيكو است از براى برودت شديد معده و از براى جشاى حامض و شهوت كلبى و فواق امتلائى از كيموسات غليظه بلغميّه و از براى تبهاى كهنه كه بسبب برودت و سوى هضم باشد
صنعت آن‏
جوارش كمونى به نسخه ديكر كمون كرمانى مدبر بريان بيست درم زنجبيل هشت درم فلفل سياه شش درم بوره ارمنى يك درم با سه چند ادويه عسل مصفّى مقوم بسرشند شربتى از آن يك درم تا شش درم بعد از آنكه يك هفته از ساختن آن كذشته باشد استعمال نمايند و بعضى هفت درم پودنه باغى در اين جوارش زياده كرده‏اند
جوارش كمونى شيخ الرئيس ابو على بن سينا
صنعت آن‏
زيره كرمانى تازه مدبر هفت اوقيه فلفل سه اوقيه زنجبيل چينى چهار اوقيه بوره ارمنى ده درم كوفته و بيخته بعسل مصفّى سه وزن ادويه بسرشند
جوارش كمونى به نسخه صاحب ذخيره‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر يكمن فلفل زنجبيل از هريك نيمن بوره ارمنى ده استار ادويه را كوفته و بيخته وزن نموده بعسل مصفّى سه وزن ادويه بسرشند
[جوارش كمونى بنسخه صاحب حاوى صغير]
جوارش كمونى بنسخه صاحب حاوى صغير يعنى محمد بن الياس نافع است از براى برودت معده و اروغ ترش و شهوة كلبى و فواق حادث از بسيارى بلغم و فضول و از براى برودت انثيين و حميات بلغمى و سوداوى‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر بريان كرده دو رطل فلفل سياه سه اوقيه زنجبيل چينى برك سداب در سايه خشك كرده از هريك چهار اوقيه بوره ارمنى ده درم ادويه را كوفته و بيخته وزن نموده بعسل مصفى سه وزن ادويه بسرشند شربتى يك مثقال‏
جوارش كمونى كبير به نسخه حكيم صالح خان‏
صنعت آن‏
بكيرند زيره كرمانى مدبّر يك‏صد و هشتاد و هفت مثقال فلفل سياه نود مثقال زنجبيل سداب يابس از هريك پنجاه مثقال بوره ارمنى دوازده مثقال همه را كوفته و بيخته با عسل مصفّى يك هزار و پانصد مثقال چرب نموده بر اجزا بيفزايند و در اين حال بر عسل نيز سه وزن تربد هم بيفزايند و آن را كمونى ملين نامند شربتى دو مثقال‏
جوارش كمونى به نسخه شفائى‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر پنجاه درم فلفل سياه پانزده درم برك سداب در سايه خشك كرده زنجبيل از هريك بيست درم بوره ارمنى پنج درم عسل مصفى سه وزن مجموع ادويه بدستور مقرر مرتّب نمايند شربتى از دو درم تا دو مثقال‏
[جوارش كمونى به نسخه صاحب تحفة المؤمنين‏]
جوارش كمونى به نسخه صاحب تحفة المؤمنين نافع بجهة نفخ و رياح و از براى تقويت معده و دفع رطوبات آن‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر يك‏صد مثقال زنجبيل بيست مثقال فلفل برك سداب در سايه خشك كرده بوره ارمنى از هريك دو مثقال ادويه را كوفته و بيخته و ليكن بسيار نرم بپزند و با عسل مصفى سه وزن ادويه بسرشند شربتى يك مثقال‏
جوارش كمونى به نسخه ديكر
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر يك‏صد درم فلفل زنجبيل بوره ارمنى از هريك ده استار سداب خشك چهار درم ادويه را كوفته و بيخته و ليكن بسيار نرم نباشد و با انكبين كف كرفته بسرشند
[جوارش كمونى ديگر معده را گرم كند و بادها بشكند]
جوارش كمونى ديكر معده را كرم كند و بادها بشكند و اروغ ترش را ببرد و سدّه بكشايد و اكر كسى را قولنج باشد از ريح پيوسته اين جوارش را بكار برد از آن قولنج ايمن شود
