اسطوخودوس

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

اسطوخودوس

بضم همزه و سكون سين و ضم طا هر دو بى‌نقطه و سكون واو و ضم خاى معجمه و سكون واو و ضم دال و سكون واو و سين مهملتين

و به سريانى نحاوس كه نام جزيره‌ايست كه در انجا مى‌رويد

و اهل تنكابن تروم

و بهندى دهارو

و در بنكاله تنتنه نامند


گياهى است از خانوادۀ Labiatea نام علمى آن Lavandula stoechas L.

فارسی: «اسطوخودوس» و «شاهسبرم رومى»

عربی:«آنس الارواح»و «ممسك الارواح» اهل مكۀ معظمه كياه آن را ضرم بضم ضاد معجمه و سكون راى مهمله و ميم و گل آن را زهر الضرم

یونانی:به يونانى به معنى حافظ الارواح است

انگلیسی:Topped lavender و French lavender

فرانسه: Lavande stoechas و Stoechas Arabique

آلمانی:frender -lavendel

ایتالیائی:stecade-arabica و stecade


2. لاواند حقيقى‏
به فرانسوى‏Lavande vrai وLavande officinale وLavande femelle و نام‏هاى محلى‏Spicanard ياSpiquenard

و به انگليسى‏True lavender گفته مى‏شود. گياهى است از خانواده‏Labiatae نام علمى آن‏Lavandula vera DC .

و مترادفهاى آن‏Lavandula officinalis Chaix وLavandula spica Loisel . مى‏باشد.

3. لاواند كبير
به فرانسوى‏Aspic وLavande aspic وLavande m le وGrande lavande وLavande blanche و به انگليسى‏Spick ناميده مى‏شود.

گياهى است از خانواده‏Labiatae نام علمى آن‏Lavandula spica Car . و مترادف آن‏Lavandula fragrans Salisb . مى‏باشد.

دو گونه فوق در كتب طب سنتى با نامهاى «خزامى» و «اروانه شيرازى» نامبرده شده است

[pejuhesh237]

و آن گياهيست برگش شبيه به برگ شبيه به برگ صعتر و از آن درازتر و باريك‌تر

و گلش مايل به سفيدى و ساقش واحد و باريك و بي شاخ

و در قد كمتر از شبرى و قبه او متراكم از اجزاء شبيه به جو و بى تخم مايل به سرخى و تند طعم و با اندك تلخى کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص21-22

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و گل آن سروى شكل انبوه شبيه بخوشۀ جو بسيار كوچكتر از ان و بنفش و مائل بسفيدى

و بآن زردى و سرخي و مزغب و نرم و نقيل الرائحه و اندك تلخ و حريف

و تخم آن بسيار ريزه و اندك مفرطح و زرد تيره مائل بسياهي فى الجمله شبيه بارزن خرد

و بوى آن بعد اندك ماليدن بدست شبيه ببوى كافور

چنانچه ابن ماسويه كفته كه اسطوخودوس را تخمى است كه چون بدست بمالند

و ببويند بوى كافور از ان آيد و طعم آن تلخ و تيز

و آنچه بعضى نوشته كه تخمى ندارد نيز درست است

زيرا كه آنچه در زمين حجاز و روم و مغرب و زمينهاى باقوت مى‌رويد با تخم و قوى الرائحه و با تلخي و نرم و مزغب

مى‌باشد و آنچه در زمينهاى ضعيف مانند بعضى مواضع بلاد هند و عظيم‌آباد و جهانكير نكر از بنكاله مى‌رويد

خشن بعضى سياه تيره و بعضى سفيد مائل باندك بنفشي و بى‌زغب و بعضى بى‌تخم و با تخم ريزه سفيد مائل بزردى است

و نوعى از اسطوخودوس مى‌شود كه دانه‌هاى خوشۀ آن پاشان باريك اندك بلند و بى‌زغب و اغبر

و در بو شبيه بانچه ذكر يافت بلكه تندتر و ليكن خوشۀ آن ديده نشده كه چه نحو مى‌باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 123-124



اسطوخودوس گياهى است چندساله بشكل بوته كوچك به بلندى نيم متر خيلى پرشاخه. ساقه‏ هاى آن 4 گوشه،

برگهاى آن دراز، متقابل و پوشيده از كرك سفيد پنبه‏اى. گلهاى آنكه در بهار ظاهر مى‏شود به رنگ بنفش تيره به صورت سنبله

تكثير لاواندها از طريق كاشت قطعه‏اى از سوش گياه وحشى در زمين زراعتى يا با كاشت دانه آن انجام مى‏گيرد.

دانه را قبلا در آذرماه در خزانه مى‏ كارند و در بهار گياه چند برگه را به مزرعه منتقل مى‏كنند.

در ايران در بعضى نقاط كاشته مى‏شود. از طريق قلمه شاخه ‏هاى جوان نيمه‏ چوبى گياه و يا با خوابانيدن نيز تكثير مى‏شود.


لاوند حقیقی و لاوند کبیر:

. اين دو از نظر مشخصات گياهى شبيه يكديگرند و اختلافات كمى دارند از جمله گونه‏L .vera مانند اسطوخودوس داراى بوته كوچك به

بلندى تقريبا 60- 50 سانتى‏متر است درحالى‏كه گونه‏L .spica داراى بوته بلند به ارتفاع حدود يك متر است.

كاسه گل گونه‏L .spica پنبه‏اى است به ‏طورى ‏كه گل آن سفيد به نظر مى‏ رسد و آن را لاواند سفيد هم مى‏ گويند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 215-220

[pejuhesh237]

منبت آن جاهاى نمناك در اطراف عظيم‌آباد و بنكاله هم مى‌شود و ليكن اندكى كم‌قوت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 123-124

اين‏گونه در پرتغال، جزاير قنارى و مناطق حاشيه مديترانه، الجزاير، عربستان تا استانبول و آسياى صغير انتشار دارد.

وجود آن در ايران به‏طور خودرو تا به حال گزارش نشده است.

لاواند حقيقى‏:اين گياه در اروپا در مناطق جنوبى آلپ مى‏رويد و وجود آن در ايران به‏طور خودرو تا حال گزارش نشده است..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 215-220

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده اين گياه سر شا خه هاي برگدار وگلدار آن است كه از انها علاوه بر مصارف درماني اسانس گيري به عمل ميايد

هیچ جزئ ان سمی نیست.



.اسانس اسطوخودوس : بوي كافوري شبيه به بوي رومارن دارد. ار اسانس اسطو خودوس كه بيشتر در اسپانيا اقدام به تهيه ان مي شود در عطر سازي استفاده مي شود.

براى ناراحتى‌هاى سينه و درد شكم و براى رفع سردردهاى عصبى و صفراوى به كار مى‌رود.

از كمپرس تهيه شده از گلهاى اسطوخودوس براى كاهش درد روماتيسم و دردهاى عصبى استفاده مى‌كنند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 220

اسطو خودوس اثر مقوي و رفع آسم و نزله دارد اسانس ان داراي خاصيت بند اورنده خون و ضدعفوني كننده است. از ان به حالت رقيق شده در پانسمان زخمها و جراحات استفاده به عمل ميايد. كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد چهارم ص 28

[pejuhesh237]

در اول دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص21-22

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

كرم و خشك در درجۀ اول و در دوم نيز كفته‌اند و اين اصح است

خصوصا حجازى تازه قوى الرائحه و تند طعم آن و شيخ الرئيس

و ابن تلميذ كرم در اول و خشك در دوم كفته‌اند و مركب از جوهر ارضي بارد و نارى لطيف

و شيخ داؤد كرم در آخر دوم و خشك در اول سوم و بعضى سرد در اول

و بعضى مركب القوى و اجزاى باردۀ آن كمتر از حاره و تخم آن

بقول ابن تلميذ كرم در اول و خشك در دوم نيز و مركب از جوهر ارضي بارد و نارى حار لطيف کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 123-124

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و گويند مركب القوى است

و اجزاء باردهء او كمتر و اين قول اقوتست محلل و ملطف و مفتح سدد

و جالى و با قوهء قابضه و مقوى بدن و دل و احشاء و در تقوية ارواح دماغى بيعديل

و مانع عفونة اخلاط و منضح و منقى مرة سوداى دماغى

و طبيخ او در امراض سينه و سعال و نزله قویتر از زوفا و مفرح و مسهل بلغم و سودا و مقوى آلات بول

و با قوهء ترياقيه و سعوط يك درهم او با عسل مقيئ مقوى قواى دماغى

و آشاميدن يك درهم با ماء العسل جهة جنبيدن مغز سر كه از ضربه و سقطه حادث شده باشد

و به تنهائى جهة رعشهء دماغى

و دو جزو او با يك جزو بیخ كبر كه با عسل سرشته باشند جهة برودت معده و بواسير به غايت مفيد

