آموزش قلم به دست گرفتن كودكان

[najm127]

بسم الله الرحمان الرحیم
هو الله العلي الأعلی

[najm137]

به دست آوردن مهارت و ایجاد تشویق در نوشتن

کودکان قبل از اين که به کودکستان بروند مهارت "خوب" يا "بد" در دست گرفتن مداد را به دست آورده‌اند.

مشکل در به دست گرفتن مداد در سال‌هاي اول که نياز به نوشتن بيشتر مي‌شود، خود را نشان مي‌دهد، در حالي که اين مشکلات در کودکان حتي در زمان پيش مدرسه‌اي هم مي‌تواند ايجاد شود.



در دوره‌ي دبستان اکثر معلمان براي تقويت مهارت نوشتن (نه درست نوشتن) دانش آموزان وقت زيادي را صرف مي‌کنند.
حتي اگر کودک هم خیلی انگيزه صحیح نوشتن را داشته باشد، او را به تكلف و زحمت بيهوده وا مي‌دارد و كيفيت خط او هم پايين مي‌آيد، و البته اين روش غلط در بين كودكان بسيار شايع است.

شايد هم مشکل اصلي خود ما باشيم که از همان کودکی روش مناسبی برای بهتر و درست قلم به دست گرفتن کودکمان به کار نگرفته‌ايم.

«خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثريا مي‌رود ديوار کج»

والدين اين نكته را بدانند كه اگر كودك شما از همان ابتدا روش صحيح قلم به دست گرفتن را آموزش ببيند، اين خود نوشتن را براي كودك آسان نموده و از گريزان بودن كودك از مشق و درس جلوگيري مي‌كند.
و اگر كودك روش صحيح به دست گرفتن قلم را از همان ابتدا ياد بگيرد اين خود براي خواندن و نوشتن در كودكان يك نوع تشويق و ايجاد انگيزه است.

پس‌ بهتر است براي سهولت آموختن، قلم به دست گرفتن كودكان، موقع آموختن با تفريح و سرگرمي همراه باشد. بايد کودکان را به راحت بودن در امر نوشتن تشويق کنيم.



نمونه‌هايي از اين تشويق‌ها به منظور بالا بردن انگيزه يادگيري:
كودکان در هر سنی از دریافت هدیه‌هایی‌ مانند مجله و قلم‌های جالب شاد می‌شوند افزون بر این چنین هدیه‌هایی‌ آن‌ها را به نوشتن داستان و شعر تشویق می‌کند و کودکان کم سن و سال دوست دارند با قلمی که هدیه گرفته‌اند نقاشی کنند.

کودکان از سن يک تا دو سالگي مداد را در دست گرفته و خط خطي مي‌کنند، در سن دو سالگي جذب مدادهاي رنگي مي‌شوند و در ۴ سالگي از قدرت تخيل خود براي نقاشي کمک مي‌گيرند.

پس هديه دادن و استفاده از مداد رنگي به کودک اين امکان را مي‌دهد تا از دستانش در هماهنگي حرکتي دقيق براي نوشتن استفاده کند.

خواندن و نوشتن مهمترين عامل در انتقال افکار و عواطف انسان به شمار مي‌رود. بنابراين لزوم توجه به اين دو مقوله بر هر انسان روشن فکري کاملا آشکار است.
کودکي که به خوبي مي‌تواند بنويسد، اطمينان و اعتماد به نفس بيشتري دارد و تمرکز او بر روي مطالب بيشتر شده و از نظر آموزشي عملکرد بهتري دارد.

مهم است که مهارت نگه داشتن و در دست گرفتن مداد را هرچه زودتر در كودكان برقرار کنيم.

برنامه ما روي به دست آوردن مهارت انجام اين امر، به شکل صحيح است و مهارت‌هاي محركي نرم و لطيف روي ماهيچه‌هاي دست، کودکان را با تمرين‌هايي براي نوشتن حروف به شکل صحيح و روان‌نويسي هر چه بهتر و بيشتر توسعه مي‌دهد.

نگه داشتن مداد يک جزء کوچک از ماهيت پيچيده نوشتن است.
اگر كودك با اين روش ياد بگيرد، ساعت‌ها از نوشتن خسته نمي‌شود، از چيز ديگر ممكن است خسته شود اما از نوشتن خیر.

اثر روش غلط گرفتن مداد در دست کودک از همان كلمه و سطر اول مشخص می‌گردد که باعث می شود دست کودک درد بگيرد و همچنین بدخط نوشتن بچه و پر رنگ نوشتن هم به همين علت است.

نكته مهم در روش صحيح گرفتن قلم براى نوشتن اين است كه:
برخي از پسران و غالب دختران حتى تا بعد از تحصيلات عاليه به روش غلط مبتلا هستند.
اين اشتباه سبب گريزاني از مشق و درس و سخت انگاشتن و بدخطي مي‌شود.

[najm137]

نكاتي در آماده كردن دستها

مهارت‌هاي محركي نرم و لطيف کدامند؟
بين سنين سه تا پنج سالگي کودکان دستاوردهاي سريعي را در دست کاري روش تنظيم شده حرکت ماهيچه‌هاي انگشتان، چالاکي انگشتان و استفاده از ابزارها نشان مي‌دهند.

به عنوان يک پدر يا مادر شما مي‌توانيد به کودک خود کمک کنيد تا از طريق کارهاي روزانه شامل دکمه‌ها، استفاده از ميخ‌ها، باز و بسته کردن شيشه‌هاي مربا، نخ کردن مهره‌ها و بازي با خمير اين مهارت‌ها را توسعه دهد.



و همچنين سطوح کار عمودي ايستاده هم مي‌توانند مهارت‌هاي نوشتاري را در کودک شما توسعه دهند. اين سطوح ايستاده شامل تخته سياه، سه پايه نقاشي، تخته‌هاي مغناطيسي، جلوي يخچال، پنجره‌ها، آينه‌ها و وايت بردها مي‌باشد.



