هندباء

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Compositae جنس Cichorium كه دو گونه معروف آنكه يكى بيشتر مصارف غذايى و سالاد دارد

و ديگرى مصرف طبى دارد كاشته مى‌شوند و نام علمى آنها به ترتيب Cichorium endivia L. (كاسنى انديو)

و دومى Cichorium intybus L. يا كاسنى وحشى Chicoree sauvage مى‌باشد.

هندباءدشتى به سريانى: حلياثا ، نيز خس مرارى‏ و فارسى :طلخشكوك

فارسی:كاسنى در كتب طب سنتى با نام‌هاى «هندباء» ، «كاسنى تلخ» ، «كاسنى وحشى» و «كاسنى صحرايى»

ترکی: چیرتلیق

عربی:شكوريه- سرس.

انگلیسی:Chicory -common chicory-succory-wild succory

فرانسه:Chicoree commune-chicoree sauvage

آلمانی:cichorienwurzel-zichorienwegwart-gemeine

ایتالیائی:zichorienwegwart-gemeine wegwart-cichorienwurzel

كاسنى انديو كه به منظور مصارف غذايى و سالاد بيشتر كاشته مى‌شود

شامل چند رقم است كه در سبزى‌كارى رايج است يكى انديوپيچ كه به فرانسوى Chicoree frisee

و به انگليسى Curly endive گفته مى‌شود و ديگرى انديو سكارول كه به فرانسوى Chicoree scarole و به انگليسى Escarole مى‌نامند

Picride گياه ديگرى است از خانوادۀ كاسنى Compositae كه به فرانسوى Picride

گفته مى‌شود نام علمى آن Picris hieracioides L. مى‌باشد

[pejuhesh237]

كاسنى نامند و آن بستانى و برى می باشد

و بستانى او دو قسم می باشد يكي را برگ بزرك و دراز و با خشونة و مايل به تلخى

و گلش كبود و بزرگ و او را هندباى شامى نامند و تبريد و ترطيب او زياده از قسم صغير است

و يكي را برگ كوچك و گلش كبود و ريزه و تلخى او غالب او را هندباء البقل نامند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص262-263

و به حسب اختلاف اهويه و امكنه و ازمنه تغير در طعم و رنگ و طبع آن به هم مى‏رسد

در تابستان گاه است كه تلخى بسيار به هم مى‏رساند پس آن هنگام ميل به حرارت كمى مى‏نمايد

به حدى كه اثر برودت بسيار از آن ظاهر نمى‏ گردد و بستانى را كاسنى و برى را طرخشقوق نامند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص790

گياهي علفي و داراي ساقه اي است كه در حالت وحشي ارتفاعش به نيم و يك و نيم متر مي رسد ولي اگر پرورش يابد از دو متر نير تجاوز ميكند.

از اختصاصات ان اين است كه ريشه ايي قوي به قطر انگشت، به درازي نيم تا يك متر و به رنگ قهوه اي دارد ولي اگر قطع گردد رنگ مايل به سفيدنمايان مي سازد.

در داخل ريشه آن شيرابه اي شيري رنگ جريان دارد.

ساقه كاسني باريك استوانه اي و داراي انشعابات كم در ناحيه مجاور راس است به طوري كه منحصرا در قسمت هاي انتهايي ساقه شاخه هاي

با حالت فاصله دار از محور اصلي در گياه ديده مي شود.

كاسني در زمين هايي نسبتا مرطوب كنار جاده ها اماكن باير و دامنه هاي كم ارتفاع غالب نواحي اروپا تا حد سوئد.

مناطق غربي و مركزي اسيا و شمال افريقا به حالت خودرو مي رويد. در امريكاي شمالي نيز به حالت نيمه وحشي در امده است.

كاسني برگهاي متناوب و پوشيد از تارهاي فراوان در اطراف رگبرگ مياني دارد.

شكل ظاهري برگهاي قاعده ساقه ان با بقيه فرق دارد مانند انكه در قاعده ساقه برگها عموما دراز منقسم به قطعات عميق دندانه دار

و منتهي به يك قسمت انتهاي مثلث شكل است و هر قدر كه به راس ساقه نزديك گرديم برگها كوچكتر مي شوند

و كناره تقريبا ساده و وضع ساقه اغوش پيدا مي كنند.

