اسقيل

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

اسقیل،به كسر همزه و سكون سين مهمله و كسر قاف و سكون ياى مثناة تحتانيه و لام

و در بعضى لغات اطيطون به هندى كانده و كندرى نيز نامند .و در مغرب «بصل الخنزير» (شرح اسماء)

، «بصل الفار» ، «اسقال» ، «اسقيل» (صيدنه) آورده شده است.

نام علمى: Urginea Scilla Steinh

فارسی: پياز دشتي و پياز موش جهت آنكه كشندۀ موش

عربی:بصل العنصل و بصل الفار و بصل البر و عنصل و عنصلان

یونانی:اسقیل

انگلیسی:Squill (پياز گياه) ، Scilla، Sea onion و Medicinal squill

فرانسه:Squille ، Scille officinale ، Charpentaire، Scille maritime و Scipoule

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و برگش شبيه به برگ نرگس و ساقش بي تجويف و سبز مايل به زردى

و بيخش مثل پياز و بزرگ و به هواى سرد سبز می ماند

و محتاج به غرس نيست و هر چه در زمين تنها برويد سم و قاتلست .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص22-23
[/size]
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بيخى است شبيه به پياز امرودى شكل بزرك و كوچك و جبلي و برى مى‌باشد

و بزرك آن تا نيم رطل و زياده نيز كثير الوجود در اكثر بلاد

و بر سر آن گلهاى سفيد طولاني و وسط گلها سفيد

و هرگلي مشتمل بر شش برگ و در وسط آنها خط ارغواني طولاني

و در وسط گلها پنج تا هفت عدد تارهاى ارغواني و بر سر آنها چيزهاى هلالى الشكل اندك پهن زردرنك

و بعد خشك شدن سياه مى‌گردد و بوى گل آن فى الجمله شبيه ببوى گل نيلوفر و گل بعضى سفيد مائل بسياهي

و تخم آن مانند تخم پياز و بزركتر از ان و بهترين آن امرودى شكل زرد

مائل به سفيدى براق شيرين طعم با حدت و تلخي متوسط در بزرگي و كوچكي کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص


پياز دشتى گياهى است زيبا و چند ساله داراى پياز بزرگ كه معمولا قسمتى از پياز در داخل خاك

و قسمت فوقانى آن بيرون از خاك قرار دارد.

برگهاى گياه دراز با كنارۀ صاف و نوك‌تيز شبيه برگ زنبق و قسمت فشرده‌اى را در قسمت بالاى پياز ايجاد مى‌كنند.

گلها به رنگ سفيد يا سفيد خاكسترى به‌طور فشرده در طول محور شاخۀ گل‌دهنده و در قسمت بالاى شاخه ظاهر مى‌شوند.

ميوۀ آن به رنگ قهوه‌اى زيتونى داراى  ٣  خانه است كه در هر خانه  ۴ - ٣  دانه گرد و تيره‌رنگ قرار دارد.

ياز يا غدۀ زيرزمينى گياه كه معمولا مستعمل در طب سنتى است بزرگ و حجيم به ابعاد  ٢٠ - ٨ * ١۵ - ١٠  سانتى‌متر است.

وزن هر پياز گاهى تا  ٣  كيلوگرم مى‌رسد و معمولا در فصل پاييز آن را از زير خاك بيرون مى‌آورند.

پياز را پس از برداشت تميز كرده و ورقه‌هاى رويى آنكه سرخ، خشك، نازك و غير قابل استفاده است كنده

و قسمت داخل پياز را تميز و پاك نموده، با تيغ تيزى به قطعات نازكى مى‌برند و خشك مى‌كنند و در جاى خنك نگهدارى مى‌نمايند

و الاّ به هم مى‌چسبد.

پرده‌ها و ورقه‌هاى داخل پياز برخلاف ورقه‌هاى بيرونى پياز ضخيم و سفيد و پر از شيرۀ لزجى است بى‌بو ولى خيلى تلخ و تند است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 48-49

[pejuhesh237]

كثير الوجود در اكثر بلاد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 130-132

در بازار بين المللى معمولا دو نوع عنصل عرضه مى‌شود يكى به رنگ قرمز كه معمولا در شمال افريقا و الجزاير كاشته مى‌شود

و ديگرى به رنگ سفيد است كه در سيسيل ايتاليا و مالت مى‌كارند.

در انگلستان بيشتر از نوع سفيد آنكه از نظر مواد مؤثر سمى ضعيف‌تر است، استفاده مى‌شود

ولى در فرانسه نوع قرمز آنكه قوى‌تر است بيشتر مورد توجه دارويى مى‌باشد.

