روش ها و نکات حفظ

[najm0130]

بسم الله الرحمن الرحیم

[najm0130]

نکات مهم برای حفظ:

1- از موراد مهمی که باید دقت داشته باشیم این است که در حفظ، اگر هم زمان با حفظ، نغمه را هم یاد بگیریم؛ زمانی که نغمه از ذهنمان می رود آیه را هم فراموش می کنیم؛ و نمی توانیم آیه را بدون نغمه بخوانیم. پس برای حفظ به روش ترتیل خوانی انجام می دهیم و اینکه در قرآن هم ما را به این نوع تلاوت فراخوانده اند.

2-هنگامی كه یك صفحه را با تسلط كامل حفظ نكرده‌اید، سراغ صفحه بعد نروید.

3- قبل از شروع صفحه جدید از اوّل قرآن تا جایی كه حفظ كرده‌اید را مطالعه نمایید و اشكالات خود را برطرف نمایید، بعد از اینكه به صورت روان، از حفظ آن را تلاوت كردید تا همه محفوظات ملكه ذهنتان شد صفحه جدید را شروع كنید.

4- هر صفحه را كه حفظ می‌كنید، اگر به آن مسلط نیستید یك مرتبه نیز آن را بنویسید ، چون علم فرار است و با كتابت در ذهن بهتر مستقر می‌گردد و در روایات نیز آمده است كه:
«اُكْتُبُوا فَاِنَّكُمْ لا تَحْفَظُونَ حَتّی تَكْتُبُوا: بنویسید زیرا شما تا ننویسید مطلبی را حفظ نمی‌كنید

=======================
مطالب مربوط به نکات مهم و عناوین و رووس و محورهای مهم برای حفظ را از لینک زیر مطالعه نمایید.

برنامه تحفيظ قرآن کریم (آیات و سور قرآنی)
viewtopic.php?f=2262&t=11180#p58473

=======================

شیوه تکرار

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: إذا قام صاحب القرآن به في الليل و النهار ذکره، و إذا لم يقم به نسيه (کلید حفظ قرآن، صفحه68)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: اگر حافظ قرآن شب و روز به قرائت آن اهتمام بورزد، آن را به یاد می سپارد و گرنه آن را فراموش می کند.

حافظ برای نگهداری محفوظات باید آنها را به صورت مکرر یادآوری نماید و به رابطه میان موضوعات، آیات و ترجمه ها توجه ویژه داشته باشد. بدیهی است هر مقدار فاصله مرور کمتر باشد، محوظات ماندگارتر خواهند بود.

لازم است تکرار در سه بخش انجام گیرد:

1- تکرار کلیه آیاتی که حافظ بر آنها مسلط است، در مدت حداکثر یک هفته.
2- تکرار محفوظاتی که هنوز تسلط لازم بر آنها ایجاد نشده است (آیات مربوط به حفظ 5 روز گذشته) حداقل یک بار در شبانه روز تا هنگامی که کیفیت مطلوب حاصل شود.
3- تکرار برنامه حفظ جدید که چند ساعت از به خاطر سپاری آن گذشته است. حداقل 3 بار در شبانه روز تا زمانی که نسبت به کیفیت حفظ اطمینان حاصل شود.

[najm0130]

مواد مقوی حافظه:

1- یک ليس عسل ناشتا قبل نماز صبح = پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: هر کس حافظه مى خواهد، عسل بخورد.

2- مويز 21 عدد ناشتا = نيم ساعت قبل صبحانه

3- همراه با صبحانه: کنجد، به صورت خام يا مشتقات آن ارده + شيره توت، يا حلواى كنجدی خانگی

4- کندر: و پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: بر شما باد کندر؛ چرا که عقل را افزون مى کند، ذهن را ذکاوت مى دهد، چشم را جلا مى بخشد و فراموشى را از میان مى برد = چون یک مثقال آن را در آب خيسانند آن آب را بنوشند و مداومت به آن نمايند جهت رفع نسيان از مجربات دانسته‌اند.

5- اشخاصى كه طبيعتى «سرد و تر» و مزاج بلغمى دارند بايد از خوردن غذاهاى «سرد و رطوبى» خوددارى ورزند و به هنگام برگزارى امتحان يا سخنرانى و برنامه ‏هاى مشابه ديگر، قبلا چند روزى به‏ طور متوالى، روزانه یک تا دو مثقال اسطوخودوس را دم كرده و بنوشند. اين جوشانده دماغ را گرم و بدن را به حال اعتدال درآورده، حزن و اندوه و كدورت را از مغز مى زدايد و پاک مى‏ كند. از همين رو است كه آن را «جاروب دماغ» نوشته ‏اند، زيرا رطوبت مغز را زايل و كدورت را باطل ساخته سبب نشاط و گشادگى در شخص شده، قوه حافظه را افزايش داده، ذهن را روشن و دفع سودا مى‏ نمايد

[najm0130]

انواع روشهای حفظ قرآن کریم

برای حفظ قرآن روشهای متفاوت و گوناگونی وجود دارد که تمامی این روشها در دو روش خلاصه می شود:

الف- روش های حفظ کمّی:

در این نوع از حفظ، ملاک تعداد صفحات و آیات است. هرچه بیشتر؛ بهتر و مقبول تر. این نوع از حفظ قرآن که به آن « حفظ ترتیبی » گفته می شود، حداقل به سه شکل انجام می شود :

1- حفظ ترتیبی
2- حفظ تفکیکی

تذکر مهم : همانطور که ملاحظه می شود حفظ ترتیبی به دلیل حجم بیشتر آیات و صفحات و سوره ها برای عموم چندان مناسب نیست. بلکه این روش برای معدود افرادی که زمینه ( استعداد و انگیزه )
حفظ قرآن کریم را دارا هستند، توصیه می شود.

