چوب چينى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

چوب چينى:به ضم جيم فارسى و سكون واو و باى موحده و كسر جيم فارسى و سكون ياى مثناة تحتانيه

و كسر نون و يا و آن را خشب الصينى و بيخ چينى نيز نامند و از ادويه جديده است


فارسی:

عربی:

یونانی:

انگلیسی:

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بيخيست معروف و گياه او بى گل و ثمر

و برگش شبيه به برگ زنبق و ساقش شبيه به ساق نى

و بهترين آن قطعهاى بزرگ املس سرخ نيم رنگ شاخ جهانيدهء بی کرم و بي گره است

و بسيار صلب و اندرون سياه و ثقيل الوزن به حد افراط كه صمغى نامند خوب نيست و كرم زدهء او ضعيف القوة است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص76


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بيخى است سرخ و گلابى رنگ و اندك شيرين خصوصاً تر و تازه آن و به قدر شبرى و كوتاه‏تر و بلندتر از آن نيز

و قوى به سطبرى يك قبضه و بعضى باريك‏تر از آن و بعضى كم گره و بعضى پر گره و بعضى راست

و بعضى كج و بعضى متشعب و بعضى املس و بعضى خشن و بعضى سنگين

و بعضى سبك و بعضى صلب و بعضى رخو و بعضى سفيد و آنچه سفيد و سبك و رخو باشد خام‏ است

و آنچه سياه براق صلب پر ريشه به هيأتى كه گويا در اندرون آن صمغ جا كرده كه مصمغ نامند

و همچنين پر گره كج پر ريشه و متشعب و متشقق آن همه زبون و غير مستعمل به جهاتى كه در قرابادين كبير ذكر يافت

و نبات آن از قبيل نجم و بياره فى الجمله مفروش بر روى زمين و شاخ آن باريك و صلب

و غير مجوف فى الجمله شبيه به شاخ‏هاى نورسته بانس كه در هند و بنگاله مى‏شود الا آنكه برگ آن باريك

و بلند اندك شبيه به برگ ساذج هندى و از آن كوچك‏تر.


و از چين گياه بيخ تازه آن را در ميان خاك سرخ رنگى اندك لزج و آميخته به ريگهاى بسيار كوچك مى‏آورند

چنانچه در سنه يك هزار و يك صد و هشتاد و هشت هجرى در كلكته آورده بودند

محرر كتاب در مرشدآباد قدرى بدست آورده خاكى شبيه بدان به هم رسانيده در باغچه كاشت سبز گشت

بياره آن شبيه به آنچه ذكر يافت بود و طول آن به مقدار سه چهار ذرع و برگ‏هاى آن كوچك اندك طولانى

و دور دور در هر ساقى سه چهار پنج برگ زياده نبود و از بيخ آن بيخهاى ديگر پيوسته بدان به هم رسيده

و بعد از يك سال برآورده شد در خوبى مانند چوب چينى نبود و ليكن شيرين طعم و چون باز كاشته شد

به سبب اختلاف آب و هوا و يا قصور تربت سبز نگرديد و پوسيده شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 298-299

[pejuhesh237]

. منبت آن اكثر كوهستان بلاد چين و كنار آبها و چشمه‏ها و در كوهستان سلهت كه در شمال و مشرق بنگاله واقع است نيز مى‏شود

و ليكن بسيار ضعيف و كم قوّت و پر ريشه و پر گره و سبك وزن رخو .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 298-299

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

مركّب القوى و مايل به حرارت و یبوست او زياده بر حرارت و به غايت مجفف رطوبات غريبه کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص76



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

حكيم مير عماد الدين محمود شيرازى گرم و تر در مرتبه اول دانسته با يقين در حرارت و تأمل در رطوبت آن

و حكيم ميرزا قاضى يزدى و حكيم مير محمد هاشم طهرانى سرد در اول و خشك در دويّم دانسته‏اند حرارت

و حكيم محمد اكبر معروف به حكيم ارزانى در قرابادين خود موسوم به قادرى نيز مركب القوى نوشته

و ليكن همه قايل‏اند به رطوبت فضليه آن و نواب معتمد الملوك سيد حكيم علوى خان قدس سره نيز مركب القوى

و اجزاى تركيبى آن را مايل به حرارت و يبوست با رطوبت فضليه غريبه بسيار فرموده‏اند

و ادله هر يك به تفصيل در قرابادين كبير ذكر يافت و اين اقرب به صواب است

محرر گويد اصل آنست كه تر و تازه آن حار رطب است با يبس بسيار كمى و هر چند كهنه مى‏گردد بر يبس آن مى‏افزايد

و از رطوبت آن مى‏كاهد و تأثير حرارت يابس آن نيز غالب مى‏باشد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 299

