قثد

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Cucurbitaceae نام علمى آن Cucumis sativus L. مى‌باشد.

به فتح قاف و ثاى مثلثه و دال مهمله اسم عربى خيار مأكول است‏.

هندى: كهيرا و به فرنگى كوكوابرس نامند.

فارسی:خيار، و به شيرازى خيار دراز و خيار بالنگ و به خراسانى خيار بادرنگ

عربی:قثد

یونانی:

انگلیسی:Cucumber

فرانسه: Cornichon-Concombre

آلمانی:Kukumber-Gurke

ایتالیائی:Cornicino-Cetrinolo-Cocomero

[pejuhesh237]

.ثمر نباتى است از قبيل نجم و بياره و بر مجاور خود مى ‏پيچد و بر زمين نيز پهن مى‏ گردد

و برگ آن پهن و مشرف بزرگ‏تر از برگ قثاء مزغب و شاخه‏هاى نورسته و نازك آن نيز مزغب

و ثمر آن انواع است يعنى سفيد و نازك طولانى و آن را مصرى و شامى نامند

و از اين نوع در بعضى جاها طولانى تا به يك ذرع درست مى‏شود

و لحم آن زياده و مغز و تخم آن كم و ريزه و نوعى سبز مخطط

و از اين نوع در بعضى جاها طولانى تا به يك ذرع دست مى‏شود لحم آن زياده

و مغز و تخم آن كم و ريزه و نوعى سبز مخطط و از اين نيز آنچه طولانى و كوچك است نازك و لطيف و آن را نيز شامى و مصرى نامند

و آنچه بزرگ و سخت مايل به استداره و ضخيم و مغز و تخم آن زياده‏تر و بزرگ‏تر آن را بلدى نامند و نيز در بنگاله نوعى ديگر مى‏شود

اكثر ثمر آن مدور و بعضى اندك طولانى و پوست آن خشن و لحم آن كم

و تخم آن زياده و نورس كوچك آن نازك و پخته آن سخت و تخم آن بزرگ و اين را به هندى لوتن كهيرا نامند

و در زمستان و تابستان نيز به هم مى‏رسد و اين دو نوع در گرما و در همه انواع آن اكثرى شيرين و بعضى اندك تلخ مى‏باشد

و جمله انواع آن غليظتر از قثاء و بعد از رسيدن زرد و مغز آنها ترش و لحم آنها صلب مى‏ گردد

و بعضى مردم لحم صلب آن را مانند كدو پخته مى‏خورند و از كدو غليظتر و بطى الهضم‏تر و نفاخ‏تر است

و بهترين قثد كوچك نازك آنست و بدترين آن متوسط در صغر و كبر و صلب

و كرم زده آن كه به فارسى عوام شفته زده و شفته دار نامند زبون.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 610



گیاهی است علفی، دارای ساقه خوابیده، پوشیده از تارهای خشن و برگهای بزرگ و منقسم به لوبهای زاویه دار

که منشاء اصلی آن در شمال هندوستان و دامنه های کم ارتفاع هیمالیا بوده است.

پرورش آن در 20 قرن قبل از میلاد مسیح در مصر و 5 قرن قبل از میلاد، در یونان و رم معمول بوده است

ولی میوه گیاه پرورش یافته آن زمان، به خلاف نمونه ها فعلی، تلخ بوده است.

از پرورش نژادهای مختلف خیار بر اثر کشت های مدوام، امروزه موفق به تهیه نمونه هائی با میوه معطر و مطبوع گردیده اند.

بوته خیار، پیچک داراست و گلهائی زرد رنگ، درشت، بر دو نوع نر و ماده، واقع بر روی یک پایه دارد.

میوه اش سبزرنگ و به تناسب نژادهای مختلف ممکن است کوچک یا باریک و یا خیلی بزرگ و به طول متجاوز از نیم متر باشد.کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد پنجم ص406-407

[pejuhesh237]

.در ايران در سطح وسيعى نژادهاى مختلف خيار كاشته و توليد مى‌شود، لذا از روش كشت آن صرفنظر مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 77

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست

.تخم خيار خنك‌كننده و مقوى و مدر است خوردن سوپ خيار گرفتگى و بند آمدن ادرار را باز مى‌كند.

