صبر

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

فارسی:عصارۀ برگ گياهى است كه به فارسى «صبر» ، «صبر زرد» و «چادروا»

(نام‌های دیگر آلوئه‌ورا عبارتند از: چادُروار، صبر سقوطری، آلوئه‌ورا، صبر، صبر کموار، صبر زرد، ازوال،

ازوادزرد خزانه، مقر، ایلوا، صبارا، آلوئه کوراسائو، آلوئه هندی، آلوئه بارباد، الوا، صباره، برمس، سولع، مقرا، چادروا و صعدنا)

و در كتب طب سنتى با نامهاى «صبر» و «صبارا» و «صبر سقوطرى» نامبرده مى‌شود. در مازندران انجير بغدادى نامند.

عربی:الصبر-صبر -المقر

یونانی:

انگلیسی:Aloes ، Cape aloe ، Barbados aloe و Curacao aloe و Zanzibar aloe

فرانسه:Aloes

آلمانی:Aloe

ایتالیائی:Aloe-A.ordinario

[pejuhesh237]

به كسر باء عصاره و نباتيست

برگش شبيه به برگ كلم و بسيار ضخيم

و شبيه به برگ رقع يمانى كه در مازندران انجير بغدادى نامند

و بيخش به قدر شلغم و از يك بيخ زياده بر ده عدد مي رويد

و مملو از رطوبت در غايت تلخى و چون مدتى بگذرد از وسط

برگها ساقى مي رويد قريب به زرعى

و پر از رطوبت عسلى با اندك حلاوة و كريه الرايحه

و ثمرش مثل غوره خرما و در آخر سرخ می شود

و آنچه از جزيرهء سقوطر بلاد يمن آرند زرد مايل به سرخى

و زود شكن و براق و خوشبو و بهترين اقسام است

و قسم عربى مايل به زردى و درخشندگى او كمتر است

و قسم سميحانى كه صبر فارسى نيز گويند

بدبوئى و سياهى او غالب و بى درخشندگى و زبونترين اقسام است

و محمد بن احمد گويد نوعى ديگر مسمى بخضرى می باشد

كه بعد از سقوطری بهتر از عرباء و فارسيست

و هر چه از هفت سال بلكه از چهار سال بگذرد

و آنچه بدبو و سياه و بى درخشندگى باشد

استعمال او جايز نيست و بايد در سائيدن صبر مبالغه نمايند .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –171

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ماهيت آن‏: عصاره و بعضى گفته‏اند صمغ درختى است به بلندى يك قامت و در بعضى بلاد كوتاه‏تر و در بعضى بلندتر مى‏ شود

و از بيخ آن برگ‏هاى بلند ده عدد و زياده نيز مى‏ رويد شبيه به برگ عنصل و از آن بسيار بلندتر تا به دو ذرع

و اندك عريض‏تر و طرف پايين برگ آن عريض‏تر و ضخيم‏تر از طرف بالاى آن و سر آن باريك

و بر اطراف برگ آن خارهاى صلب كوتاه و دور از هم و جوف آن متخلخل

و مملو از رطوبت غليظ لزج بسيار تلخى كه صبر از آن به عمل مى ‏آيد يعنى عصاره آنست كه خيكچه‏ها مى‏ كنند

و يا در ظرفهاى گشاده خشك مى‏ نمايند و چون برگ‏هاى آن بلند شود و كهنه گردد از بيخ آن و وسط برگ‏ها شاخى مى‏ر ويد

قريب به ذرعى پر از رطوبت عسلى با اندك حلاوتى و حدتى و كريه الرايحه و بر سر آن ثمرى شبيه به غوره خرما

و در آخر سرخ مى‏ گردد و بيخ آن به قدر شلغم بزرگى و نر و ماده مى ‏باشد

علامت نر آن آنست كه دو طرف ثمر آن باريك و ماده آن را متساوى و جميع اجزاى درخت آن تلخ است

خصوصاً رطوبت آن كه ذكر يافت




مشخصات كلى گونه‌ها

آلوئه‌ها اغلب به‌طور كلى بدون ساقه و يا داراى ساقۀ كوتاه و برگهاى آنها ضخيم گوشتى و گروهى به رنگ سبز مايل به قرمز،

دراز و نوك‌تيز كه در كنارۀ برگها در بعضى گونه‌ها خارهاى نوك‌تيز ديده مى‌شود و بدون دمبرگ مى‌باشند.

گلهاى آنها در روى يك محور به شكل سنبله ظاهر مى‌شود. طول برگها در برخى گونه‌ها تا  ٢  متر هم مى‌رسد.

در برگهاى صبر عصارۀ فراوانى وجود دارد كه شفاف، چسبنده، سبزرنگ و خيلى تلخ و منبع مادۀ شيميايى صبر است كه از آن استخراج مى‌شود.

اين عصاره به محض اينكه در مجاورت هوا قرار گيرد سفت شده و مادۀ صمغى قهوه‌اى رنگى را تشكيل مى‌دهد.

در بازار تجارت بين‌المللى مرغوبترين نوع صبر آن است كه از گونه‌هاى جزاير سوكوترا به دست مى‌آيد.

بسيار تلخ به رنگ زعفرانى يا سرخ تيره، صاف، برّاق و ترد مى‌باشد. در حين شكستن ريزريز مى‌شود و بوى آن شبيه مرّ مكّى است.

مقطع آن مانند بلور و گرد آن زرد طلايى است و در الكل كاملا حل مى‌شود.

نوع دوم كه آن هم از معروف‌ترين نوع دارويى صبر زرد است،

صبر زرد كاپ Aloes du cap مى‌باشد كه به صورت قطعات بزرگ به رنگ قهوه‌اى تيره با تلؤلؤ مايل به سبز است.

اگر شكسته شود مقطع آن شيشه‌اى و شفاف است. گرد آن زرد مايل به سبز طعم آن بسيار تلخ و تهوع‌آور و بوى آن شبيه بوى ترشيده است.

انواع ديگرى صبر نيز در بازار عرضه مى‌شود از آن جمله صبر اوگاندا و صبر كوراسائو و صبر بارباد

و صبر جعفرآباد (اين نوع اخير از صبر زرد حبشه در بازار بمبئى عرضه مى‌شود) .

به‌طور كلى قطعات صبر زرد با دو شكل در بازار عرضه مى‌شود يك نوع شفاف

و نوع ديگر كدر و جگرى است نوع شفاف كه به رنگ قرمز ياقوتى است، مرغوبتر از نوع كدر و جگرى است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 98




اختصاصات تشریحی :

برگ گونه های مختلف از نظر تشریحی ساختمان یکسان دارند و در برش عرضی قسمت های زیر را نشان میدهد:

- بشره برگ که دارای کوتیکول ضخیم است و در فواصل مختلف آن روزنه دیده می شود.

- پارانشیم کلروفیل دار زیر بشره در ردیف اول ساختمانی شبیه برگ سایر گیاهان مرکب از سلول های داز منشوری شکل دارد.

در این ناحیه وزیر بافت مذکور سلول های دراز با بلور های سوزنی شکل اکسالات کلسیم مشاهده می شود.

-ضخامت برگ از پارانشیم بیرنگ، موسیلاژ دار و محتوی شیره چسبنده تشکیل می یابد—

دسته های چوب ابکش که بلافاصله در زیر سلول ها ی کلروفیل دار قرار دارند به صورت دو قوس دیده می شوند.

یکی از این دو قوس حالت مقعر( دسته های چوب- ابکش مربوط به سطح فوقانی پهنک)

و دیگری حالت محدب( دسته های چوب- آبکش مربوط به سطح تحتانی پهنک) دارد.

بافت پارنشیمی برگ، از سه طرف این دسته ها را در بر میگرد.

الوئس به طرق مختلف به شرح زیر تهیه می شود:


الف-برگها را پس از جدا کردن از ساقه یا یقه به حالت ایستاده یا مورب و متکی بر روی یکدیگر در درون یک ظرف

یا در حفره ایی که ان را از پوست بز مفروش مینمایند قرار میدهند.


با این ترتیب شیره ایی از انها خارج می شود که به سهولت جمع اوری شده است پس از تغلیظ میتواند به مصارف مختلف برسد.

آلوئسی که بدین نحو به دست میاید از سایر انواع خالص تر و با ارزش تر است.

به تفاوت در بعضی نواحی نیز برگها را از قاعده درون ظرفی به شکل V قرار میدهند و پس از جمع شدن شیره در ته ظرف ان را به حال میگذارند

تا پس از جدا کردن ناخالصی ها تغلیظ کرده و به حالت گرم درون کالباس یا داخل جعبه های به گنجایش تا 30-10 کیلو گرم وارد نمایند.

