ازاد درخت

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

آزاد درخت :نام علمی:zelkova carpinifolia

و در تنكابن جلى دار نامند و در طبرستان طاخك نامند .


فارسی:و به لغت تنكابن جبلى‏داروان و نيز روباترس و به لغت جرجان زهر زمين و اهل مازندران سيس بان و شيرازيان آن را توس نامند

عربی:و به عربى شجرة الحره و ايضاً خريطه به تشديد راء مهمله

و اهل هند بكاين نامند و بعضى مردم را ظن آن است كه درخت آن را به هندى نينب گويند

و اين محض توهم است زيرا كه نينب كه نيم نيز گويند در غير هند ديده نشده و نيز گفته‏ اند كه غير بكاين است

یونانی:

انگلیسی:Japanese Zelkova

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:
نامهای محلی این درخت عبارت‌اند از آزاد، ازدار، سیاهدار و نیل. دانشنامه جلد: 2 شماره مقاله:3281

[pejuhesh237]

به فارسى اسم درختى است عظيم ثمرش شبيه به زعرور و با خوشه

و تخمش مثل تخم زعرور در آخر بهار می رسد و مدتها در درخت مي ماند

و برگش سبز املس مايل به سياهى و شبيه به برگ ترنج و خزان نمی كند .

و نوعي را ثمر شبيه به فندق و اين نوع از سمومات است به عربى سپستان و به هندى بكاين نامند

و گلش سرخ شبيه به خيرى و در غايت خوشبوئى گلش .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص20

آزاد، دِرَخْت [deraxt-e āzād] ، درختی با نام علمی زِلکُوا کارپینی فولیا1 از تیرۀ نارون که ارتفاع آن به 10 تا 25 متر می‌رسد

و بعضی از گونه‌های آن نیز به صورت درختچه یافت می‌شوند.

آزاد درختی است نور پسند، همیشه سبز، با برگهایی به شکل قلب، کشیده، نوک تیز، همراه با دندانه‌های ساده.

سطح زیرین برگ آن از کرکهای نرمی پوشیده شده است.

این درخت گلهای خوشه‌ای بنفش و خوشبو، و میوه‌ای به بزرگی نخود، بیضوی، زردرنگ و تلخ، و هسته‌ای کثیرالوجوه و سخت دارد.

پوست تنۀ این درخت صاف و تقریباً خاکستری رنگ، و تاج آن انبوه و به شکل تخم مرغ است. دانشنامه جلد: 2 شماره مقاله:3281

[pejuhesh237]

و آزاد درخت در جميع ممالك ايران و روم و هند بسيار است .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 110

درخت آزاد از درختان زیبا و بزرگ ایران است و در ارتفاعات متوسط جنگلهای شمال، کردستان و بجنورد می‌روید.

اگرچه درخت آزاد مخصوص نواحی جلگه‌ای و کم ارتفاع است، اما در ارتفاعات هم دیده شده است. دانشنامه جلد: 2 شماره مقاله:3281

[pejuhesh237]

و برگش سمّ حيوانات .و يك درهم تخم او كشنده است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص20[/size]
[/color]
میوۀ درخت آزاد سمی، و خوردن مقادیر زیاد آن کشنده است.دانشنامه جلد: 2 شماره مقاله:3281


همۀ قسمتهای این درخت، از ریشه تا هسته، مصرف دارویی دارند

و تقریباً همۀ خواص آن نزد پزشکان عصر اسلامی شناخته شده بوده است.

بوییدن گل آن گرفتگی بینی را از بین می‌برد.