و ضماد پختهء او جهة درد مفاصل و نقرس و نقوع

و مطبوخ او جهة استسقاء و ورم بارد جگر و تنقیهء گرده و طحال و امراض مقعد نافع

و با سكنجبين و نمك هندى مسهل قوى و جهة صداع مفيد و با عاقرقرحا و سكبينج جهة صرع

و شراب او جهة نفخ و درد اعصاب و اضلاع و سموم مشروبه نافع

و مضر صفراوى مزاج و معطش و مغثى محرورين و مصلحش سكنجبين

و گويند مضر شش است و مصلحش كتيرا و صمغ

و قدر شربتش از دو درهم است تا پنج درهم و بدلش در آلات تنفس فراسيون

و در تنقيهء سودا افتيمون و مداومت مرباى گل او با شكر

و عسل كه هر روزه يك مثقال از گل او خورده شود جهة رفع سودا و تفريح مجرب دانسته‌اند

و مؤلف تذكره گويد كه چون آن را با ثلث او گشنيز خشك و ربع او مرزنجوش

و تسع آن هر يك از مصطكى و هليلهء كابلى و كندر معجون كنند يا بجوشانند

و هر شب در وقت خواب مداومت نمايند جهة رفع نزلات و رمد و ترهل و ربو و گرانى سامعه و ضعف باصره مجربست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص21-22


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:


و همچنين آشاميدن شراب تازۀ آن بتنهائي و يا با شراب ليموى تازه بجهت آنكه با وجود آنكه مقطع و مطفي است حابس ابخره و مقوى معده است

و مداومت آشاميدن طبيخ آن با ماء العسل و همچنين اسهال بآن نافع است

جهت صرع و ماليخوليا و جنون و نسيان و جمود و شخوص و وسواس سوداوى و استرخا و تشنج رطب امتلائى

و رعشه و خدر و اختلاج و زوال غم و اندوه نافع بجهت آنكه استفراغ سودا و تنقيه مى‌نمايد

فضول دماغي و رطوبات مرخيه را و مانع عفونات و انصباب نوازل است باعصاب و مقوى و مسخن آنها است

و تقويت مى‌بخشد دماغ را و تلطيف مى‌نمايد روح دماغي را

و همچنين سائيدۀ جرم آن با ماء العسل و بدستور كلنكبين يعنى مرباى كل آن با شكر يا عسل چون هر شب آن مقدار بياشامند

كه مقدار يك مثقال گل اسطوخودوس در ان پاشند و مداومت بر ان نمايند امراض مذكوره خصوص وسواس سوداوى و غم را بالكل زائل سازد

و آشاميدن آن با عاقر قرحا و سكبينج جهت صرع و همچنين با شحم حنظل ممزوج نموده استفراغ بدان نمودن در سالى چند مرتبه

و بعد از تنقيۀ متعهد معده بودن صرع بلغمي و سوداوى را نافع

و يك درم اسطوخودوس سوده با يك درم ايارج فيقرا بنهايت رعشه و اختلاج را نافع است

مداومت آن تا سي و پنج‌روز و بدستور آشاميدن طبيخ آن با ماء العسل

و سعوط آن بتنهائي با ماء العسل جهت صرع سوداوى و بلغمي نافع بجهت تنقيه و تقويت آن دماغ را

و بخور آن براى استرخا و ضماد آن بر سر جهت نسيان و جمود و بخوص

و چون بيندازند در شش قواريس آب انكور يكمن اسطوخودوس را درخمي و سر آن را محكم بسته شش ماه بكذارند كه تا برسد پس بياشامد

مصروع از ان با عاقر قرحا و سكبينج نفع مى‌بخشد آن را نفعي بين و كاهى بعوض آب انكور سركه مى‌كنند

و درين هنكام چون يك ماه در سركه محلل نمايند استعمال مى‌توان نمود و اكر ازين سركه سكنجبين شكرى و يا عسلي سازند

و از ان سكنجبين يك اوقيه يا دو اوقيه با عاقر قرحا و سكبينج استعمال نمايند بهتر است

و بالجمله اسطوخودوس جاروب دماغ است يعني منقى آنست از كل فضول رديۀ بلغميه باله و مفتح سدد

و مقوى همه قوى و محلل كل ابخره و رياح فاسده و ملطف ارواح آن و كويند كه چون آن را با ثلث

آن گشنيز خشك و ربع آن از مرزنجوش و سدس آن از هريك از مصطكى و هليلۀ كابلي و كندر معجون سازند

و يا بجوشانند و نزد خواب بياشامند و مداومت بر ان نمايند جهت دفع نزلات و رمد و ترهل و ربو و كراني سامعه و ضعف باصره مجرب

و آشاميدن طبيخ آن جهت امراض سينه و سعال و نزله از زوفى قويتر و مفرح و مسهل بلغم و سودا

و مقوى آلات بول و با قوت ترياقيه است المعدة و الكبد و الطحال و غيرها

آشاميدن دو جزو از اسطوخودوس و يك جزو بيخ كبر با عسل سرشته جهت برودت معده و بواسير بنهايت مفيد

و نقوع و مطبوخ آن جهت ورم بارد جكر و استسقا و تنقيۀ طحال و كرده و امراض مقعده

و با شراب جهت نفج و درد اعصاب و درد اضلاع و سموم مشروبه نافع و با سكنجبين و نمك هندى مسهل قوى است

و ضماد آن و همچنين تكميد بطبيج آن جهت تسكين اوجاع مفاصل نافع و چون با صعتر و تخم كرفس بجوشانند

و با دواى مسهل بياشامند نافع مغص آنست مضر صفراوى مزاج و معطش و مغثي و مكرب محرورين مصلح آن سكنجبين

گويند مضر است بشش مصلح آن كثيرا و ضمع عربي است

مقدار شربت آن از دو درم تا پنج درم بدل آن در آلات تنفس فراسيون و در تنقيۀ سودا افتيمون

شيخ يوسف بغدادى كفته خاصۀ اسطوخودوس اسهال سودا از دماغ است و شربتي از ان يك درم تا پنج درم

و مصلح ضرر آن برئه كثيرا است و چون با سكنجبين خورده شود احتياج بمصلح ديكر ندارد

و بعضى اطبا كفته‌اند مصلح شراب آن شراب ليمو است و مفتح سده‌هاى دماغى و مسهل سودا و بلغم از دماغ است

و بعضى گفته‌اند مسهل صفرا نيز است و حبوب اسطوخودوس و دهن و سكنجبين و اشربه و عرق و مطبوخ و معجون آن در قرابادين ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک123-124 ص

[pejuhesh237]

و گويند مركب القوى است

و اجزاء باردهء او كمتر و اين قول اقوتست محلل و ملطف و مفتح سدد

و جالى و با قوهء قابضه و مقوى بدن و دل و احشاء و در تقوية ارواح دماغى بيعديل

و مانع عفونة اخلاط و منضح و منقى مرة سوداى دماغى

و طبيخ او در امراض سينه و سعال و نزله قویتر از زوفا و مفرح و مسهل بلغم و سودا و مقوى آلات بول

و با قوهء ترياقيه و سعوط يك درهم او با عسل مقيئ مقوى قواى دماغى

و آشاميدن يك درهم با ماء العسل جهة جنبيدن مغز سر كه از ضربه و سقطه حادث شده باشد

و به تنهائى جهة رعشهء دماغى

و دو جزو او با يك جزو بیخ كبر كه با عسل سرشته باشند جهة برودت معده و بواسير به غايت مفيد

و ضماد پختهء او جهة درد مفاصل و نقرس و نقوع

و مطبوخ او جهة استسقاء و ورم بارد جگر و تنقیهء گرده و طحال و امراض مقعد نافع

و با سكنجبين و نمك هندى مسهل قوى و جهة صداع مفيد و با عاقرقرحا و سكبينج جهة صرع

و شراب او جهة نفخ و درد اعصاب و اضلاع و سموم مشروبه نافع

و مضر صفراوى مزاج و معطش و مغثى محرورين و مصلحش سكنجبين

و گويند مضر شش است و مصلحش كتيرا و صمغ

و قدر شربتش از دو درهم است تا پنج درهم و بدلش در آلات تنفس فراسيون

و در تنقيهء سودا افتيمون و مداومت مرباى گل او با شكر

و عسل كه هر روزه يك مثقال از گل او خورده شود جهة رفع سودا و تفريح مجرب دانسته‌اند

و مؤلف تذكره گويد كه چون آن را با ثلث او گشنيز خشك و ربع او مرزنجوش

و تسع آن هر يك از مصطكى و هليلهء كابلى و كندر معجون كنند يا بجوشانند

و هر شب در وقت خواب مداومت نمايند جهة رفع نزلات و رمد و ترهل و ربو و گرانى سامعه و ضعف باصره مجربست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص21-22


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:


و همچنين آشاميدن شراب تازۀ آن بتنهائي و يا با شراب ليموى تازه بجهت آنكه با وجود آنكه مقطع و مطفي است حابس ابخره و مقوى معده است

و مداومت آشاميدن طبيخ آن با ماء العسل و همچنين اسهال بآن نافع است

جهت صرع و ماليخوليا و جنون و نسيان و جمود و شخوص و وسواس سوداوى و استرخا و تشنج رطب امتلائى

و رعشه و خدر و اختلاج و زوال غم و اندوه نافع بجهت آنكه استفراغ سودا و تنقيه مى‌نمايد