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر يك‏صد درم زنجبيل بيست درم فلفل سياه دو درم افتيمون اقليطى سى درم بوره نان هشت درم كوفته و بيخته با عسل مصفّى سه وزن ادويه بسرشند
صنعت اين جوارش بنسخه ديكر
زيره كرمانى مدبّر يك‏صد درم زنجبيل بيست درم افتيمون هفت درم بوره ارمنى بيست درم با عسل مصفّى سه وزن ادويه بسرشند
[جوارش كمونى به نسخه ابن جزله‏]
جوارش كمونى به نسخه ابن جزله نافع از براى سردى مزاج معده و احشا و جشاى ترش و شهوت كلبى و تبهاى بلغمى و سوداوى و سردى احشا و امعا كه از بسيارى بلغم باشد و فواق حادث از بسيارى بلغم و فضول و از براى سردى انثيين و كفته كه اين تركيب از روميان است‏
صنعت آن‏
كمون كرمانى مدبّر يكمن فلفل سياه سه اوقيه زنجبيل چهار اوقيه بوره ارمنى ده درم برك سداب خشك چهار اوقيه كوفته و بيخته با سه وزن ادويه عسل كف كرفته تركيب نمايند و بعضى از اطبّا سليخه دارچينى قرفة الطيب قرنفل حب بلسان مصطكى از هريك چهار درم زياد كرده‏اند
[جوارش كمونى نافع از براى سردى معده و اروغ ترش و شهوت كلبى‏]
جوارش كمونى نافع از براى سردى معده و اروغ ترش و شهوت كلبى و حميات بلغمى و سوداوى فواق امتلائى و قيله‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر بريان نموده دو صد مثقال فلفل سياه بيست و دو مثقال نيم زنجبيل سى مثقال نيم زنجبيل سى مثقال بوره ارمنى هفت و نيم مثقال سداب خشك سى مثقال عسل مصفى سه وزن مجموع ادويه بدستور مرتّب سازند و بعضى در اين جوارش دارچينى سليخه حبّ بلسان قرفه سنبل الطيب مصطكى از هريك دو مثقال نيم داخل كرده خوراكى از دو درم تا چهار درم‏
[جوارش كمونى مسهل تنقيه و تصفيه معده كند]
جوارش كمونى مسهل تنقيه و تصفيه معده كند و نافع است از براى امراض بارده معده و بطلان ذوق و كثرت سيلان ريق كه سبب رطوبت معده باشد
صنعت آن‏
كمون كرمانى مدبّر بريان سى درم زنجبيل فلفل دارفلفل از هريك پنج درم تربد سفيد مدبّر پانزده درم فودنج سداب صعتر بوره ارمنى از هريك دو درم نيم افتيمون ده درم عسل مصفّى سه وزن ادويه بدستور مقرر مرتّب نمايند شربتى از دو مثقال تا چهار مثقال‏
جوارش كمونى ديكر
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر برك سداب در سايه خشك كرده فلفل سياه زنجبيل از هريك سى و پنج درم بوره ارمنى ده درم كوفته و بيخته بعسل منزوع الرغوه سه وزن ادويه بسرشند شربتى يك مثقال‏
جوارش كمونى كبير
قلمى فرموده‏اند كه اين منقول از قرابادين حضرت سيّد و استاد حكما و اطبّا والد اين فقير محمد هادى علوى قدس سرّه است كه اكثر اين جوارش را بكار ميفرمودند و مؤلف آن فقير را معلوم نيست كه كيست نافع از براى سردى معده و جشاى حامض و تبهاى بلغمى و سوداوى و سرى و انثيين و قيله ريحى و فواق امتلائى و نفخ معده و شهوت كلبى و قولنج ريحى و استسقاى طبلى‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر بريان يك رطل فلفل سياه يك اوقيه و نيم زنجبيل چينى دو اوقيه برك سداب در سايه خشك نموده سليخه سياه دارچينى قرفة الطيب حبّ بلسان مصطكى رومى سنبل الطيب از هريك ده درم بوره ارمنى پنج درم كوفته و بيخته با سه وزن ادويه عسل مصفى بقوام اورده جوارش سازند باين دستور كه اول مرتبه بوره را داخل كرده برهم زنند و نكاه دارند شربتى تا دو مثقال و بايد دانست كه از جوارشات و معاجين آنچه در انها بوره باشد نبايد كه جاويده شود و بدندان رسد بلكه بايد كه بلع كنند بجهة آنكه ضرر بدندان دارد و صاحب منهاج الادويّه ابن جزله كفته كه اين جوارش كمون را بايد باب كرم بياشامند و صاحب اختيارات كفته كه مستعمل نه چنين است‏
