سلق

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Chenopodiaceae نام علمى آن Beta Vulgaris L. است.

واريته‌اى كه براى برگهاى پهن آن كاشته مى‌شود Beta Vulgaris Var cicla كه به آن Swiss chard و Chard هم مى‌گويند.
فارسی: چغندر

عربی: سلق

یونانی:

انگلیسی: Beet

فرانسه: Bette

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

آنچه در غاير سرسبزى و بزرگى برگ سلق اسود گويند

و آنچه ريزه برگ و مايل بزردى و ساق و برگ باريس باشد سلق ابيض نامند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 151-152


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بهترين آن شيرين بيريشۀ آن است و سفيد آن در مدوا بهتر از سرخ آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512

چغندر گياهى است دوساله داراى برگهاى پهن چيندار سبز تيره كه مستقيما از ريشه خارج مى‌شوند، ساقۀ گل‌دهنده در سال دوم

يا به‌طور كلى پس از ديدن يك دوره سرماى زمستانه به گل مى‌نشيند و ميوه مى‌دهد.

دانه‌هاى آن در اطراف شاخۀ گل دهنده مى‌رسند و در هر ميوه چند دانه وجود دارد.

ميوه‌هايى هستند كه فقط يك دانه بيشتر نمى‌دهند اين نوع را مونوژرم نامند.

به‌طور كلى گياه چغندر چند نوع است:

 ١ . چغندرى كه برگ آن مصرف مى‌شود و معمولا برگ چغندر گفته مى‌شود به فرانسوى Poiree و به انگليسى Chard گويند.

 ٢ . چغندرى كه معمولا ريشۀ آن مصرف مى‌شود و برگ آن جنبۀ علوفه دام دارد و در مصرف غذاى انسانى كاربرد ندارد و به فرانسوى Betterave گويند و سه رقم است:

الف) چغندر لبو كه ريشه آن غدۀ گرد و شلغمى شكل است و به رنگهاى سرخ تيره مايل به سياه و يا سفيد مى‌باشد كمى شيرين است ( ٨ - ۵  درصد) قند دارد

و به مصرف غذايى به عنوان سبزى مى‌رسد و يا پخته آن به نام لبو خورده مى‌شود.

ب) چغندر علوفه‌اى كه ريشۀ آن دراز حجيم و شيرينى آن كم و محصول در هكتار آن زياد و به مصرف علوفۀ دامى مى‌رسد.

ج) چغندرقند كه ريشۀ آن مخروطى حجيم به رنگ زرد روشن و داراى مقدار زيادى قند است ( ٢٠ - ١۵  درصد) و از آن در كارخانجات قند براى قندگيرى استفاده مى‌شود.

از برگ تمام انواع چغندرهاى ريشه‌اى نيز به عنوان علوفه استفاده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 67-68

[pejuhesh237]

.اين گياه بطور وحشى در مناطق شمال غرب ايران ديده شده است و به‌طور پرورشى در اغلب مناطق ايران كاشته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 68

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست.

همه اجزاء استفاده مي شود.

.چغندر به‌طور كلى بندآورندۀ خون و مقوى معده و براى معالجه اسهال خونى مفيد است. ريشۀ چغندر ضد سرفه است.

چينى‌هاى قديم ريشۀ چغندر را به عنوان مقوى براى زنان به كار مى‌بردند

و معتقد بودند كه در ريشۀ چغندر هورمنهاى جنسى زن يافت مى‌شود.

در هندوچين شيرۀ برگهاى تازه چغندر براى معالجۀ اسهال خونى به كار مى‌رود .

در هندوستان از بذر چغندر به عنوان خنك‌كننده و معرق استفاده مى‌شود.