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و ملطّف و مفتّح و محلّل و مدرّ بول و عرق و با رطوبت فضليه و مقوى باه و منقّى خون و روح از كثافات

و با قوهء قابضه و مقوى حرارت غريزى و سريع النفوذ در عمق بدن و مقوى اعضاى رئيسه و اعضاى تناسل و معده

و جهة علة آتشك و قروح خبيثه بيعديل و در رفع امراض مزمنه و آكله و علل سوداوى مثل جرب

و حكّه و تب ربع و نواصير و درد مفاصل و جذام و داء الفيل و ساير اوجاع بارده و جراحات مزمنه

و اورام صلبه و داء الثعلب و داء الحية و سرطان و بهق و برص سياه و ماليخوليا كه از احتراق بلغم باشد

و جهة قطع عادت افيون بى نظير و رافع مواد نزلى و زكام و منوّم و مبخر

و نيكو كنندهء رنگ رخسار و مسمّن اكثر ابدان و در توالد و تناسل قوى الاثر و در بروز فرمودن حصبه

و رفع سمّيت خلط و اختلاط ذهن مكرر حقير تجربه نموده است

و علاج مايوسين باه شده و مستعمل در اكثر مواد آب طبيخ اوست

و جرم او مسدّد و قوى التجفيف است مگر تازهء او كه خشك نشده باشد

و نخوردن نمك در ايام خوردن او كليتهً نيست چه ترك عادة او و اعتياد به ادويه حاره مظنه ضرر است

در اكثر امزجه و همچنين اجتناب محرورين از ربوب حامضه و اشربهء كم ترشى لزوم ندارد

و به تجربهء حقير مكرر رسيده است كه جمعى به جهة علتى چندى از آب متضرر مي شدند

و به جاى آب طبيخ و نقيع چوب چينى مدتها آشاميده از حموضات قليله اجتناب ننموده اند و بسيار منتفع گرديدند

و اقسام استعمال او و اخذ عرق و نقوع و غير آن در دستورات تحرير يافته

و مرباى او در جميع افعال ضعيفتر از طبيخ اوست مگر در تقويه معده و دماغ.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص76

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و طرق استعمال آن به عنوان مطبوخ به طريق تعريق در ظرف سربسته و يا به طور قهوه

و يا نقوع و يا سفوف و يا شربت و يا حلوا و يا حريره و يا مربا و يا دهن و يا مرهم و يا معجون و يا غير اينها به تنهايى

و يا با ادويه معينه و مناسبه و مختصه به هر علت و مرض

و بالجمله اكثر امراض مزمنه سوداويه و دمويه محترقه را مفيد و مجرب است

و در امراض بلغميه خصوصاً تازه چندان نفعى ندارد و در تصفيه خون و ساير اخلاط

و تفرقه هر يك از هم بهتر از آن چيزى نيست چنانچه شخصى را بنا بر بعضى جهات چوب چينى به طريق مطبوخ با شرايط خورانيده شد

و در آخر آن غلبه خون و سودا و بلغم نيز معلوم گرديد و خارش در دست و پاها و اكثر اعضا و دانه‏هاى كوچك

و انضجار طبع و خفگى قلب او را اولًا فصد اكحل نموده شد پس به فاصله دو سه يوم فصد صافن

و در اين دو فصد تميز و جدايى خون از سودا بين و ظاهر بود كه در حين اخراج خون چون رگ را وسيع گشوده شده بود

شعبه بسيار سياه با رنگى مانند مركب و شعبه قوى‏تر از آن سرخ غليظ مايل به تيرگى هر دو پيوسته به هم برمى‏آمدند

و آنچه سياه بود در ته لگن آب مانند جگر سياه قطعه قطعه منجمد گشت و خون مخلوط به آب و بلغم مانند تارهاى طحلب معلق

و مضر محرورين و اطفال و جوانان و بلدان و فصول حاره در هنگام استعمال آن

و بعد از آن تا چند مدت خوردن ترشى و نمك و آب سرد و ميوهاى تر و اشياى منفخه مانند بقول و حبوب

و اعراض نفسانى و بدنى و جماع و غسل نمودن و آب سرد نوشيدن و هواى سرد به بدن رسيدن همه بسيار مضر

و چون مقدار از شربت آن به حسب امزجه و امراض و اوقات و غيرها مختلف‏ مى‏باشد و فى الحقيقت مقدار معينى ندارد

و همچنين طرق استعمال آن لهذا اينجا ذكر ننموده.

[color=#FF00FF]بدل آن: صاصفراس و در بعضى مواد شجرة النبى كه به فرنگى پلاسنطور نامند و در بعضى مواد عشبه مغربيه است

و چون دو سه برگ آن را با گوشت طبخ دهند گوشت را زود مهرّا و لذيذ گرداند مانند گوشت آهو و گوزن[/color].کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 299-300
.

