صندل

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

صندل
صندل سفید چوب درختى است از خانوادۀ Santalaceae نام علمى آن Santalum album L. مى‌باشد.

صندل سرخ درخت آن از خانوادۀ Leguminosae و نام علمى آن Pterocarpus santalinus L. مى‌باشد

فارسی: «سندل»

هندى: «چندن»

عربی:

یونانی:و به يونانى حلوسطقاقيل و به رومى فلوريقا

انگلیسی:نوع سفيد آن White sandal wood«صندل قرمز» يا «صندل سرخ» -Red sandal wood -درخت «صندل قرمز» يا «صندل

سرخ»Red saunders

فرانسه:نوع سفيد آن را Santal blanc و نوع رنگ زرد روشن آن را Santal citrin -«صندل قرمز» يا «صندل سرخ» Bois de corail و

Bois de santal rouge -و درخت «صندل قرمز» يا «صندل سرخ» Pterocarpe

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

درخت او به قدر گردكان و ثمرش شبيه بخوشه حبّ الخضرا

و قوت چوب او تا سى سال باقيست و آن سفيد و زرد وسرخ می باشدکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –173-174

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

چوب درختى است عظيم به قدر درخت گردكان و انبه و نيب و شاخ‏هاى آن افتاده بر روى زمين .

انطاكى گفته كه برگ آن شبيه به برگ گردكان و نرم و نازك است

و سه نوع مى‏ باشد : يكى سفيد نباتى رنگ و آن را صندل ابيض و به هندى چندن و دويّم زرد رنگ و آن را صندل اصفر

و به هندى ملاكير و سيّم سرخ تيره و آن را صندل احمر و به هندى ركت‏چندن نامند

و بهترين از سفيد و زرد آن آنست كه خوشبو و كم ريشه و صلب و چرب و املس باشد و از سرخ آن آنچه تيره رنگ صاف كم ريشه کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 517


صندل سفيد از چوب درختچه‌اى گرفته مى‌شود كه درختچۀ آن كوچك و نيمه انگل است.

برگهاى آن متقابل، نوك‌تيز از نظر رنگ و ابعاد شبيه برگ گردو مى‌باشد. گلهاى آن خوشه‌اى ساده است.

ميوۀ آن تخم مرغى كوچك با يك هسته و ريشۀ آن داراى ريشكهايى است و ريشكها داراى آلات مكنده‌اى هستند كه با آن به ساير ريشه‌هاى درختان نزديك خود مى‌چسبند

و از مواد غذايى آنها استفاده مى‌كنند.

رنگ چوب آن در سطح خارجى وصل به پوست درخت سفيد يا زرد و مغز يا قلب چوب ليمويى و قهوه‌اى روشن است

و داراى اسانس معطّرى مى‌باشد و از چوب و خرده چوب و خاك ارّه آن در طب سنتى استفاده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 29

[pejuhesh237]

.اين درختچه بومى اندونزى است كه به ساير مناطق از جمله هند نيز وارد شده

و در برخى مناطق نيز به منظور مصارف صنعتى چوب آن در نجارى كاشته مى‌شود و ضمنا در بازار دارويى عرضه مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 30

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست

اجزائ مورد استفاده: شاخه صندل و گل

در اندونزى از خاك ارّه چوب صندل سفيد و از اسانس آن به عنوان دارو استفاده مى‌شود.

در چين معمولا اين چوب وارد مى‌شود و در صنايع نجارى به كار مى‌رود و زوايد و خاك ارّه و خرده‌هاى چوب در نجارى‌ها جمع‌آورى

و به عنوان دارو در بازار عرضه مى‌شود.

در چين خرده چوبها را خرد كرده به صورت گرد در مى‌آورند و اين دارو براى گرم كردن داخلى و كاهش درد به كار مى‌رود.

به علاوه براى قطع تهوع و استفراغ، كمردرد و سكسكه نافع است .

اين دارو بادشكن است و براى رفع آشفتگى و تهوع و ناراحتى‌هاى وبايى تجويز مى‌شود

. اسانس آن در عصر جديد در موارد سوزاك توصيه مى‌شود

ولى به‌طور كلى مصرف آن خيلى كم شده است و بيشتر چوب آن مصرف مى‌شود

خرده‌چوب و خاك‌ارّه چوب آن ساييده شده و با آب به شكل خمير به صورت و پيشانى انداخته مى‌شود، بسيار خنك‌كننده است

و براى رفع سردردهايى كه از گرما ايجاد شده باشد مفيد مى‌باشد

. اين خمير براى رفع انواع ناراحتى‌هاى پوست نيز روى پوست انداخته مى‌شود و مفيد است .

مصرف داخلى جوشاندۀ خرده چوب نيز معمول است و مدّر و ضد تب است

از دم‌كرده يا جوشاندۀ آن در مصرف داخلى براى بند آوردن اسهال و اسهال خونى استفاده مى‌شود

در هند از خمير خاك ارّه چوب كه با آب تهيه مى‌شود براى رفع سردرد و كاهش تب روى پيشانى مى‌اندازند

و در موارد بيمارى‌هاى پوستى براى كاهش حرارت و خارش روى پوست و كاهش التهاب ضماد مصرف مى‌شود.