ب- روش های حفظ کیفی:

حفظ کیفی، حفظی است که در آن علاوه بر حفظ الفاظ، بر سایر عناصر و مؤلفه ها نیز توجه دارد. مانند معنا، تدبر، تمسک، عمل، راهنمایی و ... که در نهایت به « انس مادام العمر فرد با قرآن کریم » به عنوان کتاب هدایت می شود. حفظ کیفی را می توان به بخش های موضوعی، تخصصی و عمومی تقسیم کرد که هریک می توانند زمینه ساز مراتب بعدی نیز باشند.

۱- حفظ موضوعی (به معناى حفظ آيات دسـتـه بـنـدى شـده در مـوضـوع هـاى مـتـفـاوت است)
2- حفظ تخصصی ( قرآن محور )
3- حفظ عمومی ( مخاطب محور )

[najm0130]

روش حفظ ترتیبی:

در روش حفظ ترتیبی کسی که این روش را انتخاب نموده از ابتدای قرآن کریم تا انتهای آن را بهر ترتیب مصحف حفظ می نماید.

در روش حفظ ترتیبی به سه رش زیر عمل می شود:
1- از اول جزء ( مانند حفظ جزء ۳۰ )
2- از اول قرآن کریم ( از سوره حمد و بقره تا ناس )
3- از اول سوره ( مانند حفظ سوره یاسین )

تذکر مهم : همانطور که ملاحظه می شود حفظ ترتیبی به دلیل حجم بیشتر آیات و صفحات و سوره ها برای عموم چندان مناسب نیست. بلکه این روش برای معدود افرادی که زمینه ( استعداد و انگیزه ) حفظ قرآن کریم
را دارا هستند، توصیه می شود.

[najm0130]

روش حفظ تفکیکی:

روش دیگری در حفظ قرآن هست که بر مبنای حفظ «تفکیکی» آیات، صفحات، سوره ها و جزءهای قرآن و سپس بر مبنای حفظ «ترکیبی» و تکرار آن ها بر اساس قسمت های «سه» تایی ـ «سه» تایی است.
توضیح این روش بدین گونه است که باید هر صفحه از قرآن را، سه آیه ـ سه آیه، و هر سوره از قرآن را، سه صفحه ـ سه صفحه، و هر جزء از قرآن را، سه سوره سه سوره تقسیم کنید. مثلاً اگر یک صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 قرآن هایی که با رسم الخط «عثمان طه» است، دارای 15 آیه، یعنی آیه 14 تا 28 سوره «جن» است، باید به پنج قسمتِ «3 آیه» ای، و چنان چه یک سوره از قرآن، مانند سوره «یس» دارای حدود 6 صفحه است، باید به دو قسمت «3 صفحه» ای، و در صورتی که یک جزء از قرآن، مانند جزء «بیست و هشتم» دارای 9 سوره است، باید به سه قسمت «3 سوره» ای تقسیم نمایید. سپس باید آیه های هر قسمت را، یک بار به صورت جدا ، جدا و یک آیه ، یک آیه و با «تفکیک» از آیات قبلی و بعدی شان حفظ کنید تا آیات الهی به صورت «تک به تک» و «جزء به جزء» به حافظه تان سپرده شوند. و بار دیگر باید آن ها را به صورت ارتباط و پیوند و «ترکیب» با آیات قبلی و بعدی شان نیز تکرار و حفظ نمایید تا آیات به صورت مجموعه ای و کل به کل نیز به حافظه تان سپرده شوند.

تشریح عملی حفظ تفکیکی:

تشریح عملی این روش بدین گونه است که با صدای آشکار، آیه اول از سوره مورد نظرتان را به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه دوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این آیه را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ نمایید. سپس به سراغ آیه دوم بروید و آن را نیز، به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه اول و سوم، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیه دوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ کنید. آن گاه به سراغ آیه سوم بروید و آن را نیز، به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه دوم و چهارم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که آیه سوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ نمایید.

در پایانِ نخستین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات اول تا سوم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم و به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ شود.

علت این امر، آن است که اگر آیات قرآن را جدا ،جدا و یکی ، یکی و به صورت تفکیکی حفظ کنید، ولی با یکدیگر حفظ ننمایید، ممکن است نتوانید آیاتی را که جدا ،جدا و یکی ، یکی حفظ کرده اید، بار دیگر به صورت متصل و مرتبط با آیات قبلی و بعدی شان و به ترتیب یکدیگر، از حفظ بخوانید و بازگو کنید و یا نزد دیگران ارائه نمایید. این نکته ای مهم است که باید کاملاً آن را رعایت کنید.

