راسن

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Compositae نام علمى آن Inula helenium L.

و مترادفهاى آن Aster helenium Scop. و Helenium grandiflorum Gilib. مى‌باشد.

راسن به ريشۀ گياه و خود گياه نيز گفته مى‌شود.

فارسی:«زنجبيل شامى»
عربی:«جناح رومى» ، «راسن» و به لغت اندلس جناح و كلموح نيز نامند

یونانی: انيون

انگلیسی: Elecampane ، Inul ، Wild sunflower ، Velvet dock و Scabwort ، Horse heal

فرانسه: جنس آن را Aunee يا Aulnee و گونۀ عمدۀ آنكه زنجبيل شامى مى‌باشد Grande aunee ، Inule و Oeil de cheval

آلمانی:Echter-Alant،Helenakraut

ایتالیائی:Erba de dolori،Occhio di cavallo

[pejuhesh237]

بيخ نباتيست خشبى و رنگش ما بين ياقوتى و سبزى و ساقش شبعه دار

و برگش عريض و دراز و قسمي را شبيه به برگ عدس و درشت و انبوه

و از ساق او روئيده و بر روى يكديگر و گلش مايل به كبودى و دازاش نامند

قرطم و با اندك پهنى و طعمش با تندى و خوشبو

و گويند بيخش زرد و به سطبرى انگشتى خنصر و پوست او سياه و رقيق

و سطبرى بالاى او بيشتر از اسفل و مستعمل بيخ اوست

و بعضى گويند او بيخ سوسن كوهيست..کتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و صاحب اختيارات بديعى كفته كه دو نوع مى‌باشد يكى بستاني و آن فيل جوش است

و دوم برى و برك آن شبيه ببرك فيل جوش و بيخ آن را بتركي‌اند: خوانند و بهترين آن مائل بسبزى تازۀ كرم ناخوردۀ عفص آنست

و بالجمله از ادويۀ مجهولة الماهيت است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص442

راسن گياهى است چندساله با ساقۀ راست، توخالى، به بلندى  ٢ - ١  متر، كركدار با شاخه‌هاى منشعب، برگهاى آن بدون دمبرگ است

و بن برگ، ساقه را در آغوش گرفته و همچنين برگ آن متناوب و به رنگ سبز روشن است، پهنۀ فوقانى برگ زبر و پهنۀ تحتانى آن كركدار مايل به سفيد مى‌باشد.

گلهاى آن به صورت كاپى تول خيلى درشت به رنگ زرد، شبيه گل آفتاب‌گردان البته كوچكتر است.

اين گلها در مناطق معتدل در اواسط تابستان ظاهر مى‌شوند.

ميوۀ آن به رنگ قهوه‌اى و ريشۀ آن در سطح خارجى ضخيم گوشتى و قرمز رنگ يا زرد كمرنگ با بوى خيلى تند و معطّر و طعم تلخ و گس است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6ص31-32

[pejuhesh237]

و منبت او كنار دريا و زمين نمناكست.. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124


منابت آن كوهستان و مواضع سنكلاخ کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص442

اين گياه در چمنزارهاى مرطوب و نقاط باتلاقى شمال آسيا در خاورميانه، اروپا و ايران به‌طور خودرو مى‌رويد.

در ايران در مناطق شمالى، غرب و مناطق مركزى مانند اراك ديده شده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 32

[pejuhesh237]

.در چين و ژاپن ريشۀ آن را به عنوان قابض، مقوى معده، نرم‌كنندۀ سينه و مقوى عمومى براى بيمارى سل به كار مى‌برند.

داروى ضد كرم شكم است براى معالجۀ وبا، تب مالاريا، التهاب لوله‌هاى گوارشى، اسهال خونى و برونشيت خوردن آن تجويز مى‌شود.

در استعمال خارجى به عنوان ترياق ضد سمّ مار و حشرات سمّى كاربرد دارد

در كره ريشۀ راسن براى بند آوردن اسهال و در موارد كوليك، گوش‌درد، دندان‌درد و دردهاى ناگهانى موضعى خورده مى‌شود.