شیره نبستا خالص مذکور در داخل ظررف انجماد حاصل میکند و بعدا وارد بازار تجارت می شود.

ب- برگها را به قطعاتی تقسیم کرده و پس از له کردن می فشارند سپس شیره حاصل را به مدت 24 ساعت به حال خود می گذارند

تا قسمت مورد نظر ان در سطح مجزا- ازموادی نظیر موسیلاژ- تانن- آلبومین- و قطعات خرد شده بافت ها قرار گرفته به سهولت از انها جدا می شود.

این نوع آلوئس از انواع ناخاص به شمار میاید.

ج- برگها گیاه را به قطعاتی تقسیم نموده پس از له کردن در اب سرد قرار میدهند و پس از انکه مدتی در اب قرار گرفت

آن را صاف کرده به باقیمانده ته ظرف نیز مقدار اب افزوده به حالت جوش می رسانند.

با این عمل مقدار دیگری شیره به دست میاید که ان را با شیره حاصل از مواد اول مخلوط و سپس تغلیظ میکند.

د-قطعات گوچک برگ را درون سبدی که از سیم های اهنی سااخته شده قرار میدهند سپس سبد را در دریگ اب جوش قرار داده،

پس از 10 دقیقه از ان خارج می سازند و پس از تخلیه قطعات برگهای جدیدی در درون سبد جای می دهند.

این عمل قرار دادن قطعات برگ درون سبد در داخل اب جوش را تا موقعی ادامه میدهند که اب مذکور غلظت قابل ملاحظه و رنگ تیره حاصل کند.

آب تیره حاصل را سپس در محلی به حال خود باقی میگذارند.

تا قسمت مورد استفاده ان از ناخالصی های مختلف جدا گردیده در دو سطح مختلف قرار گیرند.

بعدا به روش کج کردن ظرف شیره را از ناخالصی ها جدا می سازند.

عمل تغلیظ شیره های حاصل به کمک گرمای خورشید و یا گرمای مستقیم صورت می گیرد.

در حالت اخیر ظرف مسی محتوی شیره را بر رو ی اتش قرار داده گاهگاه ان را به هم می زنند

تا ضمن انجام این عمل ناخالصی های ان همراه با کف قسمت های سطحی خارج شود.

صفات ظاهری:

چون الوئس به روش های مختلف تهیه می شود از این جهت نمونه های ان از نظر شکل ظاهری و برخی صفات با یکدیگر تفاوت دارند.

الوئس به صورت توده های بی کل و نامنظم وارد بازار تجارت می شود مانند انکه برخی از انها به صورت ورقه های نازک و شفاف

و بعضی دیگر مکدر به رنگ تیره یا منظره جگر سیاه می باشند.

به علاوه قطعاتی از آلوئس که در عین حال دراری صفات توام دو نوع مذکور باشند نیر دیده می شوند.

در این نوع الوئس، قسمت های شفاف در داخل توده کدر و تیره رنگ یا برعمس دیده می شود.

دو نوع اولیه که بدان اشاره شد دارای ارزش تقریبا یکسان در بازارهای دارویی می باشند.

نوع دیگری از الوئس که به موسوم است نیز وجود دارد گه به صورت توده هایی به رنگ قهوه ایی و دارای ناخالصی های بسیار است و چندان مورد توجه نیست.

رنگ انواع آلوئس از قرمز تا قهوه ایی تیره تغییر میکند.

برخی از انواع انها دارای مشخصات خاص می باشند

مانند انکه قطعات آلوئس کاپ دارای تلالوئی به رنگ مایل به سبز ولی قطعات الوئس سوکرترن به رنگ قرمز یا قوتی است.

قطعات آلوئس اگر به خوبی خشک شده باشند سخت و شکنندهاند و به سهولت به حالت گرد در می ایند.

در مجاورت حرارت ابتدا نرم و دذوب می شوند و سپس با شعله درخشانی می سوزند.پس از سوختن نیز معادل 5/1 درصد وزن خود خاکستر بر جای میگذارند.

آلوئس تقریبا به طور کامل در الکل 80 درجه حل می شود.

به مقدار کم در آب سرد و به طور کامل در اب دارای قلیائیات یا در اب جوش حل می گردد

و به صورت محلولی در میاید که پس از سرد شدن ته نشینی به نام از ان به دست میاید.

آلوئس دراتر- سولفورکرین و اسانس دو پترول غیر محلول است. طعم ان مشخص و بسیار تلخ ولی بو ان متفاوت و در تشخیص انواع آلوئس موثر می باشند.

1-آلوئس سوکوترن Aloes SOCCOtrinکه در کد کس 1937 نوعی افی سینال ذکر شده به آلوئس بمبئی یا آلوئس زنگبار نیز موسوم است.

از مشخصات ان این است که حالت خمیری دارد و به دو صورت شفاف و کدر با جگری می باشد.

نوع مرغوب ان شفاف و به رنگ قرمز عقیقی است و اگر شکسته شود در محل شکستگی شفافیت ان بهتر جلوه میکند.

بوی ان در صورت خشک بودن مطبوع و شبیه بوی میر و زعفران است. نوع کدر و جگری ان تقریبا کمتر یافت می شود.

نوع مرغوب این آلوئس پس از گرد شدن رنگ زرد طلایی پیدا میکند.

2- آلوئس کاپ: Aloes du Capکه مهمترین نوعی افی سینال آلوئس به حساب میاید.

به صورت قطعاتی بزرگ به رنگ قهوه ایی تیره با تلالو مایل به سبز است و اگر شکسته شود محل شکستگی ان شفاف و شیشه ای است.

قطعات نازک ان رنگ مایل به قرمز یا کهربایی شفاف دارند و در زیر میکروسکپ فاقد هر گونه بلور دیده می شود.

گرد ان مایل به رنگ زرد مایل به سبز است.طعم ان بسیار تلخ و تهوع اور و بوی ان قوی ترشیده و مشخص است.

-آلوئس اوگاندا: Ouganda Aloes de که درواقع نوع جگری آلوئس مذکور به حساب میاید به شکل قطعاتی به رنگ قهوه ایی مایل به زرد است

و به صورت توده ایی واقع در داخل پوست میمون وارد بازار تحارت میگردد. ارزش ان قابل ملاحظه نیست.

3-آلوئس کوراسائو Aloes de Curacaoدر کد کس 1937 افی سینال ذکر شده است و یک نوع جگری دیگر آلوئس است.

رنگ آن از قهوه ایی مایل به زرد تا قهوه ایی شکلاتی و حتی سیاه رنگ تغییر مینمایید. بوی ان نامطبوع و یه به اصطلاح دارای بوی عرق تن سیاهان است.

4-آلوئس ناتال Aloes du natal در نواح کو هستان ناتال تهیه می شود و رد صندوق های چوبی انگلستان حمل میگردد.

از نظر تجارتی نوعی جگری به حساب آمده رنگ مایل به سبز تیره یا قهوه ایی مایل به خاکستری دارد. بوی ان سبیه آلوئس کاپ است.

5-آلوئس بارباد Aloes des Barbades به صورت توده کدر سخت و به رنگ متغیر قهوه ایی مایل به زرد یا مایل به قرمز تا قهوهایی شکلاتی .

و حتی تیره است.

گرد ان در اغاز رنگ زرد مایل به قرمز دارد ولی در مجاورت نور تدریجا قرمز قهوه ایی می شود.

بوی ان شبیه بوی توام میروید است. انواع حقیقی آن امروزه در بازارهای دارویی نایاب است.

6- Aloes de Gafferabad که در بمبی فروخته می شود از Aloes abyssinica تهیه میگردد. مصرف ان بیشتر در هندوستان است. این آلوئس به صورت قطعات حجیم به رنگ تیره .

قهوه ای شکلاتی است و بویی شبیه بوی الوئس کوراسائو است.گياهان دارويي دكتر زرگري جلد جلد چهارم ص107-110

[pejuhesh237]

. ١ . Aloe succotrina Lam. كه از نظر خواص مشابه Aloe abyssinica Lam.

مى‌باشد. اولى بومى جزاير Socotra و ساير جزاير اوقيانوس هند است و صبر زرد حاصل از آن در بازار تجارت به نام صبر سقوطرى ناميده مى‌شود

Aloes Socotrina و دومى بومى حبشه و افريقاى مركزى است.

 ٢ . Aloe vera L. و مترادفهاى آن A. vulgaris Lamk. و A. barbadensis Mill.

مى‌باشد. گياه‌شناسان هندى A. indica Royle را هم مترادف آن مى‌دانند. اين‌گونه در افريقاى شمالى و جزاير آنتيل مى‌رويد.