اکنون به سراغ آیات دومین قسمت سه آیه ای، یعنی آیات چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این سه آیه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظ نمایید. سپس مجموع هر سه آیه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ کنید. در پایان دومین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، نیز بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش آیه را، با هم حفظ کنید.

اینک به سراغ آیات سومین قسمت سه آیه ای، یعنی آیات هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این سه آیه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظ شود. سپس مجموع هر سه آیه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ نمایید.

در پایان سومین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات چهارم تا نهم را ـ نه آیات اول تا نهم (دقت کنید) ـ با یکدیگر و پشت سرهم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش آیه را، با هم، حفظ کنید.
حفظ آیات را، با همین روش و به صورت سه آیه ، سه آیه، آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیات یک صفحه از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات این صفحه را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن صفحه، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظ شود.

پس از حفظ کامل و صحیح یک صفحه از قرآن، اینک به سراغ صفحه دوم قرآن بروید و آیات صفحه را نیز، همانند صفحه اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیب که گفته شد، حفظ کنید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه دوم به سراغ صفحه سوم قرآن بروید و آیات آن صفحه را نیز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نمایید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه سوم، دوباره، کل آیات صفحه اول تا سوم را با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه صفحه را، با هم، حفظ نمایید.

اکنون به سراغ آیات دومین قسمت سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیات صفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. آن گاه، مجموع هر سه صفحه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سرهم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که مجموع آیات هر سه صفحه، با هم حفظ گردد.

در پایان دومین قسمت سه صفحه ای، دوباره، آیات صفحه اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم، حفظ نمایید.

اینک به سراغ آیات سومین قسمت سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیات صفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. سپس مجموع آیات هر سه صفحه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیات مجموع هر سه صفحه، با هم، حفظ شود.

در پایان سومین قسمت سه صفحه ای، دوباره، آیات صفحات چهارم تا نهم را ـ نه آیات صفحات اول تا نهم (دقت کنید) ـ با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم حفظ نمایید. حفظ آیات صفحات را، با همین روش و به صورت سه صفحه ـ سه صفحه آن قدر ادامه دهید تا این که آیات همه صفحات یک سوره از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات صفحات این سوره را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن سوره را به صورت مجموعه ای ترکیبی، حفظ کنید.

پس از حفظ کامل، صحیح، روان و آسان یک سوره از قرآن، اینک به سراغ سوره های بعدی قرآن بروید و آیات آن سوره ها را نیز، همانند سوره اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیبی که گفته شد و براساس سه سوره ـ سه سوره، حفظ کنید و حفظ سوره ها را آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیات یک جزء از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات این جزء را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن جزء را، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظ نمایید.

پس از حفظ کامل، صحیح، روان و آسان یک جزء از قرآن، اینک به سراغ جزءهای بعدی قرآن بروید و آیات آن جزءها را نیز، همانند جزء اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیبی که گفته شد و بر اساس سه جزء ، سه جزء حفظ نمایید و حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهید تا اینکه همه آیات سی جزء قرآن را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ کنید و با عنایات خدای سبحان و توجهات امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف حافظ کل قرآن شوید.

با توجه به آن چه گفته شد، در صورتی که بخواهید مثلاً صفحه 373 را که طبق قرآن های با رسم الخط «عثمان طه» دارای 15 آیه است، با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:

1- حفظ آیه اول
2- حفظ آیه دوم
3- حفظ آیه سوم
4- حفظ آیه اول تا سوم
5- حفظ آیه چهارم
6- حفظ آیه پنجم
7- حفظ آیه ششم
8- حفظ آیه چهارم تا ششم
9- حفظ آیه اول تا ششم
10- حفظ آیه هفتم
11- حفظ آیه هشتم
12- حفظ آیه نهم
13- حفظ آیه هفتم تا نهم
14- حفظ آیه چهارم تا نهم (نه آیه اول تا نهم)
15- حفظ آیه دهم
16- حفظ آیه یازدهم
17- حفظ آیه دوازدهم
18- حفظ آیه دهم تا دوازدهم
19- حفظ آیه هفتم تا دوازدهم (نه آیه اول تا دوازدهم)
20- حفظ آیه سیزدهم
21- حفظ آیه چهاردهم
22- حفظ آیه پانزدهم
23- حفظ آیه سیزدهم تا پانزدهم
24- حفظ آیه دهم تا پانزدهم (نه آیه اول تا پانزدهم)