پياز دشتى معمولا در سواحل درياها بخصوص سواحل مديترانه، افريقاى شمالى، سيسيل و كورس انتشار دارد.

در مورد وجود اين گياه در ايران تاكنون گزارش قطعى از گياه‌شناسان در دست نيست.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 49

[pejuhesh237]

همه اجزائ ان استفاده میشود

هیچ جزئ ان سمی نیست.

.و نساجان بنگاله اكثر لعاب آن را جهت استحكام و سختي به ريسمان تار و پود كرباس در وقت بافتن مى‌مالندکتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 130-132)
سركه عنصل

سركه عنصل اخلاط غليظه و لزج را قطع مى‌كند و مواد سودايى حاصل از سوختن بلغمها را نيز دفع كرده براى بيمارى‌هاى حادثه از آنها نافع است.

مقوى معده است و براى بيمارى‌هاى دماغى مانند ماليخوليا، جنون، وسواس، صرع، سرگيجه، چرت زدن، فراموشى و فلج،

لقوه و سكتۀ مغزى و سستى بدن خوردن آن نافع است.

قطره آن براى درد گوش كه ناشى از زخم نباشد و سنگينى شنوايى و مضمضۀ آن براى بيمارى‌هاى دهان، لثه و دندان مفيد است.

به‌طور خلاصه براى تمام مواردى كه براى عنصل ذكر شد سركه عنصل مفيد است.

گرد عنصل: پرده‌هاى قسمت وسط پياز عنصل را به مقدار مورد نظر گرفته و در گرمخانه با  ۴٠  درجۀ سانتى‌گراد حرارت بخشكانند

و نرم كوبيده از الك ابريشمى شماره  ١٢٠  داروسازى ردّ كنند.

اين گرد بسيار جاذب الرطوبه است و بايد پس از تهيه مجددا آن را در گرمخانه خشك نمايند و در محل خشك نگهدارى كنند.

گرد بسيار مدّر است و مقدار خوراك آن  ٣ - ١  دسى‌گرم است كه معمولا به صورت حب خورده مى‌شود.

عسل عنصل:
حب عنصل : مدّر براى افزايش ادرار: کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد7 ص 53 -52

[pejuhesh237]

در آخر سم گرم و خشك و با رطوبت فضليه کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص22-23

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

گرم در سوم و خشك در دوم با رطوبت فضليه و رطوبت محرقه و مقرحه و در سوم نيز خشك گفته‌اندکتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 130-132

[pejuhesh237]

و مضر محمومين و صاحب قرحه است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص22-23

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض

و مقوى معده و منقى اعضاء و جالى و جاذب خون به ظاهر جلد

و مقرح و محرق و مقوى اعضاء و ملطف اخلاط غليظه و ترياق زهر هوام

و جهة ضيق النفس و سرفهء كهنه و ربو و استسقاء و سپرز و عرق النساء

و مفاصل و نقرس و درد گوش و شقيقه و درد سر بارد و صرع و نسيان

و قى الدّم و سنگ مثانه و عسر البول و جميع امراض سواى قروح باطنى

و محرور المزاج و اسهال دموى نافع

و مشوى او كه در خمير گرفته در آتش پخته باشد به حدى كه خمير منفسخ گردد

و در مشروبات مستعمل است و مسهل اخلاط غليظ

و بالخاصيه مقوى معده چون تخم مرغ را در جوف او گذاشتهء بپرند

و تخم را بنوشند مسهل اخلاط غليظ و معتدل آن

و چون گويندهء آن را بانطرون به قدر ربع آن در پارچهء بسته

موضع داء الثعلب را به آن چندان بمالند كه به خون آورد موى بروياند

و اگر محتاج به تكرار باشد بعد از رفع جراحت تكرار عمل نمايند

و هر گاه نصف اوقيهء او را در دو اوقيه روغن زنبق بجوشانند تا پخته شود

و آن روغن را صاف نموده بر كف پاها بمالند و كف پا را تا صباح بر زمين نگذارند

و يك هفته همين عمل كنند اعادهء شهوة باه مأيوسين كند و اكثر مجربّين مجرب دانسته‌اند