در باغهاى هند كاشته مى‌شود و واريته‌هايى از اين‌گونه نيز در هند بومى شده است.

صبر زرد حاصل از اين‌گونه در بازار تجارت دارويى به نام آلوئه كوراسائو Aloes du Curacao و يا آلوئه هندى A. de l'Inde

و يا آلوئه بارباد A. de Barbade معروف است.

 ٣ . Aloe vera var. chinensis) Ham. (Berger. و مترادف آن A. perfoliata

مى‌باشد. اين‌گونه در عربستان و افريقاى جنوبى مى‌رويد و صبر زرد حاصل از آن را در بازار تجارت بين‌المللى Aloes du Cap

يا صبر زرد محصول دماغه اميد نيك مى‌نامند.

 ۴ . Aloe littoralis Baker. . اين‌گونه در ايران در بلوچستان در هنديان و لاس‌بلاس مى‌رويد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد6 ص 97

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست.

در كشورهاى خاور دور بيشتر صبر زرد حاصل از گونه A. vera در بازار عرضه مى‌شود.

شيرۀ گياه به صورت تازۀ رقيق يا غليظ شدۀ آن به عنوان مسهل و مليّن به كار مى‌رود .

آن را با قند براى معالجۀ آسم مى‌خورند.

مقدار كم آن به عنوان تونيك و كمك به رفع سوءهاضمه خورده مى‌شود براى تسكين سرفه و معالجۀ صرع مفيد است.

قاعده‌آور است و ترشح صفرا را زياد مى‌كند و براى معالجۀ روماتيسم و برخى اختلالات كبد مفيد است .

براى تصفيۀ خون آن را مى‌جوند

در فيليپين آن را با شير مخلوط كرده و براى معالجۀ اسهال خونى و درد كليه مى‌خورند

در استعمال خارجى و مالش براى رفع طاسى سر و جلوگيرى از ريزش مو مفيد است. و مو را در شرايط خوبى نگه مى‌دارد

در استعمال خارجى براى التيام زخمها و جراحتها و كاهش ورم مفيد است

و همچنين در دوران پس از وضع حمل پشت زنان مى‌اندازند و مى‌مالند، براى رفع ناراحتى . سوختگى و اكزما مفيد است.

مخلوط با شيرۀ ريشۀ شيرين‌بيان براى رفع ناراحتى‌هاى پوست به صورت شست‌وشو و براى رفع خارش بينى ناشى از كرم نخى مفيد است

براى بعضى از بيمارى‌هاى چشم نيز به كار مى‌رود. شايد مهمترين خاصيت آن معالجۀ آثار سوختگى حاصل از اشعه ايكس باشد

صبر زرد در دوران عادت ماهيانه و حاملگى و در مواردى كه بواسير هست نبايد مصرف شود .

در مورد گياه صبر زرد دماغه اميدنيك ) A. perfoliata( چنين آمده است:

شيرۀ گياهى اين گياه در مقدار كم مليّن و اگر به مقدار زياد خورده شود مسهل و ممكن است موجب اسهال شود.

طبق گزارش يكى از پزشكان روسى اگر برگهاى تازۀ اين‌گونه براى مدتى بيش از ده روز در جاى تاريكى نگهدارى شود، از آن مى‌توان

محلولى ساخت كه پس از ضد عفونى نمودن كامل محلول آن را با تزريق زير جلدى براى معالجۀ بيمارى‌هايى نظير زخمهاى باز پوست،

ناراحتى‌ها و دانه‌هاى التهابى در صورت، ناراحتى گلو به كار برد.

اين مايع در استعمال خارجى به عنوان خنك‌كننده و بندآورندۀ خون مصرف مى‌شود.

به علاوه به عنوان مايع شست‌وشو در موارد بواسير، آبسه‌ها و جرب كاربرد دارد.

چون تأثير كاربرد اين دارو به ميزان زيادى مثبت مى‌باشد، لذا در سطح وسيعى به صورت محلول دارويى تهيه مى‌شود .

در تايوان شيرۀ گياه را به عنوان مسهل، ضد كرم شكم و خونساز و براى بند آوردن خونريزى،

تسكين آبله و تشنج در بچه‌ها به كار مى‌برند..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 99-101

[pejuhesh237]

و صبر در دويم گرم و در سيم خشك .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –171

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى در اول خشك گفته ‏اند و قول اول اصح مى‏ نمايد و تلخى طعم و قبض آن دلالت بر مركب القوى بودن آن دارد و اين اقوى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512

[pejuhesh237]

و در هواى بسيار سرد و بسيار گرم

و در مزاج جوانان و محرورين و ضعيف الاحشا خصوصاً با صاحبان ضعف جگر

و امعا و سدهء ماساريقا و بواسير و علل مقعد استعمال نبايد كرد .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –171

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و همچنين هنگام بودن طعام در معده كه مبادا با طعام آميخته آن را فاسد سازد و صبر را مغشوش با اقاقيا

و صمغ عربى و امثال اينها مى‏ نمايند و فرق به رايحه و طعم و صلابت آنست كه اهل خبرت مى‏ شناسند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512

احتياطهايى در مصرف صبر

ژل صبر معمولا براى مصارف خارجى و در مورد اشخاصى كه حساسيت ندارند، بى‏ضرر است ولى به‏هرحال مصرف آن در هر صورت بايد زير نظر پزشك باشد.

از نظر مسهل، لاتكس صبر داراى مواد شيميايى است به نام‏anthraquinones كه مسهل بسيار نيرومندى است.

البته ساير گياهان مسهل نظير سنا، ريوند، سياه‏توسه و كاسكا را نيز هم داراى انتراكينون هستند ولى اثر انتراكينون صبر خيلى بيشتر از همه آنهاست

و معمولا مصرف داخلى آن بندرت توصيه مى‏شود زيرا ممكن است موجب اسپاسم روده‏اى و اسهال و عوارض ديگر شود.

ولى عده‏اى از كارشناسان گياه‏درمانى مصرف آن را در حد مجاز به عنوان مسهل توصيه مى‏كنند

. به‏ هرحال اگر مصرف مى‏كنيد هيچ وقت نبايد از مقدار مجاز توصيه شده بيشتر مصرف شود.

و اگر در حين مصرف عوارض روده‏اى ايجاد شد، مصرف آن كاهش داده شود و يا بكلى قطع شود و در هر مورد مصرف آن بايد زير نظر پزشك باشد.

لاتكس صبر نبايد در مورد زنان باردار مصرف شود، زيرا ممكن است موجب تحريك و انقباض رحم و درنتيجه سقط جنين شود.

مادران شيرده نبايد مصرف كنند زيرا از طريق شير وارد بدن طفل شده و موجب ايجاد اسهال مى‏شود.

خاصيت مسهلى شديد صبر ممكن است موجب تشديد زخمهاى روده و معده، بواسير،diverticulosio ،diverticulitis

و كليت و در آخر انواع ناراحتى ‏هاى معدى از اقسام بالا شود و اشخاص مبتلا به نوعى ناراحتى معده روده‏اى نبايد مصرف نمايند

. با اينكه مصرف خارجى ژل صبر براى التيام زخمها در اغلب موارد مفيد است ولى در يك مورد ديده شده مردى كه چندين سال مرتبا از آن استفاده مى‏كرده

دچار نوعى اكزما شده است. و به اين دليل مصرف بسيار درازمدت ژل صبر توصيه نمى‏شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 107



مصرف طولانی مدت این ماده سبب وابستگی به آن می‌شود یا تعادل الکترولیتی را مختل می‌سازد.

این ماده ممکن است سبب تغییر رنگ ادرار به رنگ قرمز بی ضرر گردد. کودکان زیر ۱۲ سال نباید گیاه آلوئه مصرف کنند.

مصرف طولانی و مزمن شیره آلوئه می‌تواند سبب کمبود پتاسیم گردد که می‌تواند با پاره‌ای معالجات قلبی تداخل کند.