.در هندوستان از چوب صندل قرمز به عنوان خنك‌كننده و قابض و تونيك، در استعمال خارجى براى ناراحتى‌هاى صفراوى و رفع التهاب و

سردرد گرم و كاهش تب و همچنين براى رفع ناراحتى‌هاى پوست و ضمنا براى تقويت ديد چشم تجويز مى‌شود.

در تايوان از محلولى كه از خيس كردۀ خاك ارّۀ آن حاصل مى‌شود، براى كاهش ورم استفاده مى‌شود

در اندونزى خاك ارّۀ صندل قرمز را با برنج مى‌پزند و براى قطع خونريزى مى‌خورند.

بركيل معتقد است كه چوب قرمز آن داروى رفع ناراحتى خون است و در زخمها و جراحتها از آن براى قطع خونريزى و چرك استفاده مى‌شود

بومى‌ها در تايوان از اين گياه به عنوان يك داروى سرى براى معالجۀ مسموميت استفاده مى‌كنند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد4 ص 32

[pejuhesh237]

سفيد و زرد او در سيم سرد و در دويم خشك

و سرخ آن بعكس ان کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –173-174



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و سرخ آن مقوى معده و دل و مفرح و قابض و با ترياقيه و مسدد

و جهة خفقان حار و تبهاى تند و التهاب و منع صعود بخارات بدماغ نافع

و طلاى او جهة دفع بوى نوره و درد سر حار و باد سرخ و نمله و حمره و نقرس اورام حار مفيد

خصوصا با آب عنب الثعلب و حى العالم و امثال او

و با نصف او انزروت و سفيدهء تخم مرغ جهة منع نزلات به چشم و ساير اعضا نافع

و بالخاصيه طلاى او مورث خارش بدن و حرارتست

و رافع او سركه و روغنهاى گرم لطيف است

و به غايت مضر باه و قاطع باه و مضر صوت

و مصلحش عسل و نبات و شربتش يك مثقال

و بدل سفيد او نصف او كافور و بدل سرخ او مثل او فوفل است

و ضماد صندل سرخ با روغن زنبق جهة اعيا

و با گلاب جهة قلاع مفيد و در ساير آثار سواى تفريح مثل سفيد است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –173-174

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

منع ضعف قوّت حافظه و ذهن و دل و معده و جگر به تخصيص در محرور المزاج

و به دستور طلاءً و نيز طلاى آن با گلاب و قليلى كافور بر پيشانى جهت صداع حار

و به تنهايى و يا با ادويه بارده مناسبه جهت خفقان و وجع معده حار و رفع بدبويى نوره و عروق

و يا با آب برگ خرفه و يا با آب طحلب و امثال اينها جهت نقرس حار و اورام حاره مانند حمره و نار فارسى و منع ريختن فضول به عضو در ابتداى علت

و صندل سرخ شرباً ضعيف‏تر و طلاءً قوى‏تر از سفيد و طلاى آن جهت درد سر حار و اورام حاره قرشى در شرح قانون گفته كه مستعمل در زمان ما در اضمده و غير آن صندل سرخ است

و در مشروبات صندل سفيد جهت آنكه اتفاق كرده‏اند بر آنكه در صندل سرخ جزو حارى نيز است كه نفوذ مى‏فرمايد

اجزاى بارده را از خارج به داخل و لهذا اقوى است فعل آن از سفيد در خارج و چون با سفيد نيست اقوى است از سرخ در داخل

و صاحب شفاء الاسقام گفته كه آنچه مشاهده كرده‏ايم ما از اطبا آنست كه استعمال مى‏كنند صندل سفيد را در اسهال صفراوى و سرخ را در اسهال دموى و هر دو را با هم در اسهال

مختلط با هم و سه عدد از تخم آن را چون بياشامند جهت بول الدم و حرقة البول و مرضى كه به جاى منى خون انزال شود مجرب دانسته‏ اند

و اطباى هند با آب زنجبيل تر كه به هندى ادرك نامند استعمال مى‏ نمايند و جوارش و حب صندل و خميرها و سفوف و اشربه و معجون و مفرح آن در قرابادين مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 517

[pejuhesh237]

و سرخ آن مقوى معده و دل و مفرح و قابض و با ترياقيه و مسدد

و جهة خفقان حار و تبهاى تند و التهاب و منع صعود بخارات بدماغ نافع

و طلاى او جهة دفع بوى نوره و درد سر حار و باد سرخ و نمله و حمره و نقرس اورام حار مفيد

خصوصا با آب عنب الثعلب و حى العالم و امثال او


و با نصف او انزروت و سفيدهء تخم مرغ جهة منع نزلات به چشم و ساير اعضا نافع

و بالخاصيه طلاى او مورث خارش بدن و حرارتست

و رافع او سركه و روغنهاى گرم لطيف است

و به غايت مضر باه و قاطع باه و مضر صوت

و مصلحش عسل و نبات و شربتش يك مثقال

و بدل سفيد او نصف او كافور و بدل سرخ او مثل او فوفل است

و ضماد صندل سرخ با روغن زنبق جهة اعيا

و با گلاب جهة قلاع مفيد و در ساير آثار سواى تفريح مثل سفيد است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –173-174

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

منع ضعف قوّت حافظه و ذهن و دل و معده و جگر به تخصيص در محرور المزاج


و به دستور طلاءً و نيز طلاى آن با گلاب و قليلى كافور بر پيشانى جهت صداع حار

ماليدن خمير خرده‌هاى چوب آن با گلاب و كمى كافور به پيشانى براى رفع سردرد گرم نافع است.