میوۀ درخت آزاد سمی، و خوردن مقادیر زیاد آن کشنده است و از بذر آن برای دانۀ تسبیح استفاده می‌شود.دانشنامه جلد: 2 شماره مقاله:3281

[pejuhesh237]

در سيم گرم و در آخر اول خشك .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص20

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى در دويّم خشك و برگ آن را قريب بدان گفته‏ اند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 111

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مفتح سدهّء دماغى و برگ او كشندهء قمل و جهة دراز كردن موى مؤثر

و ثمرش از سموم و عصارهء برگ او با عسل جهة باد قولنج نافع

و مفتح و مدر و جهة سموم بارده و عرق النساء

و احتباس بول و حيض و تحليل خون منجمد در مثانه مفيد

و قدر شربتش تا سه درهم و عصارهء شاخهاى او با عسل و با میفتحج مقاوم جميع سموم

و برگش سمّ حيوانات و بدلش در دراز كردن مو شهدانج است

و چون پوست او را باشاه تره و هليله سياه بجوشانند

و طبيخ آن را بنوشند جهة تبهاى بلغمى آزموده .

و مؤلف تذكره گويد كه عصارهء او مفتت حصاة و مانع غثيان

و ضماد برگ و شاخ او محلّل خنازير ونطول او مسكن صداع بارده است

و مؤلف جامع بغدادى گويد كه وقت شرب عصارهء او بهار و پائيز است

و در دو فصل ديگر ممنوع و ثمر و ورق او منقىّ قروح متقيّحه سر

و عصارهء برگ و ثمر آن را با قدرى مردا سنگ سائيده با روغن گلسرخ چند روز بر روى يك ديگر بر سر بمالند

و هر روز يك بار تجديد كنند و به هر سه روز يك روز به حمام روند و بعد از حمام به دستور بمالند

و سر را بلباسى خفيف بپوشند موى را بروياند و قروح آن را زايل كند. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص20

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مفتح و محلل و مدر و با ترياقيت و صالح است از براى مشايخ و مبرودين

و بوييدن آن مسكن صداع و اوجاع سر است و به دستور ضماد آن بر پيشانى و صدغين

و چون آب برگ آن را نشوق نمايند صداع بارد رطب و گرفتگى بينى را مفيد بود

و نطول برگ و شاخ آن و يا برگ آن به تنهايى مسكن صداع بارد

قطور آب برگ تازه آن در گوش دافع رطوبات و رافع وجع و دوى و طنين حادث از رياح بارد است.

ضماد برگ آن بر فم معده مسكن غثيان و بر معده و زير ناف قاتل ديدان

و آشاميدن آب برگ تازه آن با قدرى آب زنجبيل تازه كه به هندى ادرك نامند دافع وجع رحم و حبس طمث و عقر عارضى و باعث حمل است

گفته‏اند كه جرم آن جذام و برص و قروح خبيثه را مفيد

و صاحب دستور الاطبا گفته كه چون ثمر و برگ رسيده زرد شده بكاين را مقدار نيم من به وزن هند با يك من آب به همان وزن يعنى هندى (و من هندى) دوازده من تبريزى است

در خمى كرده و سر آن را بسته سه هفته در زمين دفن كنند پس تا شش ماه هر روز يك كاسه آب خورى از آن بياشامند بهترين دواست

از براى جذام و پيسى و بخور آن به تنهايى و يا با برگ نيم و فنجنگشت كه به هندى سينهالو نامند كه در آب طبخ نموده

بخار آن را به دستور مقرر بگيرند دافع اوجاع و محلل اورام بارده است. و صنعت مرهم آن در قرابادين ذكر يافت.

المضار: ثمر آن مضر صدر و معده و اكثار آن باعث غشى و قى صفراوى و كرب و تنگى نفس و غشاوه بصر و دوار و اهلاك است.

مصلح‏ آن قى فرمودن و آشاميدن شير تازه دوشيده و خوردن سيب و انار است و برگ آن سم حيوانات و مصلح آن خورانيدن شير و برگ توت بود.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 111

[pejuhesh237]

و مفتح سدهّء دماغى و برگ او كشندهء قمل و جهة دراز كردن موى مؤثر

و ثمرش از سموم و عصارهء برگ او با عسل جهة باد قولنج نافع

و مفتح و مدر و جهة سموم بارده و عرق النساء

و احتباس بول و حيض و تحليل خون منجمد در مثانه مفيد

و قدر شربتش تا سه درهم و عصارهء شاخهاى او با عسل و با میفتحج مقاوم جميع سموم

و برگش سمّ حيوانات و بدلش در دراز كردن مو شهدانج است

و چون پوست او را باشاه تره و هليله سياه بجوشانند

و طبيخ آن را بنوشند جهة تبهاى بلغمى آزموده .