فضول دماغي و رطوبات مرخيه را و مانع عفونات و انصباب نوازل است باعصاب و مقوى و مسخن آنها است

و تقويت مى‌بخشد دماغ را و تلطيف مى‌نمايد روح دماغي را

و همچنين سائيدۀ جرم آن با ماء العسل و بدستور كلنكبين يعنى مرباى كل آن با شكر يا عسل چون هر شب آن مقدار بياشامند

كه مقدار يك مثقال گل اسطوخودوس در ان پاشند و مداومت بر ان نمايند امراض مذكوره خصوص وسواس سوداوى و غم را بالكل زائل سازد

و آشاميدن آن با عاقر قرحا و سكبينج جهت صرع و همچنين با شحم حنظل ممزوج نموده استفراغ بدان نمودن در سالى چند مرتبه

و بعد از تنقيۀ متعهد معده بودن صرع بلغمي و سوداوى را نافع

و يك درم اسطوخودوس سوده با يك درم ايارج فيقرا بنهايت رعشه و اختلاج را نافع است

مداومت آن تا سي و پنج‌روز و بدستور آشاميدن طبيخ آن با ماء العسل

و سعوط آن بتنهائي با ماء العسل جهت صرع سوداوى و بلغمي نافع بجهت تنقيه و تقويت آن دماغ را

و بخور آن براى استرخا و ضماد آن بر سر جهت نسيان و جمود و بخوص

و چون بيندازند در شش قواريس آب انكور يكمن اسطوخودوس را درخمي و سر آن را محكم بسته شش ماه بكذارند كه تا برسد پس بياشامد

مصروع از ان با عاقر قرحا و سكبينج نفع مى‌بخشد آن را نفعي بين و كاهى بعوض آب انكور سركه مى‌كنند

و درين هنكام چون يك ماه در سركه محلل نمايند استعمال مى‌توان نمود و اكر ازين سركه سكنجبين شكرى و يا عسلي سازند

و از ان سكنجبين يك اوقيه يا دو اوقيه با عاقر قرحا و سكبينج استعمال نمايند بهتر است

و بالجمله اسطوخودوس جاروب دماغ است يعني منقى آنست از كل فضول رديۀ بلغميه باله و مفتح سدد

و مقوى همه قوى و محلل كل ابخره و رياح فاسده و ملطف ارواح آن و كويند كه چون آن را با ثلث

آن گشنيز خشك و ربع آن از مرزنجوش و سدس آن از هريك از مصطكى و هليلۀ كابلي و كندر معجون سازند

و يا بجوشانند و نزد خواب بياشامند و مداومت بر ان نمايند جهت دفع نزلات و رمد و ترهل و ربو و كراني سامعه و ضعف باصره مجرب

و آشاميدن طبيخ آن جهت امراض سينه و سعال و نزله از زوفى قويتر و مفرح و مسهل بلغم و سودا

و مقوى آلات بول و با قوت ترياقيه است المعدة و الكبد و الطحال و غيرها

آشاميدن دو جزو از اسطوخودوس و يك جزو بيخ كبر با عسل سرشته جهت برودت معده و بواسير بنهايت مفيد

و نقوع و مطبوخ آن جهت ورم بارد جكر و استسقا و تنقيۀ طحال و كرده و امراض مقعده

و با شراب جهت نفج و درد اعصاب و درد اضلاع و سموم مشروبه نافع و با سكنجبين و نمك هندى مسهل قوى است

و ضماد آن و همچنين تكميد بطبيج آن جهت تسكين اوجاع مفاصل نافع و چون با صعتر و تخم كرفس بجوشانند

و با دواى مسهل بياشامند نافع مغص آنست مضر صفراوى مزاج و معطش و مغثي و مكرب محرورين مصلح آن سكنجبين

گويند مضر است بشش مصلح آن كثيرا و ضمع عربي است

مقدار شربت آن از دو درم تا پنج درم بدل آن در آلات تنفس فراسيون و در تنقيۀ سودا افتيمون

شيخ يوسف بغدادى كفته خاصۀ اسطوخودوس اسهال سودا از دماغ است و شربتي از ان يك درم تا پنج درم

و مصلح ضرر آن برئه كثيرا است و چون با سكنجبين خورده شود احتياج بمصلح ديكر ندارد

و بعضى اطبا كفته‌اند مصلح شراب آن شراب ليمو است و مفتح سده‌هاى دماغى و مسهل سودا و بلغم از دماغ است

و بعضى گفته‌اند مسهل صفرا نيز است و حبوب اسطوخودوس و دهن و سكنجبين و اشربه و عرق و مطبوخ و معجون آن در قرابادين ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک123-124 ص


محلل و بازكننده گرفتگى‏ها مى‏باشد.

دم‏كرده 5 گرم از برگ و سرشاخه گلدار آن مقوى بدن و قواى دماغى و تفكر و همچنين مقوى احشا و آلات داخل شكم و مفرّح‏

است و براى بيمارى‏هاى سينه، سرفه، ورم‏هاى نزله‏اى و زكام نافع است و خاصيت مسهلى دارد.

اخلاط فاسدشده و بلغمى و سوداوى را رفع مى‏كند و براى بيمارى‏هاى كبدى و طحال و مجارى ادرار نافع و مفيد است.

اگر مقدارى از برگ و سرشاخه‏هاى گلدار خشك آن را ساييده و با آب عسل به‏طور ساده و يا به صورت مربّا با شكر و عسل تهيه

و مقدارى از آن را كه حدود 5 گرم اسطوخودوس در آن باشد، هر شب تا مدتى بخورند براى رعشه و سرگيجه و تقويت ذهن،

حافظه، رفع فراموشى، صرع، وسواسهاى سوداوى، ماليخوليا، سستى، تشنج، خواب‏رفتگى اعضا، پريدن ناگهانى بعضى از اعضا و رفع غم و اندوه مفيد است.

اگر اسطوخودوس با عاقرقرحا و سكبينج خورده شود براى صرع مفيد است و همچنين اگر آن را با گوشت حنظل مخلوط نموده و بخورند كه استفراغ آورد

و سالى چند مرتبه اين كار تكرار شود كه تنقيه خوبى از معده شود براى صرع‏هاى بلغمى و سوداوى مفيد است.

روى‏هم‏رفته حكماى طب سنتى اسطوخودوس را جاروى دماغ مى‏دانند كه دماغ را از تمام فضولات بلغمى تميز مى‏كند و گرفتگى‏ها را باز مى‏نمايد و مقوى همه قوا مى‏باشد.

توصيه ديگر اين است كه اسطوخودوس 1 واحد، گشنيز 3/ 1 واحد، مرزنجوش 4/ 1 واحد، مصطكى 6/ 1 واحد، هليله كابلى 6/ 1 واحد و كندر 6/ 1 واحد. اينها را مخلوط كنند

و بجوشانند و قبل از خواب بياشامند (مقدار خوراك در هربار آن‏قدر باشد كه در حدود 5 گرم اسطوخودوس خورده شود)

و مدتى اين كار را ادامه دهند براى رفع نزله و سنگينى شنوايى و ضعف قوه ديد چشم و تنگى نفس بسيار مفيد است.

توصيه ديگر اين است كه 2 واحد اسطوخودوس و يك واحد ريشه كبر را با عسل مخلوط نموده و بخورند و براى برودت معده و بواسير نافع است

و با سكنجبين و نمك هندى مسهل بسيار قوى مى‏باشد. ضماد آن براى دردهاى مفاصل مفيد است و اگر اسطوخودوس را با آويشن و تخم كرفس بجوشانند

و با دواى مسهل بخورند براى رفع دل‏پيچه مفيد است.

اسطوخودوس براى اشخاص صفراوى‏مزاج مضرّ و عطش‏آور است و ايجاد آشفتگى مى‏نمايد از اين نظر بايد با سكنجبين خورده شود.

براى ريه مضّر است از اين نظر بايد با كتيرا و صمغ عربى خورده شود. مقدار خوراك آن 5 گرم و حد اكثر 20 گرم است.

لاوند حقیقی و لاوند کبیر:

گرم‏كننده است و بازكننده گرفتگى‏ها مى‏باشد. سردرد را رفع مى‏كند، نفخ و گاز را تحليل مى‏برد. مقوى معده و كبد و طحال و بازكننده انسداد آنها است و مدّر نيز مى‏باشد.

شياف خزامى در مهبل براى پاك كردن و خشك كردن رطوبتهاى مزمن رحم و خوش‏بو كردن آن و ضماد آن با آرد جو براى التيام زخمها و تحليل ورمها مفيد است.

براى گرم‏مزاجان مضّر است از اين نظر بايد با مورد مصرف شود.

مقدار خوراك آن 5 و حد اكثر تا 10 گرم است كه در 1000 گرم آب جوش دم كرده و خورده شود.

لاواند حقيقى شبيه اسطوخودوس در استعمال خارجى با ماليدن جوشانده آن روى عضو براى كاهش درد و ناراحتى‏هاى روماتيسم و نقرس و كوبيدگى

و خون‏مردگى و دررفتگى اعضا مفيد مى‏باشد و براى ضد عفونى زخمها نيز به كار مى‏رود.