و به تنهايى و يا با ادويه بارده مناسبه جهت خفقان و وجع معده حار و رفع بدبويى نوره و عروق

و يا با آب برگ خرفه و يا با آب طحلب و امثال اينها جهت نقرس حار و اورام حاره مانند حمره و نار فارسى و منع ريختن فضول به عضو در ابتداى علت

و صندل سرخ شرباً ضعيف‏تر و طلاءً قوى‏تر از سفيد و طلاى آن جهت درد سر حار و اورام حاره قرشى در شرح قانون گفته كه مستعمل در زمان ما در اضمده و غير آن صندل سرخ است

و در مشروبات صندل سفيد جهت آنكه اتفاق كرده‏اند بر آنكه در صندل سرخ جزو حارى نيز است كه نفوذ مى‏فرمايد

اجزاى بارده را از خارج به داخل و لهذا اقوى است فعل آن از سفيد در خارج و چون با سفيد نيست اقوى است از سرخ در داخل

و صاحب شفاء الاسقام گفته كه آنچه مشاهده كرده‏ايم ما از اطبا آنست كه استعمال مى‏كنند صندل سفيد را در اسهال صفراوى و سرخ را در اسهال دموى و هر دو را با هم در اسهال

مختلط با هم و سه عدد از تخم آن را چون بياشامند جهت بول الدم و حرقة البول و مرضى كه به جاى منى خون انزال شود مجرب دانسته‏ اند

و اطباى هند با آب زنجبيل تر كه به هندى ادرك نامند استعمال مى‏ نمايند و جوارش و حب صندل و خميرها و سفوف و اشربه و

معجون و مفرح آن در قرابادين مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 517

صندل سفيد فرح‏آور و مقوى معده و قابض مى‏باشد و براى تحليل ورمهاى گرم مفيد است.

خوردن آن براى خفقان گرم و تبهاى تند صفراوى و ضعف قوه حافظه و ذهن و ضعف معده و كبد خصوصا در مورد گرم مزاجان مؤثر است.

ماليدن خمير خرده‏هاى چوب آن با گلاب و كمى كافور به پيشانى براى رفع سردرد گرم نافع است

و خوردن آن به تنهايى و يا با ادويه مناسب براى رفع خفقان و درد معده ناشى از گرمى و مخلوط با آن عنب الثعلب

و يا با آب حى العالم و يا با آب برگ خرفه و امثال آن براى رفع نقرس گرم و ورمهاى گرم نافع است.

صندل سفيد مضر نيروى جنسى است، به‏طورى كه آن را قطع مى‏كند و مضرّ صدا مى‏باشد و از اين نظر بايد با عسل و نبات خورده شود

و مقدار خوراك آن تا 5 گرم است. معمولا در بازار صندل زرد يا صندل ليمويى به شكل قطعات چوب بى‏پوست كه طول آنها 1- 5/ متر

و قطر آنها حدود 10 سانتيمتر است عرضه مى‏شود و همچنين داراى الياف است و سخت مى‏باشد.

رنگ آن زرد كمرنگ و بوى آن تركيبى از بوى گل سرخ و مشك و ليمو و خيلى مطبوع است. طعم آن تلخ و سبك‏تر از آب است.

صندل سفيد با همان ابعاد عرضه مى‏شود، ولى رنگ آن كم‏رنگ و مايل به سفيد است. معمولا بيشتر صندل زرد مصرف مى‏شود.

اسانس صندل زرد سنگين‏تر از آب است و در 288 درجه سانتى‏گراد جوش مى‏آيد و معمولا 40- 15 قطره آن در در 3 گرم الكل حل كرده

و سه قسمت نموده و براى رفع سوزاك در عرض روز 3- 2 بار مى‏خورند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 33