کار اين سطوح اين طور است که يک موقعيت ثابت را براي مچ دست ايجاد مي‌کنند و به اين وسيله حرکات شست را خوب توسعه و تقويت مي‌دهند، ماهيچه‌هاي محركي دست را تقويت مي‌کنند و کودک شما را تشويق مي‌کنند که هم از ماهيچه‌هاي بازو و هم از ماهيچه‌هاي شانه‌ها استفاده کند.



مهارت‌هاي محركي براي تقويت صحيح نوشتن يک شبه به دست نمي‌آيند و نياز به زمان، صبر و تمرين دارند.

مهارت‌هاي محركي نرم و لطيف، حرکت‌هاي کوچک ماهيچه‌هاي انگشتان هستند که به کودک شما کمک مي‌کنند فعاليت‌هاي آماده سازي براي نوشتن را انجام دهند.
نمونه‌هایی از این مهارت‌ها به طور مختصر شامل:
1- رنگ آميزي با قلم مو
2- بريدن با قيچي
3- درست کشيدن يا درست نوشتن با مداد و مداد رنگي
4- در دست گرفتن يا دست‌کاري کردن اشياء کوچک
5- در دست گرفتن و استفاده کردن از قاشق و چنگال ایمن
6- کار دستي
7- تطبيق دادن و چسباندن
8- دنبال کردن، رديابي و رنگ کردن
9- الگوهاي پيش نوشتني
10- بازي نقطه‌ها
11- دنبال کردن انگشتان و رنگ کردن

[najm137]

روش صحيح دست گرفتن قلم

مهارت به دست گرفتن مداد در کودکان در حدود سن 1 تا 1.5سال شروع مي‌شود.
در زير مراحل توسعه مهارت به دست گرفتن مداد آورده شده است:

روش قلم در دست گرفتن كودك 1 تا 5/1 ساله



روش قلم در دست گرفتن كودك 2 تا 3 ساله



روش قلم در دست گرفتن كودك 3/5 تا 4 ساله



روش قلم در دست گرفتن كودك 4 تا 6 ساله



به دست گرفتن مداد به اين جهت اهميت دارد که قابليت حرکت تنظيم شده که براي نوشتن لازم است را ايجاد مي‌کند.
مداد بايد ميان انگشتان به صورت آزاد و راحت قرار بگيرد و به انگشتان نبايد هيچ فشاري وارد کنند.

بهترين روش براي گرفتن قلم، قرار دادن آن ميان انگشتان شست و نشانه و تکيه آن بر انگشت ميانه است.

توجه داشته باشيد که انگشت شصت و اشاره نبايد خميدگي زيادي پيدا کنند و مداد بايد در امتداد انگشت اشاره قرار بگيرد.
مانند نمونه كه در شكل كاملاً نشان داده شده:
نيمه بالايي روش صحيح و نيمه پايين روش غلط







مداد بايد از 5/0 تا 5/1 اينچي (1 تا 3 سانتي‌متري) از نوک مداد نگه داشته شود و يا به عبارت ساده‌تر مداد بايد به گونه‌اي در دست قرار بگيرد که انگشتان روي بخش رنگي مداد باشد نه روي قسمت تراشيده و مخروطي شکل، كه اين باعث مي‌شود كه تا کاملا به نوک مداد و صفحه دفتر تسلط کافي داشته باشد.

در صورتي که فرزند شما در گرفتن مداد مشکل دارد مي‌توانيد از گيره‌هاي پلاستيکي مداد کمک بگيريد.
اين گيره‌ها روي مداد متصل مي‌شوند و شکل ارگونوميک آن نحوه قرار گرفتن انگشتان روي مداد را تصحيح مي‌کنند.
همچنين اين گيره‌ها مانع از فشار دادن دست روي مداد و بروز دردهاي تاندوني مي‌شوند.









این نکته را باید یادآوری نمائیم که موقعی از این وسایل استفاده می‌کنیم كه کودک عادت به صحيح گرفتن قلم در دست نموده و مهارت و تسلط کافی بدست آورده است، نه قبل از آن.

حال براى استراحت دست کودک از اين وسايل مي‌توانيد كمك بگيريد، البته وسيله‌هاى مشابهی هم هست که توصیه نمی‌شود.

اين روش‌ها وسايل كمكي براي نوشتن هستند و نرم بوده و فاصله بين دو انگشت ايجاد نمي‌كند.

به طور کلی روش صحيح قلم به دست گرفتن عبارت است:
قرار دادن قلم ميان انگشتان شست و نشانه و تکيه آن بر انگشت ميانه است و سه انگشت ديگر (با احتساب انگشت میانه) زير سبابه به رديف روي هم چيده شده و اتكاي سبابه محل نوشتن مي‌شود.

حالا با اين توصيفات آيا تاكنون نوشتن شما به روش تصاوير صحيح بوده؟



مشکلاتي که والدين و معلم‌ها مرتباً مشاهده مي‌کنند:
1- انگشت مياني بالا است.
2- انگشست شست روي انگشت اشاره قرار مي‌گيرد.
3- قلم در پايين فضاي تار مانند بين انگشتان قرار مي‌گيرد.
4- انگشست شست مستقيم است.
5- انگشتان شست و اشاره با هم موازي هستند.

از جمله مسايلي که سبب مي‌شود دانش آموزان بدخط بنويسند، نحوه غلط گرفتن مداد در دست است. كه البته اين هم با كمك والدين و مربيان قابل اصلاح مي‌باشد.
نحوه‌ي مداد دست گرفتن كودك بايد صحيح باشد. که بهترين و درست‌ترين روش به دست گرفتن مداد اين است كه مداد بايد بين انگشت شصت و انگشت اشاره قرار گرفته و انگشت سبابه تکيه گاه مداد گردد و از بالاي قسمت تراشيده شده گرفته شود.