احتمال کمبود پتاسیم در بدن در صورتی که شیره آلوئه را با مدرهای تیازید، شیرین بیان یا کورتیکواستروئید مصرف کنید، بیشتر است. ويكي پديا دانشنامه آزاد

[pejuhesh237]

و مسهل قوى موادى كه مهيا و جمع بوده باشد
و ضعيف الاثر است در آنچه مهياى دفع نشده باشد

و مخرج سودا و لغم غليظ مائى و صفراى مائى

و مفتح سواى سدهء جگر و محلل رياح احشا

و مجفف بيلذع خصوصا شسته او و با مصطكى منقى دماغ است

و جهة مفاصل مفيد و با غاريقون جهة ربو و تنقیه سينه

و با گلسرخ و مصطكى جهة امراض معده و با آب سرد جهة نفث الدم سينه

و با ادويهء مناسبه جهة يرقان و جميع امراض سوداوى

و اخراج اقسام كرم و امراض سپرز و گرده

و رفع تشنگى كه از صفراى مخلوط بلغم باشد مفيد

و بالخاصية مضر جگر و مقعد

و اكثار او مورث السهال دموى

و كهنه او و انواع زبون او گاه باشد كه تا سه روز در معده بماند و باعث كرب گردد

و مصلح او مقل ازرق و مصطكى و پوست هليله زرد و كمتر او زعفران و افسنتين

و شربتش يك مثقال و بدلش در اورام و جراحات دو چندان آن حضض

و در اسهال نيم وزن او تربد و قدرى سقمونياست

و طلاى او حافظ جثه ميت از فساد

و جهة ضربه و سقطه و اورام و رفع آثار و نزلات

و صداع و نمله و جمره و آكله و قروح خبيثه

و با آب گشنيز جهة باد سرخ و شرى و با مغز تخم كدو جهة جراحت بينى

و با مورد و شراب(حلال:حل کننده) جهة سياه كردن و درازى موى نافع و رفع قمل

و رويانيدن موى كه از كچلى ريخته باشد مجرب

و غسول او با سركه جهة سعفه و خزاز و داء الثعلب

و اكتحال او مقوى نور بصر و جهة سلاق و جرب و حكه

و مطبوخ او با آب كندنا و سلج الحيه جهة سقوط دانه بواسير

و امراض مقعد بيعديل و ذرور او مجفف زخمها

و التيام دهندهء او و جهة قروح قضيب و فرج

و اعضاى عصبانى به غايت نافع

و با استخوان پوسيده بالسويه رافع نواصير و آكله مجربست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –171


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


مفتح سدد كبد و غير آن و محلل رياح احشا و مسهل قوى هر خلط مهياى مجتمع در سر و مفاصل و غيرها و ضعيف الاثر در غير آن

و جاذب از اقاصى بدن و منقى معده و عروق از اوساخ و مسهل

و بهترين دوايى است براى معده و منقى و مقوى آن است و مقوى قوّت باصره و ساير حواس

و دافع ماليخوليا و حديث نفس و اكثر امراض دماغى حادث به مشاركت معده زيرا كه معده را با آنها كمال شركت است

و ملصق نواصير غايره و مدمل قروح عسرة الاندمال خصوص كه در دبر و مذاكير باشد و مانع خباثت مواد آنها است

و اگر بيش از برآمدن عرق بدنى يعنى اول هنگام ظهور علامات آن سه روز پى هم بدين ترتيب بخورند كه روز اول نيم درهم

و روز دوم يك درهم و روز سوم يك درهم و نيم و قدرى بر آن موضع گذارند ماده آن را به تحليل برد و باطل سازد

و آشاميدن يك مثقال و نيم آن با آب نيم گرم اسهال معده نمايد به قوّت و تنقيه آن كند از فضول

و با ماء العسل اسهال بلغم و صفرا نمايد و گاه است كه چون صبح و شام چند حبه از آن با مصلحات آن و راتينج

و عسل كف گرفته به قوام آورده سرشته فرو برند با آب گرم اسهال بطن نمايد و فاسد نگرداند طعام را در معده

و اوجاع معده را در يك روز زايل گرداند

و اعاده كردن شهوت طعام باطل شده و اصلاح و التهاب حادث در لهات از حرارت صفراى كاين در معده

و يا ادويه مسهله و رفع ضرر آنها از معده چون به اطفال شيرخواره با ادويه مناسبه بخورانند كرم شكم ايشان را دفع نمايد

و اگر به طفل بخورانند و به مرضعه او بخورانند نيز همان اثر دارد به اعتبار تأثير در شير او

و در طب قديم است كه چون مسهل سودا است اگر سه روز پى هم هر روز مقدار يك مثقال آن را بخورند

و سه روز ترك نمايند و باز سه روز بخورند و همچنين عقده‏ها و گره‏هاى مزمنه قديمه را به تحليل برد.

مضر امعا و معده و كبد ضعيف و مقعده به جهت آنكه مرخى و مفتح افواه عروق مقعده است

و مورث سحج، مصلح‏ آن در امعا كثيرا و در ضعف معده و كبد برگ گل سرخ و مصطكى و در مقعده مقل

و چرب نمودن آن موضع به روغن گل يا روغن بنفشه و يا پيه بز و مقوى فعل آن عسل و افاويه و هليله زرد است

و طلاى آن با روغن گل جهت قروح چشم و جرب و اوجاع آن كه از جانب موافق باشد

و تجفيف رطوبات آن و بر پيشانى و صدغين جهت تنقيه فضول صفراوى از دماغ و تسكين صداع و با نمك

و نطرون بر پيش سر جهت منع نزلات بارده و تسخين دماغ و مجفف رطوبات آن و با آب برگ بارتنگ

و با سركه جهت قروح رطبه سر اطفال و با اقاقيا جهت استحكام شئون سر ايشان

و با آب برگ بارتنگ جهت قروح بينى و گوش و با روغن كدوى شيرين جهت جراحت بينى

و با مورد و شراب رفع آثار جلد و نزلات و صداع و تحليل اورام بارده و نمله و باد سرخ و داخس و قروح خبيثه

و اوجاع ظهر و مفاصل و و به دستور با شراب و عسل جهت كوفتگى اعضا و عضلات دو طرف زبان و لثه و اورام دهان

و منخرين و قروح عسرة الاندمال خصوصاً كه بر انف و مذاكير و دبر باشد

و با آب گندنا جهت اسقاط دانه بواسير امّا بايد كه بعد از اسقاط سرب را با روغن گل ساييده بر آن موضع بمالند

و ضماد محلول آن در وسخ صوف كه از طبخ برآورده باشند بر اعضا جهت تسكين وجع حادث از رض و فسخ

و بخور آن و گرفتن دخان آن با انبوبه و با قمعى جهت ربو با مداومت بر آن بهترين دوايى است

و تحقين بدان جهت بواسير نافع و ذرور آن مجفف زخمها و التيام دهنده آنها و جهت قروح قضيب و فرج

و اعضاى عصبانى به نهايت مفيد و با استخوان پوسيده بالسويه جهت دفع آكله و بواسير

و قروح خبيثه مجرب و زنان اهل هند را دستور است كه چون شكم اطفال شيرخواره قبض مى‏ شود

و از آن درد و وجع به هم مى‏رسد صبر را با آب حل كرده بر برگ تانبول بنگاله ماليده گرم كرده به زير ناف ايشان مايل به طرف چپ موضع

كبد را به جهت مضرت آن مران را گذاشته مى‏ چسبانند اسهال مى ‏آورد

و درد وجع آن را زايل مى‏گرداند و گويند كه چون قطعه‏اى از برگ را شق نموده و بر آن زردچوبه و قليلى افيون نرم سوده بپاشند

و بر ورم كش ران كه خيارك نامند گرم كرده بندند به تحليل برد و صبر مغسول ضعيف‏العمل‏تر از غير مغسول و حدت

و لذع آن كمتر جهت آنكه اجزاى لطيفه مسهله آن زايل مى‏گردد و يا ناقص امّا نفع آن از براى معده ضعيف بيشتر از غير مغسول

و همچنين براى اكثر امراض چشم و دستور غسل آن در قرابادين ذكر يافت

و از ادويه شريفه و جزو اعظم ايارجات و شبيارات و اكثر حبوب مسهله است و داء الصبر و ضماد و طلا و قرص

و مطبوخ و معجون و نقوع آن در قرابادين مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512-513

[pejuhesh237]

