انزروت

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

انزروت:

در اصفهان آن را «كنجده» و «كنجيده» گويند و دو نوع دارد «كنجدۀ سرخ» و «كنجدۀ سفيد يا زرد روشن»

و اكروهك و در تنكابن كنچه نامند و و بشيرازى كدرو و بهندى لائي نامند

فارسی:

عربی: كحل فارسي و كحل كرماني

یونانی:

انگلیسی:

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

صمغ درخت خاردارى است به قدر دو زرع

و برگش شبيه به برگ مو و درخت كندر

و بهترين او قسم اخير است كه در باليدگى مثل کندرصغار و زودشكن و در طعمش تلخى باشد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص36-37

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

متن قرابادین كبير مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود


راى گياهى كه صمغ انزروت از آن گرفته مى‌شود در مدارك و كتب مختلف نظرهاى متفاوتى داده شده است.

 ١ . در فرهنگ داروها كه تحقيقى دربارۀ كتاب الابنيه عن الحقائق الادويه مى‌باشد چنين آمده:

صمغ انزروت را Sarcocolla مى‌دانند و نام علمى اين گياه كه صمغ از آن گرفته مى‌شود Astragalus sarcocolla

و گياهى خاردار ذكر كرده است كه بلندى آن  ٢  ذرع و در مناطق فارس مى‌رويد.

به علاوه در شرح آن اشاره نموده است كه انزروت دو نوع است سرخ و سفيد و اضافه كرده كه در شرح اسمأ انزروت را كحل فارسى گفته‌اند

و باز به نقل از مخزن الادويه علاوه كرده است، به اصفهانى كنجده و به عربى كحل فارسى و كحل كرمانى گفته مى‌شود.

2. پارسا در فلور ايران و در گياهان دارويى گياهى به نام Astragalus fasciculaefolius را براى كنجد سرخ و سفيد ذكر كرده و نوشته است

كه اين گياه در كردستان مى‌رويد و مادۀ شيرينى ترشح مى‌كند.

رنگ آن زرد قهوه‌اى كمرنگ، شكننده، بى‌بو و شيرين، قابل حل در آب و الكل و شامل ماده‌اى شبيه glycyrrhizine (مادۀ عامل ريشۀ

شيرين‌بيان) است.

خمير آن را براى تسكين درد گوش يا صورت به كار مى‌برند و از صمغ ترشح‌شدۀ آن براى صاف كردن صورت استفاده مى‌نمايند.

 ٣ . در مدارك و كتب فرانسوى دربارۀ صمغ گياهى به نام Sarcocolla چنين مى‌نويسند:

ساركوكولا صمغ درختچه‌اى است كه به فرانسوى و انگليسى Sarcocolla گفته مى‌شود.

درختچۀ آن را به فرانسوى Sarcocollier و به انگليسى Sarcocolla plant نامند.

نام علمى آن Paena sarcocolla مى‌باشد. درختچه‌اى است كوتاه به بلندى  ١ - ٩ / ٠  متر.

برگهاى آن كامل و خيلى زياد و كوچك است. از آن يك صمغ رزينى گرفته مى‌شود به نام ساركوكول كه نرم است و براى التيام زخمها و

رويانيدن گوشت نو در موارد جراحتها و زخمها مفيد است و در پانسمان به كار مى‌رود.

 ۴ . شليمر گياه Penaea mucronata را گياه مولد صمغ انزروت ذكر كرده و اضافه مى‌كند كه به فارسى آن را انزروت، كنجيده، كحول كرمانى،

كحول فارسى مى‌نامند و علاوه بر مصارف ذكرشده شليمر اضافه كرده است:

در ايران سابقا مرسوم بوده كه براى چاق كردن اشخاص لاغر به كار مى‌رفته است، به اين ترتيب كه در حدود  ٢٠  گرم انزروت را با  ٢۴  گرم

گاودارو (سنگ كيسه صفراى گاو نر كه به فرانسوى Calcul biliaire de boeuf گفته مى‌شود) و در حدود 40 گرم از قسمت گوشت سفيد

نارگيل مخلوط كرده و آن را به 4 قسمت نموده و هر قسمت را يك روز مى‌خورده‌اند.


 ۵ . در صيدنه آمده است كه انزروت صمغ درختى است در نواحى توران از سرزمين فرس و در كوههاى بين كرمان و مكران مى‌رويد.