چگونه مي‌توانيد کمک کنيد؟
علاوه بر طرز نگه داشتن، مشکلات ديگري هم در نوشتن مي‌توانند وجود داشته باشند و ما بايد مواظب آن‌ها باشيم، شامل:
1- کندي در انجام دادن کارهاي نوشتني
2- بالا بودن فشار به انگشتان
3- ندادن فضاي لازم بين خطوط در نوشتن
4- نوشتن حروف به شکل بد
5- احساس درد در انگشتان، مچ و ساعد
7- بد بودن ژست و حالت بدن موقع نوشتن

[najm137]

براي نوشتن مطلوب چه نيازهايي لازم است؟

1- برای صحیح قلم به دست گرفتن کودکان و به دنبال آن نوشتن مطلوب ابتدا باید عضلات دست رشد کافي نماید و همچنین مچ کودک دارای ثبات مناسب شود، و هماهنگي لازم در عضلات دست وجود داشته باشد تا کودک بتواند حرکات ظريف را به خوبي انجام دهد.

علت رسم خطوط ناصاف مي‌تواند ضعف عضلات كوچك و بزرگ دست باشد.
البته بايد توجه داشت كه تقويت عضلات كوچك و بزرگ دست به معناي توانايي و يا كم توان بودن كودك نيست.
چه بسا افراد بزرگ سال هستند كه كارشان پتك زدن يا چكش زدن است ولي در عملكرد عضلات ظريف دست خود ضعف دارند.



مراحل تقويت عضلات دست و ثبات مچ:
1- فشار توپ ورزشي پلاستيكي با دست به مدت 1 ثانيه
2- باز نمودن دست بند ورزشي به مدت 1 ثانيه
این عمل تا 2 دقيقه در روز تكرار كنيم



2- توجه و تمرکز کافي که براي نوشتن مطلوب ضروري است.

3- مهارتهاي ادراکي – حرکتي: نظير شناخت راست و چپ، زیر و رو، عبور از خط وسط، هماهنگي دو طرف بدن به طوري که کودک بتواند با يک دست کاغذ را نگه داشته و با دست ديگر بنويسد.

4- تقويت دست راست و عادت دادن به نوشتن با آن: سعی والدین بر این باشد که دست راست کودک را تقویت نموده و او را عادت دهید که با آن دست بنویسد و از این که نوشتن با دست چپ عادت شود پرهيز نمایید و اگر عادت شده است سعی شود که این عادت غلط اصلاح شود و اصولا دست چپ برای کارهایی مانند شستن پا در دستشویی و... می‌باشد و در واقع کمک دست راست است و دست راست برای غذا خوردن، دست دادن، تقدیم کردن و بقیه کارهای مثبت و شریف می‌باشد.



5- حس بينائي، شنوايي و لامسه کودک باید ارزیابی شود و از رشد کافي برخوردار باشد.

6- وضعيت مناسب بدني کودک در موقع نوشتن: کودک بايد راست بنشيند. پاها روي استراحت‌گاه ميز باشد و بازو و آرنج در وضعيت مناسب قرار داشته باشند.
ارتفاع ميز تحرير بايد با صندلي و با قد کودک تناسب داشته باشد به گونه‌اي که بتواند هر دو ساعد خود را به راحتي روي ميز قرار دهد.

7- قرار دادن صحيح دفتر: به این طریق که، سمت راست کاغذ در راست دست‌ها، و کاغذ یا دفتری که در آن مي‌نويسد با لبه‌ي پايين ميز تحرير، زاویه‌ای در حدود 15 درجه داشته باشد. کج يا راست گرفتن بيش از حد دفتر باعث کج نویسی و نوشتن نامطلوب مي‌گردد.

8- نگه داشتن صحيح قلم در دست: بايد در انگشتان شست و اشاره فضای بیضی شکل باز ايجاد شود و شست مقابل سبابه قرار بگيرد. انگشتان حلقه و کوچک کمي خم شده باشند و انگشت کوچک روي کاغذ تکيه داده باشد.

[najm137]

با چه فعاليت‌هايي مي‌توان مهارت‌هاي نوشتاري را تقويت نمود؟

1- با بازي‌هايي که در سطح عمودي انجام مي‌شوند، نظير:
کار روي تخته سياه و رنگ آميزي،
ترسيم اشکال،
حرکات آزادانه بازوها در هوا،
کشیدن اشکال بزرگ در هوا، روی کاغذ یا تخته سیاه با دست‌ها
مي‌توان ثبات مچ را بهتر نمود.

از كودك بخواهيد تا با گچ نرم و مناسب بر روي تخته سیاه تعدادي خطوط موازي با فواصل كم و زياد رسم كند.





2- براي تقويت حس لامسه از کودک بخواهيد چشمهايش را ببندد.
نقاطي از دست يا انگشتان او را لمس کرده و يا با انتهاي سوزن ته گرد تحريک کنيد و از او بخواهيد نقاط را تشخيص دهد و يا با چشم بسته اشياء را با کمک حس لامسه شناسايي کند.

بازی تقویت حس لامسه به وسیله شناسایی اشیاء
یك جعبه مثلا جعبه شیرینی یا كفش را انتخاب كرده و روی آن را با نقاشی یا هر وسیله دیگری تزئین می‌كنیم تا برای كودك جذاب شود و دو طرف آن یك سوراخ به قطری كه دست كودك بتواند از آن عبور كند ایجاد می‌كنیم و روی سوراخها را با پارچه به طوری كه داخل جعبه مشخص نشود،‌ ‌می‌پوشانیم در واقع ما با این كار می‌خواهیم وسیله‌ای درست كنیم كه داخل آن دیده نشود و كودك از حس لامسه خود استفاده كند.