جوارش صندل تركيب حكيم جعفر جونپورى خفقان و ضعف قلب و كبد و معده را نافع است‏
صنعت آن‏
صندل سفيد صندل سرخ از هريك پنج درم با كلاب سائيده طباشير سفيد تخم خرفه بريان كشنيز خشك بريان پوست بيرون پسته از هريك دو درم مصطكى زعفران از هريك يك درم مرواريد ناسفته كهربا مرجان سرخ فادزهر معدنى كل ارمنى از هريك دو درم مشك خالص يك درم قند نيمن تبريز قند را دو نيمن كلاب كداخته بقوام اورده ادويه كوفته و بيخته بان سرشته جوارش سازند
جوارش صندل حلوى نافع از براى امراض مذكوره‏
صنعت آن‏
صندل سفيد صندل سرخ با كلاب سوده از هريك هفت درم طباشير سفيد تخم خرفه بريان كشنيز خشك بريان پوست پسته از هريك سه درم مصطكى عود هندى غرقى دانه هيل قاقله كبار دارچينى زعفران ساذج هندى از هريك سه درم مرواريد ناسفته كهرباى شمعى مرجان قرمزى فادزهر معدنى طين ارمنى و داغستانى طين مختوم ورق نقره محلول از هريك دو درم مشك خالص ورق طلا محلول از هريك يك درم كافور قيصورى نيم درم و اكر از براى مبرود المزاج يك درم عنبر اشهب داخل نمايند نيز خوبست اجزا كوفته و بيخته با سه وزن ادويه نبات و عسل بالمناصفه شربت سيب شيرين شربت به شيرين از هريك بيست مثقال بقوام اورده بسرشند شربتى از نيم درم تا دو درم ميل نمايند و بالاى آن كلاب و بيدمشك بنوشند
جوارش صندل حامض لى‏
[منافع و صنعت آن‏]
منافع و صنعت آن مثل منافع و صنعت جوارش صندل حلواست الا آنكه خصوصيّت آن بمبرودين و اين بمحرورين زياده است و بر اجزاى مسطوره اين سماق منقى و زرشك منقى از هريك سه مثقال و آب ليمو يا آب‏غوره از هريك ده مثقال و شربت سيب ترش و شربت به ترش و شربت حماض از هريك پانزده مثقال افزوده است‏
[حبّ صندل لى معتدل و مقوى معده و رافع اسهال است‏]
حبّ صندل لى معتدل و مقوى معده و رافع اسهال است خصوص اسهالى كه زنان را بعد از وضع حمل عارض ميكردد
صنعت آن‏
صندل سفيد طباشير امله منقى اقاقيا غنچه كل سرخ حب الاس زيره سفيد صمغ عربى زنجبيل اجزا مساوى كوفته و بيخته با آب بارتنك سرشته حب سازند هر حبّى بقدر نخودى شربتى از دو حب تا ده حب به تنهائى يا باب كشنيز تازه و يا شيره تخم خرفه بريان و دانه هيل و كشنيز خشك و يا تخم خشخاش از هريك بوزنى كه براى طبيب اقتضا كند فرو برند
حبّ صندل كبير لى مقوّى معده و كبد و قلب و دماغ است و حابس اسهال‏
صنعت آن‏
صندل سفيد صندل سرخ طباشير سفيد امله منقى حب الاس اقاقيا از هريك دو درم و نيم كهربا كثيرا صمغ عربى كل مختوم از هريك يك و نيم درم زنجبيل زيره سفيد زيره كرمانى مدبرين غنچه كل سرخ منزوع الاقماع ذرورد مصطكى از هريك دو درم اجزا كوفته و بيخته باب بارتنك سرشته حبوب سازند هر حبى بقدر نخودى شربتى از يك حب تا هفت حب بدستور مسطور فرو برند
حبّ صندل ديكر لى متوسّط
صنعت آن‏
صندل سفيد طباشير سفيد از هريك ششماشه صندل سرخ چهار ماشه زيره سفيد زنجبيل از هريك سه ماشه زيره سياه مدبّر دارچينى كهربا از هريك دو ماشه كوفته و بيخته باب برك بارتنك سرشته حبوب سازند شربتى يك ماشه بدستور فرو برند
حبّ صندل اصغر لى در منافع قريب است بمعتدل‏
صنعت آن‏
صندل سفيد طباشير سفيد از هريك دو درم امله منقى چهار درم زنجبيل يك مثقال اجزا كوفته و بيخته باب برك بارتنك سرشته حبوب سازند هر حبى بقدر نخودى شربتى از دو حب تا ده حبّ‏
فصل در ذكر خميرهاى صندلى‏
[خميره صندل به نسخه داود نافع از براى حميات عتيقه‏]
خميره صندل به نسخه داود نافع از براى حميات عتيقه و ضعف مزاج و ضعف كبد و خفقان مفرط و اسهال خون‏
صنعت آن‏
صندل سرخ اسارون خيربوا قاقله كبار تخم خشخاش از هريك نيم اوقيه مصطكى رومى ريوند چينى طباشير سفيد زرنب قرنفل فرنجمشك از هريك چهار درم مجموع را كوفته سه شبانه روز در كلاب بخيسانند پس بجوشانند تا ربع بماند پس نيكو بمالند و بپالايند و جمع كنند صافى آن را با آب عناب و آب ريباس و آب سيب شيرين و آب زرشك و آب نيشكر و آب انار شيرين و آب سفرجل از هريك چهار اوقيه و اكر تمام اين ابها بهم نرسد آنچه يافت شود پس بكيرند قند سفيد دو وزن مجموع آب مطبوخ و آب ميوها و باتش ملايم بقوام اورند پس بكيرند ابريشم خام مقرض و كهرباى شمعى از هريك چهار درم صندل سفيد خشبو چهار اوقيه مرواريد ناسفته مرجان قرمزى لعل بدخشى از هريك يك درم ياقوت رماني يك درم و نيم همه را در كلاب و عرق بيدمشك از هريك نيم رطل آب‏ليمو و آب اترج از هريك چهار اوقيه سحق‏