برگهاى له‌شدۀ چغندر براى التيام سوختگى پوست به كار مى‌رود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 70-71

[pejuhesh237]

مركب القوى و حرارتش در اول و با بورنیه و قوة سد قابضه و رطوبة مائيه و جالى کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 151-152

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سياه آن با قوت قابضه و سفيد آن با جاليه و محلله کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512

[pejuhesh237]

.
چغندر و برگ آن مضر معده است و اسراف در خوردن آن قى‌آور و موجب سوزاندن خون است و دل‌پيچه ايجاد مى‌كند،

از اين نظر بهتر است با عدس پخته شود و با خردل و يا آب‌غوره خورده شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71

[pejuhesh237]

جالى و محلل و مبرّد و مطفى و جرم او حابس طبع و مائيه آن ملين او

و قليل الغذا و نفاخ و مفتح و مقطع بلغم و جهة رعشه و تحريك باه موافق بهترين اجزاى آب برگ

و ساقهاى برگ بهتر از بيخ اوست و از طبيخ بورقيهء او زايل میگردد

و خوردن او با سركه و خردل كه طبخ يافته باشد جهة رفع سدهء طحال بسيار مؤثر

و جهة درد گرده و مثانه و امراض مقعد نافع و آب او با ادويه مسهله معين اخراج بلغم

و جهة مفاصل و نقرس نافع و سعوط او جهة تنقيه فضول دماغى

و با زهرء كلنک جهة لقوه و صداع و شقيقه و حمرة عين

و قطور نيم گرم او با روغن بادام جهة درد گوش و نطول طبيخ برگ

و بيخ او جهة خزاز و نخاله سر و قمل و ضنان كه به فارسى رشك

و ضماد آب نيم گرم او با بورهء ارمنى جهة نهبّج پشت پا و استسقا مجرب

و حقنهء او جهة اخراج ثفل و سحج و بروز مقعد

و طلاى برگ پختهء او جهة سوختگى آتش و جوششها و باد سرخ

و ضماد برگ خام او جهة بهق و داء الثعلب و قروح خبيثه و سعفه و مفاصل

و با عسل جهة قوبا و ثاليل و با حنا جهة خوب كردن موى

و با روغن بادام جهة درد گوش و تليين اورام نافع و خوردن او با خردل و آب كامه مسكن قولنج و رياح غليظه

و اكثار او محرق خون و مورث قولنج و مغص و مغثى و مصلحش پختن او با عدس است و استعمال خردل و آبكامه است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 151-152

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و خوردن پختۀ آن بطريق تغذى جهت رعشه و تحريك شهوت جماع خصوص آنچه ساق آن سرخ باشد

و با آب طبيخ آن جهت اخراج ثفل و سحج و بروز مقعده و كذاشتن دست و پا در آب

مطبوخ برك آن نيم كرم مكرر و يا ريختن آن آب بر آن جهت رفع شقاق عارض از سرما مجرب

و قيروطي معمول از آب برك كوبيدۀ آن جهت تسكين اوجاع اورام و رفع كلف

و ضماد برك خام آن جهت بهق و داء الثعلب و قروح خبيثه و سعفه و مفاصل

و كويند چون آب آن را در سركه ريزند آن را خمر كرداند بعد از چهار ساعت و در خمر سركه بعد از دو ساعت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512

[pejuhesh237]

جالى و محلل و مبرّد و مطفى و جرم او حابس طبع و مائيه آن ملين او

و قليل الغذا و نفاخ و مفتح و مقطع بلغم و جهة رعشه و تحريك باه موافق بهترين اجزاى آب برگ

و ساقهاى برگ بهتر از بيخ اوست و از طبيخ بورقيهء او زايل میگردد


پاک کننده و حل کننده و باز کننده و قاطع بلغم و خنک کننده و فرونشاننده و جرم آن مزاج را بند آورده

و غذائیت آن کم و نفاخ و نرم کننده و آبکی بودن آن زیاد است و بهترین قسمت آن برگ می باشد

خوردن ريشه چغندر شكم را بند مى‌آورد و نفاخ است و ملين و بهترين قسمتهاى چغندر از نظر دارويى برگ آن است

ساق های برگ آن از ریشه بهتر و در اثر پختن بورقیت(سوزندگی و اسیدی) خود را از دست می دهد

و خوردن آن مخصوصاً آن دسته که دارای برگ قرمزی برساق آن است روی رعشه نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71



