شیح

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

فارسی:«درمنه» ، «درمنه تركى» ، «شيح برى» ، «شيح كوهى» ، «شيح بحرى» ، «شيح ارمنى» و «شيح يهود» و «شيح خراسانى»

عربی:حشيشه خراسانيه، شيح

یونانی: ساریقون و اقدينا شجرا و سيتا بحريا

انگلیسی:Worm-seed و Worm wood

فرانسه:Semen-contra

آلمانی:VERMUT AUS JUDAA

ایتالیائی:SEME SANTO

اين گياهان از خانوادۀ Compositae تيرۀ فرعى Radiae و نام علمى اقسام عمدۀ آن به شرح زير است:

 ١ . Artemisia cina Berg كه به انگليسى Santonica مى‌گويند و در برخى مدارك اصطلاح Worm wood براى آن آورده شده و چون

غنچه‌هاى بازنشدۀ آن را به عنوان ضد انگل شكم و كرم‌كش در طب سنتى مصرف مى‌كنند، Worm seed نيز گفته مى‌شود.

اين‌گونه را معمولا به فارسى «درمنه تركى» مى‌نامند و در برخى مدارك طب سنتى به آن «قيصوم ماده» نيز گفته‌اند.

كه به فرانسوى Aurone femelle مى‌باشد و همچنين چون در خراسان نيز مى‌رويد آن را «شيخ خراسانى» نيز مى‌گويند.

توضيح: قيصوم ماده نام گياه Achillea santolina نيز مى‌باشد كه در بخش مخصوصى در اين كتاب شرح آن آمده است.

 ٢ . Artemisia Judaīca L. كه در برخى مدارك از جمله در Larousse agricole نام Semen contra را به فرانسوى براى اين‌گونه اختصاص مى‌دهند.

٣ . Artamisia maritima L. var pauciflora Ledeb. و Artemisia maritima var stechmonniana Besser. كه واريته‌هايى از افسنطين بحرى هستند.

 ۴ . در مدارك گياه‌شناسان هندى گونه Artemisia persica Boiss. را نيز به نام «شيح» نام مى‌برند.

خواص آن مشابه شيح خراسانى و ساير شيح‌ها مى‌باشد و بعضى از گياه‌شناسان اين‌گونه را مترادف A. cina مى‌شمارند،

اين‌گونه در تبت، افغانستان و ايران در كرمان و اصفهان شناسايى شده است و اگر مترادف A. cina باشد در خراسان هم انتشار دارد.

[pejuhesh237]

و خشك اقسام او را مي سوزانند

او نباتيست گلش خوشبو و تلخ و با اندك حدة و شبيه بافسنتين رومى

و اقسام میباشد و جبلی قويتر از دشتى

و هر چه گلش مايل بزردى و برگش شبيه به سداب

و نباتش از شبت كوچكتر است شيح ارمنى نامند

و هر چه مايل به تيرگى و با رطوبت چسبنده

و گلش زرد است شيح جبلى است

و عريض الورق كه گلش سرخ است شيح خراسانى و شيح تركى نامند

و درمنه تركى تخم بستيباج و وحشیزک نامند

چه اقسام شیح را مستعمل گل اوست

و تخم او مبین نیست و درمنه ترکی متعارف تخمی است متعارف در بستیباج مذكور شد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169

و گفته ‏اند نوعى از افسنتين است و صاحب منهاج آن را دو صنف گفته:

يكى چوب آن مجوف و برگ آن شبيه به برگ سرو و ديگرى ارمنى زرد رنگ و شيخ الرييس (ره) نيز يكى را سروى الورق مجوف العود گفته

و اين مستعمل در ادخنه و بخورات است

و دويّم برگ آن شبيه به برگ طرفا و گفته گاه يافت مى‏شود صنف ثانى كه زرد رنگ مى‏ باشد

و آن را سريقون ارمنى و افسنتين البحر نيز نامند و مختار و بهترين آن ارمنى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 505

گونه‌ها و واريته‌هاى گياهان يادشده خيلى كوتاه، در حدود يك وجب است.

قاعدۀ ساقه‌هاى آنها سخت و چوبى محصور در برگهاى كوچك پوشيده از كرك سفيد مى‌باشد. اغلب روى زمين گسترده، فقط گونه A. persica بلندى ساقه‌اش  ۵ / ١ - ١  متر است.

آنچه كه در بازار دارويى تحت نام شيح ياسمن كنترا عرضه مى‌شود مخلوطى از غنچه‌هاى ناشكفتۀ تعدادى از گياهان بالا است كه همۀ آنها در دفع كرم شكم مؤثر هستند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 17

[pejuhesh237]

.از بين گياهان فوق گونه A. cina در ايران در كرمان، كوه لاله‌زار، اراك و كوه هزار مسجد در ارتفاعات  ٣٠٠٠  متر در خراسان مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص 17

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست.