6. ماسرجويه گويد صمغ درختى است كه شبيه كندر است و دو نوع است يكى سپيد كه معمولا شبها از تنۀ درخت خارج مى‌شود

و اگر روز بيرون آيد و آفتاب بر او بتابد كمى زردرنگ مى‌شود. طعم آن كمى تلخ و تند است. نوع ديگر آن سرخ‌رنگ است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 319

[pejuhesh237]

و منبت او بلاد فارس و تركستان و سرخ و سفيد و مايل به زردى می باشد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص36-37
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود


متن قرابادین كبير مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و در آخر دويم گرم و در اول دویّم خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص36-37


متن قرابادین كبير مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مجفف و بی لذع و بهترين مسهلات بلغم غليظ و بالعرض مسهل صفرا

و محلل رياح غليظه و مفتح سدد و مسقط جنين و كرم معده و امعأ

و جهة مفاصل ورك و عرق النّسأ بالخاصية نافع

و جاذب بلغم غليظ از عمق بدنست خصوصا با هليله و تربد

و سكنجبين و امثال آن و در تسمين مهزول به غايت مؤثر

و چون پنج درهم او را با سه قيراط حجر البقر كه عوام اندرزا گويند

و ده درهم نارجيل مخلوط كرده چهار حصه كند و چهار روز بعد از حمام

و بعد از خوردن چند عدد زرده تخم نیمبرشت بنوشند باعث تسمين عجيب می شود

و بغدادى گويد كه زنان مصر انزروت را در آب هندوانه تا نصف روز خيسانيده

به جهة تسمين تا ده درهم او را می آشامند

و گويند پنج درهم ساييدهء آن به جهة تسديد مسام و چسبيدن او به احشا كشنده است

خصوصا با طلق محلول و از اسرار مكتومه شمرده‌اند و مصلحش صمغ عربى و روغن بادام است

و هر گاه مفرداً استعمال نمايند بايد روغن ده چندان آن باشد

و قدر شربتش مفرداً از نيم مثقال تا دو مثقال و مركباً با ساير مسهلات يك مثقال

و بدلش به وزنش صبر است و استعمال او در خارج جهة التحام

و زايل كردن گوشت زياد و پاك كردن چرك زخمها

و قطع سيلان خون و رفع آثار جدرى و با نطرون جهة ورم شبيه به خنازير كه در حلق به هم رسد

و با عسل سرشته و با فتيله آلوده در گوش گذاشتن جهة پاك كردن چرك گوش بسيار مؤثر

و اكتحال او خصوصا بعد از آنكه در شير الاغ يا شير دختران پرورده كرده باشند جهة رمد

و چسبيدن پلك چشم و رفع نزلات و جرب و سلاق مفيد است

و چون با مرواريد و مرجان سوخته و شكر بالسويه

و او را جهة ازالهء بياض عين مؤلف تذكره مجرب دانسته است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص36-37


متن قرابادین كبير مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


آشاميدن آن با روغن تخم بيد انجير جهت رفع تشنج امتلائي مفيد

صاحب تذكره مجرب دانسته چون جوف پياز را خالى كرده انزروت سفيد پر كرده بر آتش كذارند

تا بجوش آيد پس آب آن را در كوش بچكانند درد كوش را ساكن كرداند

آشاميدن آن جهت وجع مفاصل و ورك و عرق النسا و اخراج كرم معده و امعا و اسقاط جنين مفيد

و در تسمين تا رطوبت آن خشك كردد و اندك برشته شود پس برآورده استعمال نمايند

و اكر يك مرتبه ديكر كوبيده با سفيدۀ تخم‌مرغ سرشته بدستور باز تشويه نمايند بهتر و باعتدال اقرب مى‌كردد

خصوصا براى اكثر امراض عين كه استعمال آن بى‌تشويه جائز نيست

و حب انزروت و دوا و ذرور و سمنه و شياف و ضماد و فتيله و قطور و مرهم آن در قرابادين كبير ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص178

[pejuhesh237]