مرهم له‌شدۀ خيار براى ناراحتى‌هاى پوست و سوختگى از آتش و سوختگى در اثر آب‌جوش بسيار مفيد است.

جوشاندۀ ريشه خشك خيار مدر است و براى معالجۀ بيماريهاى برى‌برى   مفيد است .

عصارۀ برگهاى له‌شدۀ خيار به عنوان قى‌آور كودكان در مواردى كه اختلال هضم داشته باشند، مصرف مى‌شود .

در هندوچين خيار سبز و نرسيده كه با شكر پخته شود براى اسهال خونى بچه‌ها داده مى‌شود.

در اندونزى ميوه و عصارۀ آن در موارد بيمارى اسپرو   داده مى‌شود و مفيد است

از آب خيار در تهيه تعدادى از لوازم آرايش استفاده مى‌شود.

از آب خيار، موم و عسل پمادى تهيه مى‌شود كه در صاف و لطيف كردن پوست و رفع جوش بسيار مؤثر است.تخم خيار اثر ضد كرم دارد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 78

خیار علاوه بر آنکه به صورت خام مصرف می گردد به مصارف پزشکی نیز کم و بیش می رسد.

با سائیدن مغز دانه خیار در مقدار کمی آب و رقیق کردن آن، امولسیونی تهیه می شود که اثر آرام کننده دارد.

خیار در استعمال خارج، دارای اثر تسکین دهنده خارش و درمان سوداء است بعلاوه باعث لطافت پوست و شادابی آن می گردد.

آب خیار اگر بر روی پوست بدن مالیده شود، در رفع خارش و تحریکات جلدی اثر مفید ظاهر می کند.

در استعمال خارج می توان از آب خیار برای حفاظت و بهداشت پوست صورت استفاده کرد

ولی اگر پوست خشک باشد به مقدار مساوی از آب مقطر، شیر تازه و نجوشیده

و همچنین شیره خربزه را مخلوط نموده، هر شب قبل از خواب، صورت را با آن به ملایمت مالش داد.کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد پنجم ص 408

[pejuhesh237]

در آخر دويم سرد و تر

و تخم خيار سردتر از تخم خيار زه و ترشى خيار سرد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود

[pejuhesh237]

و ترشى خيار بسيار دير هضم و با طعام و بعد از آن مضر استکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201

[pejuhesh237]

مطفى حرارة و مسكن حرارة صفرا و خون و التهاب احشا

و رافع تشنگى و مفتح سدهء جگر و مدر بول

و مخرج حصاة و غليظتر از قثا و رافع ضعفى كه از اسهال مفرط حاره به هم رسد

و جهة تبهاى شديد و يرقان و درد سر نافع

و آب او تا چهل و پنج مثقال با شكر مسهل مرة الصفرائى كه در معده و امعاء باشد

و آب خيار زرد ترش رسيدهء او در اسهال قويتر از آب نارسدهء او

و چون قدرى قرنفل در آن خيسانيده روز ديگر صاف آن را با ماء العسل بنوشند جهة نيكوئى رنگ رخسار

و تفتيح سدد و تحليل مواد حاره نافع و رافع خفقان است در يكروز

و نطول آب او مانع تولد قمل

و ضماد كوبيدهء جرم او جهة جرب و حصف و شرى و خارش بدن

و نرم كردن خشونت جلد و التهاب معده و احشا و درد سر و اورام حاره مفيد

و خوردن دو مثقال و نيم از پوست خشك او جهة عسر ولادت به غايت مؤثر

و مضر مبرودين و خام كنندهء غذا و مولد خلط خام

و درد تهيگاه و چون در معده فاسد گردد مولد خلط خام سمى

و مصلحش نانخواه و معاجين حار و عسل

و بوئيدن خيار جهة انتعاش روح حيوانى و دردسر حار مفيد است

و تخم خيار مدر بول و مخرج صفراى سوخته بادرار

و رافع تبهاى حاره و ورم جگر و سپرز و درد شش

و قرحهء آن كه از حرارة باشد

و ضماد او با بوره و عسل محلل اورام جلد ست

و مضر انثيان و مصلحش كتيرا

و بدلش تخم خيار زه و شربتش تا پنج درهم است

و روغن خيار كه مانند روغن كدو ترتيب مي دهند در افعال ضعيفتر از تخم كدوست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