گلهاي زيبا و ابي رنگ كاسني در تابستان از تير تا شهريور ظاهر مي شود و چون به تعدادزياد

و به شكل فاصله دار در طول محور دراز ساقه و انشعابات ان شكفته مي گردد و از اين جهت منظره بسيار زيبا به گياه مي بخشد.

بعضي از پايه هاي اين گياه نيز متناسب شرايط متفاوت محيط زندگي داراي گلهاي به رنگ هاي سفيد يا گلي مي باشد.

در هر كاپيتول كاسني 18 تا 20 گل زبانه ايي منتهي به 5 دندانه ديده مي شود كه در انولو كري سبز رنگ و مركب از 2 رديف براكته واقع اند.

ميوه ان فندقه 4 سطحي نسبتا مسطح و منتهي به مجموعه ايي از فلسهاي بسيار كوچك است.

كاسني گياهي است كه در نواحي مختلف به تفاوت به صور يكساله دو ساله و چند ساله در ميايد.

از مشخصات ان اين است كه گلهايش در مقابل نور خورشيد حالت شكفته و باز شده به خود ميگيرند

در حالي كه هنگام غروب افتاب يا موقع شب يا در هواي مه الود و يا باراني گلهاي واقع بر روي كاپيتول به هم نزديك ميگردند و ان را به صورت ناشكفته جلوه ميدهند.

پرورش كاسني مراقبت زيادي لازم ندارد. از نظر درماني نيز ريشه ضخيم و گوشتدار و برگهاي قاعده ساقه و حتي گل و دانه ان مورد توجه است

كه ان هم اگر از گياه وحشي به دست ايد مزيت بيشتري دارد.

در موقه خارج كردن ريشه كاسني از زمين بايد به اين نكته توجه شود كه ريشه ها در اخر سال اول از رمين خارج گردد

زيرا در غير اين صورت اگر ديرتر به دست ايد حالت گوشتدار بودن ان از دست مي رود و سخت و چوبي و غير قابل استفاده مي شود.

برگ كاسني را بايد موقعي از ساقه جدا كرد كه در مرحله رشد كامل باشد زيرا در غير اين صورت به نسبتي كه زودتر چيده شود به نمو ريشه گياه زيان اورده است.

كاسني در زمين هاي اهكي رستي كه رطوبت كافي داشته و به خوب يان را شخم زده باشند بهتر رشد ميكند.

براي پرورش ان دانه گياه را در اويل ارديبهشت بر روي خطوطي به فواصل 20 تا 40 سانتيمتر از يكديگر ميكارند.

كاسني داراي وارتيه هاي متعدد براي پرورش دادن است كه بعضي از انها برگهاي پهن و برخي ديگر برگهاي موجدار و منقسم دارند.


آنديو: Cichorium Endivia L

نوعي كاسني وحشي با تلخي كمتر است.برگهاي آن داراي بيدگيهاي زياد و حالت موجدار مي باشد و از آن در كشاورزي ،ن‍ژادهاي مختلف با ظاهر متفاوت به دست آوردند

.خواص درماني آن شبيه كاسني ولي با اثر خفيف تر است.پرورش نمونه هايي از آن در ايران معمول است.

مدتها منشاء اصلي اين گياه را نواحي مختلف هند تصور مي كردند ولي بررسي هاي علمي نشان داد كه در هيچ زماني به حالت وحشي در هند وجود نداشته است.

دانشمندان گياه شناسي دو كاندول ،آنديو را مشتق از Cichorium pumilum Jacqكاسني به نام ذكر نمودند.



آنديو در فرانسه ابتدا براي مصارف درماني به كار رفته است ولي بعد از تغيير رنگ و سفيد كردن برگهاي آن (با قرار دادن گياه در فصل زمستان، در داخل ماسه نرم)

آنرا به مصارف تغذيه رسانيدند.

نوعي از آنديو كه به مصارف تغذيه مي رسد داراي دو واريته يا گونه فرعي با ظاهر كاملا متفاوت ذكر شده است كه يكي از آنها Var.crispa يا Chicorees frisees

مي باشد و برگهاي با بريدگي هاي مجعد دارد و ديگري Scaroles ياVar.latifolia است كه برگهايي پهن با پنك كامل و حاشيه موجدار دارد.

