كمثرى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

درختى است از خانوادۀ Rosaceae از جنس Pyrus ،

نام علمى آن به‌طور كلى Pirus communis L. يا Pyrus communis مى‌باشد.

هندى :ناشپاتى

فارسی: امرود و انبرود

عربی:كمثرى

یونانی:لوفيون و آفنوس و انقوس نيز و به رومى ابيدى

انگلیسی:ميوۀ آن را Pear و درخت آن را Pear tree و Common pear tree

فرانسه:Poire و درخت آن را Poirier

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بستانى و برى می باشد

و بستانى او ترش و شيرين و اقسام است

و بهترين او امرود چينى و نطنزيست

و چينى ممدوح شيخ الرئيس است

و بهترين اقسام امرود ترش لطيف آبدار رسيدهء اوست .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص223

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ثمر درختى است از سيب بزرگتر و برگ آن شبيه به برگ شفتالو و از آن عريض‏تر و بزرگتر

و گل آن مانند گل آن و ثمر آن اصناف مى‏باشد از برّى و جبلى و بستانى

و هر يك شيرين و ترش و شيرين ميخوش و عفص و قابض و غيرها و مطلقاً در بلاد سردسير بهتر از گرمسير مى‏شود

و هر چند بلد سردتر باشد بهتر و لطيف‏تر مى‏گردد

و بستانى اقسام مى‏باشد از شاه امرود كه خراسانى نامند و چينى كه معروف به سكرى است و نظرى و سنجستانى

و غيرها و هر يك از اينها در هر بلدى و شهرى و جايى كه مى‏ شود به نامى مخصوص

و نيز هر يك در بعضى بلاد و اراضى بهتر از بلاد و اراضى ديگر مى ‏شود خصوص در بلاد سردسير چنانچه ذكر يافت

و در بلاد چين خوب مى‏شود و قسم بزرگ مدور شيرين شاداب خوش طعم و رايحه آن را كه گويا شربت قند منجمد با كمال لطافت و لذت است

و پوست آن نرم و نازك و سبز مايل به زردى شاه امرود نامند

و ممدوح شيخ الرييس است و اين در بلاد دامغان و بلخ خوب مى‏شود

و آنچه پوست آن ضخيم و سر آن برآمده فى الجمله صراحى شكل و در ساير اوصاف قريب بدان است آن را حسينى نامند

و اين در آذربايجان و همدان خوب مى‏شود و چون پوست آن ضخيم است بايد كه مقشر نموده بخورند

و قسم متوسط را كه در مقدار از آن كوچكتر و اندك طولانى و در اوصاف مذكوره و لطافت از آن هر دو كمتر نظرى نامند

و اين در اكثر بلاد به هم مى‏رسد و به شيرازى عباسى نامند جهت آنكه به حكم شاه عباس موسوى صفوى رحمه الله

نهال آن را از همدان به اصفهان و بلاد ديگر بردند وفور يافت و قسم صغير از همه اقسام طولانى‏تر

و صراحى شكل و خوشبو كه در اول فصل پيش از همه اقسام به هم مى‏رسد

و در جرم آن اندك رمليت است و پوست آن اندك زرد رنگ و سرخ و در بغداد رخون و به شيرازى گلابى نامند

و اين قسم جهت اطفال و مرضى بهتر از اقسام ديگر جهت آنكه حلاوت آن به حد اعتدال است

و آنچه بدين اوصاف نباشد به مراتب از قلت و كثرت زبون و تخم همه اقسام شبيه به سيب و به امّا لعاب ندارد.

كمثرى حامض‏

كه كمثرى چينى نامند بهترين آن رسيده شاداب لطيف آنست.


كمثرى برّى‏

درخت آن كوتاه‏تر و ثمر آن كوچكتر و بى‏آب و با عفوصت و رمليت.