و مسهل قوى موادى كه مهيا و جمع بوده باشد

و ضعيف الاثر است در آنچه مهياى دفع نشده باشد

و مخرج سودا و لغم غليظ مائى و صفراى مائى

و مفتح سواى سدهء جگر و محلل رياح احشا

و مجفف بيلذع خصوصا شسته او و با مصطكى منقى دماغ است

و جهة مفاصل مفيد و با غاريقون جهة ربو و تنقیه سينه

و با گلسرخ و مصطكى جهة امراض معده و با آب سرد جهة نفث الدم سينه

و با ادويهء مناسبه جهة يرقان و جميع امراض سوداوى

و اخراج اقسام كرم و امراض سپرز و گرده

و رفع تشنگى كه از صفراى مخلوط بلغم باشد مفيد

و بالخاصية مضر جگر و مقعد

و اكثار او مورث السهال دموى

و كهنه او و انواع زبون او گاه باشد كه تا سه روز در معده بماند و باعث كرب گردد

و مصلح او مقل ازرق و مصطكى و پوست هليله زرد و كمتر او زعفران و افسنتين

و شربتش يك مثقال و بدلش در اورام و جراحات دو چندان آن حضض

و در اسهال نيم وزن او تربد و قدرى سقمونياست

و طلاى او حافظ جثه ميت از فساد

و جهة ضربه و سقطه و اورام و رفع آثار و نزلات

و صداع و نمله و جمره و آكله و قروح خبيثه

و با آب گشنيز جهة باد سرخ و شرى و با مغز تخم كدو جهة جراحت بينى

و با مورد و شراب(حلال:حل کننده) جهة سياه كردن و درازى موى نافع و رفع قمل

و رويانيدن موى كه از كچلى ريخته باشد مجرب

و غسول او با سركه جهة سعفه و خزاز و داء الثعلب

و اكتحال او مقوى نور بصر و جهة سلاق و جرب و حكه

و مطبوخ او با آب كندنا و سلج الحيه جهة سقوط دانه بواسير

و امراض مقعد بيعديل و ذرور او مجفف زخمها

و التيام دهندهء او و جهة قروح قضيب و فرج

و اعضاى عصبانى به غايت نافع

و با استخوان پوسيده بالسويه رافع نواصير و آكله مجربست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –171


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


مفتح سدد كبد و غير آن و محلل رياح احشا و مسهل قوى هر خلط مهياى مجتمع در سر و مفاصل و غيرها و ضعيف الاثر در غير آن

و جاذب از اقاصى بدن و منقى معده و عروق از اوساخ و مسهل

و بهترين دوايى است براى معده و منقى و مقوى آن است و مقوى قوّت باصره و ساير حواس

و دافع ماليخوليا و حديث نفس و اكثر امراض دماغى حادث به مشاركت معده زيرا كه معده را با آنها كمال شركت است

و ملصق نواصير غايره و مدمل قروح عسرة الاندمال خصوص كه در دبر و مذاكير باشد و مانع خباثت مواد آنها است

و اگر بيش از برآمدن عرق بدنى يعنى اول هنگام ظهور علامات آن سه روز پى هم بدين ترتيب بخورند كه روز اول نيم درهم

و روز دوم يك درهم و روز سوم يك درهم و نيم و قدرى بر آن موضع گذارند ماده آن را به تحليل برد و باطل سازد

و آشاميدن يك مثقال و نيم آن با آب نيم گرم اسهال معده نمايد به قوّت و تنقيه آن كند از فضول

و با ماء العسل اسهال بلغم و صفرا نمايد و گاه است كه چون صبح و شام چند حبه از آن با مصلحات آن و راتينج

و عسل كف گرفته به قوام آورده سرشته فرو برند با آب گرم اسهال بطن نمايد و فاسد نگرداند طعام را در معده

و اوجاع معده را در يك روز زايل گرداند

و اعاده كردن شهوت طعام باطل شده و اصلاح و التهاب حادث در لهات از حرارت صفراى كاين در معده

و يا ادويه مسهله و رفع ضرر آنها از معده چون به اطفال شيرخواره با ادويه مناسبه بخورانند كرم شكم ايشان را دفع نمايد

و اگر به طفل بخورانند و به مرضعه او بخورانند نيز همان اثر دارد به اعتبار تأثير در شير او

و در طب قديم است كه چون مسهل سودا است اگر سه روز پى هم هر روز مقدار يك مثقال آن را بخورند

و سه روز ترك نمايند و باز سه روز بخورند و همچنين عقده‏ها و گره‏هاى مزمنه قديمه را به تحليل برد.

مضر امعا و معده و كبد ضعيف و مقعده به جهت آنكه مرخى و مفتح افواه عروق مقعده است

و مورث سحج، مصلح‏ آن در امعا كثيرا و در ضعف معده و كبد برگ گل سرخ و مصطكى و در مقعده مقل

و چرب نمودن آن موضع به روغن گل يا روغن بنفشه و يا پيه بز و مقوى فعل آن عسل و افاويه و هليله زرد است

و طلاى آن با روغن گل جهت قروح چشم و جرب و اوجاع آن كه از جانب موافق باشد

و تجفيف رطوبات آن و بر پيشانى و صدغين جهت تنقيه فضول صفراوى از دماغ و تسكين صداع و با نمك

و نطرون بر پيش سر جهت منع نزلات بارده و تسخين دماغ و مجفف رطوبات آن و با آب برگ بارتنگ

و با سركه جهت قروح رطبه سر اطفال و با اقاقيا جهت استحكام شئون سر ايشان

و با آب برگ بارتنگ جهت قروح بينى و گوش و با روغن كدوى شيرين جهت جراحت بينى

و با مورد و شراب رفع آثار جلد و نزلات و صداع و تحليل اورام بارده و نمله و باد سرخ و داخس و قروح خبيثه

و اوجاع ظهر و مفاصل و و به دستور با شراب و عسل جهت كوفتگى اعضا و عضلات دو طرف زبان و لثه و اورام دهان

و منخرين و قروح عسرة الاندمال خصوصاً كه بر انف و مذاكير و دبر باشد

و با آب گندنا جهت اسقاط دانه بواسير امّا بايد كه بعد از اسقاط سرب را با روغن گل ساييده بر آن موضع بمالند

و ضماد محلول آن در وسخ صوف كه از طبخ برآورده باشند بر اعضا جهت تسكين وجع حادث از رض و فسخ

و بخور آن و گرفتن دخان آن با انبوبه و با قمعى جهت ربو با مداومت بر آن بهترين دوايى است

و تحقين بدان جهت بواسير نافع و ذرور آن مجفف زخمها و التيام دهنده آنها و جهت قروح قضيب و فرج

و اعضاى عصبانى به نهايت مفيد و با استخوان پوسيده بالسويه جهت دفع آكله و بواسير

و قروح خبيثه مجرب و زنان اهل هند را دستور است كه چون شكم اطفال شيرخواره قبض مى‏ شود

و از آن درد و وجع به هم مى‏رسد صبر را با آب حل كرده بر برگ تانبول بنگاله ماليده گرم كرده به زير ناف ايشان مايل به طرف چپ موضع

كبد را به جهت مضرت آن مران را گذاشته مى‏ چسبانند اسهال مى ‏آورد

و درد وجع آن را زايل مى‏ گرداند و گويند كه چون قطعه‏اى از برگ را شق نموده و بر آن زردچوبه و قليلى افيون نرم سوده بپاشند

و بر ورم كش ران كه خيارك نامند گرم كرده بندند به تحليل برد و صبر مغسول ضعيف‏العمل‏تر از غير مغسول و حدت

و لذع آن كمتر جهت آنكه اجزاى لطيفه مسهله آن زايل مى‏گردد و يا ناقص امّا نفع آن از براى معده ضعيف بيشتر از غير مغسول

و همچنين براى اكثر امراض چشم و دستور غسل آن در قرابادين ذكر يافت

و از ادويه شريفه و جزو اعظم ايارجات و شبيارات و اكثر حبوب مسهله است و داء الصبر و ضماد و طلا و قرص

و مطبوخ و معجون و نقوع آن در قرابادين مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 512-513



. اثر مسهلى آن در روده بزرگ از قديم مورد تأييد و شناخت اطباى سنتى بوده است.

يكى از پزشكان معروف آثار خوردن صبر زرد را به عنوان مسهل چنين شرح مى‏دهد:

اين دارو را به مقدار كم يعنى از 5 تا 30 سانتى‏گرم در يك يا دو بار در عرض روز مى‏خورند.

ابتدا ايجاد قولنج ضعيفى مى‏شود و بعد يك يا چند بار كار مى‏كند و معمولا اثر دارو از نظر مسهلى خيلى بكندى ظاهر مى‏شود

يعنى از 6- 5 ساعت و اغلب پس از 24 ساعت بروز مى‏كند. اولين آثار آن تعداد دفعات و سهولت تخليه است

و اگر كندى عمل هضم به واسطه اختلالات مزمن خاصى در معده‏ نظير ورم مزمن باشد،

صبر زرد موجب تحريك اعمال معده مى‏گردد و پس از مدتى كه در استعمال صبر زرد ادامه داده شود،

علامت غلبه جريان خون به آلات و اعضاى اين قسمت از بدن بروز مى‏كند.

به اين ترتيب كه احساس حرارت و سنگينى در انتهاى روده بزرگ مى‏شود و آلات تناسلى را به هيجان آورده

و احساس جنسى و ميل به نزديكى را افزايش مى‏دهد و انسان احساس احتياج به ادرار كردن مى‏نمايد.