از نوع اول امروزه واريته هاي متعددي در كشاورزي به دست آوردند اند

كه بعضي از آنها تلخي زياد دارد و كمتر به مصارف تغذيه مي رسد.

Rhagadiolus stellatus

گياهي علفي و داراي ساقه اي با تقسيمات دو تائي است.برگهايي با كنار هاي بريده ، دندانه دار و يا عاري از آن دارد.

كاپيتولهاي آن داراي گلهائي به رنگ زرد و واقع بر روي دمگلي دراز است.برگهاي آن به حالت خام مصرف مي شود. .كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 213-221

[pejuhesh237]

كاسني در زمين هايي نسبتا مرطوب كنار جاده ها اماكن باير و دامنه هاي كم ارتفاع غالب نواحي اروپا تا حد سوئد.

مناطق غربي و مركزي اسيا و شمال افريقا به حالت خودرو مي رويد. در امريكاي شمالي نيز به حالت نيمه وحشي در امده است.

كاسني پراكندگي وسيع در نواحي مختلف ايران دارد چنانچه در دامنه هاي كم ارتفاع البرز،راه قزوين به رشت، اطراف رودبار، اطراف تهران، كرج،

آذربايجان:اروميه و نواحي ديگر آن.گيلان:اطراف رشت، لاهيجان.فارس.بلوچستان ،آبادان،نواحي كوهستاني

خراسان: بين بجنورد و مشهد در 1500 متري،بين مشهد و فريمان در 1000 تا 130 متري(احمد مايران) و بسياري از مناطق ديگر ايران دارد.

آنديو: Cichorium Endivia Lگياه اخير به حالت وحشي در منطقه مديترانه،مراكش ،الجزيره تا فلسطين، قفقاز و تركستان وجود دارد.

Rhagadiolus stellatus در گيلان: رودبار.زنجان، ميانه در 1000متري.كرمانشاه.گيلان غرب، لرستان:شهبازان ، خوزستان.شوش، مسجد سليمان،

فارس: كازرون،دالكي و قزوين مي رويد.

Hypochoreis maculate

در نواحي شمالي اروپا و بعضي نقاط آسيا مي رويد.سابقا از آن براي درمان سل استفاده به عمل مي آمده است.

ريشه اش به مصارفي شبيه آرنيكا مي رسد.نام عربي آن نبات الخنازيرا است.

نوعي ديگرآن H.glabra L.است كه در بعضي نواحي آسيا پراكندگي دارد و ريشه اش به عنوان تصفيه كننده خون مصرف مي شود.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 213-221

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود.

هيج جزء آن سمي نيست.

مصرف كاسني از قديم الايام بين ملل مختلف معمول وبده است و تاريخ استفاده از ان به قرون قبل از ميلاد مسيح نسبت داده مي شود.

شهرت درماني ان در اين زمانها بيشتر به اين جهت بوده است كه عموم مردم ان را گياهي مفيد براي كبد مي دانسته اند.

دانشمنداني نظير pline , dioscoride و جالينوس براي ان اثرات درماني متعددي قائل بوده اند سالاد كاسني را مقوي معده ميدانسته اند

و شيره گياه براي رفع چشم درد و مسموميت ها به يكديگر توصيه نموده اند.

پرورش كاسني تدريجا به علت زيبايي خاصي كه گياه پس از گل دادن پيدا ميكند در بعضي باغهاي سلطنتي معمول گرديد و توجه مردم نسبت به ان در قرون وسطي زياد شد.

از اين زمان به بعد چون مردم به صفات درماني ان پي برده بودند ان را به صورت يك گياه داروي مفيد و موثر به يكديگر معرفي مي نمودند

و چون ظاهر گياه طوري است كه شناختن ان به سهولت امكان پذير است از اين جهت استفاده از گياه در طي مدتي كوتاه بين مردم معمول گرديد

به طوري كه هنوز هم كاسني شهرت درماني خودرا از دست نداده است و بسياري از مردم به اثرات درماني ان اعتقاد زياد دارند

و از ان در رفع بيماريهاي مختلف كه بدان اشاره مي شود استفاده به عمل مياورند.