[جوارش كمونى تاليف ابن ماسويه منقول از قرابادين تركى افندى‏]
جوارش كمونى تاليف ابن ماسويه منقول از قرابادين تركى افندى صالح چليپى محلل رياح و مقوى معده و اعضاى رئيسه و حافظه است‏
صنعت آن‏
كمون كرمانى مدبّر ده درم زنجبيل دارچينى از هريك چهار درم قرنفل عود هندى بسباسه از هريك دو درم نيم خولنجان چهار درم مشك تبتى يك درم كوفته و بيخته با عسل سفيد مصفى بقوام اورده بقدر كفايت بدستور مقرر جوارش سازند شربتى دو درم‏
دهن كمون محلل رياح و عسر البول را نافع است‏
صنعت آن‏
بكيرند كمون كرمانى دو رطل و بخيسانند در بيست رطل آب كرم با دو اوقيه نمك و مدتى بكذارند پس تقطير نمايند بقرع و انبيق و جدا كنند دهن را از آب و استعمال نمايند
[دواء الكمون‏]
دواء الكمون جهة رفع اسهال خصوص اطفال را كه نزد دندان براوردن عارض ميكردد و در اوايل حبس نبايد كرد و در اواخر خصوص كه شدت نمايد اين دوا بسيار مفيد و مجرّبست‏
صنعت آن‏
زيره سفيد هندى مقدار دو سه رتى تا چهار رتى غنچه انار ناشكفته يك عدد برك درخت مغيلان تازه رسته نازك اندكى تخمينا مقدار دو سه رتى باب نرم سوده صاف كرده تا هفت روز بحسب احتياج و كبير السّن را بحسب سنّ آن را در اوزان ادويه بيفزايند
سفوف كمون جهة تحليل رياح و تقويت معده نافع‏
صنعت آن‏
كمون كرمانى كشنيز خشك از هريك يك رطل هر دو را در دو نيم رطل سركه انكورى در ظرف سفالى پرورده در سايه خشك نمايند پس بريان كرده سفوف سازند شربتى از يك مثقال تا دو مثقال‏
شراب كمون فواق و غثيان برطرف كند و معده را قوت دهد
صنعت آن‏
كمون كرمانى انيسون فودنه كندر از هريك دو درم نعناع خشك صعتر رازيانه نانخواه از هريك درمى بجوشانند و صاف كنند و با قند بقوام اورند و در اخر كندر را كوفته و بيخته اضافه نمايند
شراب كمون ديكر كه همين نفع دهد
صنعت آن‏
كمون كرمانى انيسون سعد سنبل الطيب پوست بيرون پسته ورق كل سرخ از هريك پنج درم اجزا را نيم كوفته در سه رطل آب بجوشانند تا نصف بازايد صاف كنند و با يك رطل ميبه بقوام اورند شربتى ده درم با كلاب بنوشند
[شراب كمون از مبدعات اطبّاى عراق‏]
شراب كمون از مبدعات اطبّاى عراقست جهة رياح و قراقر و تبهاى خريفى نافع‏
صنعت آن‏
زيره كرمانى پنج استار در يكمن سركه و نيمن كلاب بخيسانند يك شب و صبحش بجوشانند تا به نصف رسد پس بمالند و بپالايند و عسل مصفى يكمن داخل كرده بجوشانند و كف آن را بكيرند و چون ديكر كف نياورد بقوام اورند شربتى بجهت تبهاى خريفى يك ملعقه‏
[معجون كمون مسمّى بكاسر الرّياح‏]
معجون كمون مسمّى بكاسر الرّياح امراض بادى و قولنج و جشا درد معده و ضعف آن را كه بسبب ريح باشد و بستن حيض و اوجاع مفاصل و نقرس و حبس البول را نافع بود
صنعت آن‏
زيره كرمانى مدبّر شش مثقال سداب مصطكى از هريك سه مثقال قرنفل ورق كل سرخ انيسون وجّ نانخواه پوست بيرون پسته بوره ارمنى از هريك دو مثقال ادويه كوفته و بيخته با سه چندان عسل كف كرفته بسرشند و بعد از دو ماه شربتى دو مثقال بخورند.کتاب قرابادین کبیر ص 1156-1157

[pejuhesh237]

.