قصب الذريره

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

قصب الذريره
Swertia chirayita
سريانى :قصاديسما

رومى :اقياقيلونى

هندى: چراتيا و چراتيه و يك نوع ديگر را نيپال و به فرنگى كال دم ارمانك نامند و ديسقوريدوس قالاس ناميده اند

فارسی: نى نهاوندى و بركينه

عربی: قصب الذريره قصب بوا

یونانی: ارمنيقون

انگلیسی:

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

نباتيست زياده بر شبرى و باريك و مجوف و بيرون او سرخ مايل به زردی

و اندرون او سفيد و مملو از چيزى شبيه به پنبه

و ساقش پر گره از قلم باريكتر و خوشبو و با قبض و تندى و تلخى کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-207

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

‏ نباتى است معروف باريك و بلند تا دو شبر و انبوبى گره‏دار و بر هر گرهى دو شاخ و بر شاخ‏ها نيز شاخ‏هاى بسيار باريك

و بر هر گرهى دو برگ شبيه به برگ نعناع

و بر شاخ‏هاى بسيار باريك آن غنچه‏ ها و گل‏هاى كوچك فى الجمله شبيه به گل بنفشه

و ساق آن را چون بشكنند شكسته آن با ريشه‏ ها باشد

و جوف آن سفيد و در آن چيزى شبيه به پنبه ندافى نموده

و نسج عنكبوت و لزج و طعم ممضوغ آن قابض با اندك حدت و حرافت

و رنگ ظاهر ساق و شاخه‏ هاى آن سرخ مايل به زردى و تيرگى

و دو نوع مى‏باشد يكى كبير و به اوصاف مذكوره و دويّم صغير و آن بسيار باريك مانند خيوط

و گفته‏اند نوع دويّم املس و به هيأت كبير آن و رنگ ظاهر آن با كمودت و طعم آن با قبوضت و با حدت و حرارت و اين هندى است

و بهتر از اول و نيز گفته‏اند يك نوع ديگر هندى مى‏باشد كه حدت و تلخى ندارد

و اين را تخمى است مانند نخود و در غلافى و اكثر اطباء گفته‏ اند مختار

و بهترين آن ياقوتى رنگ به صفات مذكوره صدر است كه گره‏هاى آن نزديك به هم و ساييده آن خوشبو و زرد رنگ مايل به سفيدى باشد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 627

[pejuhesh237]

.و منابت آن بلاد هند و فارس و كهكيلويه و در بنگاله نيز كثير الوجود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 627

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-207

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى گرمى آن را و بعضى خشكى آن را غالب دانسته‏ اند و اين اظهر است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 627

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و ملطف و مدر بول

و عرق او مفتح و مقوى دل و جگر و معده

و رافع خفقان و استسقا و درد سينه و جگر و رحم و عسر بول و تقطير بول

و محلل اورام و التيام دهندهء شكاف عضل

و طبيخ او با تخم كرفس جهة جنون و امراض گرده و رفع سرفهء مزمن و وجع الفؤاد بارد

و جلوس در طبيخ او جهة درد رحم

و استشاق دود او جهة سرفه رطوبى مجرب

و ذرور او جهة خوشبوئى رايحهء زير بغل و عرق و شكستگى اعضا نافع

و اكتحال او جهة جلا و تقوية بصر نافع و مضر كمر گاه

و مصلحش انيسون و استعمال او با صمغ البطم بهتر از ساير چيزها

و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش عدس المر است و به دستور اظفار الطيب.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-207

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و محلل و با اندك قوّت قابضه و مجففه زياده از قابضه و حرافت و با جوهر ارضى و هوايى كه با هم نيكو امتزاج به اعتدال يافته

و با جوهر لطيف چنانچه در همه افاويه مى‏باشد

و مقوى دل و جگر و دافع استسقا و درد سينه و جگر و رحم و عسر البول و تقطير آن و محلل اورام و التيام دهنده شكاف عضل.

و آشاميدن طبيخ آن جهت شدخ عضل و اورام معده و كبد و تفتيح سدد

و با عسل و بزر كرفس جهت حبن يعنى وجع عضلات بطن و اورام رحم و ادرار بول و امراض گرده و رفع قرحه مزمن و تقطير البول

ضماد آن جهت كمودت خون مرده زير جلد و تحليل اورام و ذرور آن جهت خوشبويى زير بغل و عرق و شكستگى اعضا نافع.