كليه قسمت هاي گياه مخصوصا ريشه و برگهاي ان اثر مقوي مقوي معده مدر و تصفيه كننده خون ملين و صفرابر و تب بردارد

و از ان به عنوان اشتهااور در ضعف عمل دستگاه هضم- درمان قولنج هاي كبدي- زردي- نارسايي اعمال كبد و هيستري-

وجود خون در ادرار- اخلاط خوني- اب اوردن انساج- تب هاي نوبه- تب هاي مخاطي و بيماريهاي مزمن پوست در حالات خفيف استفاده به عمل مياورند.

كاسني در رفع رسوبات ادراي- عفونت مجاري ادرار- كم خوني و درمان نقرس و رماتيسم اثر معالج دارد.

بررسي هاي گروه محققين هندي نشان داده است كه ريشه كاسني اثرقاطع در رفع و ورم التهاب لثه دندان و حتي در مواردي كه با خونريزي همراه باشد اثر نشان ميدهد

و اگر عصاره ابي يا الكلي گياه بر روي لثه ها مالديه شود و يا ماساژ داده شود در رفع التهاب و التهاب هاي همراه با خونريزي لثه موثر واقع ميگردد

به علاوه اگر در فرمول خمير دندانها وارد شود اثر ضد ميكروبي قوي ظاهر مي كند و حتي در اين مورد اثر ميكروب كشي ان از بعضي انتي بيوتيك ها قوي تر ذكر شده است.

در نواحي شمال ايران با قرار دادن قسمت گوشتدار ريشه كاسني به مدت 8 تا 12 ساعت در اب سرد خيسانده ايي با طعم تلخ و ناپسند تهيه مي نمايند

كه پس از صاف كردن در صبح ناشتا به عنوان داروي كمكي جهت رفه تب مالاريا مورد استفاده قرار ميدهند.

ازريشه كاسني مخلوط با اعضاي گياهان داروي ديگر شربتي به نام شربت روبارب كمپوزه يا شربت كاسني مركب به شرح زير تهيه مي شود.

اين شربت مدتهاس كه به عنوان بهترين ملين كودكان مورد استفاده مردم كشورهاي مختلف قرار ميگيرد.

روبارب 200 گرم- ريشه كاسني200 گرم- برگ خشك كاسني 300 گرم- شاه تره100گرم- زنگي دارو 100 گرم- ميوه عروسك پشت پرده 50 گرم- دارچين سيلان 20 گرم –

چوب صندل20 گرم-قند 20 گرم- ابمقطر به مقدار كافي 3000 گرم.

ابتدا روبارب دارچين و چوب صندل را كهع قبلا به قطعاتي تقسيم كرده اند در داخل ظرفي چاي جاي ميدهند و مقدار يك ليتر اب 80 درجه به ان ميفزايند

و به مدت 6 ساعت دم ميكند و سپس محلول را با فشار خارج كرده مايع حاصل را از كاغذ صافي عبور ميدهند

و بدون استفاده از حرارت به هر 100 قسمت محلول 180 قسمت قندي ديگر ميفزياند تا شربت تهيه شود .

تفاله باقيمانده را ب بقيه مواد ديگر كه قبلا انهارا به قطعاتي دراورده اند مخلوط كرده مقدار يك ليتر اب جوش بر روي انها مي ريزند

و به مدت 12 ساعت به حال خود ميگذارند تا دم كند سپس با فشار صاف ميكنند و به محلول صاف شده بقيه قند را مي افزايند

و پس از حرارت دادن و صاف كردن شربت قبلي را به ان ميفزياند و با گذارندن از پارچه نازك مجددا صاف مي كنند.

شربت روبارب كمپوزه را با استفاده از عصاره تغليظ شده نيز تهيه مي نمايند.