بليغ نموده داخل نمايند و از آتش بركيرند و در اخر ورق طلا محلول ورق نقره محلول و مشك تبتى از هريك يك مثقال و نيم عنبر اشهب دو درم محلول در روغن بلسان داخل نمايند
خميره صندل ديكر كه قريب النفع است بدان‏
صنعت آن‏
بكيرند صندل سفيد بكلاب سوده پنج مثقال در يك رطل قند سفيد كه در كلاب و عرق بيد مشك بقوام اورده تير زده كه خوب سفيد شده باشد داخل كرده برهم زنند كه نيكو مخلوط شود و اكر خواسته باشند يك مثقال عنبر اشهب و نيم مثقال مشك تبتى را با نبات سفيد كوفته و بيخته داخل نصف آن نمايند و برهم زنند و نكاه دارند شربتى از غير عنبرى آن يك اوقيه و از عنبرى نصف اوقيه‏
[خميره صندل حامض كافورى‏]
خميره صندل حامض كافورى نافع از براى تسكين التهاب قلب و معده و كبد و تب محرقه و تب ذق‏
صنعت آن‏
صندل سفيد مقاصرى سى درم سوهان كرده در كيسه كتانى كرده در كلاب و عرق بيدمشك و عرق نيلوفر از هريك نيم رطل يك شبانه روز بخيسانند و روز ديكر با سه رطل آب در ديك سنكى بجوشانند و دايم كيسه را بمالند تا آب در عرقها بنصف رسد پس كيسه را نيكو بمالند و شيره آن را بكشند و بفشارند و ثفل را دور كنند و در آب مطبوخ آب انار ترش و شيرين و آب تمر هندى و آب سفرجل شيرين و آب سفرجل حامض از هريك يك رطل قند سفيد سه رطل داخل كرده بقوام اورند قوام خميره و از آتش بركرفته صندل سفيد طباشير سفيد سوده از هريك ده درم مرواريد ناسفته كهرباى شمعى صلايه كرده از هريك دو درم كافور قيصورى نيم مثقال سوده داخل نمايند و به تير معجون سازى برهم زنند تا نيكو مخلوط شود و در ظرف چينى نكاه دارند شربتى ده درم با شيره تخم خيارين و شيره تخم خرفه مقشر و عرق بيدمشك بياشامند
[خميره صندل تركيب محمد بن زكريّا رازى‏]
خميره صندل تركيب محمد بن زكريّا رازى نافع است از براى محرورين و مقوى قلب است و اصحاب ماليخولياى مراقى و خفقان را مفيد است‏
صنعت آن‏
صندل سفيد بكلاب سائيده بيست مثقال كل كاوزبان غنچه كل سرخ از هر يك پنج مثقال كاوزبان با ابريشم خام تمر هندى از هريك يك‏صد مثقال الوى بخارائى هفتاد و پنج مثقال مجموع را در كلاب و عرق بيدمشك و عرق كاوزبان از هريك يك رطل آب حداد آن يا آب طلا ناب يك شبانه روز بخيسانند پس بجوشانند و بمالند و بپالايند و قند سفيد دو من طبى شربت انار شيرين شربت سيب شيرين شربت به شيرين از هريك يك رطل داخل كرده بقوام اورند پس تير بزنند تا چون لهاته شود پس عود قمارى خام مصطكى رومى طباشير سفيد ورق طلا محلول ورق نقره محلول مشك خالص عنبر اشهب مرواريد ناسفته سوده كشنيز خشك مقشر از هريك يك مثقال سوده بان بسرشند و برهم زنند تا نيكو مخلوط شود و در ظرف چينى نكاه دارند شربتى از يك مثقال تا دو مثقال‏
خميره صندل ديكر مقوى قلب و دماغ و نافع است از براى خفقان‏
صنعت آن‏
صندل سفيد بكلاب سوده بيست مثقال قند سفيد يك‏صد و شصت مثقال عنبر اشهب نيم مثقال مشك خالص يك دانك و نيم ورق طلا و ورق نقره از هريك نيم مثقال كلاب يك‏صد و شصت مثقال عرق بيدمشك هشتاد مثقال قند را بكلاب و عرق بيدمشك سوده حل كرده باتش ملايم بقوام اورند پس سفيده تخم مرغ و با شير و آب درهم كرده دست زنند تا كف كند كف آن را بران قند زده تير معجون سازى بران زنند تا خمير شود پس عنبر و مشك با قدرى نبات سفيد سوده داخل نمايند و برهم زنند پس ورق طلا ورق نقره محلولين داخل كرده برهم زنند پس صندل را داخل كرده نيكو برهم زنند و نكاه دارند
خميره صندل حامض به نسخه حكيم مير محمّد حسين ولد حكيم مير محمّد باقر بن حكيم مير عماد الدين محمود
صنعت آن‏
