شیر خشت

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

شیر خشت
فارسی:
عربی:
یونانی:
انگلیسی:
فرانسه:
آلمانی:
ایتالیائی:

[pejuhesh237]

به تاى آخر و به كاف اسم صمغ بعضى از اشجار بلاد هراتست

و از جنس شبنم مانند ترنجبين است


و بهترين او سفيد و شيرين و حبها بزرگ است

كه چون در دهن نگاهدارند كام و زبان را سرد كند

و مغشوش و مصنوع از آرد جو را اين صفت نيست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169-170

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و آن درخت به قدر دو سه قامت بلند مى ‏شود و چوب آن خالدار زرد و سفيد و اندك ثقيل الوزن است

و از آن عصا مى‏ سازند و كمياب و قيمتى است جهت آنكه چوب آن اكثر كج‏واج مى ‏باشد

و تحقيق آنست كه آن از قبيل صمغ است كه از گره‏هاى آن درخت برمى‏ آيد و منعقد مى‏ گردد

و از قبيل طل يعنى شبنم نيست و اسم آن نيز دلالت بر آن مى‏ كند

جهت آنكه گفته‏ اند كه خشت به لغت اهل آن نواح به معنى صمغ است

و بعد اضافه و تركيب كشيرو يا كبيرو بدان و حذف كاف از اول كشيرو و كبيرو و اسقاط

واو از اول و خشت و آخر كشيرو يا كبيرو براى تخفيف شيرخشت و بيرخشت گرديد

و نيز آن را به فارسى شيرخشك مى‏ نامند يعنى لبن منجمد و مجفف پس لبن كه به فارسى شير نامند

غير طل است كه شبنم باشد

و شيرينى طعم آن شيرينى خاص است وراى شيرينى شكر و عسل و مغشوش و مصنوع از آرد جو و شكر را اين صفت نيست

و نصارى در اين اوقات از بلاد ايتاليان بسيار مى ‏آورند و مى‏ گويند در آنجا بسيار به هم مى ‏رسد

و از قبيل شبنم است و از آنچه بر شاخ‏هاى اشجار و سنگهاى پاكيزه افتاده و يا در چادرى و يا غير آن با احتياط اخذ نموده اند

سفيد خالص مى‏ باشد و آنچه بر زمين ريخته مخلوط به خاك و مايل به تيرگى است

و اين نوع مطلقاً دهان را خوب سرد نمى‏ گرداند و زود در آب گداخته نمى‏گردد

مانند شيرخشت خراسانى امّا در قوّت اسهال قريب بدان است

بدين قسم كه چون علفها را بريدند ضابطه است كه بيخ آن را آتش مى‏زنند

بعد از آن از بيخ آنها رطوبتى جوشيده برمى‏آيد و مانند دانه نقلى سفيد بسته مى‏گردد

و آن دانه نقل در جميع اوصاف مانند شيرخشت است و آن را به زبان مردم آنجا هرلالو و به فرنگى مانه نامند

و حكيم مير عبد الحميد نوشته كه من خود تجربه نمودم مانند شيرخشت است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506

[pejuhesh237]

.گفته‏ اند طل يعنى شبنمى است كه در بلاد خراسان و هرات

و بعضى بلاد فرنگ نيز بر درختى كه آن را به زبان دهات نواح خراسان كشيرو در درختى ديگر كه كبيرو نامند مى ‏نشيند

و گويند در بلاد صوبه بهار كه مشهور به عظيم‏آباد و پتنه و بهاكلپور

و نواح آن از علفى كه آن را به هندى كترا مى‏ نامند چيزى شبيه به شيرخشت به عمل مى‏ آيد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در اول گرم و در رطوبت معتدل کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169-170


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و شيخ الرئيس در بعضى مقالات فرموده كه با وجود ان كه شير خشت مسهل
اخلاط رقيقه است مضر صاحبان قولنج است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169-170

[pejuhesh237]