چند اسباب بازی یا چیزهای کوچکی که کودک آن‌ها را می‌شناسد، داخل جعبه می‌گذاریم. (این وسایل به فراخور سن کودک می‌توانند ساده یا پیچیده باشند).
مادر، جعبه را جلوی کودک خود می‌گیرد و از او می‌خواهد دستش را داخل جعبه کند با لمس چیز‌هایی که در آن هست، تشخیص دهد آن چیست و از چه جنسی است.
پس از این که کودک شئ را تشخیص داد، مادر آن را از جعبه خارج می‌کند تا معلوم شود آیا او درست تشخیص داده است یا نه.
برای كودكان در سن بالاتر مادر می‌تواند، دو جعبه را که محتویات آن مثل هم باشند، جلوی کودک گذارد و از او بخواهد مثل قبل دستش را درون جعبه ببرد، چیزی را شناسایی کند و آن را از جعبه بیرون بیاورد. سپس دستش را داخل جعبه‌ی دوم کند و عین همان شئ را از آن خارج کند.



از دیگر فعالیت‌هایی که برای تقویت حس لامسه می‌توان استفاده نمود:
رسم خطوط بر روي شن و ماسه،
شن سازي،
خمير بازي،
درست کردن حروف با خمير بازي،
نقاشي با انگشت، به این طریق که با انگشت آغشته به رنگ پلاستيک و يا گواش هر شکلي را که مي‌خواهد رسم نمايد.
و همچنین استفاده از شابلون و کپي کردن اشکال
نيز به تقويت حس لامسه کمک مي‌کند.

[najm137]

3- فعالیت‌هایی نظیر بارفيکس، طناب کشي، توپ بازي و... هم باعث تقويت دست‌ها مي‌شوند.



4- قيچي کردن، تاکردن، مچاله و ريز کردن کاغذ باطله، روزنامه. (بهتر است از قيچي‌هاي نوك گرد استفاده شود و همچنین مچاله كردن روزنامه به كمك يك دست، بدون كمك گرفتن از قسمت‌هاي ديگر بدن باشد.)





5- کار و بازی کردن با سنگ ریزه‌های تمیز و شسته شده، حبوبات، برنج و دانه‌های گیاهان به صورت جدا کردن و ایجاد اشکال روی کاغذ.

نکته قابل ذکر اینکه سنگ ریزه‌ها، لگوها و... را بدون مراقبت صددرصد در اختیار کودکانی که قدرت تشخیص برای بلعیدن این لوازم را ندارند، قرار ندهید.





6- استفاده از نخ و مهره، بازي سوزني، سرهم و جداکردن لگوها به ويژه لگوهاي کوچک.



















7- وصل کردن نقطه چين‌ها و استفاده از کارت‌هاي دوخت.

يک سري شکل هندسي و غير هندسي را به صورت نقطه چين رسم کرده و سپس از کودک مي‌خواهيم تا نقطه چين‌ها را به هم متصل نمايد.

اعداد و کلمات و حروف را به صورت کامل نوشته و سپس در کنار آن همان اعداد و کلمات را به صورت ناقص نوشته و از کودک بخواهيد آن‌ها را کامل کند.

اکثر این وسایل را می‌توان به راحتی از مواد دور ریختنی با خلاقیتی خاص بدون هزینه اضافی تهیه نمود.











8- به کودک طنابی بدهید و از او بخواهید آن را گره بزند و بعد گره‌های آن را باز کند.

[najm137]

9- فشردن خمير بازي، گل يا خمير نان با دست‌ها که باعث تقويت عضلات دست مي‌گردد.

اين خمير را به راحتي مي‌توان در منزل تهيه كرد.
دستور ساخت: 1 واحد نمك / 4 واحد آرد گندم / يك چهارم واحد روغن و به اندازه‌ي كافي آب

نکته: اگر کودک به خوبي قادر به کنترل مداد نيست و فشار زيادي به آن وارد مي‌کند، مي‌توان دور مداد خمير قرار داد تا قطر آن بيشتر شود يا از گيره‌هاي مداد استفاده کرد.



10- باز و بسته كردن دگمه و زيپ و بند كفش:
متاسفانه در برخي از خانواده‌ها ديده مي‌شود كه والدين جهت ابراز محبت به كودك، فرصتي به او براي پوشيدن و در آوردن لباس‌هايش نمي‌دهند، در صورتي كه انجام اين فعاليت‌ها موجب تقويت عضلات دست و جلوگيري از مشكلات احتمالي آتي در وي مي‌شود.







11- انگشتان کودک را ورزش دهید
فعالیت‌های زیر نمونه‌هایی از ورزش‌هایی می‌باشد که می‌توان به کودک با توجه به اقتضای سن او آموزش داد:
از كودك بخواهيد هر كدام از انگشتان دست را كه به او اشاره مي‌كنيد، به تنهايي حركت بدهد.

باز و بسته كردن انگشتان به این طریق که يك دست را روي ميز قرار داده و از كودك مي‌خواهيم انگشتان خود را باز كرده و سپس به يكديگر بچسباند.

باز و بستن قوطي‌هاي درب دار و فشردن حوله يا پارچه با دست‌ها.

12- مقداري گل رس تميز در اختيار كودك بگذاريد تا با آن بازي كند و از او بخواهيد اجسام مختلف را با آن بسازد.



13- تعدادي پيچ و مهره و قفل و كليد در اختيار كودك قرار دهيد تا آن‌ها را باز و بسته كند.

براي ايجاد انگيزه‌ي بيشتر مي‌توان از ميخ و تخته و چكش هم استفاده كرد به این طریق که روي تخته طرح ساده‌اي را مانند يك گل يا يك حيوان طراحي كرده، سپس از كودك بخواهيم كه بر روي طرح ميخ بكوبد.

14- از فعالیت های دیگر برای نوشتن مطلوب این می باشد که کودن روي يک وايت برد قابل حمل به دلخواه نقاشي کند يا خطوط رسم نمايد.