اين شربت به عنوان ملين ميتواند مورد استفاده كوردكان قرار گيرد.مقدار مصرف آن، تا 10تا 30 گرم براي اطفال 30 ماهه تا 15 ساله است

دم كرده جهت رفع يبوست

ريشه گزنه 20گرم

ساقه تاجريزي پيچ 20 گرم

پنيرك (گل) 20 گرم

ريباس اسود (برگ) 20 گرم

زير فون (گل) 20 گرم

سياه توسه (پوست ساقه) 25 گرم

كاسني(برگ) 20 گرم

ريوند چيني(ريزوم) 10 گرم

اعضاي خشك گياهان مذكور را مخلوط كرده،برحسب يك قاشق سوپخوري براي هر فنجان، دم كرده اي به شرح زير تهيه مي كنند

پس از وارد كردن مخلوط گياهان مذكور در آب، به مدت 2 دقيقه آنرا مي جوشانند سپس يك قاشق قهوه خوري به نسبتي كه ذكر شد بدان برگچه سنا مي افزايند

و ظرف محتوي آنها را به حال خود مي گذارند تا به مدت 10 دقيقه دم كند.به دم كرده حاصل، پس از صاف كردن مي توان مقدار كمي عسل اضافه كرد

مقدار مصرف آن، يك فنجان معمول هنگام شب، قبل از خوابيدن است.

در استعمال خارج، قرار دادن برگهاي تازه و له شده كاسني بر روي پوست بدن، براي آرام كردن ناراحتي هاي جلدي ناشي از التهاب و تحريكات سطحي توصيه گرديده است.


ريشه خشك كاسني را پس از آنكه به صورت پودر در آمد، مانند قهوه و بهمان نحو به مصارف تغذيه مي رسانند.داراي اثر مقوي روده ملين ملايم و محرك اشتهاست.

براي بيماران مبتلا به تنبلي و خستگي كبد، دم كرده 50 در هزار آن در آب، به مقدار يك فنجان هنگام صبح و شب،اثر بسيار نافع دارد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 219-220





دم‌كردۀ برگ كاسنى: ١۵ - ١٠  گرم برگ كاسنى را با هزار گرم آب‌جوش دم‌كرده و صاف نمايند و براى تقويت معده و ناراحتى كبد يك فنجان قبل از غذا مصرف نمايند.

دم‌كردۀ ريشۀ كاسنى: ٣٠ - ٢٠  گرم ريشه كاسنى را با هزار گرم آب‌جوش دم‌كرده صاف نمايند براى تقويت معده و ناراحتى كبد، يك فنجان قبل از هر غذا مصرف نمايند.

عصارۀ برگ كاسنى: برگ خشك كاسنى  ١  واحد، آب مقطر جوش  ٨  واحد.

برگها را نيم‌كوب كرده و مدت  ١٢  ساعت در  ۶  واحد از آب دم‌كرده و با فشار صاف كنند و تفاله باقيمانده را در باقيماندۀ آب‌جوش دم‌كرده صاف نمايند.

دو صاف را مخلوط كرده و در حمام ماريه به غلظت عصارۀ نرم قوام آورند مقدار خوراك

براى تقويت معده  ١٠ - ١  گرم است. در مورد تبهاى نوبه‌اى كه چندين بار قطع شده و دوباره برمى‌گردد، بخصوص در فصل بهار،

رژيم بسيار مؤثرى از شيرۀ برگ كاسنى و شيرۀ برگ شاهتره به ترتيب زير عمل شود:

شيرۀ برگ تازۀ كاسنى  ١۵٠  گرم، شيرۀ برگ تازه شاهتره  ١۵٠  گرم و با  ١۵٠  گرم سكنجبين عسل مخلوط كرده

در فصل بهار هر روز ناشتا از  ٢٠  روز تا يك ماه بتدريج بخورند اثر بسيار مفيدى دارد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 195-194

[pejuhesh237]

هر دو قسم در اول سرد و تر

و با اجزاء حارهء لطيفه كه از شستن رفع گردد

و از جهة لطافت مفرط به حسب اختلاف هوا و زمان و مكان تغير طعم و رنگ و طبع او می شود

تخم كاسنى : در دويم خشك و مايل به حرارة

و با اجزاى بارده

و بيخ كاسنى: در اول گرم و در دويم خشكکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص262-263

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و آنچه در تابستان بسيار گرم و يا بلدان حاره و در موسم گرما به هم مى‏رسد مايل به گرمى است

و خشك آن مايل به خشكى و با قوّت قابضه به اعتدال از غير شديد

و نوع صغير آن را رطوبت و لطافت كمتر از كبير و بستانى ابرد و ارطب از برى.