سرشاخه‌هاى گلدار گياه در اغلب داروخانه‌هاى چين به عنوان داروى تونيك عرضه مى‌شود

در فرانسه معمول است كه از دم‌كردۀ  ۵٠  گرم ريشۀ راسن در يك ليتر آب جوش كه با عسل شيرين شده باشد، ۵ - ۴  فنجان در روز براى تسكين سرفه مى‌خورند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد ص 33-34

[pejuhesh237]

در اول سيم گرم و خشك . كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با رطوبت فضليه و در دوم نيز كرم و خشك كفته‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص442

[pejuhesh237]

.
مقدار مصرف

مهمترين خاصيت راسن جلوگيرى و مبارزه با كرمها و انگلهاى روده‌اى است. به عنوان داروى دفع انگل و همچنين براى كاهش فشار خون مى‌توان از

جوشاند و يا از تنطور آن استفاده نمود. براى تهيۀ جوشانده  ٢ - ١  قاشق مربّاخورى از گرد خشك ريشۀ گياه را در  ٣  پيمانه ( ۶٠٠  گرم) آب مدت  ٣٠ 

دقيقه بجوشانيد. طعم آن قدرى تلخ است و هربار  ٢ - ١  قاشق سوپ‌خورى بزرگ مخلوط با كمى عسل ميل شود، به طورى كه روى هم  ٢  پيمانه ( ۴٠٠ 

گرم) در روز خورده شود. در مورد تنطور  ۴ / ١  تا  ٢ / ١  قاشق مربّاخورى هربار خورده شود و اين كار  ٣  بار در روز تكرار شود.

از اين گياه به كودكان زير دو سال نبايد داده شود و براى كودكان بزرگتر و اشخاص مسنتر از  ۶۵  سال بايد با جوشاندۀ رقيق آن شروع و بتدريج غلظت

آن را به حد مجاز رسانيد.

با اينكه تا به حال در هيچ تحقيقى نشان داده نشده است كه راسن براى تحريك رحم مؤثر باشد

ولى چون طبق تجربه‌هاى سنتى معمولا براى تحريك و افزايش عادت ماهيانه به كار مى‌رود به اين دليل زنان باردار نبايد آن را مصرف نمايند.

در تحقيقاتى كه در مورد جانوران آزمايشگاهى به عمل آمده نشان داده شده است كه مصرف مقدار كم اين گياه قند خون را كاهش مى‌دهد،

ولى مصرف مقدار زياد آن قند خون را افزايش مى‌دهد.

اين تحقيقات تا به حال در مورد انسان در مراكز علمى انجام نشده است ولى به‌هرحال بيماران ديابتيك بهتر است از خوردن اين گياه پرهيز كنند.

در اشخاصى كه حساسيت دارند ممكن است با تماس پوست آنها با راسن و يا اسانس آن ايجاد خارش شود و جز اين هيچ عوارض جانبى ديگرى ندارد.

راسن در ليست گياهان دارويى سازمان نظارت بر دارو و خوراك ) FDA( امريكا در رديف گياهان بدون عوارض جانبى آورده شده است

و مصرف اين گياه به استثناى زنان باردار و مادران شيرده و كودكان زير دو سال و اشخاصى كه مبتلا به ديابت هستند، براى ساير اشخاص بلامانع

اعلام شده است.

اگر در حين مصرف راسن ناراحتى‌هاى كمى از قبيل اسهال يا اختلالات هاضمه رخ دهد، فورا مقدار مصرف آن كاهش داده شود

و يا به كلى قطع شود بى‌درنگ رفع عوارض خواهد شد ولى به‌هرحال توصيه مى‌شود كه بهتر است مصرف آن زير نظر پزشك باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد6 ص 37-38

[pejuhesh237]

و با رطوبه فضلى و جالى و مقوى معده و دل و مثانه و مفرح و مفتح سدهء جگر و سپرز

و قوتش تا دو سال باقيست و با قوه ء ترياقيه و جهة قطع اخلاط غليظه سينه

و شش و تقطير بول رطوبى و ماليخولياى مراقى و درد مفاصل و كمر و تقويه باه و فم معده و هاضمه