و مجفف و بی لذع و بهترين مسهلات بلغم غليظ و بالعرض مسهل صفرا

و محلل رياح غليظه و مفتح سدد و مسقط جنين و كرم معده و امعأ

و جهة مفاصل ورك و عرق النّسأ بالخاصية نافع

و جاذب بلغم غليظ از عمق بدنست خصوصا با هليله و تربد

و سكنجبين و امثال آن و در تسمين مهزول به غايت مؤثر

و چون پنج درهم او را با سه قيراط حجر البقر كه عوام اندرزا گويند

و ده درهم نارجيل مخلوط كرده چهار حصه كند و چهار روز بعد از حمام

و بعد از خوردن چند عدد زرده تخم نیمبرشت بنوشند باعث تسمين عجيب می شود

و بغدادى گويد كه زنان مصر انزروت را در آب هندوانه تا نصف روز خيسانيده

به جهة تسمين تا ده درهم او را می آشامند

و گويند پنج درهم ساييدهء آن به جهة تسديد مسام و چسبيدن او به احشا كشنده است

خصوصا با طلق محلول و از اسرار مكتومه شمرده‌اند و مصلحش صمغ عربى و روغن بادام است

و هر گاه مفرداً استعمال نمايند بايد روغن ده چندان آن باشد

و قدر شربتش مفرداً از نيم مثقال تا دو مثقال و مركباً با ساير مسهلات يك مثقال

و بدلش به وزنش صبر است و استعمال او در خارج جهة التحام

و زايل كردن گوشت زياد و پاك كردن چرك زخمها

و قطع سيلان خون و رفع آثار جدرى و با نطرون جهة ورم شبيه به خنازير كه در حلق به هم رسد

و با عسل سرشته و با فتيله آلوده در گوش گذاشتن جهة پاك كردن چرك گوش بسيار مؤثر

و اكتحال او خصوصا بعد از آنكه در شير الاغ يا شير دختران پرورده كرده باشند جهة رمد

و چسبيدن پلك چشم و رفع نزلات و جرب و سلاق مفيد است

و چون با مرواريد و مرجان سوخته و شكر بالسويه

و او را جهة ازالهء بياض عين مؤلف تذكره مجرب دانسته است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص36-37


متن قرابادین كبير مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


آشاميدن آن با روغن تخم بيد انجير جهت رفع تشنج امتلائي مفيد

صاحب تذكره مجرب دانسته چون جوف پياز را خالى كرده انزروت سفيد پر كرده بر آتش كذارند

تا بجوش آيد پس آب آن را در كوش بچكانند درد كوش را ساكن كرداند

آشاميدن آن جهت وجع مفاصل و ورك و عرق النسا و اخراج كرم معده و امعا و اسقاط جنين مفيد

و در تسمين تا رطوبت آن خشك كردد و اندك برشته شود پس برآورده استعمال نمايند

و اكر يك مرتبه ديكر كوبيده با سفيدۀ تخم‌مرغ سرشته بدستور باز تشويه نمايند بهتر و باعتدال اقرب مى‌كردد

خصوصا براى اكثر امراض عين كه استعمال آن بى‌تشويه جائز نيست

و حب انزروت و دوا و ذرور و سمنه و شياف و ضماد و فتيله و قطور و مرهم آن در قرابادين كبير ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص178