و تخم آن و با قوّت محركه مواد ساكنه و صاحب شفاء الاسقام معتدل در حرارت و برودت و يابس در دويّم دانسته.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 790-791

[pejuhesh237]

اگرچه می‌توان مزایای فراوانی برای کاسنی برشمرد، اما در صورت بارداری مصرف بیش از حد آن غیرمجاز است،

زیرا ممکن است موجب خون‌ریزی گردد و احتمال سقط جنین غیرعمدی را افزایش دهد.

اگرچه تحقیقات در این زمینه کافی نیست اما همان تحقیقات نشان می‌دهد که در دوران شیردهی نیز مصرف بیش از حد آن ممنوع می‌باشد

زیرا کاسنی از طریق شیر مادر به کودک منتقل می‌شود. سایت ویکی پدیا

[pejuhesh237]

و او مفتح سدد و مقوى جگر و مسكن حرارة و خون و تشنگى و صفرا

و التهاب معده و موافق جگر حار و بارد

و رافع سدهء آن و منقى مجارى بول و گرده

و آب برگ او با آب رازيانه بهترين ادويهء يرقان سددي است چون آب آن را بجوشانند

و كف گرفته با سكنجبين بنوشند جهة تبهاى كهنه و تقوية معده و رفع تعفن رطوباة

و با گلقند جهة تب ربع نافع

و چون با قدرى رازيانه و كشوث بجوشانند ثقيح و اسهال او زياده می شود

و طلاى آب او جهة اورام حاره و درد چشم

و با سرب سائيده و روغن گل سرخ جهة سرطان متقرح بيعديل

و غرغرهء او با آب خيار شنبر جهة ابتداى ورم حلق و خناق

و ضماد كوبيدهء برگ او جهة رمد حار مجرب خصوصاً با روغن بنفشه و آرد جو

و با آرد جو و سركه جهة مفاصل و نقرس حار و اورام حاره بيعديل

و قدر شربت از آب او تا نيم رطل است

و مضر صاحب سرفه و مصلحش شكر است

و تخم كاسنى :


جهة تبهاى صفراوى و سددى و يرقان و خفقان و صداع و امراض جگر

و با مطبوخ صندل و رازيانه جهة رفع سموم و ضعف گرده و سپرز و قطع نفث الدم

و تحريك اشتها مؤثر و به غير از ترطيب در ساير افعال نايب مناب برگ كاسنى است

و قدر شربتش از دو درهم تا پنج درهم است و او مقيى و كريه الطعم و مصلحش سكنجبين

و ادويهء خوشبو موافق آن

و بيخ كاسنى:

و به غايت مفتح و ملطف اخلاط و منقى مجارى غذا و مدر بول

و جهة تبهاى مركبه و مزمنه و تصفيه خون

و رفع ورم احشا و درد مفاصل و استسقا و نضج و تحليل مواد نافع

و قدر شربت از سائيده ء او يك درهم تا چهار درهم

و در مطبوخ از پنج درهم تا پانزده درهم و عرق كاسنى نسبت به آب او بسيار ضعيفتر است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص262-263


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

طلاى آب برگ آن به تنهايى و يا با سركه و صندل جهت صداع حار و صفراوى

و با صندل سرخ و سركه و گلاب جهت شرى و با طلا كه نوعى از خمر است جهت اورام حاره و درد

و مضمضه به طبيخ بيخ آن با سركه و به تنهايى نيز و تخم آن نيز جهت وجع ضرس

و به دستور با آب برگ گشنيز تازه

ضماد برگ آن با آرد جو جهت خفقان و تقويت قلب حار و تحليل ورم جاسيه و هر چند تلخ‏تر باشد در رفع سدد و امراض كبد بهتر است

و آشاميدن آن با خبّه سنگ شو نموده با سكنجبين ساده جهت قى صفراوى

و هيجان صفرا و شرى و هيجان دم صفراوى و جدرى و حصبه و هيضه صفراوى

و خوردن برگ آن با سركه مسكن صفرا و جهت حبس اسهال صفراوى و برى آن موافق‏تر از براى معده و بستانى آن از براى كبد.

آشاميدن آب مروق آن با سكنجبين جهت حميات عتيقه و جهت حميات ربع و حميات بارده

و آشاميدن مطبوخ برگ تازه و گل و تخم و بيخ آن به تمامى به تنهايى و يا با تخم كشوث به اضافه سكنجبين بزورى

و يا ساده و با شراب كشوث و يا بزور هر يك به حسب احتياج جهت حميات مركبه كهنه وباييه و استسقا و سپرز و رفع تهبج اطراف مجرب.