در اروپا مرسوم است از گلهاى گونه‏L .Stoechas براى تهيه بالشهاى‏ بهداشتى و از گرد آن براى دود كردن استفاده مى‏شود.

اسانس اسطوخودوس براى ناراحتى‏هاى سينه و درد شكم و براى رفع سردردهاى عصبى و صفراوى به كار مى‏رود.


از كمپرس تهيه شده از گلهاى اسطوخودوس براى كاهش درد روماتيسم و دردهاى عصبى استفاده مى‏كنند.

در فرانسه مرسوم است براى عرق كردن و تسكين تب و به عنوان مدّر و در موارد گريپ، دم‏كرده 5 گل را مخلوط كرده و به شرح زير عمل مى‏كنند.

گل لاواند حقيقى 10 گرم، گل هميشه بهار 5 گرم، گل گاوزبان 5 گرم، گل رتم‏ 5 گرم و گل بنفشه وحشى 5 گرم. اينها را خوب مخلوط مى‏كنند

و يك قاشق مرباخورى از اين مخلوط را در يك فنجان آب جوش به مدت 10 دقيقه دم مى‏كنند.

از اين دم‏كرده 4- 3 بار يعنى 4- 3 فنجان در روز مى‏خورند، بسيار مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 215-220



در مطبوخات و نقوعات و ماء الاصول و مقييات و مسكنات قى

مطبوخ اسطوخودوس

منقول از تذكره جهة اخلاط سوداوى و محترقه و صلابات و وسواس و جنون و ماليخوليا

و عرق النسا و مفاصل و صاف كردن خون و كدورت فكر نافع است

بسفايج 7، مغز دانه قرطم 7، عناب 7 دانه، سپستان 27 دانه ،اسطوخودوس 4 ،گل بابونه 4،

قنطوريون رقيق 4، افتيمون 4 ، سورنجان سفيد 2، با سه مثل ادويه آب بجوشانند تا به ثلث رسد

پس صاف نموده بنوشند

و اگر با درد سر و تصاعد بخاراة و يبوسته دماغ باشد

انجیر زرد 10 ،كثيرا 3 ،روغن بادام 3، پرسياوشان 3، صعتر 3، مرزنجوش 3، اضافه كنند

و اگر با رياح غليظه باشد يا ضعفى در مجارى بول گلقند 7 بيفزايند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص341

در معاجين كبار و صغار و باهيه و مسهله

اطريفل اسطوخودوس

بليله آمله سناء مكى هليلهء زرد هليلهء سياه تربد سفيد مصطكى كشمش سبز پنج ل

بسفايج افسنتين پانزده ل

روغن بادام شيرين بيست و پنج ل

اسطوخودوس هشت ل افتيمون هشت ل

عسل كف گرفته بقدر حاجت کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص313



فصل در بيان جوبى كه اصل و عمود در انها اسطوخودوس است‏

[حب اسطوخودوس با صبر به نسخه متقدمين‏]

حب اسطوخودوس با صبر به نسخه متقدمين نافع از براى ماليخوليا و صرع و امراض سوداوى و بلغمى و داء الثعلب‏


صنعت آن‏

پوست هليله زرد پوست هليله كابلى از هريك پنج درم تربد سفيد هفت درم و نيم و در نسخه ديكر هفت درم است

صبر سقوطرى شش درم اسطوخودوس غاريقون سفيد افتيمون بسفايج فستقى

از هريك سه درم شحم حنظل يك درم و نيم قرنفل فودنج فودنج جبلى از هريك يك درم كوفته پخته بروغن بادام شيرين بقدر كفايت چرب نموده حب سازند

هر حبّى بقدر نخود كوچكى شربتى سه درم باب نيم‏كرم‏

[حب اسطوخودوس اسهال بلغم و سودا و صفرا كند]

حب اسطوخودوس اسهال بلغم و سودا و صفرا كند و جميع امراض بلغمى و سوداوى را نافع باشد و صالح است

از براى امراض ظهر و وجع ورك و اوجاع مفاصل و مانند اين امراض و كفته شده كه اين حب نائب مناب حب قوبايا است بلكه از آن بهتر در عمل‏

صنعت آن‏

غاريقون هش سفيد شحم حنظل تربد سفيد مجوف تراشيده مرضوض بروغن بادام شيرين چرب نموده

از هريك پانزده مثقال پوست هليله زرد هليله سياه مقل ازرق بسفايج فستقى از هريك هفت مثقال سكبينج اشق

سقمونيا غاريقون هش سفيد حب النيل افتيمون ملح نفطى وجّ تركى كثيرا اسطوخودوس از هريك پنج مثقال ايارج فيقرا بوزن مجموع ادويه

صموغ را در آب كرم حل كرده و باقى ادويه را كوفته پخته بان سرشته حبوب سازند شربتى دو مثقال و كاهى زياده ميكنند

در اين حب قرنفل و فودنج و كاوزبان از هريك پنج مثقال صبر سقوطرى پانزده مثقال تا بيست مثقال لاجورد مغسول دو مثقال

و در نسخه ديكر اسطوخودوس سه مثقال خربق سياه دو مثقال است و درين حال قوى الفعل است در امراض سوداوى و امراض كه تعلق بسر داشته باشد

حبّ اسطوخودوس شيخ رئيس نافع از براى رعشه‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس سوده يك درم تا دو درم ايارج فيقرا يك درم حب ساخته فرو برند و بالاى آن ماء العسل بنوشند

[حبّ اسطوخودوس حكيم سديد كازرونى‏]

حبّ اسطوخودوس حكيم سديد كازرونى منقى بلغم و سودا از بدن و دماغ است و نافع از براى صرع و ماليخوليا

صنعت آن‏

پوست هليله زرد كابلى از هريك پنج درم افتيمون اسطوخودوس بسفايج فستقى از هريك سه درم غاريقون

سفيد يك درم و نيم خربق سياه نمك نفطى از هريك دو درم قرنفل پودنه كوهى شحم حنظل از هريك يك درم و نيم ايارج فيقرا ده درم كوفته

پخته باب سرشته دست را بروغن بادام شيرين چرب نموده حب سازند شربتى سه درم و در نسخه ديكر هليله سياه پنج درم اس‏


[حب اسطوخودوس قوى الفعل در تنقيه بدن‏]

حب اسطوخودوس قوى الفعل در تنقيه بدن و سر از سودا نافع است از براى جميع امراض سوداوى خصوص آنچه متعلق بسر باشد

صنعت آن‏

پوست هليله زرد هليله سياه مقل ازرق‏ بسفايج فستقى از هريك هفت درم اشق سكبينج سقمونيا

مشوى حب النيل افتيمون ملح نفطى وجّ تركى كثيراى سفيد اسطوخودوس از هريك پنج درم قرنفل فورنح

كاوزبان از هريك پنج درم صبر سقوطرى پانزده درم و در نسخه ديكر بيست درم است لاجورد مغسول دو درم

و در نسخه ديكر سه درم است خربق سياه دو درم صموغ را باب كرم حل كرده باقى ادويه را كوفته بيخته بان سرشته حبوب سازند

هر حبّى بقدر نخودى شربتى دو درم تا سه درم با آب نيم كرم فروبرند

حب اسطوخودوس منقول از كامل الصناعة كه همين منافع دارد

صنعت آن‏

پوست هليله زرد پوست هليله كابلى بليله هليله سياه صبر سقوطرى بسفايح فستقى از هريك سه درم غاريقون

هش سفيد چهار درم اسطوخودوس افتيمون از هريك پنج درم شحم حنظل دو درم و نيم خربق سياه دو درم كوفته پخته بروغن بادام شيرين چرب ساخته

باب بادرنجبويه سرشته حبوب سازند هر حبى بقدر نخودى شربتى دو درم تا سه درم باب نيم كرم فرو برند

حب اسطوخودوس نافع از براى ما نبا و داء الكلب‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس ده درم افتيمون مصرى بسفايج فستقى از هريك پنج درم حجر ارمنى پوست هليله كابلى

از هريك يك درم نمك هندى شحم حنظل از هريك چهار درم پوست بليله امله منقى حاشا خربق سياه از هريك سه درم تربد

سفيد بيست درم كوفته پخته بسكنجبين عسلى سرشته حبوب سازند شربتى دو درم‏

دهن اسطوخودوس جهت وجع كوش و ثقل سامعه نافع‏


صنعت آن‏

بكيرند اسطوخودوس نوجيد و با مثل سامعه نافع صنعت آن بكيرند اسطوخودوس نوجيد

و با مثل آن افسنتين يك شبانه روز در آب باران بخيسانند پس باتش ملايم بجوشانند تا تمام قوت آن باب باز داده شود

پس فرود اورده ما ليده صاف كرده با چهار وزن آن روغن كل باتش ملايم بجوشانند تا آب رفته روغن بماند ليكن احتياط نمايند كه نسوزد

