قرطم

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

نام علمی:Carthamus tinctorius

سريانى :كشنى

رومى: قنطادوس

فارسی:خسكدانه و تخم كافشه و به گيلانى تخم كاجره و تخم كازيره، گلرنگ

هندى: كروكسبنه و كابيج نيز

عربی:به ضم قاف و سكون را و ضم طاى مهمله مشاله و ميم و به كسر قاف و را و به كسر هر دو نيز آمده. لغت عربى است و آن را حب العصفر و بزر الاحريض

یونانی:طرقطوس و ديسقوريدوس فنيفس ناميده

و برّى آن را فنيفس اغريون يعنى اصفر برّى و برّى و بستانى مى‏باشد

انگلیسی: safflower-saffron thistle- african saffron-bastrad saffron

فرانسه:safran batard--carthame des teinturiess-safranon-safre

آلمانی:saflor-farbersaflor-

ایتالیائی:croco bastardo-zafferano falso

[pejuhesh237]

و در گيلان تخم كاجيره گويند و آن تخم احريض است و سفيد و طولانى می باشد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ماهيت آن‏: بستانى آن دانه‏ ايست صنوبرى شكل مايل به پهنى و تربيع و پوست و مغز آن سفيد با دسومت و چون كهنه گردد

پوست آن ميل به سياهى و مغز آن به زردى پس سياهى و لزوجت مى‏نمايد

و در غلافى زير گل آن و در هر غلافى هفت و هشت دانه و نبات آن تا به دو ذرع خاردار

و برگ آن بلند و با شرفه‏ هاى بسيار ريزه

و بالاى برگ آن عريض‏تر از پايين آن و بر بندها و مواضع شاخ‏ها و بر شاخ‏ها نيز رسته و ساق

و شاخ‏هاى آن در خامى سبز رنگ و بعد از رسيدن سفيد مى‏گردد

و گل آن خاردار و سرخ رنگ و صاحب اختيارات قرطم برّى را طريفان گفته

و بعضى گفته ‏اند طريفان حب آنست نه نبات آن و شيخ الرييس غير آن دانسته و در حرف الطاء مع الراء مذكور شد

و بالجمله بهترين آن سفيد بستانى تازه سنگين باليده آنست و وجه ذكر آن على‏حده از احريض جلالت و عظم نفع آنست.

قرطم برّى را به يونانى اطريطوس نامند و نبات آن بلندتر و برگ آن طولانى‏تر از بستانى و در اين شاخ‏ها رسته

و باقى شاخها خالى و بى‏برگ و سفيد و نيز در اين شاخ‏هاى آن پنج عدد خار و گل آن زرد و تخم آن شبيه به تخم بستانى.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

.خراسان،تبريز و تفرش(تراران)، اذربايجان، اصفهان ، حسين آباد در 25 كيلومتري شمال غربي ، داراب و قزوين در 1200 متري.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد دوم ص 34

[pejuhesh237]

.هيج جزء آن سمي نيست

گل و مخصوصا دانه ( ميوه) اين گياه داراي اثر مسهلي است. جوشانده 120تا 24 در هزار انها در آب و يا امولوسيون مقدار 8 گرم دانه له شده ان در 125 گرم آب مصرف ميشود .

معمولا قبل از جوشانده مذكور مقداري ميوه رازيانه و يا انيس و يا آنژليك، براي مخفي ساختن طعم تلخ و ناپسند جوشانده بدان مي افزايند.

سايقا از اين گياه به عنوان محلل و نيرو دهنده سلسه اعصاب و خلط اور در بيماري سينه ( ذات الريه) و قاعده اور استفاده مي شود .

روغن حاصله از اين گياه داراي اثر مسهلي است و در استعمال خارج نيز به صورت ماليدن بر روي عضو در رماتيسم و و فلج مورد استفاده قرار ميگيرد.

روغن مذكور براي بيماراني كه كلسترول خون انها زياد است مي تواند قابل استفاده باشد . احتمالا در درمان تصلب شرايين ،اثرمفدي ظاهر ميكند

روغن دانه اين گياه اگر هيدروژنه شود نوعي مارگارين بسيار مرغوب فاقد بو و طعم از آن نتيجه ميگردد. از روغن دانه اين گياه در حبشه برايمصارف تغذيه استفاده مي شود.

روغن دانه اين گياه اثر خشك شونده قوي دارد .

در نقاشي براي رنك كارهاي روشن وسفيد بسيار خوب است زير ا بر اثر كهنه شدن رنگ زرد پيدا نميكند..كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد دوم ص 34


مسکن است.تنظیم کنندهٔ پریود است .بلغم را خارج می‌سازد .

تقویت کنندهٔ اعصاب است .دردها و ناراحتی‌های قبل از عادت ماهانه را برطرف می‌کند .داروی مفیدی برای رفع فلج‌های ناگهانی است که بر اثر سکته پیش می‌آید .