و مؤلف تذكره گويد كه عصارهء او مفتت حصاة و مانع غثيان

و ضماد برگ و شاخ او محلّل خنازير ونطول او مسكن صداع بارده است

و مؤلف جامع بغدادى گويد كه وقت شرب عصارهء او بهار و پائيز است

و در دو فصل ديگر ممنوع و ثمر و ورق او منقىّ قروح متقيّحه سر

و عصارهء برگ و ثمر آن را با قدرى مردا سنگ سائيده با روغن گلسرخ چند روز بر روى يك ديگر بر سر بمالند

و هر روز يك بار تجديد كنند و به هر سه روز يك روز به حمام روند و بعد از حمام به دستور بمالند

و سر را بلباسى خفيف بپوشند موى را بروياند و قروح آن را زايل كند. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص20

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مفتح و محلل و مدر و با ترياقيت و صالح است از براى مشايخ و مبرودين

و بوييدن آن مسكن صداع و اوجاع سر است و به دستور ضماد آن بر پيشانى و صدغين

و چون آب برگ آن را نشوق نمايند صداع بارد رطب و گرفتگى بينى را مفيد بود

و نطول برگ و شاخ آن و يا برگ آن به تنهايى مسكن صداع بارد

قطور آب برگ تازه آن در گوش دافع رطوبات و رافع وجع و دوى و طنين حادث از رياح بارد است.

ضماد برگ آن بر فم معده مسكن غثيان و بر معده و زير ناف قاتل ديدان

و آشاميدن آب برگ تازه آن با قدرى آب زنجبيل تازه كه به هندى ادرك نامند

دافع وجع رحم و حبس طمث و عقر عارضى و باعث حمل است

گفته‏اند كه جرم آن جذام و برص و قروح خبيثه را مفيد

و صاحب دستور الاطبا گفته كه چون ثمر و برگ رسيده زرد شده

بكاين را مقدار نيم من به وزن هند با يك من آب به همان وزن يعنى هندى (و من هندى) دوازده من تبريزى است

در خمى كرده و سر آن را بسته سه هفته در زمين دفن كنند پس تا شش ماه هر روز يك كاسه آب خورى از آن بياشامند بهترين دواست

از براى جذام و پيسى و بخور آن به تنهايى و يا با برگ نيم و فنجنگشت كه به هندى سينهالو نامند كه در آب طبخ نموده

بخار آن را به دستور مقرر بگيرند دافع اوجاع و محلل اورام بارده است. و صنعت مرهم آن در قرابادين ذكر يافت.

المضار: ثمر آن مضر صدر و معده و اكثار آن باعث غشى و قى صفراوى و كرب و تنگى نفس و غشاوه بصر و دوار و اهلاك است.

مصلح‏ آن قى فرمودن و آشاميدن شير تازه دوشيده و خوردن سيب و انار است و برگ آن سم حيوانات و مصلح آن خورانيدن شير و برگ توت بود.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 111




[طبيخ پوست و قشر آن‏]

و طبيخ پوست و قشر آن نافع است از براى بتهاى بلغمى‏

صنعت آن‏

بكيرند پوست ريشه درخت آن و شاهتره از هريك پنج درهم و هليله سياه ده درم و همه را نيم كوفته بجوشانند

و صاف نموده بنوشند

مرهم آزاد درخت نافع از براى كچلى و سعفه و رويانيدن موى سر و قروح آن و دفع قمل‏

صنعت آن‏

بگيرند عصاره برك و ثمر آن را و مرداسنك بان بسايند و با روغن كل سرخ مرهم سازند و چند روز متوالى بر سر بمالند

و هر روز يكبار تجديد كنند و بهر سه روز بحمام رفته بشويند و بعد از حمام بدستور نيز بمالند و سر را بلباس خفيفى بپوشانند.کتاب قرابادین کبیر ص 569

[pejuhesh237]

.