پس در ظرف شيشه نكاه دارند و عند الحاجت شيرين كرم نموده دو سه قطره در كوش بچكانند و اكر نيم وزن آن مرزنجوش نيز اضافه نمايند ميكردد اقوى‏

[شراب اسطوخودوس ساده نافع از براى ماليخوليا]

شراب اسطوخودوس ساده نافع است از براى ماليخوليا بجهت آنكه تقويت و تنقيه فضول غليظه و اخلاط لزجه بلغميه و سوداويه و صفراويه ميكند

بدانكه شراب اسطوخودوس نافع است از براى صداع بارد چون آشاميده شود با آب كرم از براى تعديل مزاج بارد بسبب حرارت عرضى

و حرارت بالقوه كه اين شراب را مى‏باشد و بسبب آنكه اطلاق طبيعت مى‏كند و بسبب ارخاى معده و تر كردن ثقل و ازلاق كه آب را مى‏باشد

و نيز بسبب ارخا مى‏باشد مسكن عطش و اكر خوف عطش بسيار باشد بسبب حرارت اسطوخودوس بايد كه خورده شود

با شراب ليمو يا سكنجبين تا تعديل يابد حرارت آن و نيز سكنجبين تقطيع بلغم و تلطيف آن و حبس ابخره و تقويت معده ميكند

و نيز شراب اسطوخودوس نافع است از براى صداع سوداوى پيش از تنقيه از براى نضج سودا و بعد از تنقيه از براى نضج سودا

و بعد از تنقيه از براى تعديل مزاج سرد تنقيه بقدر ماده از آن و تقويت سر و قلب و نيز نافع است از براى صداع رطب بجهت آنكه تنقيه دماغ ميكند

از رطوبات بخاصيت محلل و مجفف آن است و نيز چون شراب اسطوخودوس را با شراب ليمو تعديل نمايند

شراب اسطوخودوس پنج مثقال و شراب ليمو سه مثقال باشد و نيز نافع است از براى دوار و سدر بلغمى بجهت آنكه با وجود آنكه منقى و ملطف است

حبس ابخره و تقويت معده ميكند و نيز شراب اسطوخودوس نافع است از براى صرع بجهات و منافع مذكور و تقويت آن دماغ را و نيز نافع است

صرع حادث بمشاركت قدمين و ساقين را هرگاه آشاميده شود در غير وقت نوبه آن بجهت آنكه تنقيه بدن ميكند از بلغم و فضول و غليظه

و مواد لزجه كه چسبيده باشد بجوهر عروق و موجب سده دماغى شده و نيز مقوى دماغ و مسخن آن است و محلل آنچه در سر مى‏باشد

از ابخره و رياح كه موجب صرع است و نيز نافع است از براى لقوه آشاميدن آن بجهت تنقيه مواد بلغميه از دماغ بالطبع و وسواس سوداوى

را بالغ النفع خصوص وقتى كه با شراب اترج يا شراب ليمو يا سكنجبين نوشيده شود

صنعت آن‏

بكيرند اسطوخودوس خشك ربع رطلى و در دو رطل آب و ربع رطلى كلاب يك شب بخيسانند و صبح بجوشانند تا بنصف رسد

يك رطل قند سفيد يا عسل سفيد مصفى بحسب حاجت داخل كرده بقوام اورند شربتى يك اوقيه

و اكر اسطوخودوس تر باشد آن را بكوبند و آب آن را كرفته صافى نموده در يك من آب اسطوخودوس تر يك من قند سفيد و ربع من كلاب داخل كرده بقوام اورند شربتى يك اوقيه‏

شراب اسطوخودوس به نسخه قدماء

صنعت آن‏

بكيرند يك من اسطوخودوس و در شش قواريس عصير عنبى داخل كرده در خمى كرده شش ماه بكذارند كه برسد پس صافى نموده نكاه دارند

در قرابها و در وقت حاجت بكار برند

[شراب اسطوخودوس ابن هيل‏]

شراب اسطوخودوس ابن هيل كه در مختار ذكر كرده و كفته كه مجرب است از براى صمم عارضى و سدهاى دماغى و صرع‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس ده درم بسفايج فستقى پوست تراشيده كاوزبان بادرنجبويه از هريك پنج درم همه را در يك رطل آب بجوشانند تا بنصف رسد

پس بپالايند و يك رطل شكر سفيد در آن كنند و بجوشانند تا بقوام آيد سرد كرده در شيشه نكاه دارند شربتى يك اوقيه‏

[شراب اسطوخودوس حكيم سديد]

شراب اسطوخودوس كه حكيم سديد در شرح موجز قرشى ذكر كرده و كفته كه اين شراب از من است

و من سديد كاز دو نيم و اين شراب منضج مواد سوداوى و بلغمى و ملين مواد سوداوى و بلغمى است خصوص مواد دماغى‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس پرسياوشان از هريك ده درم عود الصليب كاوزبان تخم كرفس تخم خطمى تخم رازيانه اصل السوس مقشر

از هريك پنج درم كل بنفشه كل سرخ منزوع الاقماع كل كاوزبان بادرنجبويه از هريك هفت درم سپستان سى عدد مويز منقى بيست درم مجموع را بجوشانند

و بپالايند و سه رطل شكر طبرزد يا عسل مصفى بحسب حال داخل نمايند و بقوام اورند و نكاه دارند شربتى از ده درم تا پانزده درم باب كرم بياشامند

صنعت اين شراب به نسخه سيّد مظفر الدين شفائى‏

مساوى نسخه مزبور است در اجزا الا آنكه بجاى تخم كرفس بيخ كرفس است و در اوزان تفاوت دارد

و نسخه آن اين است اسطوخودوس پرسياوشان عود الصليب از هريك پنج درم اصل السوس بيخ كرفس كاوزبان رازيانه

تخم خطمى كل بنفشه غنچه كل سرخ از هريك سه درم مويز منقى پانزده درم سپستان پانزده عدد بجوشانند بپالايند و با يك من قند سفيد بقوام اورند

صنعت اين شراب به نسخه حكيم معصوم‏

مساوى نسخه مساوى نسخه شفائى است الا آنكه مويز منقى و سپستان از هريك پنجاه عدد است

و در نسخه ديكر سپستان هفتاد عدد است و مويز منقى يك‏صد و پنجاه دانه و وزن قند يك رطل است و باقى مساوى نسخه شفائى است

و در قرابادين شفائى مسطور است كه اين شراب نافع است از براى صرع و فالج و ماليخوليا و صداع بارد و جميع امراض بارده دماغى و سدهاى دماغ‏

شراب اسطوخودوس تاليف ميرزا محمد باقر ولد ميرزا محمد حسين حكيم‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس پرسياوشان اصل السوس از هريك ده مثقال عود الصليب كل كاوزبان باديان بادرنجبويه

تخم خطمى از هريك پنج مثقال كل بنفشه كل سرخ از هريك هفت مثقال مويز منقى بيست‏


دانه سپستان سى دانه با شكر و عسل از هريك پنجاه درم بدستور مقرر مرتب سازند

شراب اسطوخودوس ديكر

صنعت آن‏

اسطوخودوس بسفايج فستقى پوست تراشيده افتيمون اقريطى كل بنفشه كل سرخ كاوزبان بادرنجبويه

از هريك پنج مثقال عود الصليب سه و نيم مثقال پرسياوشان اصل السوس مقشر رازيانه بيخ رازيانه از هريك سه مثقال تخم خطمى دو مثقال سپستان سى

دانه مويز منقى چهل دانه يا قند سفيد يك‏صد و پنجاه مثقال على الرسم شربت سازند

[شراب اسطوخودوس تاليف حكيم مير محمد مؤمن‏]

شراب اسطوخودوس تاليف حكيم مير محمد مؤمن مقوى دماغ بارد و معده بارد است و سدهاى دماغ بكشايد و صرع و سبات و سكته و كابوس را نافع باشد

صنعت آن‏

اسطوخودوس زوفاى خشك پرسياوشان تربد سفيد اصل السوس از هريك ده درم فاوانيا عود قمارى خام كل كاوزبان

پوست بيخ رازيانه تخم رازيانه تخم كرفس غنچه كل سرخ ايرسا از هريك پنج درم بادرنجبويه كاشم سنبل الطيب از خرمكى انيسون

قنطوريون دقيق از هريك سه درم مويز منقى سى عدد همه را در آب بجوشانند چنانكه مقرر است و بپالايند

و داخل كنند در آن يك‏صد و پنجاه مثقال عسل سفيد مصفى و مثل آن كل قند شكرى و كلقند را نيكو بمالند پس بكيرند

ساذج هندى قرنفل دانه هيل‏بوا سنبل الطيب از هريك دو درم دارچينى زنجبيل افسنتين رومى از هريك سه درم مصطكى يك درم همه را كوفته

در پارچه بسته در آن اندازند و در آتش ملايم بپزند و لمحه بلمحه پارچه ادويه را بمالند تا شيره آن برايد و بفشارند

و چون بقوام آيد پارچه ادويه را براورده بمالند و بفشارند پس آن را با قدرى كلاب بشويند و باز در آن كلاب بمالند و بفشارند تا تمام شره شيره آن برايد