و آشاميدن نه قيراط او كه در عسل پخته باشند جهة احتباس بول و درد معده و سوء هضم

و تقويت معده و يرقان و سرفه كهنه و ربو و نفث مدّهء ريه و مغص نافع

و آب برگ آن را كه با دو چندان عسل به قوام آورده باشند جهة ربو و ضيق النّفس

و پاشيدن آب طبيخ او در خانه و به دستور تعليق او جهة طرد حشرات و هوام موثر

و چون ريزه كرده در روغن زيتون بجوشانند تا پياز خشك شود

طلاى روغن مزبور جهة جمود اطراف و سرمازدگى و درد مفاصل و نقرس

و در گوش و سدّهء او و با موم و قليلى گوگرد جهة قروح شهديّه و جرب متقرح و يابس

و حكه و خزاز و با زفت و حنا جهة بثور يابسهء سر اطفال مفيد

و قيراطى از عنصل و ريشهاى او كه با هم كوبيده باشند مقيئ قوى

و ضماد پخته او جهة ثاليل و شقاق كه از سرما عارض شده باشد مجرب

و ضماد مطبوخ او در سركه جهة گزيدن افعى و بوى و كشندهء مگسهاى گزنده

و بالخاصيه قاتل موش در ساعت

و داشتن او با خود موجب هرب سباع و هوام و مار و قمل و مورچه و مگس

و چون او را كوبيده با آب او آرد گرسنه را خمير را نموده بنوشند جهة استسقا مفيد

و چون جوف عنصل را با سركه كوبيده در حمام بر بهق بمالند

بهقى را كه هيچ دوا بر طرف نكند زايل سازد و مجربست

و چون نزديك تاك غرس نمانند انگور را به اصلاح آورد

و غرس او در پاى درخت انار و به مانع ريختن شكوفهء او

و تخم او مليّن طبع و جهة مغص و درد معده و رحم نافع

و چون كوبيده با سركه حب ها بسازند

و يك عدد آن را ميان انجير گذاشته يك روز در عسل رقيق خيسانيده بيرون آورند

و انجير را بمكند و بعد از آن آب گرم بر اثر آن بنوشند يا آبى كه در آن بوده

و جوشانيده باشند بياشامند رفع قولنج صعب نمايد و مجربست

و عنصل مضر محرورين و مكرب و مضر عصب صحيح و مصدّع

و مورث غثيان و مفرح و مقطع و مصلحش شيرى كه به سنگ تفته داغ كرده باشند

و ربوب فواكه و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش بلبوس

و گويند اسقورديون كه سير صحرائيست و قردمانا و وج و مؤلف تذكره قايل به بدل او نيست

و گويد خاكستر او با روغن گل جهة شقاق و حكه و اسقاط دانهء بواسير نافع است

و سركه عنصل كه آن را با چوبى مثل كارد ريزه كرده بر سيمانى كشيده

چهل روز در سايه خشك كرده يك رطل آن را در هفت رطل و نيم سركهء كهنه انداخته

سر ظرف را بسيار محكم نموده دو ماه در آفتاب گذاشته بعد از آن افشرده بيرون آورند

و يا عنصل تازه را شش ماه در سركه بيندازند در نهايت تقطيع اخلاط غليظه

و مقوى معده و حلق و قوهء هاضمه و جهة صاف كردن آواز و بدبوئى دهان

و موادّ سودا و ماليخوليا و جنون و صرع و تفتيت سنك مثانه و عرق النسأ

و تقوية اعضأ ضعيفه و اعادهء صحّت بدن و رنگ رخسار و حدّة بصر

و مضمضهء او جهة سستى گوشت بن دندان و استحكام دندان متحرك

و قطور او جهة گرانى سامعه و آشاميدن او جهة تنقيهء سينه و ربو و يرقان و رفع سموم نافع

و قدر شربتش از مقدار قليل تا دو اوقيه و نيم است كه به تدريج اضافه شود و ناشتا بايد استعمال نمود

و شراب عنصل در جميع مذكورات انفع از سركهء او و مضر اعصاب هم نيست

به خلاف سركه و جهة ربع و فالج و استسقأ و درد سپرز و عرق النسأ و قشعريره نافع

و دستور ساختن شراب او مثل عمل سركهء آن ست كه بجاى سركه آب انگور باشد و سه ماه در آفتاب بگذارند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص22-23



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ضماد نرم سائيدۀ آن بر سر صاحب ليثرغس بتنهائي و يا باخل خمر و يا مثلث

و همچنين ضماد آن بر ساقين و فخذين او ساقين صاحب سبات باعث جذب مواد و افاته و تنبه اوست

و ضماد سائيده بآتش كرم كردۀ آن آن مقدار كه لذع و حدت آن كم كردد

بتنهائي و يا باندكي خطمى و قدر قليلى افسنتين و صبر و مرمكي و مصطكى اجزاى متساوى يا غير متساوى بقدر حاجت