[امراضى كه انزروت در درمان آنها موثر است‏]
تشنج‏
آشاميدن انزروت با روغن حب الخروع ميكشايد تشنج را
امراض اذن‏
چون پيازى را خالى كرده جوف آن را از انزروت سفيد پر كرده بر آتش نهند تا بجوش آيد پس از آن در كوش بچكانند درد كوش را ساكن ميكرداند
دستور تشويه انزروت‏
بكيرند انزروت سفيد را و با شير الاغ يا شير دختر خمير كرده بر شاخهاى چوب كز بچسبانند و در تنور معتدل بياويزند تا خشك شود و اندكى بريان شود اكر به ديكر سائيده با سفيد تخم مرغ سرشته بر چوب كز خيسانيده تشويه نمايند باعتدال قريب‏تر مى‏كردد
[حب انزروت‏]
حب انزروت تنقيه بلغم از تمام بدن مى‏كند خصوص از اعضاى صدر و سرفه بلغمى و ضيق النفس را نافع است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد دو درم و ربع درمى عاقرقرحا نيم درم غاريقون هش سفيد تربد سفيد مدبر از هريك سه درم اصل السوس شحم حنظل ايارج فيقرا از هريك دو درم كوفته بيخته باب حب سازند قدر مستعمل از آن از دو درم تا چهار درم‏
[دواء الانزروت‏]
دواء الانزروت مسهل خفيف نافع جهت اوجاع مفاصل و عرق النساء و نقرس است‏
صنعت آن‏
انزروت سرخ سورنجان مصرى سفيد از هريك سه درم كوفته بيخته بروغن يك‏صد عدد كردكان چرب نموده با ماء الشبت بياشامند بدرستى كه عجيب النفع است در اسهال از غير تعب و عنف‏
فصل در بيان ذروراتى كه اصل و عمود در انها انزروت است‏
ذرور انزروت نافع از براى رمص و رمد در اخر و حمرت چشم‏
صنعت آن‏
بكيرند انزروت سفيد جيد و بران شير دختران اندازند و در سايه كذارند تا خشك شود پس آن را سوده بكيرند از آن ده درم نشاسته دو درم و با آن بسايند و در سايه كذارند تا خشك شود نكه دارند و در نسخه ديكر چنين است كه بيندازند در آن وزن دو درم افيون و نيم درهم كافور
[ذرور انزروت ديگر كه زياده قطع رمص ميكند]
ذرور انزروت ديكر كه زياده قطع رمص ميكند و صالح است اواخر رمد را هرگاه نبوده باشد حدّت بسيار
صنعت آن‏
انزروت مدبر بشير دختر ده درم زبد البحر يك درم زبد نبات سفيد سه درم سوده ذرور سازند
[ذرور انزروت مسمّى بذرور اصفر نافع از براى حكه چشم‏]
ذرور انزروت مسمّى بذرور اصفر نافع از براى حكه چشم و ورم در رمد و صالح است استعمال آن در اواخر رمد پس مى‏برد بقيه سرخى كه در چشم باشد و آب كه از چشم آيد و خشك ميكرداند رطوبت پلكهاى چشم را و پاك ميكرداند رمص را
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر بشير دختر ده درم صبر سقوطرى زعفران حضض مكى از هريك دو درم مرمكى يك درم كوفته بحرير بيخته استعمال نمايند و بنسخه ديكر انزروت مربى بشير خر ده درم شياف ماميثا سه درم حضض مكى صبر سقوطرى از هريك دو درم زعفران يك درم زبد البحر نيم درم كوفته بحرير بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت ديكر نافع از براى قروح چشم كه ترشح كند از آن مده‏
صنعت آن‏
انزروت مربى نشاسته از هريك سه درم سفيد آب قلعى شسته دو درم كوفته بيخته مخلوط شياف ابيض نموده استعمال نمايند نافع باد
ذرور انزروت ديكر نافع از براى جرب اجفان و سنكينى و غلظت در اجفان‏
صنعت انزروت‏
مربى بشير خر چهار درم زرده تخم مرغ خشك كرده در افتاب دو درم مرمكى صافى ماميران چينى از هريك نيم درم زعفران شياف ماميثا از هريك دو دانك مجموع را كوفته بحرير بيخته بر پلك چشم ذرور نمايند
ذرور انزروت ديكر نافع جهت رمد و بياض عين‏
صنعت آن‏
انزروت مربى چهار مثقال توتياى كرمانى مغسول دو مثقال ماميران چينى دو درم زبد البحر حضض مكى صبر سقوطرى دارفلفل پوست هليله زرد از هريك يك درم صمغ عربى يك مثقال كوفته بيخته ذرور نمايند
ذرور انزروت ديكر و ردينج و ابتداى رمد را نافع باشد
صنعت آن‏