چنانچه بخواهید مثلاً سوره «یس» را که طبق قرآن های با رسم الخط «عثمان طه»، دارای 6 صفحه است، با این روش حفظ کنید، باید به ترتیب زیر عمل نمایید:
1- حفظ صفحه اول
2- حفظ صفحه دوم
3- حفظ صفحه سوم
4- حفظ صفحه اول تا سوم
5- حفظ صفحه چهارم
6- حفظ صفحه پنجم
7- حفظ صفحه ششم
8- حفظ صفحه چهارم تا ششم
9- حفظ صفحه اول تا ششم
اگر بخواهید مثلاً جزء 28 قرآن را که دارای 9 سوره است، با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:
1- حفظ سوره اول
2- حفظ سوره دوم
3- حفظ سوره سوم
4- حفظ سوره اول تا سوم
5- حفظ سوره چهارم
6- حفظ سوره پنجم
7- حفظ سوره ششم
8- حفظ سوره چهارم تا ششم
9- حفظ سوره اول تا ششم
10- حفظ سوره هفتم
11- حفظ سوره هشتم
12- حفظ سوره نهم
13- حفظ سوره هفتم تا نهم
14- حفظ سوره چهارم تا نهم (نه سوره اول تا نهم)

برای خودداری از تکرار زیاد و غیر ضروری آیات، توجه داشته باشید که دیگر لازم نیست مثلاً مجموع دو آیه اول و دوم، یا دوم و سوم، یا سوم و چهارم، یا چهارم و پنجم، یا پنجم و ششم، یا مجموع سه آیه دوم تا چهارم، یا سوم تا پنجم، یا مجموع چهار آیه اول تا چهارم، یا دوم تا پنجم، یا سوم تا ششم، و یا مجموع پنج آیه اول تا پنجم، یا دوم تا ششم را نیز بخوانید و تکرار نمایید تا حفظتان شود.

و یا دیگر لازم نیست مثلاً مجموع شش صفحه دوم تا هفتم، یا سوم تا هشتم، و یا مجموع هفت صفحه سوم تا نهم، یا چهارم تا دهم، یا پنجم تا یازدهم، یا ششم تا دوازدهم را نیز بخوانید و تکرار کنید تا حفظ نمایید؛ زیرا انجام دادن این امر، به صورت حالت تصاعدی در خواهد آمد و در نتیجه، وقت فراوانی از شما را خواهد گرفت و ممکن است خودِ تکرار زیاد و بدون ضرورت آیات، موجب خستگی و دلزدگی تان نیز بشود.

پس مبنای شما در مجموعه خوانیِ آیات قرآن با یکدیگر، حداکثر تا سه آیه، و در مجموعه خوانیِ صفحات قرآن با یکدیگر، حداکثر تا سه صفحه، و در مجموعه خوانیِ سوره های قرآن با یکدیگر، حداکثر، تا سه سوره، و در مجموعه خوانی جزءهای قرآن با یکدیگر، حداکثر، تا سه جزء خواهد بود. و مبنای شما در حفظ خود آیات قرآن، آیه به آیه، و سپس صفحه به صفحه، و آن گاه سوره به سوره و پس از آن، جزء به جزء و به طور کامل و صحیح و روان و آسان خواهد بود؛ یعنی تا آیه یا صفحه یا سوره یا جزئی از قرآن را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ نکرده اید، هرگز به سراغ حفظ آیه یا صفحه یا سوره و یا جزئی دیگر از قرآن نروید.

توجه داشته باشید که این روش را هم با «خواندن» از روی قرآن و هم با «گوش دادن» به نوارها یا سی دی های قرآنی می توانید انجام دهید. اگر چه حفظ قرآن از راه «گوش دادن»، برای برخی ها، مانند خردسالان و کسانی که نمی توانند از راه «خواندن» به حفظ قرآن بپردازند، ممکن است که بهترین و تنهاترین راه باشد.

اگر بلندی آیه ای از یک سطر بیشتر باشد، مبنای شما در روش حفظ خود این آیات، سطر به سطر و در مجموعه خوانیِ سطرها با یکدیگر، حداکثر تا سه سطر خواهد بود؛ یعنی چنانچه بلندی آیه ای، مانند آیه 160 سوره «اعراف»، شش سطر باشد، آن را به دو قسمت سه سطری تقسیم کنید. سپس هر کدام از سطرهای اول و دوم و سوم آن آیه را، به صورت تفکیکی، می خوانید و تکرار می نمایید تا هر یک از سطرها را به طور جداگانه، حفظ کنید.

آن گاه مجموع سطرهای اول تا سوم را، به صورت ترکیبی، می خوانید و تکرار می نمایید تا مجموع هر سه سطر، با هم و به طور کامل و صحیح حفظ گردد. پس از آن، هر کدام از سطرهای چهارم و پنجم و ششم آن آیه را، به صورت تفکیکی، می خوانید و تکرار می نمایید. تا هر یک از سطرها، به طور جداگانه، حفظ شود. سپس مجموع سطرهای چهارم تا ششم را، به صورت ترکیبی، می خوانید و تکرار می کنید تا مجموع هر سه سطر، با هم و به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ شود.

در پایان، دوباره، سطرهای اول تا ششم را از اول تا آخر و به صورت ترکیبی نیز، می خوانید و تکرار می نمایید تا مجموع هر شش سطر، با هم، یعنی کل آیه به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ گردد. آن گاه به سراغ حفظ آیه بعدی بروید.