و در جميع افعال سوای تقوية باه

و ضرر صاحبان قولنج قويتر از ترنجبين و جالى و ملين طبع

و مسهل اخلاط سوخته و مركبه رقيقه و مقوى جگر و معده و احشا

و جهة خشونت حلق و سرفه و تبهائى كه از مواد رقيقه باشد

و جهة حرارة جگر و ورم آن با ماء الشعير بهترين ادويه

و اغذيه صاحبان تب است

و ضماد او ملين طبع و جالى بشره

و با شير جهة طراوت گونه مؤثر

و مولد قراقر معده و مصلحش روغن بادام و رازيانه

و قدر شربتش تا بيست مثقال و بدلش مثل او ترنجبين است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169-170

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و اسهال آن به رفق بدون كرب و اذيت و اضطراب و احداث حرارت حتى كه اطفال و پيران و ضعفا را موافق است

و اگر نزله و سرفه نباشد با گلاب بهتر است و عمل آن بيشتر و الا با ادويه مناسبه ديگر

و با ماء الشعير بهترين مسهل است از براى صاحبان تب حار حاد و محرور المزاجان

و امراض حاره حاده كه در نيم آثار ماء الشعير كه قريب به يك رطل است

و يا زياده مقدار پنج شش توله تا هشت توله شيرخشت را حل نموده صاف كرده روغن بادام مقدار دو درم بر آن چكانيده گرم كرده بنوشند

و هرگاه تشنه شوند و يا قصور در اسهال نمايد عرق رازيانه و يا قدرى ماء الشعير نيم گرم كرده بنوشند.


بدل آن: به وزن آن ترنجبين و در جميع افعال سواى تقويت باه و ضرر صاحبان قولنج مانند ترنجبين است

و شيخ الرييس در بعضى مقالات قانون گفته كه شيرخشت با وجود آنكه مسهل اخلاط رقيقه است مضر صاحبان قولنج است .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506

[pejuhesh237]

و در جميع افعال سوای تقوية باه

و ضرر صاحبان قولنج قويتر از ترنجبين و جالى و ملين طبع

و مسهل اخلاط سوخته و مركبه رقيقه و مقوى جگر و معده و احشا

و جهة خشونت حلق و سرفه و تبهائى كه از مواد رقيقه باشد

و جهة حرارة جگر و ورم آن با ماء الشعير بهترين ادويه

و اغذيه صاحبان تب است

و ضماد او ملين طبع و جالى بشره

و با شير جهة طراوت گونه مؤثر

و مولد قراقر معده و مصلحش روغن بادام و رازيانه

و قدر شربتش تا بيست مثقال و بدلش مثل او ترنجبين است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169-170

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و اسهال آن به رفق بدون كرب و اذيت و اضطراب و احداث حرارت حتى كه اطفال و پيران و ضعفا را موافق است

و اگر نزله و سرفه نباشد با گلاب بهتر است و عمل آن بيشتر و الا با ادويه مناسبه ديگر

و با ماء الشعير بهترين مسهل است از براى صاحبان تب حار حاد و محرور المزاجان

و امراض حاره حاده كه در نيم آثار ماء الشعير كه قريب به يك رطل است

و يا زياده مقدار پنج شش توله تا هشت توله شيرخشت را حل نموده صاف كرده روغن بادام مقدار دو درم بر آن چكانيده گرم كرده بنوشند

و هرگاه تشنه شوند و يا قصور در اسهال نمايد عرق رازيانه و يا قدرى ماء الشعير نيم گرم كرده بنوشند.


بدل آن: به وزن آن ترنجبين و در جميع افعال سواى تقويت باه و ضرر صاحبان قولنج مانند ترنجبين است

و شيخ الرييس در بعضى مقالات قانون گفته كه شيرخشت با وجود آنكه مسهل اخلاط رقيقه است مضر صاحبان قولنج است .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506

[pejuhesh237]

.