كمثرى جبلى‏

و نيز نوعى از جبلى كه در كوه‏كيلويه مى‏شود و مخصوص بدانجا است

ثمر آن كوچكتر و زمخت و با خشونت و صلب و بعد از پختن اندك شيرين و با رمليت بسيار

و در جوف آن تخم بسيار و ثمر آن را گرفته در خاك دفن مى‏كنند و بعد از آنكه لحم آن مضمحل شد برآورده شسته تخم آن را جدا مى‏كنند

و آن را بريان نموده مقشر كرده مى‏خورند و داخل لبوب و مركبات ديگر نيز مى‏كنند و آن را به فارسى انجلك نامند و دانج ابروج همين است

و در حرف دال ذكر يافت و از كوهستان رنگپور نيز ثمرى شبيه به امرود جبلى مى‏آورند به مقدار ليموى كاغذى و مدور و آن را بيوت بيو مى‏نامند ..کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص-681 -680


گلابى درختى است كه در مناطق سردسير كوهستانى لطيف و شاداب مى‌شود

ولى در مناطق مختلف ايران از مرطوب و نيمه‌مرطوب تا استپى خشك و نيمه‌خشك كاشته مى‌شود.

ميوۀ انواع پرورشى آن درشت، مخروطى‌شكل، گوشت‌دار شيرين يا شيرين و ترش و آبدار است

و در داخل ميوه دانه‌هاى آن قرار دارد كه شبيه دانه‌هاى به و سيب است، ولى هيچ‌گونه لعاب ندارد.

ريشۀ درخت گلابى عمودى است و به‌طور مخروطى و ضخيم در زمين فرومى‌رود.

تكثير گلابى عملا از طريق پيوند انجام مى‌گيرد. پيوند گلابى ممكن است روى پايۀ مادرى كه از بذر آن به دست مى‌آيد، انجام گيرد.

در خاكهاى عميق از نهال مادرى به عنوان پايه براى پيوند گلابى استفاده مى‌شود.

درختان گلابى كه از پيوند گلابى رقم مورد نظر روى پايۀ مادرى گلابى حاصله از بذر به دست آمده باشند

خيلى دير به ميوه مى‌نشينند و مثلا از حدود سال دوازدهم ميوه دادن را آغاز مى‌نمايند

در صورتى كه گلابى‌هايى كه از پيوند گلابى مورد نظر روى پايۀ به حاصل شده باشند از سال  ۵ - ۴  شروع به ميوه دادن مى‌نمايند.

در زمينها و خاكهاى خشك معمولا از سرخ وليك Aubepine به عنوان پايه براى پيوند گلابى استفاده مى‌شود.

نوع پيوند شكمى است كه معمولا در مردادماه روى نهالهاى جوان در ارتفاع  ١٠ - ٨  سانتى‌متر از يقۀ گياه انجام مى‌شود.

براى پيوند گلابى از پيوند شكافى و پيوند تاجى نيز استفاده مى‌شود،

بخصوص در مواردى كه قطر پايه از ضخامت انگشت تجاوز كرده باشد.

گونه‌هاى مختلف گلابى در ايران

 ١ . Pyrus amygdaliformis Vill. درختچه يا درخت كوچكى است كه ارتفاع آن تا  ۶  متر مى‌رسد،

شاخه‌هاى آن خاردار و شاخه‌هاى جوان آن كركدار سفيد مخملى است و پس از مسن شدن صاف مى‌شود.

برگها بيضى با كنارۀ صاف يا دندانه‌هاى قوسى نامحسوس كه با كركهاى بلند ابريشمين پوشيده شده.

ابعاد برگ حدود  ۵ / ۵ * ٢  سانتى‌متر، دمبرگ آن كوتاه و گاهى نيز بدون دمبرگ است.

گلها، چندتايى به رنگ سفيد خاكسترى نمدى، ميوۀ آن تقريبا گرد به رنگ زرد و قهوه‌اى، قبطر آن  ٣ - ٢  سانتى‌متر است.

٢ . گلابى گونۀ Pyrus Boissieriana Buhse. به فارسى در مناطق مختلف با نامهاى محلى مختلفى شناخته مى‌شود.