الف) مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، برای حفظ آن، به شرایط انسان، روش حفظ وی، آسانی و دشواری هر آیه و سوره، و کوتاهی و بلندی آن بستگی دارد. مثلا ممکن است شما آیه ای را با 3 بار تکرار حفظ نمایید، ولی شخص دیگری همان آیه را با 5 بار تکرار حفظ کند.

یا امکان دارد که شما سوره ای از قرآن را با روشی که در حفظ قرآن دارید، با 8 بار تکرار حفظ نمایید، اما فردی دیگر با روش دیگری که در حفظ قرآن دارد، همان سوره را با 10 بار تکرار حفظ کند. و یا ممکن است شما آیه ای آسان و کوتاه را حتی با 1 بار خواندن حفظ نمایید، اما آیه دشوار و بلند را با 7 بار تکرار حفظ کنید. پس، مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، به «شرایط حافظ قرآن»، «روش حفظ قرآن» و «شرایط آیه قرآن» بستگی دارد.

ب) صرف نظر از نوع برنامه حفظ؛ همه برنامه ها در سه ركن مشترک هستند (شنيدن موضع حفظ با تلاوت تحقيق حصری - خواندن حافظ با تلاوت تحقيق - تكرار)

پ) براى تكرار؛ هر آيه را سه بار مى خواند، اگر آيه طولانى است با ملاحظه محل وقف صحيح آن را تقطيع مى كند، هنگام خواندن نگاهش را با تمركز به مصحف دوخته است،

ث) برای حفظ آیات طولانی، می توانید آن آیات را بر اساس محل های وقف و درنگ آن ها، قسمت ، قسمت کنید و سپس به حفظ هر قسمت از آن آیه بپردازید.

حتماً دقت کنید که کلمات و آیات قرآن را، از همان آغاز خواندن و حفظ کردن و از نظر تلفظ و حرکت و اعراب، به شکل صحیح بخوانید و حفظ کنید؛ زیرا در صورتی که تلفظ و حرکت واعراب کلمه ای، به شکل غلط وارد حافظه شما شود، تلاشتان برای حفظ چنین کلمه ای دو برابر خواهد شد: یک بار باید شکل غلط این کلمه را از حافظه خود بیرون برید و بار دیگر باید شکل صحیح آن را به درون حافظه خویش وارد و جایگزین شکل قبلی آن نمایید.
یکی از بهترین راه های پیشگیری از چنین مشکلی این است که دستگاه حاوی نوار قرآن را کنار خود بگذارید و قرآن را باز کنید و هنگامی که می خواهید، برای نخستین بار، آیه ای را حفظ نمایید، دستگاه را روشن کنید و به شکل خواندن و تلفظ همان آیه از طریق نوار نیز گوش فرا دهید تا از اشتباه خواندن تلفظ ها و حرکت ها و اعراب های کلمات و آیات قرآن، به دور باشید.

تكرار / در بار اول از خواندن صحيح مطمئن شود - در بار دوم خواندنش روان شود - در بار سوم به بعد؛ بارگذاری حافظه باشد /

در صورتی که وسایل سمعی و بصری، مانند نوارهای ویدئویی، قرآن را حفظ می نمایید، حتماً به دهان قاری قرآن و چگونگی تلفظ و ادای کلمات و قرائت وی، خوب نگاه کنید.

همان گونه که گفته شد، هنگام حفظ قرآن، آیات را با صدای آشکار بخوانید تا پژواک آیه های قرآن، در گوش هایتان طنین انداز شود و حرکات و کلمات آن ها بر سیستم مغزی و دستگاه حافظه شما به خوبی نقش بندد؛ زیرا یکی از آثار و ویژگی های صوت، ایجاد نقش در اجسام و تأثیر در اطراف است. البته، آشکار خواندن آیات به معنی بلند خواندن آن ها و آزرده کردن اطرافیان نیست، بلکه به معنی آشکار ساختن جوهره صوت و دوری جُستن از لب خوانی است؛ هر چند در برخی از شرایط و مواردِ حفظ قرآن، لب خوانی شایسته و یا حتی بایسته است.

معمولاً انسان دوست دارد ثمره و نتیجه کار خویش را زودتر ببیند و گاه نیز از حوصله فراوانی برخوردار نیست. از این رو، شما حفظ تمام قرآن را هدف خود قرار ندهید، بلکه هدف خویش را مثلاً حفظ یک جزء قرآن در نظر بگیرید و از سوره های کوتاه و جزء سی ام قرآن آغاز کنید تا ثمره و نتیجه آن را زودتر مشاهده نمایید و دلگرم تر شوید. و نیز چنان چه حفظ قرآن را با سوره های بلند مانند سوره «بقره» و «آل عمران» و «مائده» آغاز کنید، ممکن است شوق و علاقه اولیه ای را که برای حفظ قرآن داشته اید، از دست بدهید؛ هر چند اگر بتوانید حفظ قرآن را از همان جزء اول و با سوره حمد آغاز نمایید، بهتر است.

در نوبت بارگذاري حافظه؛ چشمانش را بسته و در حافظه اش مواضع كلمات را تصور مى كند و از مصحف پيداشده در ذهنش مى خواند و كنترل مى كند كه همه كلمات باشد و جاى كلمات دقيق و درست باشد، و سه بار به همين نحو تكرار مى كند.