دانه گرده انواع Artamisia ها به طوري كه مورد بررسي ها ي علمي دقيق قرار گرفته داراي اثر الرژي زا و ابعادي بين 17 تا 28 مو دارد.

از دانه گرده اين گياهان متعلق به انواعي كه ذكر مي شود ميتوان در بررسي هاي پزشكي جهت مشخص كردن

و تست الرژي هم چنين تهيه واكسن ضد الرژي ناشي از دانه گرده انها بكار برد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 106

.در هندوستان از شيح به عنوان قوى‌ترين اقسام درمنه و افسنطين براى كرم‌كشى شكم استفاده مى‌شود

و بر ضد انگل آسكاريد لومبرى‌كوئيد   مؤثر است.

از شيح در بيمارى قند نيز استفاده مى‌شود زيرا مقدار قند ادرار را خيلى پايين مى‌آورد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص -19 18-

[pejuhesh237]

در سيم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و در دويّم نيز خشك گفته ‏اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 505

[pejuhesh237]

درمنه (شيح) با اسيدها و سولفات آهن و سولفات مس و تانن ناسازگار است

و بايد در موقع خوردن درمنه دقت شود كه از اين املاح و مواد خورده نشود.

مصرف شيح بايد در حد مجاز و زير نظر پزشك انجام گيرد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 19

[pejuhesh237]

خشك و قاطع بلغم

و مفتح سده و مدر فضلات و مخرج اقسام كرم

و مسهل اخلاط فاسده و محلل رياح

و جهة گزيدن عقرب و رتيلا و سموم بارده و فواق و مغص

و درد ورک و عسر النفس و تبهاى مركبه نافع


و ضماد سوختهء او با روغن زيتون جهة داء الثعلب و سرعت برآوردن موى مؤثر

و ذرور او جهة آكله

و طلاى آب مطبوخ او جهة ورم بلغمى چشم و ساير اعضا مفيد

و قدر شربتش در سموم تا سه درهم و در ساير مواضع تا دو درهم

و بدلش مثل او افسنتين است و بعضى سداب را بدل دانسته‌اند

و روغن او كه به دستور روغن گل گيرند جهة رفع لرز تبها و امراض بارده

و استسقا و ورم معده نافع است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مضر معده و عصب و مصدع، مصلح‏ آن مصطكى و ترمس.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 505

[pejuhesh237]

خشك و قاطع بلغم

و مفتح سده و مدر فضلات و مخرج اقسام كرم

و مسهل اخلاط فاسده و محلل رياح


عنوان باز کننده گرفتگی های مجاری و قاطع بلغم و حل کننده بادها و مسهل اخلاط و مدر مواد اضافی بدن و خارج کننده کرم است

و به صورت های خوراکی و ضمادی به کار برده می شود



و جهة گزيدن عقرب و رتيلا و سموم بارده و فواق و مغص

و درد ورک و عسر النفس و تبهاى مركبه نافع



در رفع گزیدگی عقرب و رتیل و سموم سرد و تنگی نفس و سکسکه و دل پیچه و درد مفاصل

و تب های مرکب به صورت شربت آن مفید است


و ضماد سوختهء او با روغن زيتون جهة داء الثعلب

و سرعت برآوردن موى مؤثر و ذرور او جهة آكله

و طلاى آب مطبوخ او جهة ورم بلغمى چشم و ساير اعضا مفيد

مالیدن آن برای چشم درد و سایر اورام بلغمی غلیظ مؤثر ضماد خاکستر سوخته آن با روغن زیتون یا زنبق برای کچلی و سرعت رویانیدن مو نافع می باشد.گرد آن برای آکله



و قدر شربتش در سموم تا سه درهم و در ساير مواضع تا دو درهم

و بدلش مثل او افسنتين است و بعضى سداب را بدل دانسته‌اند



مقدار خوراک داروئی آن در سموم تا 3 درم و در غیر آن تا 2 درم می باشد.

و روغن او كه به دستور روغن گل گيرند جهة رفع لرز تبها و امراض بارده

و استسقا و ورم معده نافع است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169


و روغن آن با دستورات معین برای تنگی نفس و رفع تب و لرز و امراض سرد و تورم معده و استسقاء و خارج ساختن کرم از امعاء و گزیدگی عقرب مفید است

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مضر معده و عصب و مصدع، مصلح‏ آن مصطكى و ترمس.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 505


برای معده و عصب مضر و سردرد آور است که مصلح آن مصطکی و ترمس می باشد

[pejuhesh237]

.