کراث

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Liliaceae نام علمى آن Allium porrum L. مى‌باشد و مترادف آن Allium ampeloprasum L. گفته شده است.

فارسی: به فارسى گندنا و به اصفهانى تره ،نامهاى محلى آن در كرمانشاه و در غرب ايران «كور» ، در گيلان شمال ايران «كوار»

ديلمى :کوار نامند به ضم كاف و فتح را و الف و ثاى مثلثه و به فتح كاف نيز آمده هندى نيز بدين نام مشهور

ديلمى :كوار و به لاطينى كوپر كيسو

سريانى :عطارا

رومى :فقلوطار

و بستانى آن را نبطى و جبلى را فراسيون نامند

عربی:«كراث» ، «كراث رومى» ، «گندنا» و «كراث البقل» و «كراث المائده» و نوع برى آن را «كراث الثوم»

یونانی:فراسينا

انگلیسی:Garden leek

فرانسه:Poireau و Poirreau

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

برى و بستانى می باشد

و بستانى او را نبطى نامند و آن اقسام است

آنچه برگش باريكتر و در تمام سال موجود است کراث البقل و كراث المائده گويند

و آنچه در آخر زمستان و اول بهار می رسد شبيه به پياز و قبهء آن مانند قبهء پياز است كراث شامى نامند

و از مطلق او مراد كراث البقل است

و قسمى از برى و برگش بسيار باريك می باشد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص218


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

‏ و برّى و بستانى و جبلى مى‏ باشد: و چون بزرگ گردد از ميان آن ساقى

مى ‏رويد و بر سر آن گل و تخم و گل آن سفيد شبيه به گل پياز و تخم آن سياه نيز شبيه به تخم پياز و اين را كراث البقل و كراث المايده نامند

جهت آنكه مانند بقول ديگر خام و پخته آن را مى‏ خورند و در موايد و خوان حاضرى و طعام مانند بقول ديگر حاضر مى ‏سازند .

و آنچه در آخر زمستان و اول بهار مى‏رسد و پياز آن شبيه به بصل مأكول و قبه آن مانند قبه آن آن را كراث شامى

و به يونانى فراآسن بابالوطن و فراسن فافالوطن نيز و به شيرازى ترپياز نامند .

و خام اين غير مأكول بلكه پخته آن را با گوشت مى‏خورند و اين دو صنف مى ‏باشد صنفى صغير الرأس دقيق العنق،

صنفى كبير الرأس صغير العنق قصير و تيزى و تندى اين صنف كمتر و خوشبوتر و لذيذتر از اول و برّى آن بسيار شبيه به ثوم است

و آن را كراث الثوم و كراث الكرم نيز نامند و گفته ‏اند فراسيون اين است .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 659


گياهى است دوساله و پايا برگهاى آن دراز باريك اغلب خميده و افتاده به رنگ سبز تيره، قسمت پايين ساقه سفيد است كه منتهى به يك پياز كوچكى در داخل خاك مى‌شود.

گلهاى آن مجتمع و گروهى به شكل يك گلولۀ مدور در انتهاى ساقه گل‌دهنده رنگ هريك از گلها سفيد مايل به سبز يا گلى كه از آنها دانه‌هاى سياه و پهن و ناصاف تره به دست

مى‌آيد. به‌طور كلى دو نوع است، يكى نوع كوتاه و نازك تابستانه و ديگرى تره‌فرنگى كه نوع زمستانه خيلى بلند (تا يك متر) و برگها پهن و قوى مى‌شود.