زروت بشير خر پرورده نشاسته صمغ عربى نبات سفيد مساوى كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت ديكر كه رافع بياض است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر زبد البحر شكر سرخ از هريك جزوى بوره ارمنى ربع جزو كوفته نرم بيخته در چشم استعمال نمايند
ذرور انزروت معروف به ذرور ابيض‏
صنعت آن‏
بكيرند انزروت سفيد و سحق نموده شير دختران داخل كرده در سايه بكذارند تا خشك شود پس آن را نرم سوده بكيرند از آن ده درم وزن نشاسته دو درم و باهم سحق نموده بكار برند
ذرور انزروت معروف بذرور اصفر
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر سه مثقال صبر سقوطرى زعفران حضض مكى از هريك دو مثقال نرم صلايه نموده ذرور نمايند
ذرور انزروت جالينوس حابس دم جارى از جراحت از هر عضو كه باشد
صنعت آن‏
انزروت دو مثقال كلنار فارسى كندر دم‏الاخوين از هريك نيم مثقال اجزا كوفته بيخته بر جراحت بپاشند و بالاى آن رفاده به‏بندند
ذرور اصفر به نسخه ديكر
صنعت آن‏
انزروت پرورده درم عصاره ماميثا پنج درم صبر زرد تخم كل از هريك نيم درم افيون چهار دانك درامى كوفته بيخته بقفا خوابيده ذرور نمايند
ذرور اصفر به نسخه حاوى صغير از براى اوجاع عين از رطوبات‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مربى بشير خر پنج درم عصاره ماميثا دو درم صبر زرد بزر الورد زعفران افيون از هريك يك درم كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور اصفر منقول از منتخب كه همين نفع دارد
صنعت آن‏
انزروت مربى هفت درم ماميثا چهار درم مر صافى نيم درم افيون صبر سقوطرى زعفران از هريك يك درم كوفته بيخته ذرور سازند
ذرور اصفر صغير و ردينج و ابتدى رمد و اوجاع عين را نافع باشد
صنعت آن‏
انزروت مربى ده درم صبر سقوطرى ماميثا از هريك دو درم كوفته نرم بيخته استعمال نمايند
[ذرور اصفر كبير منافع آن مثل منافع ذرور ابيض است‏]
ذرور اصفر كبير منافع آن مثل منافع ذرور ابيض است و در قطع سيلان رطوبات و تجلب فضول و منع نوازل نافع است و رمد عتيق را بنهايت سود دهد
صنعت آن‏
انزروت پرورده يك جزو صبر زرد زعفران ذرور از هريك دو جزو افيون دو دانك يك جزو عصاره ماميثا يك جزو كوفته بيخته ذرور نمايند
ذرور اصفر كبير
ارجيجانس كويد كه اين ذرور را بيونانى اقراماطيقان خوانند دردهاى چشم را سود دارد و رمد كهنه را زائل كند
صنعت آن‏
انزروت سفيد ده درم شياف ماميثا پنج درم صبر سقوطرى زعفران از هريك نيم درم افيون دو دانك همه را كوفته بحرير بيخته وقت خواب به پشت خوابيده در چشم كشند
ذرور اصفر نافع است از جهت كمنة المده و درد چشم را كه سبب آن رطوبت باشد
صنعت آن‏
انزروت مربى پنج درم شياف ماميثا دو درم صبر زعفران تخم كل از هريك پنج درم افيون چهار دانك كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت از جهت درد چشم اطفال نافع باشد
صنعت آن‏
انزروت مرّبى چشميزج از هريك ده درم ماميران دم‏الاخوين از هريك دو درم كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت قرحه را پاك سازد
صنعت آن‏
نشاسته سه درم انزروت مربى اسفيداج رصاص از هريك دو درم كوفته بيخته ذرور سازند
[ذرور اربعه‏]
ذرور اربعه كوشت بروياند و خون رفتن از جراحت باز دارد و عاف را نافع باشد
صنعت آن‏
انزروت مربى مرمكى دم‏الاخوين كندر مساوى كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور ديكر كه همين خاصيت دارد
صنعت آن‏
انزروت دم‏الاخوين كندر كلنار كل ارمنى از هريك نيم درم عدس مقشر يك درم كوفته بيخته ذرور سازند
[ذرورى كه گوشت فاسد شده را بخورد]