15- يک سري خط‌هاي موازي با فاصله‌هاي موازي با فاصله‌هاي کم و زياد رسم کنيد و از كودك بخواهيد تا وسط هر دو خط موازي، يک خط راست رسم کند.
و یا دو نوار موازي هم را با فاصله مناسب به کاغذ بچسبانيد و از کودک بخواهيد تا بين آن دو نوار بنويسد.

16- برای رفع مشکل اعمال فشار نامناسب به قلم، از کاربن استفاده کنيد.
کاربن را بين دو ورقه کاغذ قرار دهيد. از کودک بخواهيد آن قدر با مداد فشار دهد که اثر آن روي کاغذ پاييني ثبت شود.
در صورتي که به مداد فشار زيادي وارد مي‌کند، از او بخواهيد به گونه‌اي با مداد به کاغذ فشار وارد کند که اثر آن روي کاغذ پاييني ثبت نشود.



17- براي مشکل ريز و درشت نويسي، از کودک بخواهيد درون فضاي مشخصي مثلاً يک مربع، کلمه مورد نظر را با اندازه مناسب بنويسد.

[najm137]

تقويت هماهنگي چشم و دست

براي هماهنگي بين چشم و دست فرزند مي‌توان از ابزارهاي زير استفاده نمود





فعاليت‌هاي زير براي تقويت هماهنگي چشم و دست کودک تدارک ديده شده است:



1- انداختن توپ در حلقه‌ي ميني بسکت.
2- تير اندازي با تفنگ‌هاي پلاستيکي به سوي هدف.
3- انداختن توپ چسبانک به سوي هدف معين.
4- انداختن حلقه‌هاي پلاستيکي دور چوبي که به صورت عمودي قرار گرفته است.
5- بازي با توپ و راکت، بهتر است از توپ ابري استفاده شود.
6- پيچاندن نخ دور قرقره.
7- حمل استکان پر از آب، به شکلي که هنگام راه رفتن آب آن نريزد.
8- بازي يک قل دو قل.
9- گرفتن و پرتاب کردن توپ.
10- دوختن.



برای تقويت هماهنگي چشم با دست با روش‌هاي (در حلقه انداختن توپ، ماهي‌گيري، تيراندازي، چسبانَک و توپ، حمل استکان با ليوان آب، عمود نگه‌داشتن چوب، بريدن اشکال) و صدها فعاليت ساده ديگر كه با انجام مداوم و هدفدار آن مي‌توان در توانمندي عضلات كودك و جلوگيري از عوارض ذكر شده به كودك و خانواده وي كمك كرد.

بايد براي تقويت هماهنگي چشم و دست برنامه‌ريزي کنيد.

عوارض ناشي از ضعف در عضلات ظريف دست:
عوارض ناشی از ضعف در عضلات دست، نارسا نويسي، خستگي، دل زدگي كودكان از نوشتن تكليف و... است.
بيشتر والدين حتي مربيان بدون توجه به علت اصلي كه ضعف در عضلات دست كودك مي‌باشد، در برابر مقاومت كودك و ابراز خستگي وي، آن عزيزان را ملامت كرده و حتي گاهي آن‌ها را به زور وادار به ادامه انجام تكاليف خود مي‌كنند. غافل از اين كه علت اصلي در جاي ديگري بايد بررسي و برطرف شود.

علت ايجاد روابط نامناسب بين اوليا و فرزند مي‌تواند از همين جا به علت كم اطلاعي والدين آغاز گردد.

اين مشكل به مرور زمان بزرگتر و بزرگتر مي‌شود، تا جايي كه از نظر تربيتي مشكلات عمده‌اي بروز مي‌كند، در نتيجه در آينده‌اي نه چندان دور كودك به نوجواني پرخاشگر تبديل شده و در نهايت احتمالا اين مشكل به ترك تحصيل و مشكلات تربيتي مي‌انجامد.



بنا به اعتقاد يكي از نظريه پردازان، علت اصلي اختلالات يادگيري همين عدم هماهنگي بين قواي مختلف است كه اگر به موقع در صدد جبران آن بر نيائيم، به تدريج مشكلات كودك بيشتر مي‌شود.

احتمالا نارسايي در تكلم، نوشتن، خواندن، كند بودن حركات تخصصي بدن و خستگي سريع از خواندن و نوشتن وجود دارد.

در تحقيق گرو، نشان‌گر همبستگي مهارت‌هاي عضلاتي و تعادل در كودكان 5 و 6 ساله بود و تحقيق مك‌گيل هم بستگي ميان توانايي ادراكي حركتي و پيشرفـت در خواندن كلاس‌هاي اول و دوم و سوم ابتدايي تاييد كرد.

تحقيقاتي كه در ايران صورت گرفته است‌، عمدتا همبستگي بين توانمندي‌هاي حركتي و پيشرفت تحصيلي را گزارش كرده‌اند.
از جمله تحقيق آقاي ناصر سليماني در سال (1373) نشان مي‌دهد كه:
اولا، رشد به موقع رفتارهاي بدني و فعاليت‌هاي بازي بايد مورد توجه قرار گيرد.
ثانيا، براي جبران رفتارهاي ادراكي بينايي و ادراكي حركتي كودك كه به موقع شكل نگرفته‌اند، بايد بازي‌ها و فعاليت‌هايي تدارك ديد، تا به اصطلاح حلقه‌هاي مفقوده در مراحل رشد جبران شوند.

مقايسه رفتارهاي فعلي كودك با الگوهاي رشد رفتاري ژان پياژه طرح كرده است، مي‌تواند راهنماي خوبي براي شناسايي كمبودها و تدارك فعاليت‌هاي پرورشي و درماني مربوط به سنين مختلف باشد.