تكثير تابستانه آن از طريق كشت بذر آن در اوايل بهار صورت مى‌گيرد و كشت نوع زمستانه آن در اواخر زمستان بذر در شاسى كاشته مى‌شود

و گياههاى حاصله كه چندبرگه و به ارتفاع  ١۵ - ١٠  سانتى‌متر و ساقۀ آن به قطر حدود يك مداد رسيد

در اواخر فروردين و اوايل ارديبهشت به محل اصلى منتقل مى‌شود و فاصلۀ خطوط را  ٢۵  و فاصله بوته‌ها روى خطوط را  ١۵  سانتى‌متر بايد گرفت.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 48-49

[pejuhesh237]

قسمى از برى در كوهها يافت می شود کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص218


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و در اكثر بلاد مى ‏شود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 659

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست


تره سبزى خوردنى برگى است كه خوردن آن منافع فراوانى دارد. ضد عفونى كننده روده‌ها و مدر است

و براى معالجه روماتيسم و بيمارى‌هاى كبدى مفيد است.

ضماد آن براى نرم كردن ورمها مفيد است .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 50

[pejuhesh237]

در سيم گرم و در دويم خشك

و تخم او در آخر دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص218



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

كراث برّى :

طبيعت آن‏: در آخر سيّم گرم و در اول آن خشك کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 660

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و ملين طبع و مدر حيض و ملطف و مبهى و رافع قولنج

و مفتح سدهء جگر و مقوى كمر و قوه هاضمه و منقى قصبهء ريه

و آبش بقدر سه مثقال و نيم قاطع خون بواسير و محرك باه

و با عسل جهة جميع امراض بارده و رطبه سينه

و با ماءالعسل جهة سموم نافع

و مطبوخ او با جو جهة ربو و درد سينه مفيد

و عصارهء خشك كردهء او مسهل خون

و به سركه پروردن او مفتح سدهء جگر و سپرز و رافع قولنج

و حمول برگ كوبيدهء او به تنهائى

و با ادويهء مناسبه مجفف رطوبات رحم و مانع از لاق جنين

و جلوس در طبيخ او كه با سركه

و با آب نمك باشد جهة انضمام فم رحم و صلابت آن مفيد

و ضماد او جهة گزيدن هوام و افعى و با سماق جهة شرى و ثاليل

و با نمك جهة قروح خبيثه

و طلاى مطبوخ او جهة بواسير

و قطور آب او با روغن گل و سركه كهنه جهة درد گوش و دوى

و سعوط او با كندر و سركه جهة قطع نزف الدم و رعاف مفيد و چون گندنا را دو بار پخته بفشارند

و جرم او را در آب سرد بخيسانند و با اطعمه استعمال كنند رفع نفخ

و غلظت آن می كند و باعث لذت اطعمه مي گردد

و اقسام كراث از پياز و دير هضم تر و نفاخ و مفسد لثه و دندان

و مضر مزاج و حار و مبخر و محرق خون و مورث تاريكى چشم و مصلحش گشنيز و كاسنى است

تخم : مبهى و با شراب محرك باه و دو مثقال او با تخم مورد قاطع نزف الدم

و مفتح سدهء بلغمى و محرك باه و اشتها و مقوى گرده و مثانه

و رافع امراض بارده و بو داده او به تنهائى

و با حرف بابلى قاطع اسهال مزمن و زحير و محلل رياح امعا

و ضماد او جهة گزيدن افعى و کلف و آثار و دردهاى بارد

و بخور او جهة بواسير و با موم و قطران بخور كردن جهة درد دندان و اخراج كرم او مؤثر

و چون كوبيدهء او را در سركه بريزند رفع ترشى سركه می كند

و مضر ريه و مصلحش عسل و در تقوية باه تخم كراث شامى قويتر است

و كراث برى شبيه به سير است بسيار تند و مقطع و مفتح و به غايت مدر بول و حيض

و حمول او جاذب جنين و عصارهء او مورث اسهال دموى

و پنج قيراط از تخم او با شكر كه چند روز مداومت كنند رافع بواسير است

و از جمله ادويهء ترياق فاروق و جهة گزيدن هوام قويتر از تخم ساير اقسام

و ضماد او رافع برص و ثاليل و مقرح اعضا است

و قسمى از برى: با حدة و بسيار ملطف

و جهة درد معده و امعأ و خوشبو كردن دهان قوى الاثر است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص218