و ليكن بايد كه اسقيل بوزن مجموع باشد بر سر صاحب نسيان و بر ساقين و قدمين و يا فخذين و يا ركبتين او بعد از تيغ زدن بر ساقين او

و كذاشتن محجمه و بر ساقين و قدمين و ركبتين او بتنهائي يا با صعتر فارسى و مويزج از هريك ده درم

و برگ خردل يكدستۀ كوچكي همه را يك جا نرم سائيده و يا روغن ياسمين يا روغن غار در هاون بدسته بسايند

تا چون مرهم شود و بر اعضاى مذكوره بمالند و همچنين چون برثؤاليل و شقاق عارض از سردى هوا بمالندکتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 130-132

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض

و مقوى معده و منقى اعضاء و جالى و جاذب خون به ظاهر جلد

و مقرح و محرق و مقوى اعضاء و ملطف اخلاط غليظه و ترياق زهر هوام

و جهة ضيق النفس و سرفهء كهنه و ربو و استسقاء و سپرز و عرق النساء

و مفاصل و نقرس و درد گوش و شقيقه و درد سر بارد و صرع و نسيان

و قى الدّم و سنگ مثانه و عسر البول و جميع امراض سواى قروح باطنى

و محرور المزاج و اسهال دموى نافع

و مشوى او كه در خمير گرفته در آتش پخته باشد به حدى كه خمير منفسخ گردد

و در مشروبات مستعمل است و مسهل اخلاط غليظ

و بالخاصيه مقوى معده چون تخم مرغ را در جوف او گذاشتهء بپرند

و تخم را بنوشند مسهل اخلاط غليظ و معتدل آن

و چون گويندهء آن را بانطرون به قدر ربع آن در پارچهء بسته

موضع داء الثعلب را به آن چندان بمالند كه به خون آورد موى بروياند

و اگر محتاج به تكرار باشد بعد از رفع جراحت تكرار عمل نمايند

و هر گاه نصف اوقيهء او را در دو اوقيه روغن زنبق بجوشانند تا پخته شود

و آن روغن را صاف نموده بر كف پاها بمالند و كف پا را تا صباح بر زمين نگذارند

و يك هفته همين عمل كنند اعادهء شهوة باه مأيوسين كند و اكثر مجربّين مجرب دانسته‌اند

و آشاميدن نه قيراط او كه در عسل پخته باشند جهة احتباس بول و درد معده و سوء هضم

و تقويت معده و يرقان و سرفه كهنه و ربو و نفث مدّهء ريه و مغص نافع

و آب برگ آن را كه با دو چندان عسل به قوام آورده باشند جهة ربو و ضيق النّفس

و پاشيدن آب طبيخ او در خانه و به دستور تعليق او جهة طرد حشرات و هوام موثر

و چون ريزه كرده در روغن زيتون بجوشانند تا پياز خشك شود

طلاى روغن مزبور جهة جمود اطراف و سرمازدگى و درد مفاصل و نقرس

و در گوش و سدّهء او و با موم و قليلى گوگرد جهة قروح شهديّه و جرب متقرح و يابس

و حكه و خزاز و با زفت و حنا جهة بثور يابسهء سر اطفال مفيد

و قيراطى از عنصل و ريشهاى او كه با هم كوبيده باشند مقيئ قوى

و ضماد پخته او جهة ثاليل و شقاق كه از سرما عارض شده باشد مجرب

و ضماد مطبوخ او در سركه جهة گزيدن افعى و بوى و كشندهء مگسهاى گزنده

و بالخاصيه قاتل موش در ساعت

و داشتن او با خود موجب هرب سباع و هوام و مار و قمل و مورچه و مگس

و چون او را كوبيده با آب او آرد گرسنه را خمير را نموده بنوشند جهة استسقا مفيد

و چون جوف عنصل را با سركه كوبيده در حمام بر بهق بمالند

بهقى را كه هيچ دوا بر طرف نكند زايل سازد و مجربست

و چون نزديك تاك غرس نمانند انگور را به اصلاح آورد

و غرس او در پاى درخت انار و به مانع ريختن شكوفهء او

و تخم او مليّن طبع و جهة مغص و درد معده و رحم نافع

و چون كوبيده با سركه حب ها بسازند

و يك عدد آن را ميان انجير گذاشته يك روز در عسل رقيق خيسانيده بيرون آورند

و انجير را بمكند و بعد از آن آب گرم بر اثر آن بنوشند يا آبى كه در آن بوده

و جوشانيده باشند بياشامند رفع قولنج صعب نمايد و مجربست

و عنصل مضر محرورين و مكرب و مضر عصب صحيح و مصدّع

و مورث غثيان و مفرح و مقطع و مصلحش شيرى كه به سنگ تفته داغ كرده باشند

و ربوب فواكه و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش بلبوس

و گويند اسقورديون كه سير صحرائيست و قردمانا و وج و مؤلف تذكره قايل به بدل او نيست

