سدر

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

درختى است از خانوادۀ Rhamnaceae ، نام علمى آن Zizyphus spina-christi) L. (Desf.

و مترادفهاى آن Rhamnus spina-christi L. و R. heterogenea Burm. و. . . مى‌باشد.


فارسی:«كنار» ، «سدر» ، «سدره» ، «مونبال‌داود» ، «سنجد گرجى» ، «نيم»

هندى :بير

عربی:ثمر آن نبق ؛«شجرة النبق»

یونانی:

انگلیسی:Lote tree و Christ's thorn

فرانسه: Jujubier epine de Christ و Chicourlier و Epine de Christ

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و مراد از اين اسم برگ سائيدهء او است

برى او پر خار و ضال نامند

و بستانى كم خار و ثمرش بزركتر و لذيذتر است

وثمرش شبيه به سنجد و خوشبو و شيرين و با اندك ترشى و زرد و سرخ می باشدکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –144-143

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود




كنار درختى است به بلندى حدود  ١٠  متر، خاردار با شاخه‌هاى سفيد. برگهاى آن تخم‌مرغى، نوك‌تيز.

ميوۀ آن كوچك خوش‌بو به شكل و ابعاد سنجد، بعد از رسيدن سرخ و زرد مى‌شود.

طعم آن ترش و شيرين. ترشى آن بيشتر و تعدادى از ميوه‌ها نيز شيرين و خوراكى است. برگهاى ساييدۀ كنار را «سدر» نامند كه در بازار نيز با نام «سدر» عرضه مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 130

[pejuhesh237]

.و در شاهجهان‌آباد و اكبرآباد بسيار خوب و شاداب و در بلاد كرم‌سير بهم مى‌رسد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 493

اين درخت در عربستان، حبشه، افريقاى شمالى و در ايران انتشار دارد.

نواحى گرم را مى‌پسندد و در ايران در اطراف كازرون، جزيرۀ خارك، لار، بندرعباس، اطراف نيك‌شهر، چاه‌بهار، بم و نرماشير به‌طور خودرو مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 130

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

نشارهء چوب او در آخر اول سرد و در آخر دويم خشك

و ثمرش در اول سرد و در دويم خشك و بعضى در اول گرم دانسته‌اند

و نا رسيدهء ترش او قابض و لزج

و ثمر خشك او قوى القبض

و دانهء ان بغايت قابض کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –144-143

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بستاني تازۀ آن سرد و تر و خشك آن سرد و خشك و سردى و ترى ترش آن زياده از شيرين

و ميخوش آن معتدل و بعضي شيرين آن را در اول كرم دانسته‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 494

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و قاطع نزف الدم و رافع قرحهء امعأ و اسهالى كه از ضعف معده باشد

و رافع استسقأ و سپرز

و حقنهء او به دستور جهة جراحت امعأ

و ذرورش جهة زخمها نافع

و قدر شربتش تا هفت درهم است

و برگ او جهة زخمها و تنقيهء چرك بدن و تقويت موى و منع سقوط آن

و تقويه اعصاب و طرد هوام

و ضماد او با شراب(حلال:حل کننده) جهة نضج ورمهاى حار و تحليل او مفيد

و به دستور طبيخ تازه و خشك او همين اثر دارد

و نا رسيدهء ترش او مسهل بعصر

و رسيدهء او قليل الغذا و دير هضم و صالح الكيموس

و نيم رطل آب او مسهل صفراى معده و امعا و مطفى حرارة غريبه

و خوردن ترش او مانع صعود بخارات بدماغ و رافع صفرا و تشنگى

و آب شيرين او مفتح سده و كشندهء كرم معده و امعأ و مضر مبرودين

و مصلحش كلقند است و در مزاج محرور سكنجبين

و آرد او كه سويق النبق نامند جهة اسهال مرارى و قرحهء امعا نافع

و ضماد شكوفهء او در حمام جهة رفع شرى مجرب

و ضماد كوبيدهء او جهة شكستگى اعضاو تقويهء آن مجرب

و طلاى مطبوخ او به حدى كه غليظ گردد جهة سستى اعصاب و عضلات و سرعت حركت اطفال مؤثر

و چون دانهء نبق را به گلاب آغشته زرع نمايند از برگ و بار او بوى گل آید و

چون به عسل آلوده باشند ثمرش شیرین شود.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –144-143