صندل سفيد سوده بيست مثقال يك شبانه روز بكلاب و عرق بيدمشك بخيسانند پس باتش ملايم بجوشانند تا بنصف رسد نيكو بمالند و بپالايند پس آب انار ترش پنجاه مثقال آب تمر هندى چهل مثقال آب تمر هندى چهل مثقال آب ليمو هشتاد مثقال قند سفيد يك‏صد و پنجاه مثقال نبات سفيد يك‏صد و پنجاه مثقال مجموع را باتش ملايم بقوام اورند عنبر اشهب دو مثقال ورق طلا ورق نقره از هريك سه مثقال داخل كرده تير زنند تا چون خميره شود پس صندل سفيد سوده سه مثقال طباشير سه مثقال كافور قيصورى يك مثقال داخل كرده خوب برهم زنند شربتى يك مثقال با شيره تخم خرفه مقشّر بخورند و اكر نبات و قند را با عرق زرشك و كلاب كه در آن صندل را خوب سوده باشند اولا بقوام اورند بعد از آن بتدريج ابها را داخل نمايند و بقوام اورند پس ادويه را داخل كنند از تركيب مذكور بهتر خواهد بود
خميره صندل حامض سوى مزاج حار قلب و خفقان حار و حميات صفراوى و اسهال مرارى و تهوّع و قى صفراوى را نافع است‏
صنعت آن‏
صندل سفيد سوده سى درم كشنيز خشك مقشر پنج درم در آبغوره يك‏صد درم سركه انكورى ده درم آب باران يكمن كلاب عرق بيدمشك از هريك نيمن يك شبانه روز بخيسانند پس بجوشانند تا بنصف رسد و دست بمالند و از پارچه كتانى نازك بكذرانند پس يكمن قند سفيد داخل كرده بقوام اورند و تير بزنند تا چون لهاته شود پس بكيرند صندل سفيد سوده ده درم مرواريد ناسفته يشب سبز و هر دو را صلايه كرده زعفران از هريك يك درم كافور قيصورى نيم مثقال طباشير سفيد ده درم كوفته و بيخته ورق طلا ورق نقره از هريك نيم درم همه را بان بسرشند شربتى پنج درم‏
[خميره صندل ديگر لنا مقوى قلب و مفرح است‏]
خميره صندل ديكر لنا مقوى قلب و مفرح است و نافع است از براى خفقان حار و اصحاب ماليخولياى مراقى و بجهت اسهال صفراوى و تهوّع و قى صفراوى نافع است‏
صنعت آن‏
صندل سفيد سوده سى درم دو شبانه‏روز در كلاب و عرق بيدمشك و عرق كاوزبان از هريك پنجاه مثقال آب حدّادان يكمن بخيسانند پس بجوشانند تا ثلث بماند و بپالايند پس بكيرند قند سفيد دو رطل عسل مصفّى يك رطل آب سيب شيرين آب به شيرين آب انار شيرين آب نى شكر آب اترج از هريك بيست مثقال داخل كرده بقوام اورند پس تير بزنند تا چون لهاته شود پس بكيرند صندل سفيد سوده نه درم زرشك منقى هفت درم طباشير سفيد ورق كل سرخ پوست بيرون پسته از هريك چهار درم بهمن سفيد بهمن سرخ از هريك سه درم درونج عقربى چينى مصطكى رومى از هريك يك مثقال پوست اترج سه مثقال مرواريد ناسفته يك درم و نيم بسد محرق يشب سبز ياقوت رمانى ورق طلا محلول از هريك يك درم ورق نقره محلول عنبر اشهب از هريك يك مثقال مشك تبتى خالص نيم مثقال بدستور خميره مرتب نمايند شربتى نيم مثقال‏
[سفوف صندل اكثر امراض بطن و احشا را نافع بود]
سفوف صندل اكثر امراض بطن و احشا را نافع بود و قبض بكشايد و ادرار بول نمايد و اقسام قروح كليه و مثانه و مجارى بول را نافع بود و معده را قوت دهد و كبد را نافع بود
صنعت آن‏
صندل سفيد و زرد كه آن را بهندى ملاكير كويند صندل سرخ نبات سفيد غنچه كل سرخ منزوع الاقماع از هريك چهار درم و نيم ريوند خطائى نشاسته ربّ السّوس شاخ كوزن سوخته صمغ عربى از هريك دو درم و نيم مغز تخم خيار بادرنك از هريك يك مثقال و ثلث مثقالى كثيرا مغز تخم كدوى شيرين از هريك يك درم و نيم كافور قيصورى كهرباى شمعى از هريك ربع درمى كوفته و بيخته در شيشه نكاه دارند شربتى از دو درم تا چهار درم‏
فصل در بيان نسخ اشربه صندل‏
[شراب صندل ساده مقوى قلب و كبد حار]
شراب صندل ساده مقوى قلب و كبد حار است و نافع است از براى خفقان و جميع امراض حاره قلب و امراض حادثه در قلب از خون و امراضى كه حادث شود در ساير اعضا بمشاركت امراض دموى قلب و خفقان مانند صداع حادث بمشاركت خفقان دموى قلب و دافع اسهال و قى صفراوى و حابس سيلان خون است‏
صنعت آن‏
صندل سفيد سوده بيست مثقال در نيم رطل كلاب بخيسانند پس بمالند و بپالايند و ثفل آن را در نيم رطل آب بجوشانند تا بنصف رسد بمالند و بپالايند