و رفع اختلاج و تحليل نفخ

و طبيخ او جهة احتباس بول و حيض و توحش و حزن كه به مشاركت معده باشد

و مطبوخ او با شراب جهة زهر هوام و سموم بارده

و نطول او جهة شقيقة و امراض سر كه بلغمى باشد

و تحليل اورام و قطور او جهة دوى و طنين

و بخور او جهة گشودن حيض

و ضماد برگش جهة شكافت عضل نافع و مضر محرورين و مصدع

و اكثارش مفسد خون و قاطع باه

و مصلحش سركه و ربوب حامضه و خميرهء بنفشه

و قدر شربتش دو در درهم و بدلش به وزن او ايرسا و گويند قسط شير نيست

و شرابي كه از و ترتيب دهند معروفست به شراب ملائكه

و باعتقاد جالينوس در جميع افعال مذكوره بهتر است

و چون راسن خشك را جوشانيده و از آب بيرون آورده يك شبانه روز در آب سرد گذاشته بعد از آن در طلا كه قسمى از خمر است

خيسانيده تا بيست روز پس هر روز دو مثقال تناول نمايند جهة تقويه معده

و فساد هضم و بر انگيختين اشتهأ بيعديلست

و از دانهء راسن كه عددى بلع نمايند جهة رفع سرعة انزال مجرب دانسته‌اند

و بخور او جهة تقوية دندان و انداختن كرم او

و طلاى او جهة نيكوئى رخسار

و با عسل جهة رفع آثار مؤثر است

و شيخ الرئيس فرموده كه قسمى از راسن كه برگش شبيه به عدس است

و زرد رنگ و كوچك مقدار و گياه او پر گره و شاخهاى او منبسط بر روى زمين

خوردن او درد گزيدهء هوام را در ساعت تسكين مي دهد. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و لعوق يك درم آن با عسل جهت سرفه و ربو و عسر النفس و تنقيۀ سينه از بلغم

و رطوبت و قطور آن در كوش جهت دوى و طنين

و بخور آن بر دندان جهت انداختن كرم آن

و ضماد مطبوخ آن در شراب جهت شقيقه و صرع و امراض بلغمي و عرق النسا و سائر اوجاع بارده

و بدستور مطبوخ برك آن مانند مطبوخ بيخ آنست در منافع و كويند چون يك عدد دانۀ آن را بلع نمايند رفع سرعت انزال نمايد

و بخور آن جهت تقويت دندان و رفع كرم آن و طلاى آن جهت نيكوئي رنك رخسار

و با عسل جهت رفع آثار جلد مؤثر و مرباى راسن و قرس و معجون آن در قرابادين مذكور شد

كفته‌اند چون پيكان تير را بعصارۀ آن آب دهند بهر حيوانى كه برسد بزودى آن را هلاك مى‌گرداند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 442

[pejuhesh237]

و با رطوبه فضلى و جالى و مقوى معده و دل و مثانه و مفرح و مفتح سدهء جگر و سپرز

و قوتش تا دو سال باقيست و با قوه ء ترياقيه و جهة قطع اخلاط غليظه سينه

و شش و تقطير بول رطوبى و ماليخولياى مراقى و درد مفاصل و كمر و تقويه باه و فم معده و هاضمه

و رفع اختلاج و تحليل نفخ


خوردن آن فرح‌بخش است و داراى نيروى ترياقيه و مبارزه با آثار مسموميت مى‌باشد. مقوى قلب، دهانه معده، هاضمه، نيروى جنسى و مثانه است.

ماليخوليا و احساس وحشت و ترس را رفع مى‌كند و انسداد مجارى كبد و طحال را از بين مى‌برد و گاز و نفخ را تحليل مى‌برد

مسكّن دردهاى سر و كبد و درد مفاصل و روماتيسم و سياتيك و درد پشت مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6ص 34

و طبيخ او جهة احتباس بول و حيض و توحش و حزن كه به مشاركت معده باشد

و مطبوخ او با شراب جهة زهر هوام و سموم بارده

و نطول او جهة شقيقة و امراض سر كه بلغمى باشد

و تحليل اورام و قطور او جهة دوى و طنين

و بخور او جهة گشودن حيض

و ضماد برگش جهة شكافت عضل نافع و مضر محرورين و مصدع

و اكثارش مفسد خون و قاطع باه

و مصلحش سركه و ربوب حامضه و خميرهء بنفشه

و قدر شربتش دو در درهم و بدلش به وزن او ايرسا و گويند قسط شير نيست

و شرابي كه از و ترتيب دهند معروفست به شراب ملائكه

و باعتقاد جالينوس در جميع افعال مذكوره بهتر است

و چون راسن خشك را جوشانيده و از آب بيرون آورده يك شبانه روز در آب سرد گذاشته بعد از آن در طلا كه قسمى از خمر است

