در خضاباة و انچه موى را دراز كند و بروياند و نرم كند و بسترد

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

در ادويهء كه مخصوص است به موى مثل خضابات و آنچه موی را دراز كند و انچه موی را بروياند و آنچه بسترد و امثال آن
بدانكه
اطبا در باب ادهان خضابيه اختلاف نموده اند و اكثر را اعتقاد انست كه دهنية مانع ایصال قوة سابقه است
و بعضى را اعتقاد آن است كه خضاباتى كه در فعل او بقاياى اثر چند ماه باقى باشد امكان ندارد
و برخى تصريح نموده اند كه به حدى ثبات دارد كه در هيچ وقت زايل نمى گردد
و آنچه به تحقيق اقربست ان است كه چون تكون موى از بخار دخانى غليظه است
هرگاه نافذه و قوهء سابقهء خضاب به حدى باشند كه تاثیر تام در رطوباة تحت جلد كه مادهء بخار دخانى و تكون مو است تواند نمود و افناى بياض او کرد
و امكان دارد كه بعد از سفيدى موى سياه تكوّن نمايد والا فلا
و چون خضاب جلد را سياه كند طلاى روغنهاى نيمگرم رفع آن مى نمايد خصوصاً ادهان حاره

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب
منقول از حكماى هند و روم است و در مسنجوك و ترجمهء باهر تصريح شده كه مجربست
و گويند كه در سن پيرى موى سياه ميروياند
سيصد و پنجاه ل سركه انگورى و مثل او شير تازه گاوی را با هم بجوشانند تا قريب به انعقاد گردد
پس نگذارند تا سرد شود و پوست انار و املهء مقشر و هليله سياه مكد 30 كوفته و بیخته اضافه نمايند
و در شيشه كرده سه ماه در سرگين اسب دفن كنند پس موی را به آب ليمو شسته خضاب كنند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
ايضا منقول از حكماى هند كه مدعى آنند كه تا هفت سال اثر او باقيست
كلاه بادنجان 5 م، ريشه درخت انار 5، توبال 3 م ،نحاس هليله سياه 1 م ،زیبق 1م، مازوى سبز 3 عدد، نخود سياه پوست دار 7 عدد،
كوبيده و بیخته با سه قاشق سركه و روغن كنجد سياه سرشته در ظرف آهنى كرده چهل روز در ته آب دفن كنند پس استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
ايضا منقول است از حكماى هند كه تا شش ماه اثرش باقى است
نارجيل را سوراخ كرده مغز او را بيرون آورده هر هفده درهم او را با دو درهم برادهء آهن و يك درهم بوره نرم كوبيده در ميان نارجيل كنند
و سوراخ او را با همان پارهء كه از او برداشته مسدود نموده به گل حكمت گرفته به يك ساعت در تنور بگذارند به حدى كه به سوختن نرسد
پس روغن كه در او جمع شده باشد استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
منقول از حاوى كبير كه تصريح نموده كه تا شش ماه اثر او باقيست و مجرب دانسته
وسمهء تازهء بسيار رنگين را نرم سائيده از حرير بیخته به ازاء هر ٢٠ ل او دو ل ملح اندرانى و زاج سياه 1 م داخل كرده با سركه خمير نموده يک ماه در آفتاب بگذارند
پس بقدر ربع او خطمى در وقت استعمال اضافه نموده به آب سرشته خضاب كنند و ساعتى در حمام گرم مكث نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
به دستور منقول از حاوى كبير كه عجيبتر دانسته است
برگ حنا و برگ وسمه را جداگانه در آب خيسانيده در آفتاب بگذارند پس صاف نموده تا سه بار تجديد نمايند تا آنها بسيار رنگين شود
و برادهء آهن را در سركه كرده در آفتاب بگذارند تا بغايت سياه گردد
و مازوى سبز را نرم سائيده در آب خيسانند به دستور در آفتاب گذارند تا بغايت غليظ گردد
و مرداسنگ و آهک را بالمناصفه نرم سائيده با آب در آفتاب بگذارند به حدى كه چون پر سفيد مرغ را بر آن فرو برند موى او را سياه كند
و اين بعد از(+تکرار) ادخال مرداسنگ و آهك مى شود
پس بگيرند از آب حنا و آب وسمه و آب مرداسنگ و اهك مكد جزو از آب مازو و سركه آهن خيسانيده مكد ربع جزو مجموع را مخلوط نموده به وزن در آورند
و به ازاى هر رطلى كه 90 ل باشد راسخت 5 و زاج سياه 5، ملح اندرانى 2 ،پوست گردكان تازه 10 ،نرم سائيده اضافه نمايند
و يک ماه در آفتاب بگذارند و به پشم سفيد آلوده امتحان رنگ او كنند
و انگاه سر را با خطمى شسته با پر مرغ یا مسواكى بمالند چه انگشت را سياه مى كند
و قدرى از او را بجوشانند تا غليظ گردد حبها بسازند و در وقت احتياج با آب حل نموده با پر مرغ بر منبت موى طلا كنند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
ايضا از حاوى كبير كه تا يک ماه اثر را باقى دانسته‌اند
برگ سدر مازو و آمله و خبث الحديد وسمه دانه خرماى سوخته زاج سياه و پوست انار راسخت نوشادر هليله سياه مكد ٥ ل
در يک رطل سركه و مثل او روغن زيتون بجوشانند تا سركه سوخته و روغن بماند و روغن نيز قريب به نصف رسد
پس صاف نموده استعمال نمايند و غير صاف نيز مؤثر است