ضماد برگ آن و همچنين طلاى آب آن و آشاميدن آب آن نيز با زيت و بادزهر ادويه كشنده

و ضماد برگ و بيخ آن با هم جهت لسع عقرب و هوام و زنبور و سام ابرص و همچنين با سويق جو بيعديل.

ضماد آن با آرد جو و سركه جهت تبريد عضوى كه اراده تبريد آن باشد عجيب الاثر.

مضر صاحب سرفه كه از سبب ورم محدب كبد نباشد و محرك آن و الا چندان مضر نيست بلكه در بعضى مواد نافع،

مصلح‏ آن شربت بنفشه و امثال آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 791

[pejuhesh237]

و او مفتح سدد و مقوى جگر و مسكن حرارة و خون و تشنگى و صفرا

كاسنى مسكن حدت حرارت خون و صفرا و تشنگى است

و التهاب معده و موافق جگر حار و بارد

و رافع سدهء آن و منقى مجارى بول و گرده

و آب برگ او با آب رازيانه بهترين ادويهء يرقان سددي است چون آب آن را بجوشانند

و كف گرفته با سكنجبين بنوشند جهة تبهاى كهنه و تقوية معده و رفع تعفن رطوباة

و با گلقند جهة تب ربع نافع

و چون با قدرى رازيانه و كشوث بجوشانند ثقيح و اسهال او زياده می شود


و آشاميدن دم‌كردۀ برگ تازه و گل و تخم و ريشه آن بتنهايى و يا با تخم آفتيمون  ١ (كشوت) يا سكنجبين براى تبهاى كهنه و استسقا و طحال مفيد است

و طلاى آب او جهة اورام حاره و درد چشم



و با سرب سائيده و روغن گل سرخ جهة سرطان متقرح بيعديل

و غرغرهء او با آب خيار شنبر جهة ابتداى ورم حلق و خناق

و ضماد كوبيدهء برگ او جهة رمد حار مجرب خصوصاً با روغن بنفشه و آرد جو

.. و ضماد كوبيدۀ آن براى ورم ملتحمه و درد چشم مفيد است

و با آرد جو و سركه جهة مفاصل و نقرس حار و اورام حاره بيعديل

و ضماد آن با آرد جو و سركه براى دردهاى مفاصل گرم و نقرس گرم و ورمهاى گرم مفيد است.

و قدر شربت از آب او تا نيم رطل است

و مضر صاحب سرفه و مصلحش شكر است .

و تخم كاسنى :


جهة تبهاى صفراوى و سددى و يرقان و خفقان و صداع و امراض جگر

و با مطبوخ صندل و رازيانه جهة رفع سموم و ضعف گرده و سپرز و قطع نفث الدم

و تحريك اشتها مؤثر و به غير از ترطيب در ساير افعال نايب مناب برگ كاسنى است

و قدر شربتش از دو درهم تا پنج درهم است و او مقيى و كريه الطعم و مصلحش سكنجبين

و ادويهء خوشبو موافق آن

و بيخ كاسنى:

و به غايت مفتح و ملطف اخلاط و منقى مجارى غذا و مدر بول

و جهة تبهاى مركبه و مزمنه و تصفيه خون

و رفع ورم احشا و درد مفاصل و استسقا و نضج و تحليل مواد نافع

و قدر شربت از سائيده ء او يك درهم تا چهار درهم

و در مطبوخ از پنج درهم تا پانزده درهم و عرق كاسنى نسبت به آب او بسيار ضعيفتر است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص262-263



طلاى آب برگ آن به تنهايى و يا با سركه و صندل جهت صداع حار و صفراوى

و با صندل سرخ و سركه و گلاب جهت شرى و با طلا كه نوعى از خمر است جهت اورام حاره و درد


ماليدن آب برگ آن تنها و يا با سركه براى سردردهاى گرم و صفراوى نافع است و اگر آب برگ آن با صندل سرخ و سركه و گلاب ماليده شود

براى مخملك خوب است و اگر آب برگ آن با سركه و يا دوشاب (آب انگور كه ثلثان شده باشد) ماليده شود براى ورمهاى گرم چشم و درد چشم نافع است.