در زنان احساس درد و سنگينى در رحم و كليه و قسمت انتهايى ران ظاهر مى‏شود

و به ترشحات رطوبت مهبلى افزوده مى‏گردد و موجب ايجاد قولنجهاى رحمى دردناك در هنگام عادت ماهيانه مى‏شود

و ترشح خون عادت ماهيانه افزايش مى‏يابد. اگر به جاى صبر زرد مستقيما ماده آلوئين مصرف شود اثر آن 5- 4 برابر بيشتر است

و بايد به همان نسبت كمتر خورده شود. زيرا آلوئين در حدود 14- 10 درصد صبر زرد را تشكيل مى‏دهد.

صبر زرد به‏طور كلى بازكننده انسداد كبد است و در برطرف كردن يرقان مفيد و يكى از داروهاى تقويت معده مى‏باشد.

ضمنا براى تقويت نيروى چشم و ساير حواس نافع است و چون مسهل خوبى است براى شفاى بيمارى‏هاى منبعث از اختلال

معده مانند ماليخوليا و اكثر بيمارى‏هاى دماغى مؤثر است.

خواب‏آور مى‏باشد و براى التيام نواسير غائره (زخم ناحيه مقعد) و همچنين زخمهاى ديرالتيام‏پذير بخصوص زخمهاى آلات تناسلى زن

و مرد نافع است. اگر صبر زرد با آب عسل خورده شود، در دفع بلغم و صفرا نيز نافع است.

و اگر با غاريقون خورده شود براى درد مفاصل و تنگى نفس و رفع اخلاط سينه مفيد است.

اگر با آب سرد خورده شود براى قطع خونروى از سينه و يرقان مفيد است.

اسراف در خوردن صبر زرد و خوردن زايد بر حد مجاز آن موجب اسهال خونى مى‏شود

و اگر چنين عوارضى در اثر بى‏احتياطى رخ دهد براى رفع آن بايد از تربد و سقمونيا به نسبت نصف وزن صبر زرد خورده شود.

همچنين زنان سالخورده كه رحم آنها از كار افتاده و زنان حامله و اشخاص مبتلا به سنگ كليه

و در موارد بيمارى قطع ادرار نبايد از صبر زرد استفاده شود و به‏هرحال مصرف صبر زرد بايد زير نظر و با توصيه پزشك باشد.

تهيه گرد صبر زرد: صبر زرد را به مقدار مورد نظر گرفته و در گرمخانه مى‏خشكانند و آن را ساييده و بدون مواد خارجى از الك بسيار

ريز ابريشمى شماره 100 مى‏گذرانند. ذرات اين گرد به سبب جذب رطوبت در تابستان به هم مى‏چسبد و گلوله مى‏شود.

از اين گرد براى تقويت معده از 5 سانتى‏گرم تا يك دسى‏گرم‏ (1/ 0- 05/ 0 گرم) و به عنوان مسهل و مدّر

و انحراف جريان خون به عروق بواسيرى و دفع كرم و انگل از 6- 1 دسى‏گرم خورده مى‏شود.

حب صبر زرد مسهل: 1 گرم صبر زرد را با مقدار كافى عسل مخلوط كرده ده حب بسازند

و براى تقويت معده 2- 1 حب قبل از غذا ميل كنند. به عنوان مسهل

و افزايش ترشح عادت ماهيانه 10- 2 حب بتدريج مصرف مى‏شود.

حب صبر و صابون طبى:

صبر زرد 1 گرم- صابون طبى 1 گرم. از اين دو ده حب مى‏سازند

و از 6- 2 حب به عنوان مسهل مصرف مى‏شود.

حب صبر و ريوند صابونى: صبر نرم كوبيده نيم گرم، ريوند چينى نيم گرم و صابون طبى نيم گرم.

اينها را مخلوط و از آن ده حب مى‏سازند و به عنوان مسهل از 8- 2 حب مى‏خورند.

از اين حبها براى رفع يرقان و تحريك كبد هم استفاده مى‏شود.

حب صبر و آنغوزه (حب مسهل ضد هيسترى): صبر زرد نيم گرم، آنغوزه نيم گرم و صابون طبى نيم گرم.

اينها را مخلوط و طبق معمول ده حب درست مى‏كنند و از 6- 1 حب مى‏خورند.

حب مليّن: صبر مرغوب 1 گرم، عصاره بلّادون نرم كوبيده شده 1 گرم و برگ بلّادون يك گرم.

مطابق معمول از آن ده حب درست مى‏كنند و براى ايجاد لينت و رفع يبوست مزاج روزى يك حب صبح

و يك حب شب تا چند روز مى‏خورند.

توضيح: درباره تهيه صابون طبى يا صابون بادامى: سود محرق 33/ 1 درجه 10 واحد، روغن بادام شيرين 21 واحد.

اين دو جزء را مخلوط كرده و گاه‏گاه به هم مى‏زنند تا به صورت خمير نرمى درآيد، بعد در قالب ريخته مى‏گذارند تا كاملا جامد شود

و پس از آن در حدود 2 ماه آن را در مجاورت هوا مى‏گذارند يعنى آن‏قدر در معرض هوا باشد تا ماده كالومل‏ را احيا نكند.

صابون طبى مسهل و مدّر است و مقدار مصرف آن از 1- 2/ 0 گرم و در مورد تنقيه از 10- 2 گرم مى‏باشد

و اگر به صورت شياف در مقعد استفاده شود، در رفع يبوست مؤثر است.

كالومل كه كلرور مركورو به فرمول‏ClHg مى‏باشد به صورت گرد سفيد است.

سابقا خصوصا در مورد بچه‏ها به عنوان مسهل تجويز مى‏شد

و در بزرگسالان نيز به عنوان داروى جيوه‏اى ضد سيفيليس توصيه مى‏شده است. مصرف آن مستلزم‏

پرهيزهاى غذايى خاصى است كه به ‏هرحال بايد در مواردى كه لازم مى‏شود زير نظر پزشك باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 102-104

نقوع صبر [به نوع ديگر]: صداع بلغمى را نافع بود.

[صفت آن‏]: سعد كوفى، سنبل الطيب، افسنتين، فقاح اذخر، تخم كرفس، رازيانه، نانخواه، زيره كرمانى، از هر يك كفى،

در يك من و نيم آب بپزند تا به نيم من آيد و بپالايند و بيست درم صبر در آن حل كرده و سه روز در آفتاب بگدازند

روز چهارم‏ صاف كرده شربتى سى درم با سه درم [به‏] روغن بيد انجير.

نقوعى ديگر: صداع حار را نافع باشد.

صفت آن: آب كاسنى هشتاد مثقال، صبر زرد چهار دانگ، در آن حل كنند و سه روز در آفتاب بگدازند و شب در جاى گرم نهند و روز سيوم بپالايند و بنوشند.

نقوع [صبر به نسخه‏] ديگر: صداع سوداوى‏ را سود دارد.

صفت آن: افسنتين ده درم، اسارون پنج درم، قنطوريون، مصطكى، از هر يك سه درم، صبر زرد شش درم،

ادويه را نيم كوفته كرده در سه رطل آب گرم خيسانند و سه روز در آفتاب نهند روز چهارم صاف كنند شربتى چهار درم با يك درم روغن بادام شيري

حبّ صبر مجرّب النفع از براى ازاله صلابت طحال‏

صنعت آن‏
صبر سقوطرى زاج سفيد قند سياه كهنه مرجان محرق شيطرج هندى پوست بيخ كبر اشق اجزا متساوى كوفته و بيخته

باب بهنكره سياه كه كياهى است هندى و اكر نباشد با سركه انكورى كهنه سرشته حبوب سازند

هر حبّى بقدر نخودى اطفال را بمراتب اسنان يك حب صبح و يك حب وقت خواب با آب كياه بهنكره با سركه انكورى كهنه اكر سرفه نباشد

و الّا با مطبوخ مناسب ديكر از پرسياوشان و اصول و بزور بدهند و بران پهلو مقدار يك ساعت بخوابند و جوان كثيرا و الاسنان را تا يك درم و تا يك مثقال بدستور بخورانند

حبّ صبر ديكر از آن اقوى‏

صنعت آن‏

صبر سقوطرى پوست بيخ كبر پوست بيخ كز زاج سفيد قند سياه از هريك دو درم غاريقون هش سفيد ريوند چينى

از هريك يك درم اجزا كوفته و بيخته بدستور نسخه قبل مرتب و استعمال نمايند

حبّ الصبر:

اوجاع مفاصل و نقرس و فالج و لقوه را نافع باشد.