و آن كلاب را داخل كرده يك‏دو جوشى ديكر داده فرود اورند و بپالايند و بعد از سرد شدن در شيشه يا مرتبان چينى نكاه دارند

و قدر شربتش هر روز از ده مثقال است و بايد دانست كه عمده منافع اين شراب نفع از براى صرع است

و تخم كرفس در نهايت ضرر است از براى صرع پس لازم است كه تخم كرفس در آن داخل نباشد

[شراب اسطوخودوس ديكر منضج و منقى اخلاط بلغميه و سوداويه از جميع بدن‏]

شراب اسطوخودوس ديكر منضج و منقى اخلاط بلغميه و سوداويه از جميع بدن خصوص از سر و دماغ است لا سيّما از براى ليثرغس و صرع

و اين شراب نافع از براى صداع بمشاركت قلب به سبب غلبه بلغم يا سودا بر مزاج قلب چون چند روز بان مداومت كرده شود

و نيز اين شراب نافع است از براى صداع بمشاركت طحال مداومت بان‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس سناء مكى بسفايج فستقى از هريك ده درم ورق كل سرخ بنفشه تربد پرسياوشان از هريك شش درم همه را در سه من آب يك شب بخيسانند

و صبح بجوشانند چون بيك من رسد بپالايند و با يك رطل قند سفيد بقوام اورند شربتى شانزده درم باب كرم يا كلاب حل نموده بنوشند
و اكر در طبع قبض بسيار باشد نيم مثقال تا يك درم غاريقون هش سفيد موينه نپز نيز در آن داخل نمايند

[شراب اسطوخودوس منسوب بحكيم معتمد الملوك سيد علوى خان‏]

شراب اسطوخودوس قلمى نموده‏اند كه از اقتراح احقر عباد اللّه كلب استان امير المؤمنين ع سيّد محمد هاشم مخاطب بحكيم معتمد الملوك سيد علوى خان است

و مجرب است در نفع از براى نضج مواد سواويه و بلغميه خصوص مواد دماغى و از براى تفتيح سدهاى دماغى و امراض بارده اعصاب

و از براى صرع و فالج و لقوه و از براى امراض بارده دماغ و منافع بسيار دارد

صنعت آن‏

اسطوخودوس بادرنجبويه بسفايج فستقى پرسياوشان از هريك ده درم كاوزبان بزر سيساليوس ذوقوقنطوريون دقبق غنچه كل سرخ منزوغ الاقماع

از هريك هفت درم اصل السوس بيخ كبر جنطيانا بيخ انجدان فاوانيا ايرسا از هريك پنج درم دارچينى اسارون عود هندى از هريك سه درم عود بلسان حب بلسان فقاح اذخر باديان

خطائى از هريك چهار درم قرنفل بسباسه از هريك يك درم اجزا نيم كوفته مويز سرخ طايفى منقى از حب بيست درم انجير زرد

بيست دانه مجموع را در سركه عنصل كه ليمو را در آن محلل نموده باشند دو رطل و آب خالص چهار رطل يك شبانروز بخيسانند

و روز ديكر در ديك سنكى بآتش ملايم بجوشانند تا دو ثلث برود و ثلثى بماند پس بپالايند و در صافى نموده آن عسل مصفى ورد چينى مربى با قند از هريك دو رطل داخل كرده

يك شب بكذارند و روز ديكر بمالند بقوت تمام و بفشارند و بپالايند و بجوشانند تا بقوام آيد فرود اورده سرد كرده در شيشه نكاه دارند

شربتى يك اوقيه با عرق بادرنجبويه و عرق كاوزبان و كلاب بنوشند

صنعت خل ليمو كه مخلل ليمو در خل اسقيل است‏

صنعت آن‏ كه بكيرند ليموى رسيده خالى از داغ و قشار و سه روز در آب و نمك بكذارند پس از آب نمك بيرون اورده نيكو بشويند كه شورى آن دور كردد و بپارچه كرپاسى نم آن را بكيرند

و يك روز بكذارند كه بقيه نمى كه در خلل و مزج ليموها باقى است هوا نشف كندر مطلق نم آب در ليموها نماند پس آن ليموها را بخلال چربى سوراخ سوراخ نمايند چنانكه در هر

ليمو زياده بر پنجاه سوراخ باشد پس ليموها را در مرتبان چينى يا ظرف زجاجى كرده خل اسقيل مصفتى كه در باب اسقيل ذكر ميشود بر روى آن ليموهاى كنند آن مقدار كه از روى

ليموها بركردد و چهل روز بكذارند و بعد از آن سركه را جدا كرده استعمال نمايند

[شراب اسطوخودوس ديگر منقول از مجربات حكيم اشرف قمى‏]

شراب اسطوخودوس ديگر منقول از مجربات حكيم اشرف قمى اوحدانى از اولاد حكيم ابو البركات اوحدانى نافع از براى امراض سوداويه و ماليخوليا

صنعت آن‏

اسطوخودوس كاوزبان رازيانه بسفايج فستقى از هريك ده مثقال مويز منقى از عجم سى دانه صندل سفيد سه مثقال طباشير سفيد

دو مثقال طباشير سفيد دو مثقال بادرنجبويه پانزده مثقال بدستور مقرر شربتى از پنج مثقال تا هفت مثقال‏

شراب اسطوخودوس از استنباط آن مغفور نافع و مجرب از براى خدر بلغمى‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس بادرنجبويه اسارون ايرسا افتيمون حب بلسان جعده حلبه حاشا درونج عقربى از هريك دو مثقال سواى افتيمون اجزاء بجوشانند در سه رطل آب تا يك رطل بماند

و افتيمون را در كيسه كرده مطبوخ را بر روى آن صافى نمايند و مكرر كيسه كرده مطبوخ را بر روى آن صاف را بمالند تا تمام شيره

و قوتش بيرون آيد و مطبوخ سرد شود پس كيسه را بقوت بمالند و بفشارند و دور كنند مطبوخ را صافى نموده كل قند عسلى يك رطل در آن حل كرده دو جوش داده فرود اورند

و بمالند تا شيره و قوّت كلقند برايد پس بپالايند و يك‏صد مثقال كلاب داخل كرده باتش ملايم بقوام اورند شربتى يك اوقيه‏

[عرق اسطوخودوس ساده‏]

عرق اسطوخودوس ساده مفتح سدها مفتح سده‏هاى ومقوى ارواح دماغى و نافع است از براى عفونت اخلاط و منقى سودا و بنهايت نفع است از براى نزلات و بلغمى مزاج

و سوداوى مزاج را نافع است و پيران را موافق و رعشه را زائل كرداند و درد مفاصل را مفيد است و بجهت صداع مزمن نافع و از براى صرع بى‏نظير است‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس يكمن در سه چهار من آب داخل كرده بدستورى كه كلاب ميكشد عرق براورند

مرباى اسطوخودوس چون هر روز سه مثقال خورده شود و مداومت بان كرده شود تفريح مى‏آورد و مانع سودا است‏

صنعت آن‏

بكيرند كل تازه آن را و با دو وزن قند سفيد يا عسل بدستور كلقند مربى سازند

[مطبوخ اسطوخودوس جهت امراض دماغى و سوداوى‏]

مطبوخ اسطوخودوس جهت امراض دماغى و سوداوى از ماليخوليا و امثال آن و تنقيه اخلاط محترقه سوداويه از دماغ نافع‏

صنعت آن‏

بكيرند اسطوخودوس و افتيمون از هريك پنج درم و در يك رطل آب بجوشانند باين طريق كه افتيمون را در كتان‏ بسته نكاه دارند

و اسطوخودوس را بجوشانند تا بنصف رسد فرود آورده صافى نموده ضره افتيمون را در آن انداخته تمام شب بكذارند و صبح كرم كرده صره را ما ليده فشرده دور كنند

و مرتبه ديكر صافى نموده يك اوقيه سكنجبين ساده داخل نموده بنوشند و اكر از براى نزلات باشد بجاى افتيمون زوفاى يابس و بجاى سكنجبين ترنجبين يا شراب منضج داخل نمايند

[مطبوخ اسطوخودوس منقول از تذكره شيخ داؤد انطاكى‏]

مطبوخ اسطوخودوس منقول از تذكره شيخ داؤد انطاكى نافع از براى اخلاط سوداوى و اخلاط محترقه و صلابات و وسواس و جنون و ما ليخوليا و عرق النساء و مفاصل

و صافى نمودن خون و كدورت حواس و افكار فاسده و مجرب است‏

صنعت آن‏

بسفايج فستقى مغز حب القرطم عناب منقى از نوى سپستان منقى از نوى از هريك هفت مثقال اسطوخودوس كل بابونه قنطوريون دقيق افتيمون از هريك چهار مثقال سورنجان

دو مثقال با سه مثل مثقال با سه مثل ادويه آب بجوشانند تا به ثلث رسد پس صافى نصف نموده بنوشند و اكر با درد سر تصاعد بخارات و يبوست دماغ باشد انجير زرد ده دانه