بارها اتفاق افتاده است که برخی از حافظان قرآن نتوانسته اند آیه ای از قرآن را که قبلاً حفظ کرده اند، دوباره از حفظ بخوانند، ولی هنگامی که «کلمه اول + کلمه دوم» همان آیه را برای آنان خوانده اند، تمام آن آیه به یادشان آمده است و همه آیه را، از اول تا آخر و از حفظ، خوانده اند.

پس، «کلمه اول» یا مجموع «کلمه اول + کلمه دوم» در هر آیه، «نقطه تمرکزِ» آن آیه برای حفظ کردنش است و باید آن را بیش از کلمات دیگرِ آن آیه، تکرار کنید و به حافظه خود بسپارید. مثلا در آیه سوره بینه: «إنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولائِکَ هُم خَیرُ البَرِیَّة»، باید دو کلمه «إنَّ الّذینَ» را بیشتر از کلمات بعدی آیه تکرار نمایید و به گنجینه حافظه خویش بسپارید.

مجددا روخوانى از مصحف و بارگذاری حافظه را تكرار مى كند. در مرحله بارگذاری مواظب باشد چيزی حواس و ذهن او را مشغول نكند.

مرحله آخر بعد از اينها؛ مرحله پيوند دادن آيات محفوظه در هر نوبت است، كه آنها را دنبال هم مى خواند، و بين آخر هر آيه را با اول آيه بعدى ارتباطى در ذهنش ايجاد مى كند، اين مرحله دنبال هم خوانى آيات را پنج بار تكرار مى كند، با اين روش ان شاء الله آيات محفوظه در ذاكره بلند مدت او ثبت مى شود.

آنچه را صبح امروز حفظ ميیكند ظهر روز دوم و سوم آن را تكرار كند، بدين روش آنچه حفظ كرده بود و تا آن وقت در حافظه موقت بوده، به حافظه طويل المدت می رود.

اگر بلندی آیه ای، فقط یکی ـ دو ـ سه کلمه بیش از یک سطر باشد، آن آیه را نیز به طور کامل حفظ نمایید و در این گونه آیات، از روش سطر به سطر استفاده نکنید.

اگر بلندی سوره ای، از یک صفحه کمتر باشد، مانند شماری از سوره های کوتاه آخر قرآن، مبنای شما در حفظ آن ها باید همان سوره به سوره باشد؛ یعنی تا سوره ای را به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ نکرده اید، هرگز به سراغ حفظ سوره ای دیگر نروید.

هر مقدار از آیات و سوره ها و جزءهای قرآن را که حفظ کردید، در جایی آن را یادداشت کنید. و نوار پارچه ای را که در عطف و شیرازه برخی از قرآن ها وجود دارد، در همان صفحه مربوط قرار دهید تا برایتان مشخص باشد که چه مقدار از قرآن و تا کدام صفحه از آن را حفظ نموده اید و از دوباره کاری و تکرار غیر لازم آیات نیز به دور باشید.

[najm0130]

روش حفظ موضوعی:

در این روش حفظ قرآن کریم را از ساده ترین مرحله آغاز می کنیم

1- واژه: گاهی حفظ یک واژه قرآنی برای یک کودک از حفظ یک سوره جذاب تر و مناسب تر است. واژگان مشترک زبان فارسی و قرآن را در متن آیات بیابید و حفظ قرآن را با حفظ واژگان قرآنی شروع کنید.
مانند : نور، کتاب، قلم و ...

2- ترکیب: گاهی حفظ یک ترکیب قرآنی برای یک کودک جذاب است. ترکیب های ساده و پرکاربرد را در متن آیات بیابید و دانش آموزان سؤال کنید. مانند : نعمت الله، الحمد لله ووو

3- پیام قرآنی: یک جمله قرآنی پر معنا و هدایت گر مانند : « و بالالدین احسانا » و با « و قولوا للناس حسنا » در قرآن بیش از ۳۵۰۰ هزار پیام قرآنی با مضامین تربیتی وجود دارد که بیش از ۵۰۰ پیام قرآنی آن
برای دانش آموزان دوره ابتدایی مناسب است.

4- قطعه: یا فراز قرآنی که دارای موضوعاتی چون : نماز، روزه، مباهله، وحدت، ولایت، آیه الکرسی و ... در قرآن بیش از ۱۲۰ قطعه مناسب وجود دارد که یک سوم آن برای دانش آموزان دوره ابتدایی مناسب است.

5-تمثیل و داستان: در قران کریم بیش از ۲۶۰ قصه قرآنی آمده که تعداد قابل توجهی از آن ها برای کودکان مناسب است. می توان حفظ برخی از این آیات را همراه با قصه مد نظر قرار داد.

6-نیایش ها: در قرآن کریم حدود ۱۱۰ ربنا آمده که حدود نیمی از آن ها در حوزه آموزش عمومی قران و حدود یک سوم ربناها برای دوره دبستان هم مناسب هستند.

7-آیه: گاهی برخی از آیات به دلایل مختلف باید حفظ شود مانند آیات ۸۸-۸۷ سوره انبیاء که در نماز غفیله خوانده می شود.