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قابض و لزج و نفاخ

و آشاميدن شيرۀ مغز دانۀ آن مطفي حرارت حميات حادۀ دمويه و صفراويه و دقيه و جدرى و حصبه و مسكن عطش

و مطبوخ دانۀ آن بغايت قابض و ضماد كوبيدۀ آن جهت شكستكي اعضا و تقويت آنها مجرب و برك آنكه سدر باشد

ضماد آن و شستن بدن در حمام بدان جهت زخمها و تنقيۀ چرك بدن و تقويت موى و منع سقوط آن و تقويت اعصاب و طرد هوام

و ضماد آن با شراب جهت نضج ورمهاى حاره و تحليل آنها و بتنهائي نيز جهت تحليل اورام حاره و نضج آنها

و بدستور طبيخ تازه و يا خشك آن همين اثر دارد و بتنهائي نيز جهت تحليل اورام حاره و نضج آنها

و نشارۀ چوب آن :

و قاطع نزف الدم و رافع قرحۀ امعا و اسهالي كه از ضعف معده بهم رسيده باشد و دافع استسقا و سپرز

و بدستور حقنۀ آن جهت جراحات امعا

و ذرور آن جهت زخمهاى حاره مانند جدرى و غيره نافع

و مقدار شربت آن تا هفت درم و آشاميدن آب مطبوخ ريشه و بيخ آنكه از زمين برآورده

اندك پوست آن را خراشيده پاك شسته ريزه ريزه كرده مقدار نيم رطل آن را در آب بسيار جوش دهند تا قوت آن برآيد

و غليظ سرخ رنك كردد پس صاف نموده بنوشند جهت تقويت و فربهي بدن و نيكوئي رنك رخسار نافع و غذائيت بسيار دارد

و اكثر فقرا و جوكيان هند اين را مستعمل دارند و صمغ آن طلاء جهت حزاز نافع است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 494

[pejuhesh237]

و قاطع نزف الدم و رافع قرحهء امعأ و اسهالى كه از ضعف معده باشد

و رافع استسقأ و سپرز

و حقنهء او به دستور جهة جراحت امعأ

و ذرورش جهة زخمها نافع

و قدر شربتش تا هفت درهم است

و برگ او جهة زخمها و تنقيهء چرك بدن و تقويت موى و منع سقوط آن

و تقويه اعصاب و طرد هوام

و ضماد او با شراب(حلال:حل کننده) جهة نضج ورمهاى حار و تحليل او مفيد

و به دستور طبيخ تازه و خشك او همين اثر دارد



و نا رسيدهء ترش او مسهل بعصر

و رسيدهء او قليل الغذا و دير هضم و صالح الكيموس

و نيم رطل آب او مسهل صفراى معده و امعا و مطفى حرارة غريبه

و خوردن ترش او مانع صعود بخارات بدماغ و رافع صفرا و تشنگى

و آب شيرين او مفتح سده و كشندهء كرم معده و امعأ و مضر مبرودين

و مصلحش كلقند است و در مزاج محرور سكنجبين

و آرد او كه سويق النبق نامند جهة اسهال مرارى و قرحهء امعا نافع .

ميوۀ نارس آن قابض و نفاخ و رسيدۀ آن ديرهضم و خوردن دويست گرم آن مسهل صفرا از معده و روده‌هاست و حرارت را فرومى‌نشاند.

خوردن ميوۀ رسيدۀ ترش آن بازكنندۀ گرفتگى‌هاى مجارى و كشندۀ كرم معده و روده است، براى سردمزاجان مضر است

و بايد با سكنجبين خورده شود.

ميوۀ خشك آن خيلى قابض است و آرد آن را كه از ساييدن كنار رسيدۀ بدون هسته حاصل مى‌شود

با كمى آب مخلوط كرده و با انواع شربتهاى مناسب مى‌خورند.