پرسياوشان صعتر مرزنجوش كثيرا از هريك سه مثقال اضافه مطبوخ نموده بعد از صافى نمودن سه مثقال روغن بادام شيرين داخل كرده بنوشند اكر رياح غليظه باشد يا ضعفى

در مجارى بول هفت مثقال كلقند افتابى بيفزايند نافع باد

معجون اسطوخودوس نافع از براى صرع بلغمى‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس افتيمون عاقرقرحا بسفايج فستقى اجزا متساوى كوفته پخته بمويز سرخ است بيرون اورده بسرشند

و تناول نمايند از آن هر روز مثل جوزه ناشتا پس بدرستى كه در يك هفته رفع صرع ميكند

[معجون اسطوخودوس جهت دفع نزلات‏]

معجون اسطوخودوس چون هر شب از آن خورده وقت خواب و مداومت بان كرده شود جهت دفع نزلات و رمد و ربو و ترهل و ثقل سامعه و ضعف باصره نافع است‏

صنعت آن‏

اسطوخودوس نه مثقال كشنيز خشك سه مثقال مرزنجوش دو مثقال و ربع مثقالى مصطكى رومى پوست هليله كابلى كندر

ذكر از هريك يك مثقال كوفته پخته با پنجاه دو مثقال عسل مصفى معجون سازند شربتى دو مثقال‏

معجون اسطوخودوس نافع از براى معده و بواسير بنهايت نفع‏

صنعت آن‏
اسطوخودوس چهار مثقال پوست بيخ كبر دو مثقال كوفته بيخته بعسل مصفى پانزده مثقال سرشته هر روز يك مثقال آن را با ده مثقال عرق اسطوخودوس يا ده مثقال كلاب بنوشند.کتاب قرابادین کبیر ص 609-612

[pejuhesh237]

عضو هیات جامع طب ایرانی اسلامی در گفتگو با ایمنا:اسطوخودوس بهترین گزینه برای آرامش اعصاب و روان است.

خاصيت ضد سودايي این گیاه معروف است.

.خبرگزاری ایمنا: اسطوخودوس تقويت‌كننده بسيار قوي براي مغز و اعصاب است

و براي تقويت تمام اعضاي بدن، رفع خستگي، دفع غم و غصه و افسردگي و انواع بيماري‌هاي روحي و رواني كاربرد دارد.

سید محمد موسوی عضو هیات جامع طب ایرانی اسلامی در گفتگو با ایمنا یکی از مشهورترین گیاهان داروئی را اسطوخودوس عنوان کرد

و اظهار داشت: اسطوخودوس دارای طبع گرم و خشک است و خاصيت ضد سودايي آن معروف می‌باشد.

وی با اشاره به اینکه اسطوخودوس پاک‌کننده و باز‌کننده مجاری با تأثیر نیروی گرم و لطیف است؛ افزود:

این گیاه مقوی بدن و دماغ و احشاء و کلیه و جوارح و اعضاء تنفسی

و بر طرف‌کننده امراض سینه و بادهای نزله‌ای است و بیشتر امراض عفونی و عصبی را با نیروی پاک‌کنندگی خود اصلاح نموده

و اخلاط غیر مفید مثل بلغم مرطوب و سوداوی را دفع می‌نماید. همچنین استعمال آن در جهت معالجات امراض کبدی و طحالی

و مجاری ادرار و صفراوی مورد استفاده بسیار است.

این محقق طب سنتی بیان داشت: با داشتن اسانس مخصوص خود با بوی کافور و نعناع بادشکن و مدر و معرق بوده

و معالج بسیار مؤثری جهت دردهای عصبی و سردردهای مزمن است.

همچنین بخور و کمپرس آن در رفع سرماخوردگی و آسم و سیاه سرفه مجرب می‌باشد.

وی ترکیب داروئی آن را بصورت معجون با یک سوم گشنیز خشک و یک چهارم مرزنجوش و یک نهم مصطکی و هلیله کابلی و کندر در

معالجه رعشه، سردرد، سرگیجه، فراموشی و ضعف اعصاب مفید دانست و با اشاره به اینکه باید مداوا در این روش را به مدت چندین هفته

ادامه داد؛ خاطرنشان کرد: اسطوخودوس تقويت‌كننده بسيار قوي براي ارواح مغز و اعصاب مي‌باشد و براي تقويت همه‌ي اعضاي بدن

و همينطور رفع خستگي و دفع غم و غصه و افسردگي و انواع بيماري‌هاي روحي و رواني كاربرد دارد.

همچنین ضد لخته خون و ضد انسدادها‌ي عروقي است

و همراه با مسهل‌هاي مناسب همه‌ي اخلاط فاسد را بتدريج از مغز و سراسر بدن پاك مي‌كند.

علاوه براین از داروهاي قوي ضد صرع و ماليخوليا و جنون و امراض مشابه آن است.

مقايسه تنتور اسطوخودوس (Lavandula officinalis) و ايمی‌پرامين در درمان افسردگی خفيف تا متوسط در يک مطالعه آزمايشی تصادفی دو سو بی‌خبر

افسردگی يک مشکل اساسی بهداشتی است و نه تنها تشخيص و درمان آن کمتر از ميزان واقعی است بلکه همراه با ابتلا و مرگ ومير قابل توجهی است.

اسطوخودوس (Lavandula officinalis) در طب سنتی برای درمان افسردگی به کار می‌رود.

هدف از اين مطالعه مقايسه اثربخشی تنتور اسطوخودوس با ايمی‌پرامين در درمان افسردگی خفيف تا متوسط

و ارزيابی اثر کمکی احتمالی اين تنتور در يک مطالعه آزمايشی تصادفی دو سو بی‌خبر 4 هفته‌ای است.

در اين مطالعه 45 بيمار سرپايی که طبق مصاحبه کلينيکی ساختار يافته برای DSM-IV معيارهای ابتلا به افسردگی اساسی را داشتند، بررسی شدند.

حداقل نمره پايه بيماران بر اساس مقياس هميلتون برای افسردگی 18 بود.

در اين کارآزمايی دو سو بی‌خبر بيماران به طور تصادفی به سه گروه تقسيم شدند.

به گروه اول روزانه 60 قطره تنتور اسطوخودوس و قرص دارونما، به گروه دوم قرص ايمی‌پرامين روزانه 100 ميلی‌گرم و قطره دارونما

و به گروه سوم قرص ايمی‌پرامين روزانه 100 ميلی‌گرم و تنتور اسطوخودوس روزانه 60 قطره تجويز شد.

اين درمان به مدت 4 هفته ادامه يافت. بر اساس اين بررسی مقدماتی مشخص شد که اثربخشی اسطوخودوس کمتر از ايمی‌پرايمن است.

با وجود اين، ترکيب ايمی‌پرامين و تنتور اسطوخودوس موثرتر از ايمی‌پرامين به تنهايی است.

همانگونه که اين مطالعه نشان می‌دهد يکی از فوايد اين ترکيب شروع اثر سريع است.

به علاوه در گروه ايمی‌پرامين اثرات آنتی‌کولينرژيک مانند خشکی دهان و احتباس ادراری بيش از حد انتظار مشاهده شد

در حالی‌که سردرد در گروهی که تنتور اسطوخودوس دريافت کرده بودند بيشتر بود.

در مجموع يافته اصلی اين مطالعه اين است که تنتور اسطوخودوس می‌تواند در کنترل افسردگی خفيف تا متوسط فوايد درمانی داشته باشد.

مقايسه ی تأثير ماساژ پرينه با اسانس روغنی اسطوخودوس با ماسا‍ژ به تنهائی، بر تعداد موارد اپی‌زياتومی و پارگی پرينه

چکيده زمينه و هدف: زنان به کرات از آسيب‌های پرينه به دنبال زايمان طبيعی رنج می‌برند، چرا که عوارض کوتاه و بلند مدتی را به دنبال دارد،

هدف از اين مطالعه، مقايسه‌ی تأثير ماساژ پرينه با اسانس روغنی اسطوخودوس با ماساژ به تنهايی، بر تعداد موارد اپی‌زياتومی و پارگی پرينه می‌باشد.

مواد و روش‌ها: جامعه‌ی آماری اين مطالعه کارآزمايی بالينی سه گروهی را کليه‌ی زنان نخست‌زای مراجعه کننده

به مرکز آموزشی درمانی طالقانی شهر اراک به منظور انجام زايمان طبيعی تشکيل می‌دادند.

حجم نمونه در مجموع 265 نفر در نظر گرفته شد. نمونه‌ها به صورت تصادفی ساده در يکی از سه گروه ماساژ پرينه با اسانس روغنی اسطوخودوس،

ماساژ به تنهائی و بدون مداخله قرار می‌گرفتند، در گروه اسانس روغنی، ماساژ آرام،

آهسته با دو انگشت سبابه و ميانی آغشته به اسانس روغنی اسطوخودوس به مدت 10-5 دقيقه بدون توجه به پوزيشن مادر در طی مرحله‌ی دوم زايمان داده

می‌شد. در گروه ماساژ، ماساژ تنها و در کنترل مانور ريتگن به کار گرفته شد.