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
ايضا منقول از حاوى كبير متفق عليه مجرباتست
هليلهء سياه خبث الحديد آمله زاج زرد مازو بالسويه
يک ماه در سركه خيسانيده پس بجوشانند تا غليظ گردد و حبها ساخته با آب استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
منقول از محمد بن زكريا كه تصريح نموده كه در غايت قوة است
حتى اينكه هر گاه در حمام خصيه در آن گذارند و سركه در دهن بدارند كه دندان را سياه نكند باعث تسويد موى سر و لحيه مى گردد
و تا ده سال اثرش را باقى دانسته‌اند
خون بزغاله سياه كه كمتر از يكماهه باشد و بر روى كاه ذبح كرده گذارند تا منعقد گردد
و از کاه بيرون كنند و ده ل او را با ٥ ل راسخت و ٥ ل زاج سياه و ٢ ل ملح اندرانى نرم سائيده از حرير بیخته با خون مخلوط كرده در شيشه كنند
و شيشه را تا گلو در سركه كهنه تا چهل روز بگذارند
و اگر زودتر خواهند تا سه روز در سرگين اسب تازه بايد گذاشت

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص361-362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
منقول از ابن هبل و به تجربه رسيده است
مرداسنگ و اهك را با ٦ وزن آن اب بخيسانند و در ٣ روز در آفتاب بگذارند
و به پشم سفيد امتحان كنند هر گاه سياه نكند صاف نموده بار ديگر مذكور آن را بقدر سدس اضافه كنند تا به امتحان رسد
پس صاف نموده دو جزو حنا و يک جزو وسمه را به او خمیر کرده قدری قرنفل اضافه نمایند و قرصها ساخته استعمال نمایند
و مجربین اطبا اجماع نموده اند که چون مرطوب قوى بنیه يك ل از زاج سبز بلخى بنوشند موى سفيد ساقط گرديده سياه ميرويد
و چون زاج مزبور سّم است و مضر شش ترطيب شش لازمست