در ارسباران «آرموت» ، در طوالش «خرس آرموت» ، در شفارود «آمبرو» ، در ارتفاعات منجيل و هرزويل «همرو» ،

در كلارستاق و كجور «امرود» ، در رامسر و شهسوار «گال‌اربو» ، در نور «سوتى» و سرانجام در مازندران «تلكا و تلكو» مى‌باشد.

درختى است به ارتفاع  ۵  متر داراى شاخه‌هاى خارمانند.

برگ آن تخم‌مرغى با قاعده گرد و يا قلبى روى برگ صاف و براق و پشت برگهاى جوان

و حايۀ آن را تارهاى عنكبوتى پوشيده كه رفته‌رفته صاف مى‌شود.

رنگ آن سبز روشن، طول صفحۀ برگ  ۴ - ٢  سانتى‌متر ولى طول دمبرگ زياد و در برخى موارد دو برابر آن است.

گلهايش سفيد و داخل كاسبرگهاى مثلثى آن پشمين و سرخ است.

ميوۀ آن كوچك گرد و يا كمى گلابى‌شكل است و روى يك پايك به طول  ٣  سانتى‌متر قرار دارد.

قطر ميوه به  ۵ / ١  سانتى‌متر بالغ مى‌شود. رنگ آن سرخ تيره متمايل به سياهى و روى آن خالهاى سفيد ديده مى‌شود.

 ٣ . گلابى گونۀ Pyrus communis L. و مترادف آن P. achras Gaertn. و P. pyraster Bartch.

از طرف گياه‌شناسان نامگذارى شده است، نام آن به فارسى «خج» است.

خج درستى است بزرگ و ارتفاع آن تا  ٢٠  متر مى‌رسد. شاخه‌هاى آن خاردار، برگ آن تخم‌مرغى با قاعده گرد

ولى تمام يا قسمتى از كنارۀ آن داراى دندانۀ اره‌اى يا كمانى است.

پشت و روى برگهاى جوان با كركهاى خزى و عنكبوتى پوشيده شده كه بعدا صاف مى‌شود و فقط كركها در امتداد رگبرگها باقى مى‌ماند.

روى برگ سبز براق و پشت آن روشنتر است و پس از خشك شدن سياه‌رنگ مى‌شود.

طول صفحۀ برگ  ٧ - ٢  سانتى‌متر و عرض آن  ٣ - ۵ / ١  سانتى‌متر، دمبرگ نيز كم‌وبيش خزى است.

گلها سفيد داراى دم گل صاف و خزى به طول  ٣ - ۵ / ٢  سانتى‌متر مى‌باشد.

ميوۀ خج گرد يا گلابى، رنگ آن سبز كمى سرخ و كوچك  ۴ - ٣  سانتى‌متر طول و  ٢ - ۵ / ١  سانتى‌متر قطر آن است.

4. انچوچك Pyrus glabra Boiss. و مترادف آن P. syriaca var glabra Wenzig. مى‌باشد.

در كتب طب سنتى تخم آن را دانج‌ابروج نامند. درختى است كوچك كه ارتفاع آن تا  ۶  متر مى‌رسد.

شاخه‌هاى آن صاف و خاكسترى، برگ آن باريك كشيده و نيزه‌اى است

و رنگ آن سبز زيتونى مات. گلهايش سفيد كوچك و ميوۀ آن قهوه‌اى روشن و كروى‌شكل به قطر  ۵ / ٢ - ۵ / ١  سانتى‌متر،

در داخل ميوه داراى دانه‌هايى درشت است و از دانه‌هاى آن به نام «انچوچك» پوست آن را گرفته و مى‌خورند.

نامهاى محلى آن در بختيارى و فارس «انچوچك» ، در ارسباران «قوش‌آرميد» و يا «قوش‌آرموت» يعنى «گلابى گنجشك» مى‌باشد.

 ۵ . گلابى گونۀ Pyrus hyrcana Fedor. درختى است به ارتفاع  ٢۵  متر با شاخه‌هاى بى‌خار و پوست تنه سياه‌رنگ،

ميوۀ آن كروى و قهوه‌اى به قطر  ٣  سانتى‌متر و داراى پايك كوتاه  .