و هر دو را يكجا كرده با يكمن قند سفيد بقوام اورند شربتى پنج مثقال‏
شراب صندل ساذج به نسخه ديكر كه همين منافع دارد و اقوى از نسخه اول است‏
صنعت آن‏
بكيرند صندل سفيد ثلث يك رطل و در شش من كلاب بجوشانند چون بنصف رسد بپالايند و ثلث رطل ديكر صندل سفيد سوده در آن داخل نموده باز بجوشانند تا يك رطل و نيم كلاب بماند بپالايند و يك رطل و نيم قند سفيد در آن داخل كرده بقوام اورند شربتى از يك اوقيه تا يك اوقيه و نيم‏
[شراب صندل حامض نافع از براى التهاب قلب و معده و كبد]
شراب صندل حامض نافع از براى التهاب قلب و معده و كبد و از براى خفقان و تب محرقه وقتى كه سرفه نباشد
صنعت آن‏
صندل سفيد سوهان كرده چهل درم كشنيز خشك پنج درم در يك‏صد درم آبغوره و ده درم سركه انكورى راست مزه و يكمن كلاب خشبو يك شبانه روز بخيسانند و بجوشانند تا بنصف رسد پس از آتش كرفته بكذارند تا سرد شود و دست بمالند و بپالايند پس يكمن قند سفيد در آن داخل كرده بقوام اورند و يك درم زعفران را بكلاب سوده داخل كرده از آتش فرود آورند و نيم مثقال كافور قيصورى سوده و ده درم تباشير سوده داخل كرده به تير معجون‏سازى برهم زنند تا خوب مخلوط شود پس در شيشه يا ظرف چينى نكاه دارند شربتى چهار مثقال با شيره تخم خرفه مقشر
صنعت آن شراب به نسخه سيّد اسمعيل در حمى محرقه‏
بكيرند صندل سفيد بكلاب سوده سى درم و در نسخه ديكر چهل درم است كشنيز خشك پنج درم در آب غوره پنجاه درم و سركه انكورى قدرى و آب خالص يكمن يك شبانه‏روز بخيسانند و روز ديكر باتش ملايم بجوشانند تا ثلث بماند فرود اورده بكذارند كه كرمى آن ساكن كردد با دست بمالند و بخرقه كتان شيره آن را بكشند و با يكمن نبات بقوام اورند پس از آتش فرود اورده زعفران نيم درم طباشير سفيد صندل سفيد از هريك ده درم كافور قيصورى رياحى نيم مثقال سوده داخل نمايند و به تير معجون‏سازى برهم زنند تا مخلوط و مشوى شود شربتى پنج درم با شيره خرفه مقشّر
شراب صندل حامض به نسخه محمود بن الياس كه در حاوى صغير اورده‏
صنعت آن‏
صندل سفيد شصت درم در يك‏صد و سى درم سركه انكورى با آب غوره هركدام كه باشد و سه رطل آب يك شبانه روز بخيسانند پس بجوشانند آن مقدار كه نصف بماند پس از آتش بركرفته بكذارند كه حرارتش كم شود ثفل آن را بمالند و بفشارند و بپالايند و با يكمن قند سفيد بقوام اورند
صنعت اين شراب به نسخه ميرزا ابراهيم در منهاج كه در حمى محرقه اورده‏
بكيرند صندل سفيد سوهان كرده پنجاه درم و يك شبانه‏روز در پنج استار سركه و پنج استار آب غوره و نيمن آب بخيسانند پس بجوشانند تا به نيمه رسد و بپالايند و با يكمن قند سفيد بقوام اورند و اكر سرفه باشد با كلاب بخيسانند و در نسخه ديكر اين شراب بجاى پنجاه درم صندل سفيد نود درم است‏
شراب صندل تركيب شرف الدين زمان مارستانى‏
صنعت آن‏
بنسخه قلانسى بكيرند انار دانه ترش پنجاه درم زرشك منقى پنجاه درم تمر هندى سى درم الوى سياه خشك كرده بيست دانه براده صندل مقاصرى ده درم ريوند چينى يك درم تخم كاسنى نيم كوفته سه درم رازيانه يك درم همه را در سه من آب يك شب بخيسانند و روزش بجوشانند تا بنصف رسد پس بپالايند پس داخل نمايند در آب مطبوخ آبغوره پنجاه درم آب سيب سى درم آب ليمو هفت درم شكر سفيد مصفّى دو من و بپزند تا بقوام آيد
شراب صندل به نسخه قلانسى‏
صنعت آن‏
براده صندل سفيد پنجاه درم در يك رطل كلاب و نيم رطل سركه انكورى كهنه دو شبانه روز بخيسانند پس بجوشانند تا بنصف رسد فرود اورده بمالند و بپالايند و با يك رطل قند سفيد بقوام اورند و از آتش فرود اورده كافور قيصورى زعفران از هريك يك درم سوده بران بپاشند و بتير معجون‏سازى برهم زنند تا نيكو مخلوط شود شربتى پنج درم با شيره تخم خرفه مقشّر
[شراب صندل به نسخه مير محمّد مومن مذكور در تحفة المؤمنين‏]
شراب صندل به نسخه مير محمّد مومن مذكور در تحفة المؤمنين نافع از براى تقويت قلب و جكر حار و معده و دافع اسهال و سيلان خون‏
صنعت آن‏