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

خضاب ديگر
منقول از ايلاقى و جامع الادويه و كتب معتبره در تقوية و تسويد موى بيعديلست
آمله 50 م، آب مورد تازه 150 ل ،آب صاف ٣٥0 ل،
آب را با ادويه بجوشانند تا به نصف رسد پس صاف نموده با 50 ل خطمى و 50 ل وسمه و مثل او سنا و 20عدد مازوى بريان كرده كه به روغن زيتون آلوده كرده باشند و 50 ل صمغ عربى و ٢ ل زاج جوشانيده تا منعقد گردد
و به مشك و قرنفل معطر ساخته استعمال نمايند
از اهل تجربه مكرر يافته‌اند و تصريح كرده اند و از متقدمين نيز منقول است كه چون هر روز به روغن زيتون صحرائى تدهن نمايند موى سفيد نمى گردد
و به دستور هر روز يك عدد هليله سياه تناول نمايند و هميشه هليله سياه در دهان نگاهدارند باعث سواد مو است
و آنچه سفيد شده باشد بعد از مداومت يك سال شروع به سياه شدن مى كند و اين از مجرباتست

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى كه موى سفيد را قلع نموده در حال بر آن موضع ضماد كنند سياه روياند و از مجرباتست
زهرهء خطاف و خون او نوشادر طلا كرده و قدر حبهء از زهرهء او سعوط كنند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى ديگر
كه صاحب جامع امين الدوله مجرب دانسته‌اند و مبالغه در تاثير او نموده و از عجايب الاسرار شمرده است
زهرهء گربهء سياه و زهرهء غراب و زهرهء برهء سياه و زهرهء مرغ سياه بالسويه با روغن كنجد مخلوط نموده بر سر و لحيه بمالند
و تاثيرش سياه كردن موى سفيد است كه ابداً سفيد نشود

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى ديگر
كه بر موضع موى مقلوع بمالند سفيد بر نيايد
علق را با سركه در شيشه كرده چهل روز در سرگين اسب دفن نمايند و استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

و ايضا
حجر البقر را با شراب(حلال=حل کننده) بر موضع موى مقلوع برص و داء الثعلب بمالند به جاى موى سفيد سياه بر مى آيد و مجربست

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى ديگر
منقول ازو كه زمان طويل سياهى او ميماند
روغن نارجيل كهنه هليله سياه نوشادر

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى ديگر
منقول از او كه دست و جلد را سياه نمى كند و موى سر و لحيه را بغايت سياه مى كند و مجرب دانسته‌اند
برگ نمام را شسته با آب بقدر آن كه يك بند انگشت او را بپوشاند بجوشانند تا پخته شود
و قطرهء از آب او بر روى كارد و با صفحهء آهن صيقلى بريزند چون آهن را سياه كند انگاه صاف نمايند
و مادامى كه سياه نكند بايد جوشانيده پس آب صاف او را بجوشاند تا قريب الانعقاد گردد و جرم نمام را مهرا پخته بر سر ضماد نمايند
و آب منعقد را به آب گرم حل نموده بر اصول شعر بمالند و روز ديگر بشويند والا در حمام تا شش ساعت مكث نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

اما ادويهء خضابيه
كه امهاتند وسمه و حنا براداة آهن و مس و راسخت و خبث الحديد و آب پوست باقلى و آب پوست گردكان تازه
و آب مورد و تخم او و برگ چغندر و لادن و مرداسنگ و اهك و آمله و مازو پوست انار و زاج سياه و شقايق النعمان و قرنفل و حضض است
و محمد بن زكريا حنا و قرنفل را بالسويه از خضابات قويه شمرده است و همچنين سم سوخته الاغ سياه را با روغن مورد بليغ الاثر بيان فرموده
و به تجربه رسيده است كه تطويس وسمه را تضميد حنا اولاً يا بعد از آن زايل مى كند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مبيّضات
چون موی را به گوگرد بخور نموده طلا كنند سفيد گرداند
سرگين خطاف ماش پوست ترب خشك كرده بيخ راسن گوگرد مجموعه و يا بعضى آنها به زهرهء گاو و سركه سرشته طلا كنند
و اگر موی را با گلاب و كافور تر كرده به گوگرد مسحوق بيالايند و به دود گوگرد بدارند و بعد از چند ساعت به سركه شسته باز اعادهء عمل كند در چند دفعه موی را سفيد گرداند
و به دستور سرگين خطاف با زهرهء گاو همين اثر دارد
و به دستور چون ضفدع با روغن زنبق در شيشه كرده چهل روز در سرگين اسب دفن نمايند طلاى او موی را سفيد گرداند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى ديگر
از اسرار عجيبه است چه ضماد آن موی را سفيد ميگرداند و چون با توتيا بشويند باز سياه مى شود
طلق محلول را به آب شكر سرشته طلا نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