و مضمضه به طبيخ بيخ آن با سركه و به تنهايى نيز و تخم آن نيز جهت وجع ضرس

و به دستور با آب برگ گشنيز تازه

ضماد برگ آن با آرد جو جهت خفقان و تقويت قلب حار و تحليل ورم جاسيه و هر چند تلخ‏تر باشد در رفع سدد و امراض كبد بهتر است

ضماد آب برگ آن با آرد جو براى خفقان و تقويت قلب و تحليل ورم

و آشاميدن آب برگ آن براى بازكردن گرفتگى‌هاى كبد و طحال و يرقان و استسقاى گرم و تقويت كبد و تسكين حرارت خون

و التهاب معده و پاك كردن مجارى ادرار و كليه و هرچه بيشتر تلخ باشد در رفع ناراحتى‌هاى كبد مؤثرتر است


و آشاميدن آن با خبّه سنگ شو نموده با سكنجبين ساده جهت قى صفراوى

و هيجان صفرا و شرى و هيجان دم صفراوى و جدرى و حصبه و هيضه صفراوى

و خوردن برگ آن با سركه مسكن صفرا و جهت حبس اسهال صفراوى و برى آن موافق‏تر از براى معده و بستانى آن از براى كبد.


خوردن برگ آن با سركه مسكن صفرا و براى بند آوردن اسهالهاى صفراوى

آشاميدن آب مروق آن با سكنجبين جهت حميات عتيقه و جهت حميات ربع و حميات بارده

و آشاميدن مطبوخ برگ تازه و گل و تخم و بيخ آن به تمامى به تنهايى و يا با تخم كشوث به اضافه سكنجبين بزورى

و يا ساده و با شراب كشوث و يا بزور هر يك به حسب احتياج جهت حميات مركبه كهنه وباييه و استسقا و سپرز و رفع تهبج اطراف مجرب.

ضماد برگ آن و همچنين طلاى آب آن و آشاميدن آب آن نيز با زيت و بادزهر ادويه كشنده

و ضماد برگ و بيخ آن با هم جهت لسع عقرب و هوام و زنبور و سام ابرص و همچنين با سويق جو بيعديل.

ضماد آن با آرد جو و سركه جهت تبريد عضوى كه اراده تبريد آن باشد عجيب الاثر.

مضر صاحب سرفه كه از سبب ورم محدب كبد نباشد و محرك آن و الا چندان مضر نيست بلكه در بعضى مواد نافع،

مصلح‏ آن شربت بنفشه و امثال آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 791

[pejuhesh237]

.یک محقق و درمانگر طب سنتی در گفتگو با ایمنا:

کاسنی؛ تقویت‌کننده‌ای برای کلیه است

نوع وحشی این گیاه قابض طبع و مقوی معده است.

خبرگزاری ایمنا: کاسنی از جمله گیاهان دارویی مفید است که می‌تواند برای کلیه تقویت‌کننده بسیار موثری باشد

و نوع وحشی آن قابض طبع و مقوی معده است.

عضو هیات جامع طب ایرانی اسلامی در گفت‌گو با ایمنا کاسنی را بسیار مفید،

پاکسازی‌کننده بدن و به ویژه تقویت‌کننده کلیه عنوان نمود و گفت: این گیاه مشهور از حیث نیروی قبض متعادل است

و در بازکنندگی و مسکن شدت صفرا و خون و تشنگی، معالجه سردردهای گرم صفراوی،

تورم‌های گرم و درد چشم، تورم‌های حلق و گلو و تنگی‌نفس به کار می‌رود.

محمد موسوی همچنین کاسنی را موثر در تقویت قلب و مخصوصاً باز کردن گرفتگی‌های مجاری کبد،

طحال و کلیه و نیز گرفتگی احشاء و عروق و تقویت کلیه و خرد کردن سنگهای آن دانست

و افزود: نوع وحشی این گیاه قابض طبع و مقوی معده، قاطع خونریزی لثه و مدر شدید ادرار، حیض و شیر است.

وی تصریح کرد: از بین برنده ورم‌هایی که از گرمی در نقاط مختلف بدن تولید می‌شود یکی دیگر از خواص گیاه دارویی کاسنی است.