[najm137]

علل نارسا نويسي

1- عدم مهارت‌هاي پايه‌اي مانند چرخاندن، فشاردادن، گرفتن و امثال آن.
2- عدم رشد مهارت‌ها و هماهنگي‌هاي حرکتي و حرکت‌هاي ظريف، که براي نوشتن ضروري هستند.
3- عدم هماهنگي چشم و دست.
4- عدم حرکت مناسب انگشتان.
5- عدم توانايي کنترل بازو، دست و عضلات انگشتان.
6- عدم يادگيري مفاهيم پايه‌اي مانند: بالا، پايين، زير، رو.
7- وضعيت قرار گرفتن نامناسب کاغذ و بدن به هنگام نوشتن.
8- فاصله‌ي نامناسب سر کودک با کاغذ به هنگام نوشتن.
9- استفاده از ميز و صندلي و مداد نامناسب.
10- در دست گرفتن مداد به صورت نامناسب.



11- عدم توانايي در طراحي فرم صحيح ترسيم هر يک از حروف و کلمات در ذهن.
12- دشواري در حفظ تجارب و تأثيرات ديداري.
13- بي قراري و پر تحرکي.
14- تأخير در تکلم.
15- فقر يا نارسايي آموزش.
16- اشکال در تبديل و انتقال ادراک حس ديداري به حرکتي.
17- خطا در ادراک ديداري واژه‌ها.
18- عدم هماهنگي کلي بدن.



نارسا نويسي و شيوه‌هاي درمان آن
خطاهاي متداول در نوشتن با دست



1- علت‌هاي كج نويسي بيش از حد
بسيار نزديک بودن بازو به بدن
بسيار سفت گرفتن شست
دور بودن خيلي زياد نوک قلم از انگشتان
صحيح نبودن جهت کاغذ
درست نبودن جهت حرکت قلم

2- علت‌هاي راست نويسي بيش از حد
بسيار دور بودن بازو از بدن
بسيار نزديک بودن انگشتان به سر قلم
هدايت قلم به تنهايي توسط انگشت سبابه
ناصحيح بودن جهت کاغذ

3- علت‌هاي پرفشار نوشتن
فشاردادن بيش از حد انگشت سبابه
استفاده از قلم نامناسب
نازک بودن بيش از حد قلم



4- علت‌هاي کم رنگ نويسي بيش از حد
بيش از حد اريب يا راست نگه داشتن قلم
چرخش نوک قلم به يک سمت
قطر بيش از حد قلم

5- علت‌هاي زاويه دار نويسي بيش از حد
سفت بودن بيش از حد شست
بيش از حد شل نگه داشتن قلم
حرکت بيش از حد کند قلم

6- علت‌هاي نامرتب نويسي بيش از حد
نبودن آزادي حرکت
حرکت بيش از حد کند دست
محکم گرفتن قلم
نادرست يا ناراحت بودن وضعيت

7- علت‌هاي فاصله گذاري بيش از حد
پيشرفت بيش از حد سريع قلم به سمت چپ
حرکت بيش از حد و سريع جانبي

داشتن توانايي محدود کردن حرکت انگشتان مي‌تواند سخت باشد، مخصوصاً وقتي که اين کار با تمام کارهاي ديگري که براي مهارت‌هاي نوشتن لازم هستند، مانند تعادل، تنظيم ماهيچه، ثابت نگه داشتن دست و قدرت ماهيچه، همراه شود.
تصور آن سخت است، ولي تلاش زيادي بايد انجام شود تا همه اين مهارت‌ها با هم ترکيب شوند و بعد به ياد داشته باشيم که بايد ماهيچه‌هاي انگشتان را به طور دقيق حرکت دهيم.

[najm137]

پيشنهاداتي در رابطه با املاء گفتن به كودكان

1- در كودك خود انگيزه‌ي لازم را براي يادگيري املاء ايجاد کنيم.

2- به مشکلات رواني كودك اهميت دهيم و اجازه ندهيم هنگام نوشتن املاء به مواردي به جز املاء فکر کند.

3- هنگام نوشتن املاء کليه‌ي شرايط تأثيرگذار بر نوشتن را در نظر بگيريم. ممکن است بعضي از كودكان داراي نقص شنوايي باشند.

4- هدف خود را از درس املاء قبلا مشخص کنيم. مثلا: كودكان بعد از گفتن اين املاء چه مهارت‌هايي را بايد به دست آورند.

5- براي تدريس املاء به اندازه‌ي کافي وقت در نظر بگيريم.



6- سعي کنيم براي كودكان شرايطي را فراهم کنيم تا مهارت و هماهنگي بين اعضاء بدن‌شان را به دست آورند.

7- قبل از گفتن املاء متن آن را يک بار براي كودكان بخوانيم تا كودكان آمادگي کافي را براي نوشتن املاء به دست بياورند.

8- موقع املاء گفتن زياد حرکت نکنيم. چون حواس كودكان پرت مي‌شود.

9- متن املاء را کاملا رسا بخوانيم و کلمات را به صورت صحيح تلفظ کنيم.

10- كودكان هنگام نوشتن املاء، هجي نکنند.



11- استفاده از يک روش براي املاء براي كودكان خسته کننده خواهد بود. تا جايي که بعضي از آن‌ها نسبت به املاء احساس تنفر خواهد کرد. پس بهتر است شيوه‌هاي نوين و جديد گفتن املاء را اجرا کنيم.

12- سعي کنيم بين درس املاء و ديگر دروس ارتباط ايجاد کنيم.

13- هنگام تصحيح متن املاء کلمات درست نوشته شده توسط كودك را در نظر بگيريد. نه کلمات غلط نوشته شده را.

14- فرم مخصوصي تهيه کنيم تا در يک دوره‌ي زماني معين اشتباهات كودكان را با روش‌هاي علمي برطرف کنيم.



نکاتی در ارتباط با نوشتن:

نكته 1: مشکلات جسمي و حرکتي، وجود صرع و عوامل روحي - رواني مانند اضطراب، که باعث گرفتگي عضلات مي‌شود، مي‌توانند دست نويسي را با مشکل مواجه کنند.