8-سوره: گاهی سوره ای با محوریتی خاص مورد نظر حافظ قرآن است. مانند سوره فیل برای داستان ابرهه

9-تدبری: آیه ای را حفظ می کنیم و درباره آن در قرآن جستجو می کنیم تا ببینیم مراد حقیقی خداوند از نزول این آیه چه بوده است. (مانند : این سه آیه که مکمل هم هستند و با تدبر به دست می آیند:
« اقم الصلاه لذکری » « الا بذکر الله تطمئن القلوب » « یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک ... » ) البته روش تدبر، مراتب و هر مرتبه مراحلی دارد.

===========================
مراحل چهار گانه حفظ موضوعی

برای اینکه حفظ موضوعی با کیفیت مطلوب انجام شود و نتیجه مورد نظر به دست آید، باید روش صحیح و مطابق اصول حفظ را انجام داد. بنابراین چهار مرحله زیر ذکر می گردد که رعایت آنها ضروری است:

1-تلاوت

قال الامام الصادق علیه السلام: اللهم حبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته. (اصول کافی، جلد 6، صفحه 213)

امام صادق علیه السلام فرمودند: پروردگارا نیکو تلاوت نمودن و حفظ آیات قرآن را محبوب ما بگردان.
جهت آشنایی با آیاتی که در برنامه حفظ موضوعی قرار گرفته اند، لازم است این آیه ها با دقت کامل به تمامی الفاظ و حرکات چند بار به صورت معمولی یا تدویر (آنچه معمولاً تدتیل نامیده می شود) تلاوت شوند.

2-مفاهیم

قال الامام العلی علیه السلام: تدبروا آیات القران و اعتبروا به فانه ابلغ العبر. (شرح غرر الحکم، جلد3، صفحه 283)

امام علی علیه السلام فرمودند: در آیات قرآن تدبر و اندیشه کنید و از آن عبرت بگیرید، که آن رساترین عبرت هاست.

با توجه به اینکه هدف از حفظ موضوعی آشنایی با معارف انسان ساز قرآن، توانایی استدلال به آیات، مهم تر از هر چیز عمل به آنها و در نتیجه تقرب به ذات اقدس باری تعالی است؛ حافظ علاوه بر به ذهن سپردن آیه،
باید مفاهیم آن را نیز بیاموزد. فراگیری مفاهیم موجب سهولت و لذت معنوی بیشتر در حفظ آیات می شود. برای درک محتوای دل انگیز این صحیفه آسمانی باید بعد از روخوانی، حداقل یک یا دوبار ترجمه آیه خوانده شود.

3- یادسپاری

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: من قرا القرآن حتی یستظهره و یحفظه ادخله الله الجنه و شفعه فی عشره من اهل بیته کلهم وجبت لهم النار. (مجمع البیان، جلد1، صفحه15)

رسول خدا صلی اله علیه و آله و سلم می فرمایند: هرکس قرآن را چنان بخواند که آن را به خاطر بسپارد و از یاد نبرد، خداوند او را وارد بهشت کند و در مورد ده نفر ازخانواده اش که در اثر گناهان آتش بر
همه آنان لازم شده است، او را شفیع آنان گرداند.

پس از خواندن ترجمه، نوبت به مرحله حفظ می رسد. برای این کار ابتدا باید موضوع آیه به خاطر سپرده شود. سپس با دقت کامل به واژه ها و حرکات آیه، جملات به اندازه ای تکرار شود که آیه با کیفیت مطلوب در
ذهن ثبت شود. مقدار تکرار آیه بستگی به عواملی چون میزان آشنایی ذهن با آیه مورد نظر، استعداد و توانایی حافظ و میزان آشنایی او با روخوانی دارد. سپس برای حفظ ترجمه واژه به واژه آن با کلمات آیه
مطابقت می گردد و به ذهن سپرده می شود.

4-تثبیت

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ان الله تعالی یحب اذا عمل احدکم عملاً ان یتقنه.(ترجمه میزان الحکمه، جلد9، صفحه4076 )

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خداوند تعالی دوست دارد که هر گاه فردی از شما کاری کند آنرا محکم و بی عیب انجام دهد.

برای ایجاد اعتماد نسبت به محفوظات جدید، لازم است موضوعات آیات و ترجمه آنها در چند نوبت از حفظ یادآوری شوند تا اشکالات احتمالی مرتفع و محفوظات در ذهن تثبیت گردند.

[najm0130]

روش حفظ تخصصی:

بین حفظ تخصصی و حفظ ترتیبی شباهت هایی وجود دارد اما رویکرد، هدفگذاری و چگونگی این دو تفاوت هایی دارد. این نوع حفظ هم به اشکال مختلفی وجود دارد:

1- حفظ کامل با معنا: همان حفظ ترتیبی است البته همراه با درک معنای عبارات و آیات قرآن

2- حفظ ترکیبی: حفظ قرآن کریم همراه با یادگیری و رعایت یکی از فنون علم قرائت مانند تجوید، مفاهیم، تدبر

3- حفظ جامع: حفظ قرآن با رعایت همه جوانب جامعیت قرآن مانند صحت قرائت،تجوید، معنا، تدبر، تفسیر و ...