صندل سفيد بيست مثقال بكلاب سائيده در نيم رطل كلاب دو شبانه روز بخيسانند پس بپالايند و كلاب را نكاه داشته جرم صندل را در آب بجوشانند تا بقيه قوت آن در آب بازداده شود پس بپالايند و با كلاب سابق داخل كرده هر دو را با يك رطل شكر سفيد مصفّى بقوام اورند و اكر قابض‏تر خواهند يك اوقيه انار دانه ترش را با صندل بخيسانند و بمالند و بپالايند پس جوشانيده صافى نموده بقوام اورند با شكر و اكر قسم ترش خواهند بجاى كلاب سركه يا آب ليمو كنند و در شربت صندلين سرخ و سفيد بالمناصفه‏
[عطر صندل‏]
عطر صندل دهن آنست كه مقوى قلب و دماغ و مايه اكثر عطرها است كه دهنيّت در اصل انها نيست مانند عطر خاك و خس طبيعت آن سرد و خشك‏
صنعت آن‏
بكيرند صندل خشبوى نوع اعلاى را و براده كرده يك شبانه روز در آب بخيسانند پس بدستور مقرر بقرع و انبيق عرق كشند و بكذارند تا سرد كردد و عطر آن را از روى عرق بالتمام بكيرند و در شيشه نكاه دارند و عند الحاجة استعمال نمايند و عرق آن نيز مقوى قلب حار و خفقان و تقويت معده و رفع توحش شربا نافع‏
[معجون صندل‏]
معجون صندل دل را قوت دهد و خفقان را زايل كند و نشاط و تفريح اورد و رنك رو را نيكو كرداند
صنعت آن‏
صندلين طباشير از هريك هشت مثقال مرواريد ناسفته بسد كهرباى شمعى كاوزبان با عود خام از هريك دو مثقال تخم كاسنى خشك تخم خرفه مقشر از هريك پنج مثقال افتيمون ورق كل سرخ از هريك شش مثقال ساذج هندى زرنباد تخم فرنجمشك تخم بادرنجبويه خشخاش سفيد كل ارمنى بنفشه از هريك چهار مثقال درونج عقربى عنبر اشهب از هريك دو مثقال كافور قيصورى مشك تبتى از هريك يك مثقال ادويه را كوفته و بيخته با شراب سيب بقدر حاجت سرشته معجون سازند شربتى از نيم مثقال تا دو مثقال‏
[مفرّح صندل حار]
مفرّح صندل حار خفقان و توحش و ضعف دل كه از برودت باشد مفيد است‏
صنعت آن‏
صندل سفيد صندل سرخ طباشير تخم خرفه مقشر زرشك منقى امله منقى از هريك پنج مثقال بهمن سرخ بهمن سفيد شقاقل مصرى بوزيدان تخم فرنجمشك تودرى سفيد تودرى سرخ تودرى زرد تخم بادرنجبويه از هريك دو مثقال ورق كل سرخ دانه هيل از هريك سه مثقال قرنفل عود غرقى بيخ لفّاح بزر البنج سفيد بسباسه جوزبوا دارچينى از هريك يك مثقال و نيم مرواريد ناسفته چهار مثقال ياقوت رمانى ياقوت زرد لعل بدخشانى كهرباى شمعى مرجان قرمزى عقيق يمانى عنبر اشهب مشك تبتى كافور قيصورى ورق طلا محلول از هريك يك درم زعفران ورق نقره محلول از هريك دو درم احجار را با كلاب و بيدمشك بر سنك سماق صلايه نموده باقى ادويه كوفته و بيخته با شربت سيب شيرين و شربت به شيرين از هريك بيست مثقال و نبات و عسل از هريك هفتاد مثقال با كلاب و بيدمشك بر سنك سماق صلايه نموده باقى ادويه كوفته بيخته با شربت سيب شيرين و شربت به شيرين از هريك بيست مثقال و نبات و عسل از هريك هفتاد مثقال با كلاب و بيدمشك بقوام اورده على الرّسم بسرشند و از براى مبرود المزاج كافور داخل ننمايند و با قدر قليل داخل نمايند شربتى يك درم تا دو درم با كلاب و بيدمشك بنوشند
[مفرّح صندلين‏]
مفرّح صندلين مدقوق را نافع باشد و دل را تقويت تمام بخشد و خفقان را سود دهد و طبع را ببندد و اسهال ذوبانى را بسيار نافع بود هرگاه كه تب نباشد توان داد و اكر تب باشد بسيار نبايد داد و خواب اورد
صنعت آن‏
صندل سفيد بكلاب سوده شش درم صندل سرخ سه درم تخم خرفه بوداده كشنيز خشك بوداده خشخاش سفيد بوداده از هريك پنج درم زرشك بيدانه هفت درم طباشير سفيد ورق كل سرخ پوست بيرون پسته از هريك چهار درم بهمنين يكمن تخم كاسنى تخم كاهو از هريك ده درم درونج عقربى مصطكى رومى از هريك يك مثقال پوست ترنج سه مثقال مرواريد ناسفته يك درم و نيم بسد سوخته حجر يشب ياقوت رمانى در محلول از هريك چهارده دانك ورق نقره عنبر اشهب از هريك يك مثقال مشك خالص سه دانك آب سيب آب به آب انار شيرين حمّاض عرق بيدمشك كلاب از هريك بيست مثقال و بعضى عرق بيدمشك و عرق كاوزبان از هركدام پنجاه مثقال داخل ميكنند قند سفيد نبات‏
سفيد بقدر حاجت با عرقها بقوام اورند و آب فواكه را در اخر اضافه كنند و اهسته‏اهسته باتش نرم بجوشانند تا بقوام باز آيد آن كاه ادويه كوفته و بيخته بان بسرشند شربتى از يك درم تا يك مثقال‏.کتاب قرابادین کبیر ص 1068-1070

[pejuhesh237]

.