جهت صداع حار خوردن و ضماد كردن و ماليدن قاش و يا كف آن بر پيشانى

و نيز استشمام پاره كرده آن و يا آب تر و تازه آن به عنوان لخلخه جهت انعاش ارواح نفسانى و حيوانى

و اكثر امراض حاره حاده دماغيه و رفع بى‏خوابى مفيد.

و در حديث است كه آشاميدن آب مطبوخ پوست خيار تازه در آب سه روز متوالى رافع يرقان است با طعام

و بعد از آن خوردن خصوص اغذيه غليظه مانند آش ماست و آش غوره و امثال آن مضر،

مصلح آن در محرورين سكنجبين و در مبرودين زبيب و نانخواه و عسل و معاجين حاره مانند كمونى

و فلافلى و مغز خيار نارس الطف و ابرد از لحم آن و لحم آن نفاخ و تقيل و دير هضم

و مغز رسيده ترش آن ابرد و ارطب و جهت اكثر منافع مذكوره از اطفاى حرارت و لهيب صفرا و تشنگى

و ادرار نمودن بول و غيرها انفع و سريع الفساد

و ضماد مغز و تخم آن جهت التهاب معده و احشا و تحليل ورم حار و جرب و حصف و شرى و خارش بدن و نرمى جلد

و رفع خشونت آن و بر پشت زهار رافع احتباس بول و عسر آن و ادرار قوى آورد خصوص در اطفال

و مغز تلخ آن در اين امر اقوى است از شيرين آن مضر زنان حوامل بى‏ وقت

و تخم‏ آن سردتر از تخم قثاء و از آن بهتر و بعيد التعفن و با قوّت محركه مواد ساكنه

مقدار شربت‏: از تخم آن تا پنج درم و آشاميدن آب برگ آن به قدر دو سه مثقال با دو چندان بول صاحب طحال جهت تحليل طحال آن

مجرب و بعضى در مبرود المزاجان قليلى آب زنجبيل تازه نيز داخل مى‏ كنند

و ماء الخيار نيز مانند ماء القرع است كه در خمير آرد جو گرفته پس در گل

و در تون حمام و يا در تنور طبخ نمايند پس آب آن را گرفته بنوشند جهت‏ امراض حاره و حميات صفراويه حاده

و دق نافع و خوردن خيار نازك با نمك و با قشر بهتر از بى ‏قشر آن است

زيرا كه زودتر از معده مى‏گذرد و در آن نمى ‏ماند كه نفخ نمايد و متعفن گردد به خلاف بى‏قشر آن

و كسى كه مقشر آن را ترجيح داده غلط كرده و جمع آن با شير زبون و موجب فالج در مبرودين است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 610-611

[pejuhesh237]

و مسكن حرارة صفرا و خون و التهاب احشا

و رافع تشنگى و مفتح سدهء جگر و مدر بول

و مخرج حصاة و غليظتر از قثا و رافع ضعفى كه از اسهال مفرط حاره به هم رسد

و جهة تبهاى شديد و يرقان و درد سر نافع

و آب او تا چهل و پنج مثقال با شكر مسهل مرة الصفرائى كه در معده و امعاء باشد

و آب خيار زرد ترش رسيدهء او در اسهال قويتر از آب نارسدهء او

و چون قدرى قرنفل در آن خيسانيده روز ديگر صاف آن را با ماء العسل بنوشند جهة نيكوئى رنگ رخسار