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

طلاى برگ آن با سركه بر پيش سر حابس رعاف و بعد از طعام مانع ترش شدن آن و اعانت بر هضم و تليين طبع و تقويت باه

و آب آن به قدر سه مثقال و نيم قاطع خون بواسير و محرك باه

. چون شمشير و كارد و غيره را با آب برگ آن آبگيرى كنند آب و تندى آن زايل نگردد

تخم:
و با حب الآس جهت زحير و حبس خون مقعده

ضماد عصاره آن جهت لسع افعى و رفع كلف و آثار جلد و دردهاى بارد و چون بكوبند و در سركه ريزند رفع ترشى آن نمايد.

مضر ريه و گرده و مثانه، مصلح‏ آن عسل و در تقويت باه تخم‏

كراث شامى قوى ‏تر از آن است و آشاميدن طبيخ بيخ آن به طريق اسفيدباج با روغن قرطم و روغن بادام و يا كنجد جهت رفع قولنج نافع.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 660

[pejuhesh237]

و ملين طبع و مدر حيض و ملطف و مبهى و رافع قولنج

خواص آن گرم‌كننده و بازكنندۀ انسدادها و گرفتگى‌ها و لطيف‌كننده است

و مفتح سدهء جگر و مقوى كمر و قوه هاضمه و منقى قصبهء ريه


پاك‌كنندۀ قصبه ريه و بازكنندۀ گرفتگى‌هاى كبد و مقوى هاضمه و كمر و ملين است

و آبش بقدر سه مثقال و نيم قاطع خون بواسير و محرك باه

و با عسل جهة جميع امراض بارده و رطبه سينه

و با ماءالعسل جهة سموم نافع

و مطبوخ او با جو جهة ربو و درد سينه مفيد

و عصارهء خشك كردهء او مسهل خون

و به سركه پروردن او مفتح سدهء جگر و سپرز و رافع قولنج


براى بيمارى‌هاى سرد و ترسينه و ورمهاى ريه و نرم كردن آنها مفيد است و با آب جوشاندۀ جو و يا پخته تره با جو براى درد سر، سينه، تنگى‌نفس

و پروردۀ تره در سركه بازكنندۀ گرفتگى كبد و طحال و خوردن برگ پختۀ آن براى بواسير مفيد است.

و حمول برگ كوبيدهء او به تنهائى

و با ادويهء مناسبه مجفف رطوبات رحم و مانع از لاق جنين

شياف برگ كوبيدۀ آن به تنهايى يا با داروهاى مناسب براى خشك كردن رطوبتهاى رحم نافع است.

و جلوس در طبيخ او كه با سركه

و با آب نمك باشد جهة انضمام فم رحم و صلابت آن مفيد

و ضماد او جهة گزيدن هوام و افعى و با سماق جهة شرى و ثاليل


ضماد تره براى گزيدن افعى و خوردن آن با آب عسل نيز براى خنثى كردن سموم جانوران نافع است.

ضماد تره با سماق براى مخملك و زگيل و با نمك براى التيام زخمهاى بد مفيد است.

و با نمك جهة قروح خبيثه

و طلاى مطبوخ او جهة بواسير

و قطور آب او با روغن گل و سركه كهنه جهة درد گوش و دوى


ماليدن پختۀ آن براى بواسير و قطرۀ آنكه با روغن گل و سركه مخلوط شده باشد در گوش براى كاهش درد گوش مفيد است.

و سعوط او با كندر و سركه جهة قطع نزف الدم و رعاف مفيد و چون گندنا را دو بار پخته بفشارند .

و جرم او را در آب سرد بخيسانند و با اطعمه استعمال كنند رفع نفخ

و غلظت آن می كند و باعث لذت اطعمه مي گردد

و اقسام كراث از پياز و دير هضم تر و نفاخ و مفسد لثه و دندان

و مضر مزاج و حار و مبخر و محرق خون و مورث تاريكى چشم و مصلحش گشنيز و كاسنى است .