نكته 2: با هر بار تشنج، معمولاً تا چند روز دست‌ها قدرت کافي را براي نوشتن ندارند.

نكته 3: به جاي نوشته‌هايي با کميت بيشتر و نامرتب، به نوشته‌هايي با کيفيت بالاتر توجه کنيد.

نكته 4: به دانش آموز آموزش دهيد خودش نوشته‌هايش را از لحاظ طرز نوشتن و... ارزيابي کند و اشکالاتش را بر طرف کند.

نكته 5: اگر چه مشکلات کودک را درک مي‌کنيد، او را تشويق کنيد تا کاري با بازده بيشتر ارائه کند و تا حد امکان براي تلاش و نوشته‌هاي مطلوب وي، پاداش‌هاي فوري تعيين کنيد.

نكته 6: نوشته‌هاي غير قابل قبول را به دانش آموز برگردانيد تا خودش آن‌ها را اصلاح کند.

[najm137]

چند توصيه براي والدين

1- كاغذهاي باطله، پاكت‌هاي استفاده شده، جعبه بعضـي از وسايل، بعضـي از صفحات روزنامه‌ها و مجلات را در اختيار کودک قرار دهيد تا خط خطي کنند.
وقتي کودک خط خطي مي‌کند او را آزاد بگذاريد تا هر طور که دلش مي‌خواهد، خط خطي کند. وسوسه نشويد که بخواهيد طرز ياد گرفتن صحيح خط خطی کردن را به او یاد بدهید.
بگذاريد مراحل طبيعي رشد را طي کند، خودش کم کم نحوه درست خط خطي کردن را ياد خواهد گرفت.
در اين زمان لازم نيست طرز صحيح گرفتن مداد را به او آموزش دهيد.
وقتي اصرار زياد به گرفتن شکل خاصي از مداد شد ممکن است کودک علي رغم ميل باطني به حرف والدين گوش کند، اما دچار اختلال رواني و از جمله لکنت زبان شود.
وقتي به نياز کودک پاسخ مناسب بدهيد، به سراغ ديوار اتاق و يا کتابهاي شما، برادران و خواهرانش نخواهد رفت.



2- بر روي ديوار اتاق کودک مقواهايي نصب کنيد تا بتواند روي آن‌ها نقاشي بکشد، وقتي چنين زمينه‌اي را براي کودک فراهم کنيد به سراغ ديوار اتاق نخواهد رفت و جاهايي را که از طرف والدين ممنوع اعلام مي‌شود، کودک پذيرا خواهد شد.

[najm137]

خصوصيات يک مداد استاندارد

در هنگام خريد مداد بايد به اين نکات توجه کرد:
ملاک پدر و مادرها براي انتخاب وسايلي که بايد توي کيف و کوله مدرسه بچه‌ها قرار بگيرد به طور معمول به قيمت و دوام و رنگ و لعاب وسايل مربوط مي‌شود.
اما لازم است هنگام خريد لوازم‌التحرير به سلامت و ايمني کودکان هم توجه کرد.



1- درباره جنس مداد بهتر است هسته دروني آن نه آن قدر نرم باشد که در هنگام نوشتن با کمترين فشاري خرد شود و نه آنقدر زبر و سفت باشد که به کاغذ صدمه بزند و نياز به فشار بيش از حد دست داشته باشد.

2- به اين موضوع نيز توجه داشته باشيد كه مغز مداد نبايد داراي مواد سمي و خطرناک يا سرطان زا باشد.
زيرا کودکان به طور معمول مداد را به دهان مي‌برند و وجود برخي محتويات و ترکيبات سمي مي‌تواند سلامت آن‌ها را به خطر بيندازد؛ در نتيجه بهتر است از مدادهاي داراي استانداردهاي ايراني يا جهاني استفاده نمود.

3- پوسته بيروني مداد از جنس چوب است که در برخي موارد مي‌تواند ايجاد حساسيت کند؛ حتي رنگ روي اين پوسته نيز مي‌تواند آلرژي زا باشد.
پس توجه داشته باشيد در صورت بروز هر گونه خارش و تغيير رنگ پوست به اين موضوع توجه کنيد.

4- به اين نکته نيز توجه کنيد که روي پوسته بايد مارک کارخانه توليد کننده حک شده باشد.

کارخانه‌هايي که داراي علامت استاندارد هستند چوب‌ها را طي يک سري مراحل در درجه حرارت بالا قرار مي‌دهند و بدين ترتيب چوب از کليه قارچ‌ها و ميکروب‌ها و انگل‌ها و تخم حشرات پاک مي‌شود.
اين موضوع به ويژه در سلامت کودکاني که عادت دارند ته مداد را به دهان ببرند مهم است.

اما اين نکته را فراموش نکنيد که مدادهايي که در بافت چوب‌شان ميکروب و قارچ وجود ندارد هم به دليل تماس با دست ممکن است موجب انتقال ميکروب‌ها شوند و نبايد در دهان قرار بگيرند.



5- در هنگام خريد به شکل و اندازه مداد نيز توجه کنيد:
بيشتر مدادها به شکل گرد تهيه مي‌شوند، در صورتي که مدادها با ظاهر چند وجهي مناسب‌تر بوده و راحت‌تر در دست جاي مي‌گيرند.
البته مدادهاي چند وجهي تيز را انتخاب نکنيد چون روي انگشتان جا مي‌اندازند.

6- قطر مداد را نيز مورد توجه قرار دهيد: اگر قطر مداد خارج از استاندارد و خيلي کم يا خيلي زياد باشد مي‌تواند به انگشتان يا برخي عضلات دست فشار وارد کند.



7- مقطع يک مداد را نگاه کنيد، مغز بايد کاملا در وسط قرار گرفته باشد و به اطراف منحرف نباشد، زيرا نوک چنين مدادهايي مدام مي‌شکنند.