[pejuhesh237]

و ملطّف و مفتّح و محلّل و مدرّ بول و عرق و با رطوبت فضليه و مقوى باه و منقّى خون و روح از كثافات

و با قوهء قابضه و مقوى حرارت غريزى و سريع النفوذ در عمق بدن و مقوى اعضاى رئيسه و اعضاى تناسل و معده

و جهة علة آتشك و قروح خبيثه بيعديل و در رفع امراض مزمنه و آكله و علل سوداوى مثل جرب

و حكّه و تب ربع و نواصير و درد مفاصل و جذام و داء الفيل و ساير اوجاع بارده و جراحات مزمنه

و اورام صلبه و داء الثعلب و داء الحية و سرطان و بهق و برص سياه و ماليخوليا كه از احتراق بلغم باشد

و جهة قطع عادت افيون بى نظير و رافع مواد نزلى و زكام و منوّم و مبخر

و نيكو كنندهء رنگ رخسار و مسمّن اكثر ابدان و در توالد و تناسل قوى الاثر و در بروز فرمودن حصبه

و رفع سمّيت خلط و اختلاط ذهن مكرر حقير تجربه نموده است

و علاج مايوسين باه شده و مستعمل در اكثر مواد آب طبيخ اوست

و جرم او مسدّد و قوى التجفيف است مگر تازهء او كه خشك نشده باشد

و نخوردن نمك در ايام خوردن او كليتهً نيست چه ترك عادة او و اعتياد به ادويه حاره مظنه ضرر است

در اكثر امزجه و همچنين اجتناب محرورين از ربوب حامضه و اشربهء كم ترشى لزوم ندارد

و به تجربهء حقير مكرر رسيده است كه جمعى به جهة علتى چندى از آب متضرر مي شدند

و به جاى آب طبيخ و نقيع چوب چينى مدتها آشاميده از حموضات قليله اجتناب ننموده اند و بسيار منتفع گرديدند

و اقسام استعمال او و اخذ عرق و نقوع و غير آن در دستورات تحرير يافته

و مرباى او در جميع افعال ضعيفتر از طبيخ اوست مگر در تقويه معده و دماغ.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص76

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و طرق استعمال آن به عنوان مطبوخ به طريق تعريق در ظرف سربسته و يا به طور قهوه

و يا نقوع و يا سفوف و يا شربت و يا حلوا و يا حريره و يا مربا و يا دهن و يا مرهم و يا معجون و يا غير اينها به تنهايى

و يا با ادويه معينه و مناسبه و مختصه به هر علت و مرض

و بالجمله اكثر امراض مزمنه سوداويه و دمويه محترقه را مفيد و مجرب است

و در امراض بلغميه خصوصاً تازه چندان نفعى ندارد و در تصفيه خون و ساير اخلاط

و تفرقه هر يك از هم بهتر از آن چيزى نيست چنانچه شخصى را بنا بر بعضى جهات چوب چينى به طريق مطبوخ با شرايط خورانيده شد

و در آخر آن غلبه خون و سودا و بلغم نيز معلوم گرديد و خارش در دست و پاها و اكثر اعضا و دانه‏هاى كوچك

و انضجار طبع و خفگى قلب او را اولًا فصد اكحل نموده شد پس به فاصله دو سه يوم فصد صافن

و در اين دو فصد تميز و جدايى خون از سودا بين و ظاهر بود كه در حين اخراج خون چون رگ را وسيع گشوده شده بود

شعبه بسيار سياه با رنگى مانند مركب و شعبه قوى‏تر از آن سرخ غليظ مايل به تيرگى هر دو پيوسته به هم برمى‏آمدند

و آنچه سياه بود در ته لگن آب مانند جگر سياه قطعه قطعه منجمد گشت و خون مخلوط به آب و بلغم مانند تارهاى طحلب معلق

و مضر محرورين و اطفال و جوانان و بلدان و فصول حاره در هنگام استعمال آن

و بعد از آن تا چند مدت خوردن ترشى و نمك و آب سرد و ميوهاى تر و اشياى منفخه مانند بقول و حبوب

و اعراض نفسانى و بدنى و جماع و غسل نمودن و آب سرد نوشيدن و هواى سرد به بدن رسيدن همه بسيار مضر

و چون مقدار از شربت آن به حسب امزجه و امراض و اوقات و غيرها مختلف‏ مى‏باشد و فى الحقيقت مقدار معينى ندارد

و همچنين طرق استعمال آن لهذا اينجا ذكر ننموده.

بدل آن: صاصفراس و در بعضى مواد شجرة النبى كه به فرنگى پلاسنطور نامند و در بعضى مواد عشبه مغربيه است

و چون دو سه برگ آن را با گوشت طبخ دهند گوشت را زود مهرّا و لذيذ گرداند مانند گوشت آهو و گوزن.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 299-300
.

[pejuhesh237]

.