ذرورى كه كوشت فاسد شده را بخورد و سر جراحات را به‏بندد و سخت نكند و در وقت به شدن و در اول سر جراحت بكشايد و ترنى چيند و كوشت بروياند
صنعت آن‏
انزروت چهار درم دم‏الاخوين دو درم كل مختوم مرداسنك مركندرار هريك يك درم و نيم كل ارمنى شياف ماميثا از هريك يك درم و نيم بوره ارمنى صبر سقوطرى زراوند مدحرج از هريك دو درم كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور بملكايا به نسخه ديكر اقوى از نسخه اول‏
صنعت آن‏
انزروت مدبر ده درم شكر طبرزد نشاسته از هريك يك درم كف دريا نيم درم بدستور مقرر مرتب نموده استعمال نمايند و در نسخه ديكر عروق صفر و كشنيز داخل است‏
[ذرور ملكايا نافع از براى اماس چشم‏]
ذرور ملكايا نافع از براى اماس چشم كه صاحب تذكره آن را و ردينج ناميده و بعد از فصد و يا حجامت و تليين طبيعت بمطبوخ هليلج و احتراز از ادويه مقويه و چكانيدن شير دختر در چشم و طلا كردن شياف ابيض محلول با شير دختران و ضماد كردن بكشنيز تر و اكليل الملك و قدرى زعفران و زرده تخم مرغ و كذاشتن سه روز اول از كوفت استعمال نمايند
صنعت آن‏
انزروت مدبر نشاسته شكر طبرز صمغ عربى اجزا متساوى نرم سائيده بكار برند
ذرور ملكايا ديكر به نسخه حاوى صغير از براى اوجاع عين‏
صنعت آن‏
انزروت مربى بشير خر نشاسته نبات سفيد شياف ماميثا كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت مسمّى بذرور اصفر صغير كه در اول انحطاط ورم جفن مستعمل است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر ده درم شياف ماميثا دو درم نشاسته چهار درم كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت مسمّى بذرور اصفر كبير كه در اواخر انحطاط ورم جفن مستعمل است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر هفت درم شياف ماميثا دو درم صبر سقوطرى افيون نشاسته زرور از هريك نيم درم زعفران مرمكى صافى از هريك يك دانك و نيم بدستور مقرر ذرور ساخته استعمال نمايند
ذرور اصفر ديكر
[صنعت آن‏]
انزروت سفيد مدبر ده درم شياف ماميثا دو دم ذرور اصفر كبير سه درم نشاسته چهار درم كوفته بيخته استعمال نمايند
[ذرور انزروت مسمّى بذرور نيمانيم‏]
ذرور انزروت مسمّى بذرور نيمانيم كه بعد از كذشتن يك هفته ازو ردينج و اورام جفن بكار آيد
صنعت آن‏
ذرور ملكايا نيم درم ذرور اصفر صغير نيم درم درهم كرده استعمال نمايند
ذرور انزروت كه غرب را زائل كند
صنعت آن‏
انزروت سفيد قشار كندر سوخته صبر سقوطرى زاج شياف ماميثا متساوى كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرور انزروت كه جهت بياض چشم نافع است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر مرواريد ناسفته مرجان قرمزى محرق نبات سفيد اجزا متساوى كوفته نرم بيخته ذرور سازند
ذرورى كه خون رفتن از جراحات باز دارد و كوشت بروياند
صنعت آن‏
انزروت دم‏الاخوين كندر نشاره عاج انيسون كات هندى اجزا برابر صلايه نموده در محل زخم بپاشند
ذرورى كه كه كوشت فاسد بخورد و كوشت نو بروياند و جراحت را مندمل سازد
صنعت آن‏
انزروت مرمكى دم‏الاخوين مرداسنك مغسول كندر از هريك يك جزو كل ارمنى شياف ماميثا صبر زرد زراوند كرد از هريك نيم جزو كوفته و نرم بيخته صلايه نموده ذرور سازند
ذرور ديكر كه همين نفع دارد
صنعت آن‏
صبر زرد انزروت دم‏الاخوين زنحار راسخ اشق اجزا متساوى نرم صلايه نموده ذرور سازند
ذرورى كه امدن چرك و ريم از زخم برطرف كند
صنعت آن‏
صبر زرد انزروت كلنار همه متساوى نرم كوفته بيخته استعمال نمايند
ذرورى كه امدن چرك و ريم از كوش برطرف كند
صنعت آن‏
صبر زرد انزروت دم‏الاخوين زنجار خبث الحديد از هريك جزوى نرم كوفته بيخته بسركه حل كنند و فتيله بعسل الوده كرده درين ذرور بيالايند و در كوش كذارند