خيسانيده تا بيست روز پس هر روز دو مثقال تناول نمايند جهة تقويه معده

و فساد هضم و بر انگيختين اشتهأ بيعديلست

و از دانهء راسن كه عددى بلع نمايند جهة رفع سرعة انزال مجرب دانسته‌اند

و بخور او جهة تقوية دندان و انداختن كرم او

و طلاى او جهة نيكوئى رخسار

و با عسل جهة رفع آثار مؤثر است

و شيخ الرئيس فرموده كه قسمى از راسن كه برگش شبيه به عدس است

و زرد رنگ و كوچك مقدار و گياه او پر گره و شاخهاى او منبسط بر روى زمين

خوردن او درد گزيدهء هوام را در ساعت تسكين مي دهد. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و لعوق يك درم آن با عسل جهت سرفه و ربو و عسر النفس و تنقيۀ سينه از بلغم

و رطوبت و قطور آن در كوش جهت دوى و طنين

و بخور آن بر دندان جهت انداختن كرم آن

و ضماد مطبوخ آن در شراب جهت شقيقه و صرع و امراض بلغمي و عرق النسا و سائر اوجاع بارده

و بدستور مطبوخ برك آن مانند مطبوخ بيخ آنست در منافع و كويند چون يك عدد دانۀ آن را بلع نمايند رفع سرعت انزال نمايد

و بخور آن جهت تقويت دندان و رفع كرم آن و طلاى آن جهت نيكوئي رنك رخسار

و با عسل جهت رفع آثار جلد مؤثر و مرباى راسن و قرس و معجون آن در قرابادين مذكور شد

كفته‌اند چون پيكان تير را بعصارۀ آن آب دهند بهر حيوانى كه برسد بزودى آن را هلاك مى‌گرداند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 442

[pejuhesh237]

بررسى افسانه‌هاى كهن و تاريخ تحولات پزشكى در جهان حاكى است، روزى كه پرنس ترويان، به نام پاريس، هلن تروى را از اسپارتا ربود و جنگ معروف Trojan آغاز شد، هلن مقدارى گياه و ريشه راسن همراه خود برده بود.

شايد هلن آن زن زيبايى كه عامل برانگيختن آن جنگهاى خونين بود، مبتلا به ديسانترى و يا انواعى انگل روده‌اى نظير Pinworms ، Hookworms و يا

Girardiasis بوده است و اين گياه را براى درمان همراه برده است كه بديهى است هيچ‌كس حقيقت امر را نمى‌داند ولى آنچه كه مى‌دانيم اين است كه

گياه راسن با نام لاتين كه براى آن برگزيده شده ) Inula helenium( ، نه فقط يادآور خاطراتى از آن زن فتّانه و از جنگهاى ترويان است بلكه شايد از

همان دوران به عنوان داروى مؤثرى براى دفع انگلهاى روده به حساب مى‌آمده است.

سقراط راسن را براى تحريك فعاليت مغز، كليه، معده و رحم تجويز مى‌كرده است.

حكماى روم قديم راسن را براى درمان اختلالات هاضمه به كار مى‌بردند.

Pliny طبيعى‌دان رومى مى‌نويسد هيچ روزى را به سر نياوريد مگر اينكه مقدارى از ريشۀ راسن خورده باشيد،

زيرا به هاضمه به ميزان مؤثرى كمك مى‌كند، فرح‌انگيز است و سودا را خارج مى‌سازد.

جالينوس راسن را براى رفع ناراحتى‌هاى سياتيك توصيه مى‌كرده است. در طب سنتى چين و در مكتب هندى آيورودا، حكما راسن را براى درمان

اختلالات تنفسى بخصوص براى آسم و برونشيت به كار مى‌بردند. در دوران قرون وسطى كارشناسان گياه‌درمانى اروپا ريشۀ راسن را براى درمان

سرفه، برونشيت و آسم تجويز مى‌كردند و خود گياه را دامپزشكان براى معالجۀ جرب به گوسفندان مى‌دادند و از اينجا نام انگليسى آن ) Scabwort(

منشأ گرفته است و همچنين براى درمان انواع ديگرى از ناراحتى‌ها داخل علوفه به اسب مى‌دادند و نام Horse heal نيز از آن ناشى شده است.