سرخ‌كرده و بودادۀ ميوۀ كنار خيلى قابض است و براى اسهال و زخم روده‌ها و تبهاى گرم مناسب است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131






و ضماد شكوفهء او در حمام جهة رفع شرى مجرب

و ضماد كوبيدهء او جهة شكستگى اعضاو تقويهء آن مجرب


و طلاى مطبوخ او به حدى كه غليظ گردد جهة سستى اعصاب و عضلات و سرعت حركت اطفال مؤثر


اگر دانۀ پختۀ آن را تا حدى كه غليظ شود بپزند و به اعضاى بدن بچه‌ها بمالند براى رفع سستى اعضا و سرعت حركت آنها نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131





و چون دانهء نبق را به گلاب آغشته زرع نمايند از برگ و بار او بوى گل آید و

چون به عسل آلوده باشند ثمرش شیرین شود.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –144-143



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قابض و لزج و نفاخ

و آشاميدن شيرۀ مغز دانۀ آن مطفي حرارت حميات حادۀ دمويه و صفراويه و دقيه و جدرى و حصبه و مسكن عطش

و مطبوخ دانۀ آن بغايت قابض و ضماد كوبيدۀ آن جهت شكستكي اعضا و تقويت آنها مجرب



خوردن شيرۀ مغز هستۀ آن تبهاى گرم خونى و صفراوى را رفع مى‌كند و براى آبله، سرخجه و سرخك نافع است

و عطش را تسكين مى‌دهد. دانۀ پختۀ آن قابض است و ضماد كوبيدۀ آن براى شكستگى اعضا و تقويت آنها مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131





و برك آنكه سدر باشد ضماد آن و شستن بدن در حمام بدان جهت زخمها و تنقيۀ چرك بدن و تقويت موى

و منع سقوط آن و تقويت اعصاب و طرد هوام


برگ كنار را سدر نامند. ضماد برگ كنار و شستن بدن در حمام با برگ آن براى زخمها و پاك كردن چرك بدن

و تقويت موى سر و جلوگيرى از ريزش مو و تقويت اعصاب نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131






و ضماد آن با شراب جهت نضج ورمهاى حاره و تحليل آنها و بتنهائي نيز جهت تحليل اورام حاره و نضج آنها

و بدستور طبيخ تازه و يا خشك آن همين اثر دارد و بتنهائي نيز جهت تحليل اورام حاره و نضج آنها


ضماد برگ آن با شراب براى تحليل ورمهاى گرم و همچنين ضماد برگ بتنهايى نيز براى نرم كردن و تحليل ورمهاى گرم مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131




و نشارۀ چوب آن :


و قاطع نزف الدم و رافع قرحۀ امعا و اسهالي كه از ضعف معده بهم رسيده باشد و دافع استسقا و سپرز

و بدستور حقنۀ آن جهت جراحات امعا و ذرور آن جهت زخمهاى حاره مانند جدرى و غيره نافع


چوب كنار سردتر و خشك‌تر از برگ آن است و براى جلوگيرى از خونريزى و زخم روده‌ها و اسهالى كه از ضعف معده ناشى شده باشد،

مفيد است و تنقيه با جوشاندۀ چوب آن براى جراحت روده‌ها و گرد چوب آن براى زخمهاى گرم مانند زخم آبله مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131






و مقدار شربت آن تا هفت درم و آشاميدن آب مطبوخ ريشه و بيخ آنكه از زمين برآورده

اندك پوست آن را خراشيده پاك شسته ريزه ريزه كرده مقدار نيم رطل آن را در آب بسيار جوش دهند تا قوت آن برآيد

و غليظ سرخ رنك كردد پس صاف نموده بنوشند جهت تقويت و فربهي بدن و نيكوئي رنك رخسار نافع و غذائيت بسيار دارد

و اكثر فقرا و جوكيان هند اين را مستعمل دارند و صمغ آن طلاء جهت حزاز نافع است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 494

مقدار خوراك آن تا  ٣٠  گرم است. خوردن آب جوشانده و پختۀ ريشۀ آن بسيار مغذى و مفيد است.

براى اين كار در حدود  ٢٠٠  گرم ريشۀ آن را بيرون آورده تميز كرده و پوست آن را خراش مى‌دهند

و در آب ريخته جوش مى‌آورند تا عصارۀ ريشه بيرون آيد و آب كاملا سرخ‌رنگ شود، سپس آن را صاف نموده مى‌خورند.

براى چاق شدن بدن و درخشانى رنگ چهره نافع و بسيار مقوى است .

و از صمغ درخت نيز براى رفع پوسته‌پوسته شدن سر و خارش آن با ماليدن پختۀ آن استفاده مى‌شود.

سابقا در ايران مرسوم بوده است پوست شاخه‌هاى درخت كنار را خشك كرده، ساييده با نام آرد كنار در بازار عرضه مى‌كردند.

از اين آرد كنار مانند مازو ) Noix de galle( در دباغى استفاده مى‌شده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 131

[pejuhesh237]

.