[najm0130]

روش حفظ عمومی:

حفظ عمومی را باید عجین با حفظ اجمالی ( نسبی / مقدماتی ) دانست چرا که عمومی سازی یک موضوع یادگیری، نیازمند ساده سازی، کاهش کمیت و معنادار بودن آن است. به همین دلیل برای عموم
باید از حفظ « جمله » ( به جای حفظ سوره و آیه ) یادکرد. البته جملات کوتاه و پرمعنا و تربیتی و متناسب با « نیاز، توان و ذائقه » این نوع برنامه ریزی است که می تواند به عنوان « زیربنای » سایر گونه های
روش حفظ قرآن قرار گیرد.

حفظ جملات تربیتی و کاربردی قرآن، نیازمند برنامه ریزی « دراز مدت » است. و حتی در حوزه حفظ عمومی باید به سلایق و علائق مخاطبات در انتخاب موضوعات و آیات « حق انتخاب » داده شود. در ارزش یابی
نیز، حفظ به صورت « اجمالی و مقدماتی ( نسبی ) » مد نظر و عمل قرار گیرد. همچنین حفظ عمومی قرآن با « رویکرد جامع » یعنی توجه به همه ابعاد آموزشی و تربیتی مد نظر قرار گیرد.

=================================

« حفظ اجمالی جملات تربیتی قرآن کریم »

قرآن کریم ۶۲۳۶ آیه و حدود ۷۸ هزار کلمه و ۳۲۰ هزار حرف دارد. این اطلاعات چندان سودمندی برای عموم مردم ندارد. اما اینکه قرآن کریم دارای ۲۵ هزار جمله است، می تواند جای توجه و تأمل بسیار باشد؛ چرا که مراد خداوند از نزول قرآن کریم را باید در داخل جمله جست و جو کرد. تا در آیه و سوره. لذا اگر آیات را به جملات تقطیع کنیم آن وقت می توان جملات کوتاه و ساده و قابل فهم را همراه با معنا و تدبر اولیه به راحتی حفظ و به آن عمل کرد. به همین دلیل به نظر می رسد اگر قرار است برای عموم مردم برنامه حفظ قرآن طراحی، تولید و اجرا شود، باید ویژگی های زیر در نظر گرفته شود :

۱-حفظ « جمله » ( به جای حفظ سوره و آیه ) مد نظر برنامه ریزان قرار گیرد. ( بیش از ۳۰۰۰ هزار جمله و عبارت تربیتی و موضوعی در قرآن کریم وجود دارد که می تواند حوزه عمومی قرآن را در مراحل اولیه پوشش دهد. )

۲-به حفظ قرآن به عنوان یک « ابزار » ( و نه هدف ) برای هدایت و راهنمایی و تربیت مخاطبان نگریسته شود. چرا که قرآن، کتاب حکمت و هدایت است و حفظ آن نیز باید حکیمانه و هدایتگر باشد.

۳-حفظ عمومی قرآن نیازمند آموزش است و با تبلیغ و ترویج و نخبه گزینی محقق نمی شود.

۴-حفظ عمومی قرآن به عنوان « زیربنای » سایر گونه های روش حفظ قرآن در نظر گرفته شود. ( الفبای حفظ قرآن )

۵-حفظ جملات تربیتی و کاربردی قرآن به صورت « دراز مدت و میان مدت » برنامه ریزی و اجرا شود.

۶-حفظ عمومی قرآن باید کاملاً با « نیاز، توان و ذائقه » مخاطب تناسب داشته باشد. این کار نیازمند برنامه ریزی یسیار دقیق و کارشناسانه است.

۷-به مخاطبان در انتخاب موضوعات و آیات « حق انتخاب » داده شده و در تولید محتوا سلایق و آزادی انتخاب مد نظر قرار گیرد.

۸-در ارزش یابی، حفظ به صورت « اجمالی و مقدماتی ( نسبی ) » مد نظر و عمل قرار گیرد.

۹-حفظ عمومی قرآن با « رویکرد جامع » همه ابعاد آموزشی و تربیتی را مد نظر قرار دهد.

۱۰-مدت آموزش حفظ عمومی نباید طولانی، خسته کننده و محتوای سنگین و پرحجم باشد؛ در نتیجه باید سطح بندی شده و به دوره های کوتاه مدت تبدیل شود.

۱۱-از آموزگاران و مربیان مدارس برای آموزش حفظ عمومی قرآن استفاده شود. زیرا تجربه نشان می دهد در صورت حفظ اجمالی جملات تربیتی قرآن کریم، اعم اغلب معلمانی که خود حافظ قرآن نیستند، هم توان اجرای طرح را دارند و هم خودشان همراه با شارگردان به حفظ قرآن تشویق می شوند. ( البته نیاز به کارگاه های آموزشی در حدود ۴۰ ساعت دارند. )

۱۲-در مدارس از بخش هایی از کتاب های درسی دانش آموزان که برای حفظ عمومی قرآن مناسب است برای حفظ عمومی قرآن استفاده شود.