و تفتيح سدد و تحليل مواد حاره نافع و رافع خفقان است در يكروز

و نطول آب او مانع تولد قمل

و ضماد كوبيدهء جرم او جهة جرب و حصف و شرى و خارش بدن

و نرم كردن خشونت جلد و التهاب معده و احشا و درد سر و اورام حاره مفيد

و خوردن دو مثقال و نيم از پوست خشك او جهة عسر ولادت به غايت مؤثر

و مضر مبرودين و خام كنندهء غذا و مولد خلط خام

و درد تهيگاه و چون در معده فاسد گردد مولد خلط خام سمى

و مصلحش نانخواه و معاجين حار و عسل

و بوئيدن خيار جهة انتعاش روح حيوانى و دردسر حار مفيد است

و تخم خيار مدر بول و مخرج صفراى سوخته بادرار

و رافع تبهاى حاره و ورم جگر و سپرز و درد شش

و قرحهء آن كه از حرارة باشد

و ضماد او با بوره و عسل محلل اورام جلد ست

و مضر انثيان و مصلحش كتيرا

و بدلش تخم خيار زه و شربتش تا پنج درهم است

و روغن خيار كه مانند روغن كدو ترتيب مي دهند در افعال ضعيفتر از تخم كدوست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


جهت صداع حار خوردن و ضماد كردن و ماليدن قاش و يا كف آن بر پيشانى

و نيز استشمام پاره كرده آن و يا آب تر و تازه آن به عنوان لخلخه جهت انعاش ارواح نفسانى و حيوانى

و اكثر امراض حاره حاده دماغيه و رفع بى‏خوابى مفيد.

و در حديث است كه آشاميدن آب مطبوخ پوست خيار تازه در آب سه روز متوالى رافع يرقان است با طعام

و بعد از آن خوردن خصوص اغذيه غليظه مانند آش ماست و آش غوره و امثال آن مضر،

مصلح آن در محرورين سكنجبين و در مبرودين زبيب و نانخواه و عسل و معاجين حاره مانند كمونى

و فلافلى و مغز خيار نارس الطف و ابرد از لحم آن و لحم آن نفاخ و تقيل و دير هضم

و مغز رسيده ترش آن ابرد و ارطب و جهت اكثر منافع مذكوره از اطفاى حرارت و لهيب صفرا و تشنگى

و ادرار نمودن بول و غيرها انفع و سريع الفساد

و ضماد مغز و تخم آن جهت التهاب معده و احشا و تحليل ورم حار و جرب و حصف و شرى و خارش بدن و نرمى جلد

و رفع خشونت آن و بر پشت زهار رافع احتباس بول و عسر آن و ادرار قوى آورد خصوص در اطفال

و مغز تلخ آن در اين امر اقوى است از شيرين آن مضر زنان حوامل بى‏ وقت

و تخم‏ آن سردتر از تخم قثاء و از آن بهتر و بعيد التعفن و با قوّت محركه مواد ساكنه

مقدار شربت‏: از تخم آن تا پنج درم و آشاميدن آب برگ آن به قدر دو سه مثقال با دو چندان بول صاحب طحال جهت تحليل طحال آن

مجرب و بعضى در مبرود المزاجان قليلى آب زنجبيل تازه نيز داخل مى‏ كنند

و ماء الخيار نيز مانند ماء القرع است كه در خمير آرد جو گرفته پس در گل

و در تون حمام و يا در تنور طبخ نمايند پس آب آن را گرفته بنوشند جهت‏ امراض حاره و حميات صفراويه حاده

و دق نافع و خوردن خيار نازك با نمك و با قشر بهتر از بى ‏قشر آن است

زيرا كه زودتر از معده مى‏گذرد و در آن نمى ‏ماند كه نفخ نمايد و متعفن گردد به خلاف بى‏قشر آن

و كسى كه مقشر آن را ترجيح داده غلط كرده و جمع آن با شير زبون و موجب فالج در مبرودين است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 610-611

[pejuhesh237]

.