قيصوم

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

قیصوم

گياهى است از خانوادۀ Compositae نام علمى آن Achillea santolina L. مى‌باشد.

شليمر اين‌گونه را مترادف Artemisia santonica ذكر كرده و نام فارسى آن را «درمنۀ تركى» و «تخم درمنۀ تركى» نيز مى‌نويسد.

به فتح قاف و سكون ياى مثناة تحتانيه و ضم صاد مهمله و سكون واو و ميم لغت عربى است و قيسوم به سين مهمله به جاى صاد

رومى :ارطاماسيا و اطميثا

هندى :گندنا و گندمار

فارسی:برنجاسف و بلنجاسف به لام به جاى را و بوى مادران نيز و برتراسك و به شيرازى سر زردك «قيسون» و «بابونى

عربی:قیصوم

یونانی:شوصرا

انگلیسی:Lavender cotton

فرانسه:Santoline و Santoline petit cypres و Garde-robe و Aurone femelle

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

نوعى از برنجاسف است

و در برگ وقيه مانند او سواى انكه از ساق

به رنجاسف شاخها مي رويد و او را ساق بى شاخ

و اكثر از يك ريشه يك ساق بر مى آيد و در انتهاء ساق قبهء او چترى

و طول ساق از شبرى زياده و كمتر از آن نيز می باشد

و بر آن برگها ريزه و مثل ساق زنبق و ساق اماریطن و از اماريطن قويتر

و برگ اصل او مفروش بر روى زمين

و گلش با عطريت و ثقل رايحه شبيه به رايحهء برنجاسف

و طعمش تلخ و زرد رنگست

و به جهة اين اشتباهات جمعى قيصوم را برنجاسف دانسته‌اند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-212-213

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

گفته‏ اند برنجاسف جبلى است گفته‏ اند دو نوع مى‏ باشد نر و ماده.

نر آن را شاخه‏ هاى باريك و ثمر آن كوچك شبيه به افسنتين

و گل آن كمرنگ و كوچك‏تر از گل ماده و مايل به سفيدى

و ماده آن نباتى است ثمنشى مشاكل شجر مايل به سفيدى و شاخه‏ هاى آن پر برگ

و برگ آن مشقق باريك شبيه به برگ سداب و بر ساق آن رطوبتى چسبنده و بر سر

و اطراف شاخ‏هاى آن گلى مستدير زرد طلايى رنگ و خوشبوى و با حدت و ثقل و تلخ طعم

و ثمر آن مانند حب الآس و در تابستان گل مى‏ كند گفته ‏اند ماده آن برنجاسف

و نر آن قيصوم است و نيز گفته‏ اند نوعى از برنجاسف است نه خود برنجاسف .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 644

قيصوم گياهى است زينتى زيرا گلهاى طلايى زيبايى دارد. بلندى آن كمتر از  ۵٠  سانتى‌متر است و يكساله مى‌باشد،

برگهاى آن سبز بدون دمبرگ، كوچك، كمى ضخيم و پوشيده از كرك است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 8

[pejuhesh237]

.اين گياه در اروپا و آسيا انتشار دارد. در ايران در سواحل جنوب ايران، ناحيه بلوچستان، بوشهر،

در شمال ايران در منجيل، در آذربايجان، در مرند و تبريز، در كرمان، يزد، اصفهان و در بيشه، ازنا، كشور و قم (راجرد) ديده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 8

[pejuhesh237]

.همه اجزاء استفاده مي شود: گل

هيج جزء آن سمي نيست.

در هندوستان اين گياه را به عنوان داروى تونيك و بادشكن مصرف مى‌كنند

براى معالجۀ شكم‌درد در بچه‌ها كاربرد دارد و در عين حال حشره‌كش است.