و گويد خاكستر او با روغن گل جهة شقاق و حكه و اسقاط دانهء بواسير نافع است

و سركه عنصل كه آن را با چوبى مثل كارد ريزه كرده بر سيمانى كشيده

چهل روز در سايه خشك كرده يك رطل آن را در هفت رطل و نيم سركهء كهنه انداخته

سر ظرف را بسيار محكم نموده دو ماه در آفتاب گذاشته بعد از آن افشرده بيرون آورند

و يا عنصل تازه را شش ماه در سركه بيندازند در نهايت تقطيع اخلاط غليظه

و مقوى معده و حلق و قوهء هاضمه و جهة صاف كردن آواز و بدبوئى دهان

و موادّ سودا و ماليخوليا و جنون و صرع و تفتيت سنك مثانه و عرق النسأ

و تقوية اعضأ ضعيفه و اعادهء صحّت بدن و رنگ رخسار و حدّة بصر

و مضمضهء او جهة سستى گوشت بن دندان و استحكام دندان متحرك

و قطور او جهة گرانى سامعه و آشاميدن او جهة تنقيهء سينه و ربو و يرقان و رفع سموم نافع

و قدر شربتش از مقدار قليل تا دو اوقيه و نيم است كه به تدريج اضافه شود و ناشتا بايد استعمال نمود

و شراب عنصل در جميع مذكورات انفع از سركهء او و مضر اعصاب هم نيست

به خلاف سركه و جهة ربع و فالج و استسقأ و درد سپرز و عرق النسأ و قشعريره نافع

و دستور ساختن شراب او مثل عمل سركهء آن ست كه بجاى سركه آب انگور باشد و سه ماه در آفتاب بگذارند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص22-23



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ضماد نرم سائيدۀ آن بر سر صاحب ليثرغس بتنهائي و يا باخل خمر و يا مثلث

و همچنين ضماد آن بر ساقين و فخذين او ساقين صاحب سبات باعث جذب مواد و افاته و تنبه اوست

و ضماد سائيده بآتش كرم كردۀ آن آن مقدار كه لذع و حدت آن كم كردد

بتنهائي و يا باندكي خطمى و قدر قليلى افسنتين و صبر و مرمكي و مصطكى اجزاى متساوى يا غير متساوى بقدر حاجت

و ليكن بايد كه اسقيل بوزن مجموع باشد بر سر صاحب نسيان و بر ساقين و قدمين و يا فخذين و يا ركبتين او بعد از تيغ زدن بر ساقين او

و كذاشتن محجمه و بر ساقين و قدمين و ركبتين او بتنهائي يا با صعتر فارسى و مويزج از هريك ده درم

و برگ خردل يكدستۀ كوچكي همه را يك جا نرم سائيده و يا روغن ياسمين يا روغن غار در هاون بدسته بسايند

تا چون مرهم شود و بر اعضاى مذكوره بمالند و همچنين چون برثؤاليل و شقاق عارض از سردى هوا بمالندکتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 130-132

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در پياز عنصل تركيباتى به نام سيلى پيكرين   ماده‌اى تلخ و محلول در آب كه به صورت گرد زردرنگى از پياز گياه به دست مى‌آيد
و سيلى توكسين كه آن هم ماده‌اى است تلخ ولى غير محلول در آب و محلول در الكل و به صورت گرد قهوه‌اى رنگى به دست مى‌آيد
و در آخر سيلين   ماده متبلور محلول در الكل كه از نظر فيزيولوژيكى بى‌اثر است، مشخص شده است.
بررسى‌هاى ديگرى وجود ماده‌اى به نام سيلارن   را در پياز نشان داده است كه از اين ماده گلى‌كوزيدهايى به نام سيلارن A   و سيلارن B   به دست آمده است كه مخلوط طبيعى آنها را معمولا به نام سيلارن C   مى‌نامند.
مطالعات و تحقيقات ديگرى نشان داده است كه علاوه بر موارد فوق هتروزيدى به نام سيلى‌روزيد  
نيز در پياز عنصل وجود دارد و به علاوه مواد ديگرى از جمله دو استرول ، كولين   و انواعى از ليپيدها در آن يافت مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 50