و خوردن او با سركه و خردل كه طبخ يافته باشد جهة رفع سدهء طحال بسيار مؤثر

و جهة درد گرده و مثانه و امراض مقعد نافع و آب او با ادويه مسهله معين اخراج بلغم

و جهة مفاصل و نقرس نافع

و اگر با سركه و خردل خورده شود براى بازكردن گرفتگى‌هاى طحال و تحليل ورم طحال مؤثر است

و درد كليه و مثانه و امراض مقعد را تسكين مى‌دهد و آب برگ آن اگر با داروهاى مسهل خورده شود.

براى خارج ساختن بلغم كمك مى‌كند و درد مفاصل و نقرس را تسكين مى‌دهد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71



و سعوط او جهة تنقيه فضول دماغى

و با زهرء كلنک جهة لقوه و صداع و شقيقه و حمرة عين

و انفیه آب ریشۀ آن با عسل برای پاک کردن اضافات دماغی و در ترکیب با زهره کلنگ لقوه و سردرد و درد شقیقه و رعشه و درد دندان

و باد سرخ که از اخلاط روح به وجود آمده باشد نافع می باشد کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71


و قطور نيم گرم او با روغن بادام جهة درد گوش و نطول طبيخ برگ


و اگر آب برگ نيم‌گرم آن را با عسل و روغن بادام مخلوط و چند قطره آن را در گوش بريزند درد گوش را تسكين دهد کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71


و بيخ او جهة خزاز و نخاله سر و قمل و ضنان كه به فارسى رشك

و ضماد آب نيم گرم او با بورهء ارمنى جهة نهبّج پشت پا و استسقا مجرب

و حقنهء او جهة اخراج ثفل و سحج و بروز مقعد



ضماد آب برگ نيم‌گرم آن با بورۀ ارمنى براى جلوگيرى از ريختن مو و استسقا مفيد است

و اگر با آب برگ آن و يا با آب برگ پختۀ آن حقنه شود براى درد روده و بيرون آمدن مقعد نافع است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71


و طلاى برگ پختهء او جهة سوختگى آتش و جوششها و باد سرخ


ماليدن برگ پختۀ آن پس از سرد شدن روى پوست براى سوختگى آتش و سوختگى در اثر آب‌جوش و بادسرخ نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71


و ضماد برگ خام او جهة بهق و داء الثعلب و قروح خبيثه و سعفه و مفاصل

و با عسل جهة قوبا و ثاليل و با حنا جهة خوب كردن موى

و با عسل برای معالجه جوش و در ترکیب با حنا برای رویانیدن موی سر نافع است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71


و با روغن بادام جهة درد گوش و تليين اورام نافع و خوردن او با خردل و آب كامه مسكن قولنج و رياح غليظه

و اكثار او محرق خون و مورث قولنج و مغص و مغثى و مصلحش پختن او با عدس است و استعمال خردل و آبكامه است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 151-152


چغندر و برگ آن مضر معده است و اسراف در خوردن آن قى‌آور و موجب سوزاندن خون است و دل‌پيچه ايجاد مى‌كند،

از اين نظر بهتر است با عدس پخته شود و با خردل و يا آب‌غوره خورده شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و خوردن پختۀ آن بطريق تغذى جهت رعشه و تحريك شهوت جماع خصوص آنچه ساق آن سرخ باشد

و كذاشتن دست و پا در آب مطبوخ برك آن نيم كرم مكرر و يا ريختن آن آب بر آن جهت رفع شقاق عارض از سرما مجرب


و گذاردن دست و پا در آب پختۀ برگ آن به‌طور مكرر براى رفع ترك و شقاق كه در اثر سرما به دست و پا عارض شود مفيد است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 71



و قيروطي معمول از آب برك كوبيدۀ آن جهت تسكين اوجاع اورام و رفع كلف

و كويند چون آب آن را در سركه ريزند آن را خمر كرداند بعد از چهار ساعت و در خمر سركه بعد از دو ساعت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512

[pejuhesh237]

.