به علاوه به مرور زمان راسن جاى خود را به عنوان داروى مفيد براى هاضمه انسان باز كرد و طى قرنها جز اصلى الكسير معروف هاضمه به نام

Potio paulina را تشكيل مى‌داد. در قرن هفدهم در انگليس كارشناس گياه‌درمانى معروف آن زمان به نام Nicholas culpeper ريشۀ راسن را براى

درمان سرفه و رفع كوتاهى نفس و خس‌خس كردن در موقع تنفس تجويز مى‌كرده است.

جالينوس گياه راسن را براى درمان سياتيك، نقرس و دفع انگل معده توصيه مى‌نموده است. در دوران گذشته اروپاييان از ريشۀ راسن براى تهيۀ شيرينى

مخصوص استفاده مى‌كردند و در تركيبى ريشۀ راسن را با عسل مخلوط كرده و براى درمان سياه‌سرفه به كار مى‌بردند.

مهاجران اوليه به امريكا از راسن براى نرم كردن سينه و كمك به هاضمه و تحريك فعاليت عادت ماهيانه و به عنوان داروى مدّر در موارد آب آوردن بدن

بخصوص جمع شدن آب در حفره‌هاى ريه در بيمارى‌هاى قلبى به كار مى‌بردند.

قبايل سرخ‌پوست امريكا از اين گياه براى رفع اختلالات تنفسى استفاده مى‌كرده‌اند.

در قرن نوزدهم حكماى متجدد امريكا راسن را به‌عنوان داروى مدّر، محرك و افزايش‌دهندۀ عادت ماهيانه و بويژه براى درمان آسم برونشى، ذات الريه

مزمن، ضعف اعضاى هاضمه، خارش، سوءهاضمه، عرق كردن شبانه و سرماخوردگى‌هاى سخت توصيه مى‌نموده‌اند.

در حال حاضر كارشناسان گياه‌درمانى معاصر امريكا از راسن براى درمان سرفه، آسم و emphysema   استفاده مى‌كنند

و عده‌اى نيز آن را براى كمك به هاضمه، درمان اختلالات عادت ماهيانه، ناراحتى‌هاى پوستى، دفع انگلهاى روده‌اى توصيه مى‌كنند.

تحقيقات دانشمندان اروپايى نشان مى‌دهد در راسن ماده‌اى وجود دارد به نام آلانتوان كه شديدا براى اخراج انگلها و كرمهاى روده‌اى مؤثر است و

همچنين معتقدند اين گياه براى كشتن تعدادى از باكترى‌ها و قارچهاى بيمارى‌زا در روده‌ها مفيد است.

در امريكا انگلهاى روده‌اى به خصوص انواع Pinworms و Girardiasis روز به روز بيشتر اشاعه پيدا مى‌كند و تعداد زيادى از كودكان را مبتلا مى‌كند.

و در ساير مناطق عالم بخصوص در مناطق حارّه نيز اين انگلها بسيار شايع است و توصيه مى‌شود اگر به اين قبيل مناطق مسافرت مى‌كنيد

همان كارى را بكنيد كه Helen of troy كرد يعنى مقدارى راسن با خود همراه داشته باشيد.

با اينكه در آزمايشهاى علمى تا به حال نشان داده نشده است كه راسن موجب انقباض رحم مى‌شود ولى چون در طب سنتى طى قرنها از اين گياه

براى تحريك و افزايش عادت ماهيانه استفاده مى‌شده است توصيه مى‌شود كه در اين موارد زنان باردار از آن استفاده نكنند. در تعدادى از پژوهشها

نشان داده شده است كه مصرف راسن در جانوران آزمايشگاهى آثار خواب‌آور و آرام‌بخش و كاهش فشار خون داشته است

براى اين كار مى‌توان قبل از خواب مقدارى از آن را ميل نمود.
. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد6 ص 38-37