مقوی نیروی جنسی و زیاد کنندهٔ اسپرم است .آب آوردگی را بر طرف می‌کند .برای معالجهٔ یرقان مفید می‌باشد .

استفراق خونی را مدارا می‌کند .از گلهای آن می‌توان به جای زعفران برای رنگین کردن برنج استفاده کرد.خاصیت ضد تورمی دارد .معرق است .ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

[pejuhesh237]

و در دويم گرم و در آخر اول خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:
بستانی: با قوّت مسهله

بری: در دويّم گرم و در سيّم خشك.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

.روغن و گل گلرنگ اگر به مقدار گفته شده مصرف شود به هیچ وجه عوارضی ندارد.ويكي پديا دانشنامه ازاد

[pejuhesh237]

و شيرهء او مسهل اخلاط سوخته و بلغم لزج و رافع سرفه و ربو

و مفتح سدد و منجمد كنندهء شير در معده

و گدازندهء منجمد او و جهة ماليخوليا و وسواس و جذام

و جرب و نيكو كردن رخسار و استسقاى لحمى و زقى نافع

و چون پنج درهم او را در نيم رطل شير تازه حل كرده صاف آن را بنوشند

رافع رياح نزلات و امراض بارده و مقوى باه و منقى سينه و صوت

و سى مثقال از شيرهء او با افتيمون جهة امراض سوداوى

و با خيار شنبر جهة تبهاى بلغمى

و با عسل و نطرون و بادام و انيسون و فلفل جهة تنقیهء دماغ و بدن

از جميع اخلاط فاسده و درد مفاصل و شرى و بخارات و موى

و با مزوره ء ماش و نخوداب منضج و محلل و مسهل بلغم رقيق

و سوخته و حقنه با شيرهء او جهة قولنج و امراض دماغى مفيد

و جوشانيدهء او را قوة مسهله ضعيفتر است و مضر معده

و مصلحش انيسون و قدر شربتش از ده درهم تا بيست درهم است

و روغن تخم كافشه قريب به روغن تخم كتان و قايم مقام روغن تخم انجره

و جهة ربو و تحليل اورام و اخراج كرم معده نافع و مضر معده

و مداومت شرب او و تدهين او را مورث برص يافته‌اند

قرطم بری: و شرب يك مثقال از برگ

و ثمر او با نيم مثقال فلفل جهة گزيدن عقرب نافعست

و گويند مادامي كه عقرب گزيده او در دست نگاه دارد ادراك الم نمی كند و چون بيفكند ادراك می نمايد.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قليل الغذا و و محلل رياح چون پنج درم آن را كوبيده و شير گرفته با فانيذ

و يا شكر سرخ و يا عسل بياشامند و نيز چون ده درم آن را بكوبند و در نيم رطل آب بجوشانند و بمالند و صاف كرده ده درم شكر سرخ در آن ريخته بنوشند

و ايضاً چون ده درم مغز مقشر آن را با مغز بادام تلخ و قسط از هر يك نيم مثقال و نطرون و انيسون و از هر يك يك مثقال داخل كنند

و با انجير خشك و عسل بسرشند و مقدار يك جوزه تا دو جوزه بخورند

و به دستور چون از آن ناطف سازند كه ده درم مغز مقشر آن با مغز بادام و انيسون و نطرون به وزن مزبور با عسل و شيره انجير به قوام آورند

و شب وقت خواب بخورند پيران را بسيار موافقماء الجبن مصنوع از آن كه افتيمون را در صره بسته در آن اندازند و يا بمالند تا قوّت آن در آن برآيد و بنوشند

و بالاى آن شيرينى مناسبى بياشامند جهت ماليخوليا و وسواس و توحش و خفقان و جذام و جرب و حكه و اكثر امراض سوداويه مؤثر

و به دستور آشاميدن لبن منجمد از شيره آن و اندك نمك هندى فعل آن اقوى.

و آشاميدن ده درم شيره آن با فانيذ و يا شكر سرخ و يا عسل جهت استسقاى زقى و لحمى نافع و با اندك نمك هندى ادرار آن قوى‏تر و انفع

و خوردن مغز مقشر آن به دستور مسطور در دفع قولنج مؤثر و معتادين قولنج را اوفق

و آن از جمله ادويه‏ايست كه هر خلط منجمد را مى‏گدازد و هر خلط رقيق را منجمد مى‏گرداند

و لهذا بالاى شير نبايد خورد كه آن را منجمد مى‏گرداند در معده.

مضر معده، مصلح‏ آن انيسون و شيرينيها.

مقدار شربت آن‏: از پنج درم تا ده درم و از آن زياده مضر و غير مجوز.