گلابى گونۀ Pyrus mazanderanica Schonbech-Temesy و مترادف آن P. syriaca Boiss. var abbreviata Bornm. & Gauba مى‌باشد.

درختى است خاردار، شاخه‌هاى جوان آن سرخ‌رنگ و صاف كه رفته‌رفته خاكسترى‌رنگ مى‌شود.

برگهاى آن بيضى با قاعده‌اى گرد و كنارۀ آن داراى دندانۀ قوسى يا اره‌اى است.

روى برگ صاف و پشت آن ابتدا خزى است كه بعدا صاف مى‌شود. ابعاد برگ  ۵ - ٢  سانتى‌متر. طول دمبرگ در حدود نصف طول برگ است.

ميوۀ آن به شكل گلابى، قاعدۀ آن بتدريج باريك شده منتهى به پايك مى‌شود و در حقيقت قاعدۀ ميوه كم‌كم تبديل به پايك مى‌شود.

طول ميوه حدود  ٣  سانتى‌متر است و قطر ميوه در حدود  ۵ / ٢  سانتى‌متر مى‌باشد.

 ٧ . گلابى گونۀ Pyrus oxyprion Woron. . درختچه‌اى است خاردار به ارتفاع  ۵ - ٢  سانتى‌متر با پوست خاكسترى،

ميوۀ آن گرد يا به شكل گلابى و خزى به ابعاد  ٢ * ۵ / ١  سانتى‌متر است. طول پايك ميوه  ۵ - ۴  سانتى‌متر است

 ٨ . گلابى گونۀ Pyrus salicifolia Pall. و مترادف آن P. argyrophylla Diapulis درختى است خاردار به ارتفاع  ١٠  متر،

شاخه‌هاى آن در جوانى كركدار نمدى پرپشت به رنگ خاكسترى سفيد و بعدا صاف و خاكسترى‌رنگ مى‌شود.

برگهاى آن نيزه‌اى باريك دراز با دمبرگى كوتاه، ابعاد آن حدود  ١٠ * ٢  سانتى‌متر مى‌باشد.

كنارۀ برگها بدون دندانه ولى در انشعابات بدون ميوه گاهى داراى دندانۀ درشت مى‌باشد.

پشت و روى برگها را نيز كركهاى ابريشمين نقره‌اى فراگرفته است. ولى كركهاى روى برگ پس از مدتى از بين رفته صاف مى‌شود.

گلهاى آن كوچك و پايك آن از كركهاى نمدى نقره‌اى يا سفيد، زرد يا خاكسترى پوشيده شده است.

ميوۀ آن گلابى‌شكل يا تقريبا گرد به ابعاد  ٢ - ١  سانتى‌متر است، رنگ ميوه‌هاى رسيده زرد طلايى مايل به سبز خالدار و خزى است.


٩ . گلابى گونۀ Pyrus sosnovskii A. Fed. كه نام محلى آن در سردشت «چوويلا» مى‌باشد.

درختى است به ارتفاع  ۵  متر خيلى پربرگ با خارهاى درفشى به طول يك سانتى‌متر.

رنگ ساقه‌هاى چندسالۀ آن خاكسترى مى‌باشد.

برگهايش سبز براق معمولا كوچك بيضى نوك‌تيز به ابعاد  ۵ - ۵ / ٢ * ۵ / ١ - ١  سانتى‌متر است.

ميوۀ آن گرد و به طول  ٢  سانتى‌متر و قطر  ٣  سانتى‌متر (شلجمى است) .


 ١٠ . امرود Pyrus syriaca Boiss. درختى است به ارتفاع  ١٠  متر با انشعابات خاردار، برگها كشيده بيضى، ابعاد آن  ١٠ - ۵ / ٢ * ۵ / ٣ - ۵ / ١ 

سانتى‌متر مى‌باشد.

كنارۀ برگها اره‌اى يا كمانى است. گلهاى آن پايك‌دار و طول پايكها  ۵ - ٢  سانتى‌متر مى‌شود.