[pejuhesh237]

و در سيم گرم و خشك و محلل تر از افسنتين کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-212-213

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و در اول گرم و در سيّم خشك نيز گفته ‏اند. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 645

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و رافع تب لرز و درد سينه و ضيق النفس

و ضرر ادويهء قتاله و رياح و مفاصل

و عرق النسا و قاتل اقسام كرم معده و امعأ

و بخور و افراش او گريزانندهء هوام

و ضماد او محلل اورام و رافع ضرر گزيدن عقرب و رتيلا

و حمول او مخرج جنين و نطول او جهة صداع بارد

و سوخته او جهة قطع نزف الدم و داء الثعلب

و با روغن بيد انجير و روغن ترب جهة سرعت برآمدن ريش مؤثر

و مضر ريه و مصلحش كثيرا و خشخاش

و به غايت مضر معده و مصلح آن عسل و شيح

و قدر شربتش دو درهم و بدلش افسنتين و بابونج است

و روغن او كه از برگ و گل او گيرند محلل صلابات

و مدر حيض و مسخن رحم و باعث انضمام فم آن

و رافع لرز و امراض باردهء عصبانيست.. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-212-213[

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قوّت تحليل گل آن زياده از افسنتين

آشاميدن مطبوخ آن به تنهايى يا با ادويه ادرار بول و حيض و رفع عسر البول

و تفتيت سنگ گرده و مثانه و فسخ عضل و عرق النساء مزمن

و لرز حميات خصوصاً ممزوج به دهن

و با زيت پخته به جهت تسخين دماغ و معده و ازاله برودت آن هر دو عضو ضماداً

و ضماد آن جهت تحليل اورام و اندمال جروح تازه

و به دستور ضماد مطبوخ آن با سفرجل محلل اورام عسرة التحليل. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 645

[pejuhesh237]

و رافع تب لرز و درد سينه و ضيق النفس

و ضرر ادويهء قتاله و رياح و مفاصل

و عرق النسا و قاتل اقسام كرم معده و امعأ


و برای رفع سردرد سرد فایده دارد مصرف جوشانده آن به تنهایی و یا با سایر داروهای برای علاج سینه درد و تنگی نفس و کشتن کرم

معده و امعاء و خارج ساختن آنها و ادرار بول و حیض و رفع عسرالبول و خرد کردن سنگ مثانه و کلیه و آزاد کردن عضلات

و بادهای مفاصل و سیاتیک مزمن و تب ها را نافع می باشد و مخصوصاً انواع روغنی

و بخور و افراش او گريزانندهء هوام

و ضماد او محلل اورام و رافع ضرر گزيدن عقرب و رتيلا

و مخلوط به شراب آن برای کلیه سموم و گزیدگی های حشرات به صورت های ضماد و یا شربت مفید و مورد عمل است

و حمول او مخرج جنين و نطول او جهة صداع بارد

حمول آن باعث خارج شدن جنین و ضماد آن برای رفع اورام و سرباز نمودن جراحات تازه مصرف می شود

و سوخته او جهة قطع نزف الدم و داء الثعلب

و با روغن بيد انجير و روغن ترب جهة سرعت برآمدن ريش مؤثر

در ترکیب با ادویه مناسب برای خونریزی و کچلی و رشد سریع و تجویز شده است.

و مضر ريه و مصلحش كثيرا و خشخاش

و به غايت مضر معده و مصلح آن عسل و شيح

و قدر شربتش دو درهم و بدلش افسنتين و بابونج است

و روغن او كه از برگ و گل او گيرند محلل صلابات

و مدر حيض و مسخن رحم و باعث انضمام فم آن

و رافع لرز و امراض باردهء عصبانيست.. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-212-213[

روغن برگ و گل آن برای علاج بیشتر امراض سرد عصبی و ادرار حیض و گرم نمودن رحم و حل کردن سختی و تب لرز نافع است

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قوّت تحليل گل آن زياده از افسنتين

خاصیت حل کنندگی در گل آن زیادتر از افسنتین است

آشاميدن مطبوخ آن به تنهايى يا با ادويه ادرار بول و حيض و رفع عسر البول

و تفتيت سنگ گرده و مثانه و فسخ عضل و عرق النساء مزمن

و لرز حميات خصوصاً ممزوج به دهن

و با زيت پخته به جهت تسخين دماغ و معده و ازاله برودت آن هر دو عضو ضماداً

و ضماد آن جهت تحليل اورام و اندمال جروح تازه

پختۀ آن با زفت برای گرم نمودن دماغ و معده و از بین بردن سردی مزاج دماغ و معده به صورت ضماد به کار می رود..



و به دستور ضماد مطبوخ آن با سفرجل محلل اورام عسرة التحليل. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 645

[pejuhesh237]

.