ذرور ديكر كه جراحت بينى و كوش را باصلاح اورد
صنعت آن‏
انزروت دم‏الاخوين زبد البحر بوره ارمنى مرمكى صافى شياف ماميثا از هريك جزوى كوفته بيخته بفتيله كه بعسل الوده باشند پاشيده در كوش بكذارند
ذرور ديكر در خشكريشه زخم تازه نافع بود و زود به كند
صنعت آن‏
دم‏الاخوين سم كوسفند سوخته ذاج سوخته انزروت حب الرمان از هريك جزوى كوفته بيخته زخم را بدان پر كنند
سمنه انزروت مسمن بدن است‏
صنعت آن‏
بكيرند انزروت سفيد پنج درم و مخلوط كنند بان حجر البقر سه قيراط مغز نارجيل مقشر ده درم و همه را نرم كوبيد و چهار حصه نمايند و چهار روز بعد از حمام و بعد از خوردن چند عدد زرده تخم مرغ نيمبرشت بنوشند باعث تسمين كردد
فصل در بيان شيافات انزروتى‏
[شياف ملكا انزروتى‏]
شياف ملكا انزروتى نافع از براى كمنه مده تحت قرنيه مستعمل بعد از تنقيه بدن و دماغ و چكانيدن لعاب حلبه در چشم و كشيدن شياف ابيض انزروتى و شياف ابيض كندرى‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد اشق از هريك پنج درم كندر ده درم زعفران دو درم كوفته بيخته بلعاب حلبه سرشته بچشم كشند
[شياف انزروت مسمى بشياف ديزج‏]
شياف انزروت مسمى بشياف ديزج ماده شعر زائد را به تحليل برد و در سلاق و جرب مزمن و سبل مفيد است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر سه درم صمغ عربى سفيدآب قلعى كثيرا اقليمياى محرق مغسول مرمكى صافى صبر سقوطرى زنكار زرنيج سرخ قلقطار سوخته مس سوخته فلفل سياه فلفل سفيد دارفلفل شادنج عدسى مغسول نشاسته زردچوبه توبال نحاس سوخته سكر العشر از هريك دو درم دم‏الاخوين اقاقيا از هريك يك درم و نيم توتيا حضض مكى سنبل الطيب ماز و سوخته از هريك يك درم عدد كل اجزا بيست و پنج است همه را سائيده پس يك درم بارزد را باب سداب تر و ترشى اترج حل كرده ادويه را بآن سرشته شيافها كوچك كوچك سازند و عند الحاجت با سفيده تخم مرغ سائيده در چشم كشند
شياف انزروت معروف بشياف ابيض كافورى افيونى‏
صنعت آن‏
انزروت سفيده سوده بشير خر خمير كرده بچوب كز چسبانيده باتش ملايم بريان كرده يك مثقال شياف ماميثا زعفران از هريك چهار دانك كثيرا دو دانك كافور قيصورى افيون از هريك يك دانك كوفته باب عنب الثعلب سرشته شياف سازند و در وقت حاجت بسفيده تخم مرغ سوده در چشم بچكانند يا در چشم بكشند
[شياف برء يوما]
شياف برء يوما كه درع ماده رمد كند و درد ساكن كند و ديكر يك روز معدّل چشم باشد چون بعد از فصد و تليين طبيعت بچشم كشند
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر شياف ماميثا از هريك هشت درم زعفران دو درم كثيرا يك درم افيون نيم درم كوفته بيخته بآب باران سرشته شيافها سازند و در وقت حاجت به سفيده تخم مرغ حل كرده بچشم كشند
[فصل در بيان ساير تراكيب انزروتى‏]
ضماد انزروت بجهت انفجار دماميل نافع‏
صنعت آن‏
تخم مرو انزروت سفيد كثيرا بزر كتان از هريك دو مثقال مغز استه تمر هندى مغز حب الخروع از هريك چهار مثقال خمير نان هشت مثقال كوفته به شير كاو پخته زرده تخم مرغ دو عدد روغن كل سرخ ده مثقال موم پنج مثقال ريوند چينى زهره كاو از هريك يك مثقال سركين كبوتر دو مثقال صابون عراقى دو مثقال داخل كرده سائيده نيم كرم بر موضع دمل ضماد نمايند
فتيله انزروت نافع از قروح اذن و مده سائله از آن‏
صنعت آن‏
فتيله از كاغذ خطائى نيلى ساخته بعسل و زرده تخم مرغ الوده كرده انزروت سفيد سفيداب قلعى دم‏الاخوين صبر سقوطرى اجزا متساوى كوفته بحرير بيخته بر آن سفيده شب در كوش كذارند بهمان طرف بخوابند
قطور انزروت نافع از براى قروح اذن و مده سائله از كوش‏
صنعت آن‏
انزروت انزروت سفيد صبر سقوطرى كف دريا بوره ارمنى دم‏الاخوين كندر مرمكى صافى زنكار خبث الحديد مدبر جمله متساوى بسركه انكورى سحق نموده اول مرتبه با ماء العسل در كوش چكانند و پاك كنند كوش را از آن پس اين دوا را بچكانند و بهتر آن است كه اين دو را بسركه سائيده سائيدنى بليغ پس خشك كرده نرم سوده فتيله از كاغذ خطائى ساخته بعسل الوده كرده دو را بر آن پاشيده در كوش نهند كه بعون اللّه تعالى شفا يابد و قطور مسحوق مدبر به تنهائى يا شير الاغ يا شير زنان جهت امراض مذكوره نافع و مجرب است‏
مرهم انزروت اكثر قروح و جروج و ناصور را نافع خصوص ناصور عين‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر سوده ده جزو در عسل مصفى حل كنند تا هم چون مرهم شود پس در ظرف چينى نكاه دارند و بوقت حاجت استعمال نمايند
مرهم انزروت ديكر از محمّد بن ذكريا رازى جهت التحام نواصير مجرب دانسته و قروح را نيز نافع است‏
صنعت آن‏
انزروت سفيد مدبر ده درم اشق دو درم كندر قنه زنكار از هريك يك درم مجموع را نرم كوفته بيخته با عسل بسرشند و بكار برند و اكر با قليلى موم و روغن زيت يا روغن كل سرخ يا يكى از ادهان مناسبه ديكر على الرسم مرهم سازند و بكار برند بد نيست‏
انفحه‏
بكسر همزه و سكون نون و فتح فا و حاى مهمله و ها لغت عربى است و بفارسى پنير مايه و بهندى چسته نامند از هر حيوانى خاصيت ديكر دارد و بالجمله مجموع آن كرم و خشك است در درجه دويم و كفته‏اند تا درجه سيوم كرم و خشك است و ملطف و محلل خون منجمد و شيره بسته شده در معده و با قوّت ترياقيت و مجمد كل ذائب و مذاب كل مجمد مثل خون و شير كه در اعضا و معده منجمد شده باشد و مانع رعاف و حابس اسهال مزمن و سحج و نزف الدم و نفث الدم و سيلان رحم و دافع اختناق رحم و درد شكم و روده و با سركه محلل خون منجمد در معده و انفحه كوره خر و بز كوهى و آهو و اشتر و كوسفند و فيل بقدر نخودى بنهايت مبهى است و آن را خاصيت در تقويت قلب و تفريح آن است الا آنكه بسيار مسخن است و ميل ميدهد مزاج روح را بغضب زياده بر فرح و برداشتن آن بفرزجه معين بر حمل است و آشاميدن آن مانع حمل و نافع است از براى صرع و ديسقوريدوس و شيخ الرئيس و مهندس و حكيم على كيلانى كفته‏اند كه انافح از هر حيوانى كه باشند چون آشاميده شوند با سركه و يا با مسكه يا با عسل مى‏باشند نافع از براى صرع بلغمى الا آنكه انفحه ارنب درين باب اقوى است و صبيان را چون بخورانند از انافح ايمن ميكردند از صرع و چون نيم درم انفحه ادنب را در سركه انكورى حل كرده بنوشند نافع است سرع را و سمرقندى كفته كه انفحه بچه اسب نافع است از براى صرع و بغدادى كفته كه انفحه حيوان بحرى مسمى بقوقى و آن حيوان در بحر روم است خاصيت و قوت آن مانند جندبيدستر است و آشاميدن آن نافع است اصحاب صرع را و آشاميدن تمام انافح از مى‏باشند نافع از براى تمدد و كزاز بلغمى و امتحان خالص آن آنست كه انداخته شود بر آن انفحه هر حيوان ديكر كه باشد پس اكر كداخته شود خالص است و الا فلا.کتاب قرابادین کبیر ص 746-748