محمّرات
كه موی را سرخ كند
صداءالحديد را با آب زاج چون طلا كنند موی را مثل رنگ حنا كند
و به دستور مرصاف شوره بالسويه با آب خمير كرده يك شبانه روز به بندند
و به دستور زردچوبه را دو وقيه با سه وقيه ترمس نيم رطل مازو و دو وقيه سماق را در آب خيسانيده تا ده روز بر همزنند پس به آب او موی را تر كنند چون خشك شود تكرار نمايند تا ده پانزده مرتبه انگاه با آب صابون بشويند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

ادويه كه موی را بروياند
شونيز را پخته به آب طلا كنند
و به دستور ضماد سر روباه بالخاصية عجيب الفعل است
و به دستور سر مگس و سمّ سوخته بز سياه و سمّ الاغ مفرداً و مجموعا با روغن زيتون استعمال نمايند
و مؤلف حاوى كبير و حذّاق اطباى متقدمين را اعتقاد دانست كه چون كندش را با روغن تخم مرغ ضماد نمايند و در همه اعضاى موى ميروياند حتى در پشت كف دست
و به دستور دو عدد گردكان را با پوست او و دانه خرما يك مثقال بسوزاند به مرتبه كه توان سائيد نه آن كه بسيار بسوزد
و با روغن زيتون با روغن گلسرخ و پانزده عدد فلفل بمالند در رويانيدن موى ابروين و غيره عديل ندارد
و به دستور بادام تلخ و فندق در تابه بسوزانند و با روغن زيتون استعمال نمايند
و در باب بعضى ضمادات بعضى از ادويهء مجربه در اين باب مذكور است
و هرگاه از ماليدن ادويه جراحاة و آبله حاصل شود به مرهم اسفيداج و موم روغنها معالجه كنند
و به دستور چون بورهء ارمنى و نوشادر را بسوزانند و با سركه كهنه طلا نمايند موی را در سه روز به شرط تكرار او در هر سه ساعت ميروياند و آزموده است

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363-362

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

ادويهء كه منع ريختن موى كند
از آن جمله اين نسخه آزموده است موافق جامع و مختار و غيرهما
لادن 3 ،مازو 1 ،مرصاف 1 ،مصطكى 1 ،قردمانا 2، كندر 1، با روغن گلسرخ ضماد نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

نسخهء ديگر
موافق مختار و از مجرباتست
و با منع ريختن موى باعث رويانيدن نيز مى گردد
آمله برگ شقايق برگ مورد پرسياوشان سعد سنبل الطيب برگ سرو پوست گردكان تر تخم چغندر تخم كرفس و مرصاف بالسويه
مكد ٢، خاكستر ريشهء صنوبر اقاقيا مصطكى دانه خرماى سوخته مكد ا م ،
با يک رطل روغن خيرى و امثال آن و سه رطل آب بجوشانند تا آب سوخته روغن بماند
پس صاف نموده ٤ ل لادن در او حل كرده استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

نسخهء ديگر
بغايت قويست جهة دراز كردن موى و تشقق و سياه كردن و منع تساقط بسيار مؤثر است
آمله 30 ،مازو 10، پوست بليله 10، تخم مورد 10،در هشت رطل شراب(حلال=حل کننده) بعد از نيمكوب كردن خيسانيده بجوشانند تا به سه ٣ رطل رسد
آنگاه صاف نموده(+به روی این ادوبه بریزند برگ مورد 30، تخم چغندر 20، حنا 10 ،پرسیاوشان 10، سعد 5، کندر 5، مصطکی 5، تخم کتان بو داده ،
15 پس سه شبانه روز بگذارند و بعد از آن بجوشانند تا ثلث بسوزد آنگاه صاف نموده) با صد ل روغن كنجد به آتش نرم بجوشانند تا روغن بماند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