گلها كوچك و ميوۀ آن به شكل گلابى يا تقريبا گرد به رنگ قهوه‌اى و ابعاد ميوه  ۵ / ٢ * ٢  سانتى‌متر است

در كردستان از چوب اين درخت در ساختن تخته نرد و صنايع ظريفه استفاده مى‌شود.

نام محلى اين درخت در لرستان «امرود، مرو و مرود» ، در مريوان «هرمى، هرمو و همرو» ، در سردشت «كويلا» و در آذربايجان غربى

«داغ‌آرموت» مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 190-195

[pejuhesh237]

و چينى مخصوص بلاد دامغان

و نطنزى در اكثر بلاد رى و نطنز موجود است

و بهترين امرود و بلاد آذربايجان ملچي است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص223


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

Pyrus amygdaliformis Vill.:اين درختچه در جنوب شرقى اروپا و كشورهاى شرقى مديترانه، تركيه

و ايران به طور وحشى مى‌رويد، در ايران در آذربايجان غربى انتشار دارد.

انچوچك Pyrus glabra Boiss.: انچوچك در ارتفاعات آذربايجان غربى تا سردشت و كردستان و لرستان،

بختيارى تا دامنه‌هاى سى‌سخت، تل خسرو، كوه دنا، دشت ارژن و همچنين در ارسباران انتشار دارد.

در سردشت تا  ١۶٠٠  متر ارتفاع پايين مى‌آيد و در لرستان تا  ٣٠٠٠  متر ارتفاع از سطح دريا بالا مى‌رود.


گلابى گونۀ Pyrus hyrcana Fedor.: اين گونه در گيلان و شمال ايران مى‌رويد.

گلابى گونۀ Pyrus mazanderanica Schonbech-Temesy:اين درخت در درۀ كرج انتشار دارد و در درۀ رزكان در  ١٩٠٠  متر ارتفاع

و درۀ اشترك نزديك گچ‌سر در  ٢۴٠٠  متر ارتفاع ديده مى‌شود.

گلابى گونۀ Pyrus oxyprion Woron.:انتشار اين درختچه در كردستان و سردشت تا ارمنستان ادامه دارد.

گلابى گونۀ Pyrus salicifolia Pall. و مترادف آن P. argyrophylla Diapulis:اين درخت در آذربايجان غربى مى‌رويد

گلابى گونۀ Pyrus sosnovskii A. Fed.:موطن اين درخت را قفقاز نام برده‌اند،

در ايران در سردشت در اطراف قريه ليلانه نزديك شهرستان سردشت ديده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 191-195

[pejuhesh237]

.همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست

[pejuhesh237]

و امرود شيرين: معتدل مايل به حرارة و در دوم تر

و ملين طبع و با قوة قابضه بعد از تلبين

امرود ترش لطيف آبدار رسيدهء: در اول سرد و در دويم خشك و قابض

و رب امرود: قابض طبع .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص223

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


كمثرى برّى‏

طبيعت آن‏: در دويّم سرد و در سيّم خشك.

و اقسام و انواع ديگر در حرارت معتدل و در اول تر بعضى مايل به خشكى کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 680

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و امرود شيرين: حابس بخارات و مفرح و مقوى معده و هاضمه و دل

و رافع تشنگى و خفقان و نزلات و سوزش مثانه

و معدل خون و مرطب دماغ

و جهة رفع سميت فطر مفيد و مولد نفخ و قولنج

و مصلح او زنجبيل مربى و رازيانه است

امرود ترش لطيف آبدار رسيدهء : مقوى جگر و معده و مشهى و مسكن حرارة خون و غليان صفرا

و رافع تشنگى و بعد از اطعام مسهل به عصر و قبل از آن قابض

و مولد خلط صالح و مسدد خون

و مضر مشايخ و مصلحش عسل و جوارشات و كندر است

و نارسيده و زمخت آن غليظ و مورث قولنج است

و دو مثقال تخم امرود را كشندهء كرم معده دانسته‌اند

و شكوفهء او مقوى دل و مفرح و قاطع نزف الدم و اسهال

و ضماد او جهة ورم حار چشم نافع

و برگ او جهة اسهال و التيام جراحات

و چوب و برگ سوختهء او نايب مناب توتيا

و صمغ او محلل و منضج قويست و نوع برى او قليل الحلاوتست

و كوچك و بى آب و با عفوصت و بسيار قابض و مسدود است

و ذرور خشك او جهة رويانيدن گوشت جراحات

و سفوف او جهة اسهال حار و خاكستر چوب او فادزهر فطر و امثال آن

و مضر عصب و مورث قولنج و مصلحش ادويه حاره خوشبو و عسل است

و رب امرود مقوى معده حاره است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص223


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و تخم آن بشع و مغثى و قاتل كرم معده و مخرج آن چون دو مثقال آن را بياشامند

المضار: مضرت به كمال رسيده شاداب لطيف آن كمتر خصوص در محرور المزاجان قوى.

مضر مبرودين و ضعيف المعده و اكثار آن مولد نفخ و قولنج خصوص به كمال نارسيده آن،

مصلح آن زنجبيل مربا و رازيانه و با گوشت نيز و يا امراق طيور برّى لطيف بد نيست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 680

[pejuhesh237]

و امرود شيرين:

حابس بخارات و مفرح و مقوى معده و هاضمه و دل

و رافع تشنگى و خفقان و نزلات و سوزش مثانه

و معدل خون و مرطب دماغ

و جهة رفع سميت فطر مفيد و مولد نفخ و قولنج

و مصلح او زنجبيل مربى و رازيانه است


در فعل و انفعال،شادی بخش ، مقوی و پاک کننده با نیروی قبض آن و در عین حال ملین طبع و تر کننده است

.آبریزش بینی و چشم را قطع نموده و قلب و معده و جهاز هاضمه را تقویت می نماید.

خفقان ، تشنگی و سوزش های مجاری و مثانه را رفع و با نیروی قبض خود بعد از لینت بخشیدن طبع منفخ آن را جمع می کند.

صرف آن بعد از غذا مفید و شکوفه آن مفرح و مقوی قلب و قاطع خونریزی و اسهال است

.برای کسانی که سرد مزاج و ضعف معده هستند مضر است و زیادی مصرف آن موجب نفخ و قولنج مصری می شود

.مصلح آن مربای زنجبیل و رازیانه می باشد

امرود ترش لطيف آبدار رسيدهء :

مقوى جگر و معده و مشهى و مسكن حرارة خون و غليان صفرا

و رافع تشنگى و بعد از اطعام مسهل به عصر و قبل از آن قابض

و مولد خلط صالح و مسدد خون

و مضر مشايخ و مصلحش عسل و جوارشات و كندر است

مقوى معده و كبد است. اشتهاآور، مسكّن غليان خون و حدت صفرا مى‌باشد، تشنگى را رفع مى‌كند و قى و اسهال را بند مى‌آورد.

گلابى ترش براى اشخاص سالخورده و بيماران مبتلا به فلج و سردمزاجان مضر است

و بايد با عسل و زيره و كندر و نظاير آن بخورند و يا آن را به صورت كمپوت و پخته با شكر و عسل بخورند.



و نارسيده و زمخت آن غليظ و مورث قولنج است

و دو مثقال تخم امرود را كشندهء كرم معده دانسته‌اند

تخم گلابى ايجاد آشفتگى مى‌نمايد و ضد كرم است و اگر  ١٠  گرم آن را بخورند كرم را كشته و خارج مى‌سازد

و شكوفهء او مقوى دل و مفرح و قاطع نزف الدم و اسهال

و ضماد او جهة ورم حار چشم نافع

ضماد شكوفۀ گلابى ورم چشم را تحليل مى‌برد.

و برگ او جهة اسهال و التيام جراحات

و برگ آن اسهال را بند مى‌آورد و اگر  ٢٠  گرم از آن را بخورند اسهال را قطع مى‌كند

و چوب و برگ سوختهء او نايب مناب توتيا

و سوختۀ چوب و برگ آن از نظر خواص قايم‌مقام توتيا مى‌باشد.

و صمغ او محلل و منضج قويست

و نوع برى او قليل الحلاوتست

و كوچك و بى آب و با عفوصت و بسيار قابض و مسدود است

و ذرور خشك او جهة رويانيدن گوشت جراحات


و سفوف او جهة اسهال حار و خاكستر چوب او فادزهر فطر و امثال آن

و مضر عصب و مورث قولنج و مصلحش ادويه حاره خوشبو و عسل است

و رب امرود مقوى معده حاره است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص223



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

كمثرى جبلى:

و شراب كمثرى جهت انحلال طبيعت و رفع فساد معده و تقويت آن نافع خصوص كه از كمثرى

نيم‏رس مرتب مى‏نموده باشند كه آب كمثرى نيم‏رس كه هنوز خوب نرسيده و نرم نشده باشد گرفته صاف كرده با شكر

و يا عسل به آتش ملايم به قوام آورند و رب آن قابض و حابس اسهال

صفراوى و قى صفراوى و رافع و دابغ معده و دستور مرتب نمودن آن مانند ربوب ديگر است


و تخم آن بشع و مغثى و قاتل كرم معده و مخرج آن چون دو مثقال آن را بياشامند

المضار: مضرت به كمال رسيده شاداب لطيف آن كمتر خصوص در محرور المزاجان قوى.

مضر مبرودين و ضعيف المعده و اكثار آن مولد نفخ و قولنج خصوص به كمال نارسيده آن،

مصلح آن زنجبيل مربا و رازيانه و با گوشت نيز و يا امراق طيور برّى لطيف بد نيست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 680


اگر گلابى كاملا رسيده و تازه باشد ضرر آن كم است و براى گرم‌مزاجان مفيد و مقوى

ولى در سردمزاجها و اشخاصى كه معدۀ ضعيف دارند اسراف در خوردن آن نفاخ است

خصوصا اگر ميوۀ نارس خورده شود، از اين نظر اشخاص سردمزاج بايد مرباى زنجبيل و رازيانه بخورند.



گرد برگ آن براى خشك كردن و التيام زخم نافع است

گلابى نبايد در مواقعى كه شكم خالى است خورده شود، به علاوه بعد از خوردن گلابى نبايد آب خورد،

خصوصا آب سرد و غذاى غليظ كه احتياج به آب خوردن باشد.
.
گلابى وحشى از لحاظ خواص، قابض است و اگر گرد خشك آن خورده شود اسهال را بند مى‌آورد.

ريختن گرد آن روى جراحتها براى خشك كردن جراحت و التيام آن مفيد است.

انواع دشتى يا كوهى آن از نظر طبيعت شبيه و خواص آنها نيز مشابه وحشى است.

ميوۀ گلابى‌هاى وحشى خيلى كوچك است و سفت و به اصطلاح در گوشت آن ريگهاى گوشتى ريز دارد كه زير دندان احساس مى‌شود.

تعداد تخم آن زياد و از تخم گلابى نوع انچوچك به نام «انچوچك» استفاده مى‌شود.

از دم‌كردۀ برگهاى جوان درخت گلابى  ١٠٠  گرم برگ در هزار گرم آب جوش كه در حدود نيم ساعت دم شود براى معالجۀ بيمارى قند و به

عنوان مدر و براى رفع سنگ در مجارى ادرار استفاده مى‌شود.

در مدارك چينى از جوشاندۀ برگ براى كنترل بيمارى قند استفاده مى‌شود

«دانج ابروج» يا تخم «انچوچك» كه «تخم امرود» نيز گفته‌اند از نظر خواص براى نرم كردن سينه و حنجره و اعصاب متشنج مفيد است.

فربه‌كننده است و در افزايش نيروى جنسى نقش دارد و مدرّ مى‌باشد. اگر آن را بكوبند و در آب شيرۀ آن را بگيرند

خوردن آن قاعده‌آور است. اسراف در خوردن آن براى معده خوب نيست و براى رفع عوارض آن بايد از شيرينى‌ها استفاده كرد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 190-191

[pejuhesh237]

.