[pejuhesh237]

مقايسه اثرات پماد موضعي کالاندولا و عصاره آبي صمغ گياه انزروت (Astragalus fasciculifolius)

بر التيام زخم هاي ايجاد شده در پوست خرگوش

در کتب پزشکي باستاني ايران از جمله قانون در طب شيخ الرييس ابوعلي سينا، ترکيبات گياهي مختلفي براي التيام زخم پيشنهاد شده است.

در اين مطالعه اثر التيامي صمغ گياه انزروت (کنجده) به لحاظ هيستوپاتولوژيک با پماد موضعي کالاندولا مورد مقايسه قرار گرفته است.

سه گروه پنج تايي از خرگوش هاي بالغ با شرايط تقريبا يکسان، انتخاب شده و روي پوست ناحيه پشت هر يک زخمي به قطر تقريبي 1cm ايجاد گرديد

و در کل دوره هاي زماني التيام منطبق بر روزهاي 3، 7، 14 و 28 در نظر گرفته شد.

گروه اول با صمغ گياه انزروت و گروه دوم با کالاندولا تيمار شده و گروه سوم (شاهد) دارويي دريافت نکرد.

معيار ارزيابي بر مبناي فاکتورهاي انقباض زخم، ميزان تشکيل بافت گرانوله و بروز يا عدم بروز عفونت ثانويه و نيز رتبه بندي اين فاکتورها با نمادهاي I و II و III تعيين شد.

در گروه اول (صمغ انزروت) روند التيام از ابتدا تا انتهاي دوره رضايتبخش بود و بخصوص در ابتدا نسبت به دو گروه ديگر پيشرفت بهتري داشت.

در گروه دوم (کالاندولا) روند التيام زخم ها در هفته اول حتي نسبت به گروه سوم (شاهد) نيز کندتر بود، اما پس از آن تسريع شد.

نتيجه اينکه صمغ انزروت داراي اثر التيامي مناسبي از ابتدا تا آخر دوره است.

در نهايت، مقايسه روند التيام در دو گروه اول و دوم به لحاظ کمي (زمان نهايي دوره التيام) و کيفي (ميزان تشکيل بافت گرانوله، ميزان انقباض، رويش مجدد مو در موضع) تقريبا در يک سطح، ارزيابي گرديد.
.