و آن را داخل اكحال جاليه و مقويه بصر و گفته‏ اند داخل طيوب و ذراير مى ‏نمايند لهذا آن را قصب الذريره مى‏ نامند

و اطباى هند آن را سرد و خشك و سبك و باد انگيز و دافع سرفه و صفرا و سوزش اعضاء و تب حادث از فساد اخلاط ثلثه كه سنپات نامند

مى‏دانند و آشاميدن نقوع آن با برگ حنا و هليله سياه هندى و شاهتره از هر يك يك درم تا يك مثقال و يازده عدد فلفل نيم كوفته كه

شب در آب گرم بخيسانند و صبح ماليده صاف كرده با دو درم شكر بياشامند ده روز متوالى يا بيست تا چهل روز جهت اقسام جرب

و قوبا و ابتداى جذام و غيرها مجرب و به اضافه بسفايج و افتيمون و عناب فعل آن اقوى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 627

[pejuhesh237]

و ملطف و مدر بول

و عرق او مفتح و مقوى دل و جگر و معده

و رافع خفقان و استسقا و درد سينه و جگر و رحم و عسر بول و تقطير بول

و محلل اورام و التيام دهندهء شكاف عضل

و طبيخ او با تخم كرفس جهة جنون و امراض گرده و رفع سرفهء مزمن و وجع الفؤاد بارد

و جلوس در طبيخ او جهة درد رحم

و استشاق دود او جهة سرفه رطوبى مجرب

استنشاق دود آن برای رفع سرفه های سرد و مرطوب مفید و سرمه کردن آن برای درخشندگی و تقویت چشم موثر

و ذرور او جهة خوشبوئى رايحهء زير بغل و عرق و شكستگى اعضا نافع

و اكتحال او جهة جلا و تقوية بصر نافع و مضر كمر گاه

و مصلحش انيسون و استعمال او با صمغ البطم بهتر از ساير چيزها

و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش عدس المر است و به دستور اظفار الطيب.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-207



و در ترکیب با سایر ادویه برای درد عضلات شکم و تورمهای رحم و ادرار و بول و امراض کلیه و رفع زخم مزمن و استسقاء و سیاتیک

و خون مردگی اعضاء نافع و معالج است برای کمر گاه مضر و مصلح آن انیسون است و استعمال آن با صمغ البطم بهتر از سایر داروها

میباشد.
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و محلل و با اندك قوّت قابضه و مجففه زياده از قابضه و حرافت و با جوهر ارضى و هوايى كه با هم نيكو امتزاج به اعتدال يافته

و با جوهر لطيف چنانچه در همه افاويه مى‏باشد

و مقوى دل و جگر و دافع استسقا و درد سينه و جگر و رحم و عسر البول و تقطير آن و محلل اورام و التيام دهنده شكاف عضل.


لطیف کننده و حل کننده و با نیروی قابض کم ولی با خشکی زیاد همراه است که با سایر عناصر خاکی و هوایی امتزاج متعادل یافته است

مقوی دل و کبد و رافع استسقاء و سینه درد و دردهای کبد و رحم و عسر البول نافع است حل کننده اورام و التیام دهنده زخم عضلات

می باشد

و آشاميدن طبيخ آن جهت شدخ عضل و اورام معده و كبد و تفتيح سدد

مصرف جوشانده آن برای رفع در رفتگی عضلات و تورمهای معده و کبد و باز کردن گرفتگیهای مجاری تجویز شده

و با عسل و بزر كرفس جهت حبن يعنى وجع عضلات بطن و اورام رحم و ادرار بول و امراض گرده و رفع قرحه مزمن و تقطير البول

ضماد آن جهت كمودت خون مرده زير جلد و تحليل اورام

و گفته‏ اند داخل طيوب و ذراير مى ‏نمايند لهذا آن را قصب الذريره مى‏ نامند

و اطباى هند آن را سرد و خشك و سبك و باد انگيز و دافع سرفه و صفرا و سوزش اعضاء و تب حادث از فساد اخلاط ثلثه كه سنپات نامند

مى‏دانند و آشاميدن نقوع آن با برگ حنا و هليله سياه هندى و شاهتره از هر يك يك درم تا يك مثقال و يازده عدد فلفل نيم كوفته كه

شب در آب گرم بخيسانند و صبح ماليده صاف كرده با دو درم شكر بياشامند ده روز متوالى يا بيست تا چهل روز جهت اقسام جرب

و قوبا و ابتداى جذام و غيرها مجرب و به اضافه بسفايج و افتيمون و عناب فعل آن اقوى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 627

[pejuhesh237]

.