[صفت آن‏]: صبر زرد يك مثقال، تربد سفيد يك درم [و نيم‏ ]، حبّ النيل، غاريقون، انيسون، از هر يك نيم درم، شحم حنظل، نمك هندى،

از هر يكى دانگى و نيم، مقل و كتيرا از هر يكى دانگى، كوفته و بيخته به آب كرفس حبّ سازند .



در بيان ساير تراكيب صبر

دواء الصّبر نافع از براى اكله و قرحه مثانه و احليل و جميع قروح خبيثه‏

صنعت آن‏

صبر سقوطرى كلنار فارسى كل ارمنى موى سر ادمى پوست كدو سوخته كندر از هريك نيم مثقال توتياى كرمانى شسته

سفيداب قلعى شسته از هريك يك مثقال همه را كوفته بحرير بيخته استعمال نمايند

و اكر از براى سوزاك خواهند يك دانك افيون صافى اضافه نموده با زرده تخم‏مرغ اميز كرده فتيله نموده در مجراى بول بكذارند

و اكر از براى اكله در حلق و كام باشد دوا را در نى كرده در حلق و كام بدمند بعد از آنكه غرغره باب برك نارمشك كرده باشند

و اكر تلخى صبر زحمت دهد دوا را در آب برك نارمشك حل كرده مضمضه و غرغره نمايند كه بعون اللّه تعالى نافع است‏

ضماد صبر كه اورام صلب كبد و طحال و معده را نافع باشد

صنعت آن‏
صبر سقوطرى زعفران از هريك يك درم افسنتين رومى سنبل الطيب از هريك يك درم و نيم اجزا را كوفته و بيخته بكلاب كرم كرده سرشته ضماد نمايند

و باقى ضماداتى كه در آن صبر است در حرف الضاد ذكر خواهد شد ان شاء اللّه تعالى‏

طلاى صبر نافع است جهت تحليل اكثر اورام بارده بلغميّه‏

صنعت آن‏

بكيرند صبر زرد سقوطرى را و در آب چامكهاس كه كياهى است هندى و در بنكاله ميشود خيسانيده حل نموده آن مقدار كه غليظ كردد كرم نموده طلا نمايند

و مكرر كنند زايل كردد

[قرص صبر]

قرص صبر كه منع انصباب نزلات بچشم و كوش و حلق و سينه و شش و شكم نمايد

صنعت آن‏

صبر سقوطرى چهار دانك افيون زعفران از هريك يك دانك مجموع را كوفته باب برك مورد سرشته اقراص سازند

و در وقت حاجت يك قرص را بسفيده تخم مرغ سائيده بر دو پاره كاغذ بدستور مذكور در اقراص نزلات مذكور در افيون ماليده بر هر دو صدع بچسبانند

[مطبوخ صبر]

مطبوخ صبر و قومى اين مطبوخ را باسم نقوع صبر ذكر كرده‏اند و اين بهتر است بادهاى غليظ را بشكند و خلط غليظ را از تن پاك كند

و درد سركه از باد و مادّه غليظه باشد سود دهد

صنعت آن‏

سعد كوفى سنبل الطّيب افسنتين رومى فقاح اذخر تخم كرفس تخم باديان نانخواه زيره كرمانى از هريك يك مثقال در يكمن نيم آب به‏پزند

هرگاه كه نيمن آب باقى ماند صاف كنند و يك اوقيه صبر سقوطرى سوده در آن حل كنند و در شيشه نمايند

و سه روز در افتاب نهند روز چهارم يك اوقيه را بپالايند و با دو درم يا سه درم روغن حبّ الخروع بياشامند

و قومى وزن صبر را در اين شش درم اورده‏اند شربتى از آن را دو اوقيه قرار داده‏اند با يك درم بادام شيرين‏

[معجون صبر]

معجون صبر بادهائى كه در امعا باشد دور كند و رطوبات معده و امعا را دفع كند و سدّها بكشايد و امراض بلغمى مزمن را فائده دهد و اخراج بلغم و سودا از اعماق عروق بكند

صنعت آن‏

صبر زرد حبّ الرّشاد شونيز فلفل زنجبيل هليله سياه از هريك جزوى همه را مساوى كوفته و بيخته با سه وزن كل ادويه عسل بسرشند

و هفت روز هر روز مقدار سه درم مداومت نمايند .(قرابادين كبير)


ل: مقر؛ اياره فيقرا: «ايارج معرب اياره است كه از اصل يونانى گرفته شده و به معناى داروى الهى است

و فيقرا نيز لغتى يونانى است به معناى تلخ و چون عنصر اصلى آن صبر زرد

است كه تلخ است، آن را ايارج فيقرا ناميدند كه بيشتر خاصيت مسهلى دارد.

تركيب آن طبق نوشته ابو على سينا از مصطلكى رومى و مليخه از هر يك، يك جزء و صبر سقوطرى دو جزء است.

جداجدا آنها را كوفته و بيخته در شيشه نگاه مى‏دارند. مقدار خوراك آن دو درم با عسل و آب نيم‏گرم يا با دم‏كرده افتيمون و نظاير آن است.

اصل اثر آن از وجود صبر است. گنجينه بهارستان ؛ ج‏1 ؛ ص141



ايارج فيقرا:

به لغت يونانى فيقرا، به معنى تلخ است، و از تأليفات «بقراط» است و نافع است در امراض سر و رافع ابخره دماغى است

و منقّى معده و مواد بلغمى و ماده حبوب مسهله. و گويند مضرّ معده و گرده است و مصلحش عناب و قدر شربتش تا دو مثقال و قوتش تا دو سال باقى است.

صفت آن: گل سرخ، مصطكى، سنبل الطيب، عود بلسان، حبّ بلسان، سليخه، دارچينى و اسارون، از هر يك جزوى؛ صبر زرد،

دوچندان مجموع را، كوفته و بيخته و اگر به تنهائى استعمال نمايند با عسل شهد بسرشند و اگر ماده حبوب كنند، بدون عسل استعمال نمايند. تحفة المؤمنين ؛ ص113

[pejuhesh237]

.ساير بررسى‏ها و تحقيقات علمى كه در مورد صبر در جهان به عمل آمده است.

اگر در هر آشپزخانه‏اى يك گلدان از گياه صبر در محل مناسبى نگهدارى شود، هر وقت كه به سبب كار در آشپزخانه بريدگى و يا زخم در دست ايجاد شود،

مى‏توان فورا قطعه‏اى از برگ تازه گياه را بريده و ژل‏ آن را با چلاندن و فشار برگ روى موضع بريدگى و زخم ريخت البته پس از اينكه محل زخم با آب و صابون خوب شسته

و تميز شده باشد. ژل صبر فورا خشك شده و مانند يك پانسمان خوب محل زخم را مى‏پوشاند

و به اين ترتيب درعين‏حال كه موجب التيام زخم مى‏شود از ايجاد عفونت در زخم نيز جلوگيرى مى‏گردد.

قسمت ديگر صبر لاتكسى است يا شيره‏اى است كه از سلولهاى مخصوص در بخش داخلى پوست برگ استخراج مى‏شود كه همان صبر تجارتى است

كه پس از خشك شدن به صورت بلورهاى تيره‏رنگى درمى‏آيد و خاصيت مسهلى آن به قدرى قوى و نيرومند است

كه عده‏اى از كارشناسان معاصر مصرف داخلى آن را تجويز نمى‏كنند.

صبر از روزگاران كهن و از آغاز تاريخ بشر براى درمان به كار مى‏رفته است.

در نوشته‏ هاى كهن مصرى آمده است كه از 1500 سال قبل از ميلاد صبر را براى مقابله با عفونتها و ناراحتى‏هاى پوستى و به عنوان مسهل تجويز مى‏ كرده‏ اند

كه خاصيت مسهلى آن در حال حاضر هم در گياه‏درمانى قرن بيستم مورد قبول و تأييد عده زيادى از كارشناسان مى‏باشد.

صبر يكى از چند گياه غير مخدّر است كه انگيزه وقوع جنگ شده است.

زمانى كه اسكندر كبير در 332 قبل از ميلاد مصر را فتح كرد به او گزارش داده شد

كه گياهى با خاصيت اعجاب‏انگيزى براى التيام زخم در جزيره‏اى در نزديكى سوماليا وجود دارد،

اسكندر كه براى التيام زخمهاى سربازانش شديدا به چنين گياهى احتياج داشت دستور داد به آن جزيره حمله و جزيره فتح شود و گياه را به دست آورند

و طورى عمل شود كه وجود و اثر اين گياه از دشمنان مخفى بماند. اين گياه‏ همان صبر معروف از آب درآمد.