تره از پياز ديرهضم‌تر و نفاختر است و خون را مى‌سوزاند و بينايى چشم را كاهش مى‌دهد و لثه را خراب مى‌كند

و براى گرم‌مزاجان مضر است از اين نظر بايد با گشنيز و كاسنى تازه خورد.


تخم :مبهى و با شراب محرك باه و دو مثقال او با تخم مورد قاطع نزف الدم

و مفتح سدهء بلغمى و محرك باه و اشتها و مقوى گرده و مثانه

و رافع امراض بارده .


. خوردن  ١٠  گرم از تخم تره با  ١٠  گرم تخم مورد براى رفع امراض سرد نافع است، خون‌ريزى از سينه

و به‌طور كلى خون‌ريزى از هر عضوى را قطع مى‌كند، بازكنندۀ گرفتگى‌هاى بلغمى مجارى كبد و محرك اشتها و مقوى كليه و مثانه است.


و بو داده او به تنهائى و با حرف بابلى قاطع اسهال مزمن و زحير و محلل رياح امعا ..


بودادۀ تخم تره با تخم تره‌تيزك اسهال مزمن را قطع مى‌كند و شكم‌روش را بند مى‌آورد و گازهاى روده‌ها را تحليل مى‌برد.

و ضماد او جهة گزيدن افعى و کلف و آثار و دردهاى بارد

ضماد عصارۀ تخم تره براى گزيدگى افعى و رفع لكه‌هاى پوست نافع است. تخم تره مضر ريه و كليه و مثانه است.

و بخور او جهة بواسير و با موم و قطران بخور كردن جهة درد دندان و اخراج كرم او مؤثر

و چون كوبيدهء او را در سركه بريزند رفع ترشى سركه می كند

و مضر ريه و مصلحش عسل و در تقوية باه تخم كراث شامى قويتر است

و كراث برى شبيه به سير است بسيار تند و مقطع و مفتح و به غايت مدر بول و حيض

و حمول او جاذب جنين و عصارهء او مورث اسهال دموى

و پنج قيراط از تخم او با شكر كه چند روز مداومت كنند رافع بواسير است

و از جمله ادويهء ترياق فاروق و جهة گزيدن هوام قويتر از تخم ساير اقسام

و ضماد او رافع برص و ثاليل و مقرح اعضا است

و قسمى از برى: با حدة و بسيار ملطف

و جهة درد معده و امعأ و خوشبو كردن دهان قوى الاثر است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص218


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

طلاى برگ آن با سركه بر پيش سر حابس رعاف و بعد از طعام مانع ترش شدن آن و اعانت بر هضم و تليين طبع و تقويت باه


اگر برگ آن را با سركه مخلوط و در آن له كرده و به پيشانى بمالند خون‌ريزى از بينى را قطع مى‌كند

كمك به هضم غذا كرده مانع ترش شدن غذا مى‌شود و مزاج را لينت مى‌دهد و نيروى جنسى را تقويت مى‌كند

و آب آن به قدر سه مثقال و نيم قاطع خون بواسير و محرك باه

خوردن آب تره به قدر  ١۵  گرم خون بواسير را قطع مى‌كند و اگر با عسل خورده شود محرك نيروى جنسى است

. چون شمشير و كارد و غيره را با آب برگ آن آبگيرى كنند آب و تندى آن زايل نگردد

تخم:
و با حب الآس جهت زحير و حبس خون مقعده

ضماد عصاره آن جهت لسع افعى و رفع كلف و آثار جلد و دردهاى بارد و چون بكوبند و در سركه ريزند رفع ترشى آن نمايد.

مضر ريه و گرده و مثانه، مصلح‏ آن عسل و در تقويت باه تخم‏

كراث شامى قوى ‏تر از آن است و آشاميدن طبيخ بيخ آن به طريق اسفيدباج با روغن قرطم و روغن بادام و يا كنجد جهت رفع قولنج نافع.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 660

[pejuhesh237]

.