سپس فراوانی پرينه‌ی سالم، اپی‌زياتومی و آسيب پرينه در سه گروه تعيين و با يکديگر مقايسه شد.

نتايج: در گروه ماساژ با اسطوخودوس، فراوانی پرينه‌ی سالم 2/60% ، اپی‌زياتومی 8% و پارگی پرينه 8/31%، گروه ماساژ به تنهائی 5/43، 5/16، 40%

و در گروه کنترل 4/2، 80 و 6/17% به ترتيب بود اختلاف‌ها از نظر آماری معنی‌دار بود (Pv=0/001).

در گروه لاوندر فراوانی پارگی درجه‌ی يک 3/27% ، درجه‌ی دو 8%، گروه ماساژ 2/28، 8/11% به ترتيب بود در گروه کنترل فراوانی پارگی درجه‌ی يک 7/4% ،

پارگی درجه‌ی دو 1/7% و پارگی درجه‌ی سه(5) 9/5% بود. اختلاف بين گروه‌ها بر طبق آزمون χ² معنی‌دار بود (Pv=0/001).

بحث و نتيجه‌گيری: به نظر می‌رسد ماساژ پرينه خصوصاً با استفاده از اسانس روغنی اسطوخودوس،

طی مرحله‌ی دوم ليبر راهکار مناسبی به منظور افزايش احتمال پرينه‌ی سالم باشد. اين اثر احتمالاً ناشی از ويژگی ضد اسپاسمی،

افزايش قابليت کشش، جريان خون و نرمی پرينه اسانس مذکور و به ميزان کمتر ناشی از ماساژ به تنهائی باشد.

بررسی خواص عصاره آبی گياه اسطوخودوس بر بقای سلول‌ های فيبروبلاست انسانی

مقدمه: طی ساليان اخير پژوهش و بررسی منابع طبيعی نظير گياهان به عنوان مکــمل ‌های درمـــانی بدخيمی ‌های شايع نظير سرطان، افزايش چشم گيری يافته است.

گياه اسطوخودوس از جمله گياهانی است که اخيراً بسيار مورد توجه بوده است.

بر اساس اطلاعات به دست آمده عصاره آبی گياه اسطوخودوس بر بقای سلول ‌های سرطانی اثر مهاری قابل توجهی نشان داده است.

مواد و روش ‌ها :گياه اسطوخودوس از پژوهشکده گياهان و مواد اوليه دارويی دانشگاه علوم پزشکی شهيد بهشتی با کد هرباريوم 1092

و پس از تاييد کارشناس گياه شناسی تهيه شد.

سلول‌‌ های فيبروبلاست به منظور دسترسی به جمعيت مورد نظر در محيط RPMI 1640 حاوی 10 تا 20 درصد سرم جنين گاوی(FBS)

و در انکوباتور 37 درجه سانتی گراد حاوی 5 درصد گاز CO2 کشت داده شده ‌اند.

مشاهدات ميکروسکوپی و تست بقاء مربوط به رشد سلول های فيبروبلاست در حضور و عدم حضور عصاره آبی مورد بررسی قرار گرفت.

يافته ‌های پژوهش: بر اساس اطلاعات به دســت آمده از مشاهدات ميکروســکوپی و تست بــقا، بقای سلول‌ های نرمال فيبروبلاست

در حضور عصاره آبی گياه اسطوخودوس به طور محسوسی کاهش می ‌يابد.

بحث و نتيجه‌گيری: با توجه به خواص مهار رشد عصاره آبی گياه اسطوخودوس روی سلول ‌های نرمال فيبروبلاست،

استفاده از اين عصاره در جهت درمان بدخيمی‌ هايی شايع نظير سرطان بايد با دقت و حساسيت بيشتری صورت گيرد.

در اين راستا پيشنهاد می ‌گردد راهکارهايی در نظر گرفته شود تا حتی ‌المقدور از خواص سمی اين گياه اجتناب شود.

به علاوه از آن جايی که يک دارو نتايج متفاوتی در شرايطIn vitro وIn vivo می‌ تواند نشان دهد مطالعه اين گياه در شرايط In vivo نيز حائز اهميت است.

تأثير ماساژ رايحه‌درمانی اسطوخودوس بر شدت درد و علائم ديسمنوره‌ی اوليه

مقدمه: ديسمنوره­ اوليه از شايع‌ترين علائم گزارش‌شده در 50 درصد از دختران نوجوان است.

اين مطالعه با هدف تعيين تاثير اسانس اسطوخودوس بر شدت درد و علائم قاعدگی انجام شد .

مواد و روش­ها: در اين مطالعه‌ کارآزمايی بالينی تصادفی، 60 نفر از دانشجويان مبتلا به ديسمنوره­ اوليه که بر اساس معيار ديداری درد ده نقطه ­ ای،

درد قاعدگی 5 و بالاتر داشتند، به طور تصادفی به دو گروه تقسيم شدند.

گروه آزمون ماساژ را با دو قطره اسانس اسطوخودوس در 5/2 سی‌سی روغن بادام و گروه دارونما فقط با 5/2 سی‌سی روغن بادام،

48 ساعت قبل و بعد از قاعدگی انجام دادند.

ماساژ دو بار در روز، به مدت 15 دقيقه طی دو سيکل قاعدگی در قسمت بالای عانه انجام شد.

نمونه ها شدت درد و علائم همراه با آن را قبل و دو سيکل بعد از مداخله ثبت کردند.

ابزار گردآوری داده‌ها فرم ثبت اطلاعات قاعدگی و ابزار ديداری سنجش درد بود.

از آزمون تي­، کاي­اسکوئر و آزمون دقيق فيشر جهت تجزيه‌ و تحليل داده‌ها استفاده شد .

يافته ­ها: دو گروه قبل از مداخله از نظر ميانگين شدت درد و علائم قاعدگی تفاوت آماری معنی‌داری نداشتند؛

اما ميانگين شدت درد قاعدگی در گروه مداخله دو ماه پس از مداخله نسبت به گروه دارونما کاهش يافت (001/0> p ).

همچنين تفاوت آماری معنی‌داری از نظر فراوانی علائم ديسمنوره (درد پشت، درد شکم، تهوع و خستگی) بين دو گروه ديده شد (05/0> p ).

نتيجه‌گيری: ماساژ رايحه‌درمانی با اسطوخودوس به‌ صورت موضعی سبب کاهش شدت درد و علائم قاعدگی شد

که می‌تواند به‌ عنوان بخشی از مراقبت پرستاری، به زنان مبتلا به ديسمنوره­ اوليه پيشنهاد شود.

مقايسه تأثير ژل ليدوکايين و استنشاق رايحه اسطوخدوس بر شدت درد ناشی از ورود سوزن در فيستول شريانی وريدی در بيماران همودياليزی

مقدمه: بيماران تحت همودياليز مکرراً درد و اضطراب ناشی از ورود سوزن به فيستول شريانی‌وريدی را تجربه می‌کنند.

استفاده از روش‌های مناسب در تسکين درد اين بيماران از اهميت بسيار زيادی برخوردار است.

هدف از اين مطالعه مقايسه تأثير ژل ليدوکايين و استنشاق رايحه اسطوخدوس بر شدت درد ناشی از ورود سوزن

در فيستول شريانی‌وريدی بيماران تحت همودياليز بود.

مواد و روش‌ها: در اين مطالعه کار آزمايی بالينی قبل و بعد روی 40 بيمار تحت همودياليز با روش نمونه‌گيری هدفمند شرکت داشتند.

شدت درد در سه مرحله بدون هيچ‌گونه مداخله‌ای، بعد از استفاده از ژل ليدوکايين و پس از استنشاق اسطوخدوس طی سه جلسه متناوب همودياليز اندازه‌گيری شد.

مقياس ديداری درد برای سنجش شدت درد بيماران بلافاصله پس از سوزن‌زدن در فيستول شريانی‌وريدی بکار رفت.

داده‌ها با نرم‌افزار SPSS ويرايش 16 و آزمون آماری Repeated ANOVA مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفت.

يافته‌ها: نتايج نشان داد که ميانگين نمره درد در سه مرحله بدون هيچ مداخله، استفاده از ژل ليدوکايين و استنشاق رايحه اسطوخدوس به ترتيب 1.94±5.54، 1.46±3.81 و 2±2.34

بود. بين نمره درد قبل و بعد از استعمال ژل ليدوکايين (0.001˂p) و بين نمره درد قبل و بعد از استنشاق رايحه اسطوخدوس اختلاف معنادار وجود داشت (0.001˂p).

اما بين نمره درد استفاده از ژل ليدوکايين و رايحه اسطوخدوس اختلاف معنادار وجود نداشت (p꞊0.236).

نتيجه‌گيری: سوزن زدن به فيستول شريانی‌وريدی باعث ايجاد درد متوسط در بيماران تحت همودياليز می‌شود.

استنشاق رايحه اسطوخدوس به‌اندازه ژل ليدوکايين در کاهش شدت اين درد مؤثر است؛

بنابراين، توصيه می‌شود که پرستاران از اين روش تکميلی تسکين درد به جای روش‌های دارويی استفاده کنند. فصل نامه طب مكمل