ديوسكوريدس پزشك معروف يونانى صبر را در استعمال خارج براى التيام زخم، بواسير و ريزش مو تجويز مى‏كرد

و طبيعى ‏دان رومى‏Pliny صبر را در مصرف داخلى به عنوان مسهل توصيه مى‏نمود.

اعراب پس از فتح اسپانيا در قرن ششم اين گياه را از اسپانيا به آسيا بردند و از اين راه به هند وارد شد

و در مكتب آيورودا مورد استقبال حكماى آن مكتب قرار گرفت

كه براى بيمارى‏هاى پوست و انگلهاى روده‏اى و ناراحتى‏هاى عادت ماهيانه تجويز مى‏كردند.

كارشناسان چينى هم در همين زمينه‏ها توصيه مى‏نمودند پزشكان پيشرو قرن نوزدهم‏Aloe gel را براى معالجه زخم، سوختگى و بواسير به كار مى‏بردند

كه در حال حاضر نيز ادامه دارد. و كارشناسان گياه‏درمان معاصر امريكا صبر را در همان مواردى كه ديوسكوريدس در دو هزار سال قبل استفاده مى‏كرد،

به كار مى‏بردند و براى سوختگى‏ها و زخمها در استعمال خارج توصيه مى‏كنند.

اولين‏بار در سال 1935 در يك مجله پزشكى امريكايى گزارشى منتشر و طى آن اعلام شد بانويى كه در اثر اشعه ايكس سوختگى در بدنش ايجاد شده

با به كار بردن ژلاتين برگ صبر كه از گياه تازه چيده شده و ژلاتين آن با فشار گرفته شده بود، درمان شده است.

از آن زمان به بعد چند پژوهش علمى ديگر نيز توانايى التيام‏بخشى گياه صبر را براى سوختگى‏هاى درجه 1 و 2 و برخى از زخمها تأييد نموده است

و پژوهشهاى علمى متعدد ديگرى نيز نشان مى‏دهد كه صبر براى رفع خارش پوست كه در اثر تماس با گياه و ميوه گياه‏Poison ivy ايجاد شده باشد، مفيد است.

ژل برگ صبر نه فقط براى التيام زخم مفيد است بلكه براى پيش‏گيرى از عفونت زخمهاى پوستى نيز مؤثر مى ‏باشد.

پژوهشهاى متعددى نشان مى‏دهد كه صبر بر ضد باكترى‏هاى مختلفى كه ممكن است زخم را عفونى كنند مؤثر است.

كلئوپاترا ملكه زيباى مصر پوست بدن خود را براى اينكه شفاف و لطيف شود با ژل برگ صبر ماساژ مى‏ داد

در حال حاضر هم از ژل برگ صبر در ساختن كرمهاى لطيف‏كننده پوست

در صنعت داروسازى استفاده مى‏شود ولى اگر واقعا كسى درصدد باشد پوست لطيف داشته باشد، بهتر است همان كارى را بكند كه ملكه زيباى مصر كرد


يعنى ژل برگهاى تازه صبر را براى ماساژ پوست به كار ببرد زيرا مصرف ژل كهنه كه مدتها در انبارهاى كارخانجات داروسازى مانده

و در شامپوهاى تجارتى و كرمهاى پوست به كار مى‏رود به هيچ وجه خواص ژل برگهاى تازه چيده شده از گياه را ندارد.

البته اگر به مصرف شامپوها و كرمها و لوسيرنهاى معطر شده و خوش‏بوى تجارتى پايبند هستيد اشكالى ندارد ولى به‏هرحال انتظار نداشته باشيد

كه مصرف آنها پوستى لطيف چون پوست كلئوپاترا براى شما بسازد.

تحقيقات دانشمندان نشان مى‏دهد كه صبر ممكن است قارچهاى عامل عفونت آلت تناسلى زن را نيز بكشد.

اين خاصيت موجب شده است كه عده‏اى از كارشناسان گياه‏درمان معاصر آن را براى اين نوع عفونتها و خارشها توصيه كنند.

ولى البته بايد توجه شود كه پژوهشهاى آزمايشگاهى هميشه قابل تسرّى در كليه موارد نيست و چون صبر اين نوع قارچها را در آزمايشگاه مى‏كشد

نمى‏توان نتيجه قطعى گرفت كه در بدن انسان نيز همان اثر را دارد.

در پژوهشهاى آزمايشگاهى ديگرى نشان داده شده است كه يكى از مواد شيميايى گياه صبر به نام‏Aloe emodin بر ضد لوكميا مؤثر است

ولى دانشمندان مؤسسه ملى سرطان امريكا معتقدند كه مقدار مصرف شده در پژوهشهاى آزمايشگاهى خيلى سمى است

و نمى‏توان آن را براى انسان مبتلا به لوكميا مصرف كرد.

يك پژوهش اروپايى نشان مى‏دهد كه ژل صبر قند خون را در جانوران آزمايشگاهى كاهش مى‏دهد. البته معمولا ژل صبر در استعمال داخلى مصرف نمى‏ شود

ولى اگر تحقيقات ديگرى اين اثر را تأييد كنند، روزى خواهد رسيد كه مصرف داخلى ژل صبر براى كاهش قند در بيماران ديابتيك توصيه شود..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 106

ژل آلوئه ورا (صبر زرد)، جايگزينی مؤثرو ارزان، برای درمان زخمهای مزمن بستر

چکيده مقدمه: زخمهای مزمن يکی از پر هزينه ترين مسائل حل نشده سلامتی هستند.

درمانهای معمول شامل تميز کردن زخم و درمان انتی بيوتيکی و گاهی اوقات دبريدمان جراحی و گرافت پوستی است

که در مواردی مثل زخم ديابتی و زخم بستر سريعترين و موثرترين روش است.

هدف: هدف اين مطالعه بررسی ژل الوئه ورا بر سرعت زمان بهبودی زخم و نيز کاهش مدت زمان بهبودی زخم است .

سوابق اين گونه مطالعات در ايران بسيار کم است يا شايد اصلا وجود ندارد، لذا به اين مطالعه دست زديم.

مواد و روش ها: تعداد19 نفر از کسانی که قبلا تحت درمانهای رايج قرار گرفته بودند ولی پاسخ درمانی مناسبی نداشتند،

از بين مراجعان به کلينيک های مختلف يا بيماران بستری در بيمارستان ، به روش آسان انتخاب شدند.

اين افراد بايد حداقل يک ماه از زمان دريافت درمانهای رايج بر عليه زخم ، شامل شستشو ،آنتی بيوتيک و نيز در صورت لزوم دبريدمان جراحی، را پشت سر گذاشته باشند.

سپس به درمان روزانه 2 تا 3 بار ژل الوئه ورا ، به فرم موضعی بر روی نمونه زخم های متفاوت مزمن شده پرداختيم.

با توجه به استاندارد زمانی مورد نظر برای بهبود هر زخم، مدت حداکثر 3 ماه برای زخمهای نارسائی عروقی و زخم بستر ويک ماه برای زخمهای سوختگی

وديگر انواع زخمها ، زمان در نظر گرفتيم .

سپس اطلاعات مربوط به بيماران با مشاهده وتکميل پرسشنامه ،جمع اوری شد.

نوع مطالعه ،آينده نگر ونيمه تجربی و از نوع clinical trial است. چون تمام موارد قبلا درمان رايج را گرفته بودند، موارد مطالعه ما ، به عنوان شاهد خود نيز می توانستند باشند.

و به اين مطالعه قبل و بعد پرداختيم. حداکثر زمان لازم برای بهبودی مربوط به زخم بستر با زمان حداکثر90 روز و متوسط زمانی 1/58 روز بود

و کمترين زمان لازم برای بهبودی مربوط به زخمهای جراحی با زمان حداقل 3 روز و متوسط زمانی 11 روزبود.

ودرکل متوسط زمانی مورد نياز برای پاسخ کامل به درمان(شامل از بين رفتن پوست)25/31 روز بود.

نتايج: متوسط سنی شرکت کنندگان در مطالعه 48 سال بود.در بررسی فراوانی، نوع بهبود نهائی زخم با درمان سر پائی وبستری ،سن ،جنس،

وجود يا عدم وجود بيماری زمينه ای،عمق و سطح زخم،تفاوت آماری معنی داری مشاهده نشد.

در مورد ملاکهای بهبودی ، يعنی زمان لازم برای کاهش قرمزی، تورم، ترشح و زمان برای بسته شدن کامل زخم معنی دار بود.

(P value=0) نتيجه گيری: در کل چنين نتيجه گيری می شود که،ژل گياه الوئه ورا ، در کيفيت وسرعت بهبودزخم،نسبت به درمان رايج بسيار موثر تر و کم هزينه تر است.
مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان. 1383; 13 (50) :45-51