8- وقتي يک مداد را مي‌تراشيد بايد تراشه‌ها کاملا با هم متصل و يکنواخت باشد.



9- مغز مداد بايد کاملا به چوب و پوسته بيروني چسبيده باشد و وقتي مداد را مي‌تراشيد ورقه چوب و مغز از هم جدا نشوند.

[najm137]

نکته‌هاي ايمني

در هنگام استفاده از مداد بايد اين نکات ايمني را به کودک‌تان يادآور شويد:
1- نوک تيز مداد در حواس پرتي يا بازيگوشي‌ها و شوخي‌هاي کودکانه براي عضو آسيب پذيري مانند چشم بسيار خطرناک است.

2- بهتر است مراقب باشيم که نوک مداد کودکان خيلي تيز نباشد و آموزش‌هاي لازم را هنگام استفاده از آن به فرزندمان بدهيم.

3- برخي از کودکان عادت دارند هر دو سر مداد را بتراشند، اين کار نيز بسيار خطرناک است و هر حرکت ناگهاني و غيرقابل پيش بيني مي‌تواند سبب فرو رفتن مداد در چشم شود.

4- مدادهاي بلند فانتزي نيز خطرناک‌اند. انتهاي اين مدادها بسيار به چشم نزديک است و ممکن است سبب آسيب‌هاي جدي چشم در کودکان شود. فراموش نکنيد اين مدادها جنبه تزييني و دکوري دارند.

5- برخي والدين ترجيح مي‌دهند به جاي مدادهاي چوبي معمولي از مداد اتود استفاده کنند.
لازم است بدانيد گرچه نحوه استفاده از اتود ساده‌تر از مداد است، اما اتودها وزن زيادي دارند که براي نوشتن کودکان مفيد نيست.
در ضمن ته آن‌ها درپوشي دارد که به راحتي برداشته مي‌شود و چون کودکان عادت دارند مداد را به دهان ببرند ممکن است غفلتاً درپوش را قورت داده و دچار مشکلات تنفسـي و حتي خفگي شوند.



6- در صورتي که فرزند شما عادت دارد مداد را روي کاغذ فشار دهد، مداد نرم براي او تهيه و سعي کنيد اين عادت را از سر او بيندازيد.
تاندون‌هاي دست در صورت فشار دادن قلم روي کاغذ دردناک و ملتهب مي‌شوند که اين امر نشانه بروز سندروم تونل کارپ است.

[najm137]

نقاشي با مداد رنگي و نقش آن در خلاقيت

بازي‌هاي خلاقانه، وسيله غير کلامي براي بيان احساسات و علاقه کودکان مي‌باشند.
کشيدن يک نقاشي يا تصوير آدمک مي‌تواند آرامش و لذت را براي کودکان فراهم آورد و آن‌ها را از فشارها رهايي بخشد.
نقاشي باعث تقويت قدرت خلاقه و نيروي ابتکار کودک مي‌شود.

کودک در سن 1 تا 2 سالگي با مداد و يا خودکار شروع به خط خطي کردن مي‌کند. کودک مداد و يا خودکار را در مشتش محکم گره کرده و با فشار و با شتاب و بدون هدف فقط خط خطي مي‌کند.

کودک از اين که مي‌بيند با حرکت دست او و فشار مداد بر روي کاغذ اثري روي آن باقي مي‌گذارد خيلي خوشحال شده و به لحاظ دروني احساس لذت واقعي و دروني به او دست مي‌دهد.

يک کارشناس در اين باره مي‌نويسد:
بقاي اثر کودک سرچشمه خوشي او را فراهم مي‌آورد و کودک را در مقابل پديده‌اي که از او به وجود آمده است قرار مي‌دهد.
کودک در برابر اثر خود مات و مبهوت، باقي مي‌ماند و چون مي‌داند که خود خالق آن است، بيشتر از پيش به ادامه خلاقيت خويش شايق مي‌شود.

او همان طوري که از صداهاي خارج شده از حلقوم خود در 2 يا 3 ماهگي لذت مي‌برد، همان طور از حرکات دست يا پاي خود غرق در شادي مي‌شود.



مداد ابزار نقاشي کودک است.
مداد رنگي‌ها يک وسيله ايده آل و مناسب براي بچه‌ها مي‌باشند.
آنها جالب و رنگارنگ و تميز و ارزان هستند و انواع متفاوتي دارند.
بعضي نرم و بعضي ديگر سخت.
مداد رنگي‌ها روي بيشتر کاغذها خيلي خوب کار مي‌کنند. و چون کار با مدادهاي رنگي سر و دست و لباس بچه‌ها را کثيف نمي‌کند، نسبت به نقاشي انگشتي، آبرنگ و گواش بيشتر مورد استقبال خانواده‌ها واقع مي‌شود.
كودک در سن 1 تا 2 سالگي مداد را در دست مي‌گيرد و خط خطي مي‌کند.
در سن 2 سالگي شروع به استفاده از مداد رنگي مي‌کند و در 4 سالگي از قدرت تخيل خود براي نقاشي کمک مي‌گيرد.
در پنج سالگي مهارت بيشتري پيدا کرده و مي‌تواند از آبرنگ نيز استفاده کند.
و اين مطلب خود گوياي اهميت آموزش روش صحيح قلم به دست گرفتن است كه والدين و مربيان آموزشي بايد به اين امر مهم توجه لازم را نموده و آموزش‌هاي لازم را در اين زمينه به كودك بدهند زيرا همان طور كه بيان شد اگر كودك روش صحيح به دست گرفتن قلم را بداند به خاطر سهولت در نوشتن هيچ گاه از خواندن و نوشتن خسته نشده و اين خود مي‌تواند هم تشويقي براي پيشرفتش باشد و هم ايجاد انگيزه در درون كودك بنمايد.