بدل آن‏: حبة الخضرا است و گفته‏اند كه چون در شير داخل نمايند بايد كه در هر يك رطل شير ده درم حب القرطم باشد و نيم رطل آن را بياشامند تا عمل نمايد

و دهن آن قريب به دهن انجره است و ضعيف‏تر از آن و منجمد كننده شير و جدا كننده‏

ماييت آن از جبنيت و دهن بستانى آن مسهل بطن است. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

و شيرهء او مسهل اخلاط سوخته و بلغم لزج و رافع سرفه و ربو

و مفتح سدد و منجمد كنندهء شير در معده

و گدازندهء منجمد او و جهة ماليخوليا و وسواس و جذام

و جرب و نيكو كردن رخسار و استسقاى لحمى و زقى نافع

و چون پنج درهم او را در نيم رطل شير تازه حل كرده صاف آن را بنوشند

رافع رياح نزلات و امراض بارده و مقوى باه و منقى سينه و صوت

و سى مثقال از شيرهء او با افتيمون جهة امراض سوداوى

و با خيار شنبر جهة تبهاى بلغمى

و با عسل و نطرون و بادام و انيسون و فلفل جهة تنقیهء دماغ و بدن

از جميع اخلاط فاسده و درد مفاصل و شرى و بخارات و موى

و با مزوره ء ماش و نخوداب منضج و محلل و مسهل بلغم رقيق

و سوخته و حقنه با شيرهء او جهة قولنج و امراض دماغى مفيد

و جوشانيدهء او را قوة مسهله ضعيفتر است و مضر معده

و مصلحش انيسون و قدر شربتش از ده درهم تا بيست درهم است

و روغن تخم كافشه قريب به روغن تخم كتان و قايم مقام روغن تخم انجره

و جهة ربو و تحليل اورام و اخراج كرم معده نافع و مضر معده

و مداومت شرب او و تدهين او را مورث برص يافته‌اند

قرطم بری: و شرب يك مثقال از برگ

و ثمر او با نيم مثقال فلفل جهة گزيدن عقرب نافعست

و گويند مادامي كه عقرب گزيده او در دست نگاه دارد ادراك الم نمی كند و چون بيفكند ادراك می نمايد.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قليل الغذا و و محلل رياح چون پنج درم آن را كوبيده و شير گرفته با فانيذ

و يا شكر سرخ و يا عسل بياشامند و نيز چون ده درم آن را بكوبند و در نيم رطل آب بجوشانند و بمالند و صاف كرده ده درم شكر سرخ در آن ريخته بنوشند

و ايضاً چون ده درم مغز مقشر آن را با مغز بادام تلخ و قسط از هر يك نيم مثقال و نطرون و انيسون و از هر يك يك مثقال داخل كنند

و با انجير خشك و عسل بسرشند و مقدار يك جوزه تا دو جوزه بخورند

و به دستور چون از آن ناطف سازند كه ده درم مغز مقشر آن با مغز بادام و انيسون و نطرون به وزن مزبور با عسل و شيره انجير به قوام آورند

و شب وقت خواب بخورند پيران را بسيار موافقماء الجبن مصنوع از آن كه افتيمون را در صره بسته در آن اندازند و يا بمالند تا قوّت آن در آن برآيد و بنوشند

و بالاى آن شيرينى مناسبى بياشامند جهت ماليخوليا و وسواس و توحش و خفقان و جذام و جرب و حكه و اكثر امراض سوداويه مؤثر

و به دستور آشاميدن لبن منجمد از شيره آن و اندك نمك هندى فعل آن اقوى.

و آشاميدن ده درم شيره آن با فانيذ و يا شكر سرخ و يا عسل جهت استسقاى زقى و لحمى نافع و با اندك نمك هندى ادرار آن قوى‏تر و انفع

و خوردن مغز مقشر آن به دستور مسطور در دفع قولنج مؤثر و معتادين قولنج را اوفق

و آن از جمله ادويه‏ايست كه هر خلط منجمد را مى‏گدازد و هر خلط رقيق را منجمد مى‏گرداند

و لهذا بالاى شير نبايد خورد كه آن را منجمد مى‏گرداند در معده.

مضر معده، مصلح‏ آن انيسون و شيرينيها.

مقدار شربت آن‏: از پنج درم تا ده درم و از آن زياده مضر و غير مجوز.

بدل آن‏: حبة الخضرا است و گفته‏اند كه چون در شير داخل نمايند بايد كه در هر يك رطل شير ده درم حب القرطم باشد و نيم رطل آن را بياشامند تا عمل نمايد

و دهن آن قريب به دهن انجره است و ضعيف‏تر از آن و منجمد كننده شير و جدا كننده‏

ماييت آن از جبنيت و دهن بستانى آن مسهل بطن است. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

.