نسخهء ديگر
موی را بروياند و دراز كند و از ريزه شدن و ريختن نگاهدارد
بطون ارنب قضيب گاو خشك كرده هر دو را بسوزانند
سم سوخته الاغ شاخ جاميش محرق بالسويه با پيه خرس ضماد نمايند
و اگر پيه خرس بهم نرسد با روغن كنجد استعمال نمايند
و هرگاه مجموع اجزا متعذر باشد بعضى كافيست

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

ادويهء
كه منع ريختن موى كند از آن جمله طلا كردن موى تازهء افعيست كه تخلف نمى كند
و به دستور ماليدن مغز سر گوسفند و اهك موی را ساقط كرده ديگر نميرويد
و به دستور موی را قلع كرده بمالند و از مجرباتست طلا نمودن تخم مورچه و برزالبنج و بزرقطونا و شب و افيون با سركه مصعد بعد از كندن موى
و به دستور بعد از نتف موى آهک را در سركه طبخ نموده بمالند
و به دستور خون سنگ پشت و قديد وزغ و خون زلو و زلوئيكه در ظرف قلعى خشك كرده باشند
و همچنين چون زبد البحر را با ترشى ترنج بعد از قلع موى بمالند و نوشادر محلول به زهرهء گاو و برگ خشك توت با خون وطاط بغايت مؤثر است
و خون خفاش و مغز سر و جگر او از مؤثرات قويه و آزموده است
و قدما تصريح كرده اند كه جند مسحوق با عسل در منع روئيدن موى بعد از قلع آن مجربست
و چون صمغ عرعر را با روغن زيتون بعد از قلع مو بمالند اصلا موى نرويد و مجرب دانسته‌اند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

اما انچه موی را مجعد و پيچيده كند
ضماد و برگ چغندر با مازو است
و به دستور آب حلبه و بزرالبنج و مرداسنگ و سدر و آهک را همين اثر است
و به دستور عفص و كزمازج برگ سرو و حب او بهدانه مرداسنج كتيرا آمله گل سرشوى مكد يک جزو آهك آب نديده نيم جزو با آب برگ چغندر استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

اما انچه جعوده و پيچيدگى موی را زايل گرداند
تدهين اوست به روغن بنفشه و روغن كنجد ممزوج به آب
و شستن او با لعاب و طبيخ برگ كنجد و ريشهء توت سياه و سفيد

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

ادويهء كه موى را بسترد
و بعضى از آن در باب ادهان مذكور شد
و اين دوا بغايت قويست
آهك تازه را در شش مثل او آب تا سه روز گذاشته صاف نموده تجديد اهك سه بار كنند
پس در آب صاف كردهء او بقدر ثلث آن اهك زرنيخ زرد اضافه نموده در آفتاب گذارند به حدى كه چون پر مرغ به او رسد بسترد پس استعمال نمايند
و هر گاه بگذارند تا منعقد و خشك گردد و در حين احتياج قدرى از آن در آب و امثال آن مانند آب برنج و شيرهء آرد جو حل نموده طلا كنند
و هرگاه خواهند كه موی را رقيق گرداند در تودهء خاكستر چوب رز يا بوره كنند
و چون صبر اضافه كنند باعث سرعة فعل او مى شود
و چون خواهند كه بدبوئى او كم شود زعفران و سعد مخلوط نمايند
و جهة رفع بدبوئى بعد از تنوير بالخاصية برگ شفتالو عجيب الفعل است
و به دستور گل خوشبو و برگ رز و شاهسفرم مسحوق و حنا و گلسرخ و سعد و اذخر مؤثر است

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

دوائى كه
چون بر عضوى بمالند و يك ساعت صبر كنند موى آن عضو به آسانى قلع شود و باعث درد نگردد و بغايت مجرب است
اشق را در سركه استعمال نمايند
و چون يك كف بيد انجير را كوبيده داخل نوره كنند منع بردن موى مى نمايد

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص363