قسط

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

قسط:معرب از يونانى است و گفته‏ اند معرب از (كت) هندى است

«قسط تلخ» ، «قسط چين» يا «قسط كشميرى» بيخ گياهى است از خانوادۀ Zingiberaceae ، نام علمى آن Alpinia officinerum Hance مى‌باشد.


«قسط شيرين» ، «قسط عربى» يا «خولنجان مصرى» و به هندى آن را «براخولنجان» گويند.

بيخ يا ساقۀ زيرزمينى گياهى است از خانوادۀ Zingiberaceae ، نام علمى آن Alpinia galanga) L. (Villd. و مترادفهاى آن Alpinia pyramidata Bl. و Languas galanga) L. (Stuntz. مى‌باشد.

قسط بحرى

گياهى است كه به فرانسوى Costus و به هندى و كشميرى Kuth ناميده مى‌شود

و از نظر شباهت اسمى كه نام آن با قسط دارد در اينجا شرح داده مى‌شود.

در كتب طب سنتى ريشۀ اين گياه را به نام كوست بحرى يا قسط بحرى نام مى‌برند

ولى هيچ قرابتى با قسط يا Galanga ندارد. اين گياه از خانوادۀ Compositae و نام علمى آن Saussurea lappa C. B. Clarke است.

سريانى: قوشنا و قشنا و به فرنگى كست

هندى :كته

فارسی: به بيخ و يا به اصطلاح علمى ساقۀ زيرزمينى گياه، «كوشنه» يا «قسط» گفته مى‌شود

عربی:

یونانی:قسطس

انگلیسی:Galangal ،«قسط تلخ» ، «قسط چين» يا «قسط كشميرى» Bitter costus و Lesser galangal «قسط شيرين» ، «قسط عربى» يا «خولنجان مصرى» Sweet costus و Greater galangal

فرانسه:Costus و Galanga ، . «قسط تلخ» ، «قسط چين» يا «قسط كشميرى» Costus amere و Petit galanga و Galanga vrai و Galanga de la Chine ،«قسط شيرين» ، «قسط عربى» يا «خولنجان مصرى» Grand galanga و Galanga major

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بيخی است شبيه به بيخ لفاح و نباتش مفروش و بي ساق و برگش عريض و سه قسم می باشد

يكى شيرين و سبك و سفيد و با عطريت و قسط بحرى و عربى نامند

و قسمى مايل به سياهى و سبك و سطبر و كم بوى و تلخ او را قسط هندى نامند

و قسمى مايل به سرخى و سنگين

و در وزن شبيه به چوب شمشاد و خوشبو و بى تلخيست

و از مطلق او مراد قسط شيرين است

و بهترين او سفيد تازهء كرم نخورده است كه اندك زبان را بگزد

و فرق در ميان او و راسن كه قسط شامى نامند

عدم عطريت راسن است و عدم گزندگى زبان و صلابت آن کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-206


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.



جنس Alpinia به‌طور كلى شامل گياهانى است پايا، كوتاه، اغلب خزنده. در بعضى گونه‌ها داراى ساقۀ هوايى افراشته است.

برگهاى آن متناوب، غلافدار و نوك‌تيز است. گلهاى خوشه‌اى به رنگهاى سفيد يا سبز دارد.

ميوۀ آن كپسول است كه در آن تعداد زيادى دانه قرار دارد. ساقۀ زيرزمينى آنها كمى ضخيم و منشعب

و در انواع آن به رنگهاى روشن زرد، قرمز و يا سياه است و داراى طعمى تند و سوزاننده و كمى معطر است.

قسط بحر ی:
گياهى است چند ساله علفى بلندى آن  ٢ - ١  متر است.

برگهاى قسمت پايين ساقه دراز كه طول آن  ٧٠ - ۶٠  سانتى‌متر، به شكل مثلث و دندانه‌دار است

ولى برگهاى قسمت بالاى ساقه كوچكتر و در قاعدۀ برگ داراى دو قسمت است. طبق گلها لوله‌اى به رنگ ارغوانى تيره مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 46-49

[pejuhesh237]

و از نواحى هند خيزد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-206

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

 . «قسط تلخ» ، «قسط چين» يا «قسط كشميرى»: وطن اين گياه جنوب چين است و در هندوستان در كشمير نيز زياد پرورش داده

مى‌شود و صادر مى‌گردد. رنگ اين قسط يعنى رنگ ساقۀ زيرزمينى گياه، تيره مايل به سياه و طعم آن تلخ است

و معطر و كمى تند مى‌باشد. معمولا با قطعاتى به طول  ۵ - ۴  سانتى‌متر در بازار عرضه مى‌شود.

. «قسط شيرين» ، «قسط عربى» يا «خولنجان مصرى»: وطن اين گياه هندوستان است.

بيخ آن در بازار به صورت قطعاتى به رنگ زرد روشن يا قرمز با طعم گزنده و معطر و پوست نازك عرضه مى‌شود.

. گونۀ ديگرى از اين گياه به نام علمى Alpinia khulanjan M. sherif نيز در هندوستان مى‌رويد كه به هندى آن را نيز «خولنجان» گويند.

بيخ اين گياه شبيه قسط هندى يا قسط شيرين است و خواص آن نيز شبيه آن است.

ا قسط شيرين.اين قسط بومى هند است و تا فيليپين انتشار دارد و در ساير مناطق جنوب شرقى آسيا نيز كاشته مى‌شود. Heyne

معتقد است كه دو رقم قسط شيرين وجود دارد و رقمى را كه رنگ ساقۀ زيرزمينى آن قرمز است دارويى مى‌داند.


قسط بحری: اين گياه بومى كشمير و ارتفاعات هيمالياست و به ساير مناطق شرقى و جنوب شرقى آسيا صادر مى‌شود

و در چين در شمال غربى ايالت Yunnan و جنوب غربى ايالت Szechwan كاشته مى‌شود. در ايران تا حال ديده نشده است.

ريشۀ خشك اين گياه معطر و داروى مرسومى در چين است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 46-49

[pejuhesh237]

قسط نوع سوم:و اين سمى و قاتل است .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 623

قسط شیرین:

در چين معمولا قسط شيرين را از نظر خواص جانشين قسط تلخ A. officinarum مى‌دانند.

در هندوچين ساقۀ زيرزمينى و ريشۀ قسط شيرين را براى رفع سؤ هاضمه و در موارد كوليك و اسهال خونى مصرف مى‌كنند

به علاوه آن را در موارد سرطان معده بسيار مفيد مى‌دانند

. دارويى براى معالجۀ مسموميت حاصله از غذاى فاسد است. آن را در دهان مى‌جوند و جويدۀ آن را از دهان بيرون آورده

و روى سر يا بدن طفل كه مبتلا به تشنج است مى‌اندازند، بسيار نافع است.

خيس كردۀ آن را در سركه براى قرمز كردن پوست به كار مى‌برند تا حدى تاول‌آور نيز مى‌باشد.

آن را با برنج پخته پس از تولد طفل براى تقويت به مادران مى‌خورانند

در شبه‌جزيرۀ مالايا دم‌كردۀ قسط را براى تقويت به مادران پس از تولد بچه مى‌دهند

و يا آن را داخل روغن ماليدنى كرده و براى رفع التهاب و تاول پوست به موضع مى‌مالند

. دم‌كرده يا جوشاندۀ برگهاى گياه را براى پاك كردن ترشحات پس از تولد بچه به مادر تجويز مى‌كنند

. به علاوه براى حمام ضد روماتيسم و به عنوان محرك به كار مى‌رود

در اندونزى ساقۀ زيرزمينى آسيا شدۀ گياه را براى ناراحتى‌هاى طحال و بيمارى هرپس تجويز مى‌كنند .

ب) قسط تلخ A. officinarum

ريشۀ قسط تلخ در چين به عنوان گرم كننده و براى رفع سوءهاضمه به كار مى‌رود و براى معالجۀ دل‌درد و اسهال تجويز مى‌شود

. به علاوه به عنوان بزاق‌آور، ضد تب نوبه‌اى و تونيك و مقوى مورد توجه است

استوارت معتقد است اين خواص را تخم آن نيز دارد و به علاوه معتقد است كه تخم آن براى معالجۀ وبا، دندان‌درد و بيمارى‌هاى ناشى

از رطوبت و سرما نيز مفيد است.

در هندوچين ساقۀ زيرزمينى معطر گياه به عنوان محرك و از جويدن آن براى رفع دندان‌درد و سردرد استفاده مى‌شود


قسط بحری:دانشمندان، كوپرا و دى در آزمايشهايى نشان داده‌اند كه اسانس گياه ضد عفونى- كنندۀ بسيار قوى است،

بويژه بر عليه استرپتوكوك   و استافيلوكوك و به علاوه مصرف آلكالوئيد ساسورين را به عنوان يك ضدعفونى‌كنندۀ قوى توصيه مى‌كنند.

آنها نشان داده‌اند اين دارو كه شامل اسانس و آلكالوئيد مى‌باشد براى كنترل حمله‌هاى آسم برونشيتى و همچنين در مورد سكسكه بسيار مؤثر مى‌باشد.

در چين ريشۀ گياه كه به صورت خشك مصرف مى‌شود، به عنوان يك داروى معطر تقويت معده تجويز مى‌شود

. به علاوه بادشكن، ضد درد و مسكن درد رحم است و براى تسكين درد سينه، معده، سوءهاضمه، تهوع و اسهال، و بدون اسانس آن براى رفع اسهال خونى نافع است.

. عصارۀ مايع آن براى معالجۀ آسم به كار مى‌رود

اين دارو در شبه‌جزيرۀ مالايا به عنوان محرك و در تركيب با داروهايى، براى تقويت و اعادۀ سلامتى زائو پس از وضع حمل تجويز مى‌شود

از جوشاندۀ آن براى شست‌وشوى پس از وضع حمل استفاده مى‌شود

آلكالوئيد ساسورين تأثير خفيف ولى پى‌گيرى در افزايش فشار خون دارد، براى تقويت قلب و به عنوان مدر نيز مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 46-50

[pejuhesh237]

قوتش تا چهار سال باقيست در سيم گرم و خشك

روغن او: گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-206

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قسط شامی:قوت آن ده سال است.

شيخ الرييس گرم در سيّم و خشك در دويّم گفته و با رطوبت فضليه نفاخه و گفته ‏اند قوّت حرارت و حرافت

و مرارت مر آن به حدى است كه مقرح جلد است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 623

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض و جاذب خلط از عمق بدن و ترياق سموم حيوانى

و مفتح سدهء جگر و قاطع اخلاط غليظه و لزجه و مبهى

و كشندهء اقسام كرم معده و جهة درد رحم و درد سينه

و شكافتگى عضل و تقوية معده و جگر و دردهاى مزمنهء دماغى و معده و عضلات و مفاصل

و تحليل رياح و اخراج سنگ گرده

و با سكنجبين جهة تب ربع و با عسل جهة ربو و ضيق النفس و سرفه كهنه

و يرقان و علل سپرز و استسقا و تشنج و كزاز و رعشه و خدر نافع

و بخور او قاتل جنين و رافع وبا و زكام

و ضماد او جهة کلف و عرق النسا و دردهاى بارده

و با روغن زيتون جهة رفع لرز و فالج

و استرخاء و درد گوش و سعوط او جهة درد سر مزمن

و ذرور او جهة قروح رطبه مفيد


و فررجهء او مدر حيض و قاتل جنین

و طلاى او با سركه و قطران و عسل جهة داء الثعلب و نمش نافع

و مضر مثانه و مصلحش گل انگبين و مضر ريه

و مصلح او انيسون

و قدر شربتش يك درهم و بدلش نصف وزن او عاقرقرحاست

و روغن قسط ساذج كه قسط تلخ را به قدر چهل مثقال نيم كوب كرده

يك شبانه روز در شراب خيسانيده با چهار صد مثقال روغن زيتون بجوشانند

تا شراب سوخته روغن بماند و محلل و مقوى

و رافع برودت معده و جگر و لرز و تبهاى بلغمى و سوداوى

و مقوى موى و قدر شربتش تا هفت درهم

و روغن غير ساذج او در دستورات مذكور است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-206

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


مقوى اعضاى رييسه و غذاييت نافضه و اعصاب و باه و دافع امراض بارده رطبه از آنها

و مسخن اعضا كه مراد تسخين آنها باشد
مقوى دماغ و مستحكم كننده اعصاب و محلل و پراكنده كننده رياح مخدره دماغيه

و دافع صداع بارد رطب كهنه خصوصاً قسط سفيد كه در آن امر عظيم النفع است

و از براى اوجاع مقدم دماغ و ليثرغس و تشنج و كزاز و رعشه و خدر و غيره

از امراض بارده رطبه دماغيه شرباً با عسل و يا ادويه مناسبه ديگر

و ضماد آن با عسل نيز و تمريخ آن با روغن عربى كه روغن بز يا گاو باشد كه در آن بجوشانند

و بمالند جهت امراض مذكوره

و سعوط آن با آب باران جهت درد سر مزمن و لطوخ آن جهت رفع نسيان

آشاميدن يك مثقال آن با خمر و افسنتين جهت اوجاع صدر و ربو و بهر و ضيق النفس

و سرفه كهنه و تنقيه سينه از اخلاط لزجه لعوقاً با عسل و درد پهلو را نيز نافع

جهت اوجاع مفاصل و استرخاى عصب و عضل و فسخ آن و تسخين اعصاب و مفاصل

و رفع امراض آنها و جهت عرق النساء شرباً و ضماداً و به دستور تدهين آن

آشاميدن آن با عسل جهت نشف رطوبات و بلاغم و دفع آنها و قطع اخلاط لزجه و رياح

و تقويت معده و كبد و گرده و مثانه و تسخين و دفع امراض و اوجاع آنها و عضلات بطن

و جهت تفتيح سده كبد و طحال و تحليل ورم طحال و استسقا و يرقان و مغص و درد رحم

و با آب سرد جهت اخراج كرم معده و امعا و حب القرع و ادرار بول و حيض

و بخور آن به قمع فرزجه

و حمول آن جهت تسكين اوجاع رحم

و به دستور جلوس در طبيخ آن و تكميد بدان

آشاميدن نيم درهم آن با عسل و يا با شراب جهت تقويت باه

و به دستور ضماد آن و تدهين به دهن آن

ضماد آن با ماء العسل جهت رفع كلف و آثار جلد

يك مثقال آن با خمر و افسنتين ترياق سموم و جاذب آنها به سوى ظاهر جلد

جهت رفع سم افعى و عقرب و رتيلا و امثال اينها از سموم قتاله نافع.

مصلح آن خطمى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 624

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض و جاذب خلط از عمق بدن و ترياق سموم حيوانى

و مفتح سدهء جگر و قاطع اخلاط غليظه و لزجه و مبهى

و كشندهء اقسام كرم معده و جهة درد رحم و درد سينه

و شكافتگى عضل و تقوية معده و جگر و دردهاى مزمنهء دماغى و معده و عضلات و مفاصل

و تحليل رياح و اخراج سنگ گرده

و با سكنجبين جهة تب ربع و با عسل جهة ربو و ضيق النفس و سرفه كهنه

و يرقان و علل سپرز و استسقا و تشنج و كزاز و رعشه و خدر نافع

و بخور او قاتل جنين و رافع وبا و زكام

و ضماد او جهة کلف و عرق النسا و دردهاى بارده

و با روغن زيتون جهة رفع لرز و فالج

و استرخاء و درد گوش و سعوط او جهة درد سر مزمن

ضماد آن با روغن زيتون براى فلج و سستى اعضا و درد گوش مفيد است

و ريختن قطرۀ روغن آن در گوش، گرفتگى‌هاى گوش را باز مى‌كند.

و ذرور او جهة قروح رطبه مفيد


و فررجهء او مدر حيض و قاتل جنین

شياف آن در مهبل و در مقعد براى باز كردن قاعده و سقط جنين و مشيمه و تسكين درد رحم مفيد است.

و طلاى او با سركه و قطران و عسل جهة داء الثعلب و نمش نافع

و مضر مثانه و مصلحش گل انگبين و مضر ريه

و مصلح او انيسون

و قدر شربتش يك درهم و بدلش نصف وزن او عاقرقرحاست


قسط مضر مثانه است از اين نظر بايد با گل انگبين خورده شود و مضر ريه است بنابراين بايد با انيسون خورده شود.

مقدار خوراك آن 5-4 گرم است و جانشين آن از نظر خواص، نصف وزن آن از عاقرقرحا مى‌باشد.

و روغن قسط ساذج كه قسط تلخ را به قدر چهل مثقال نيم كوب كرده

يك شبانه روز در شراب خيسانيده با چهار صد مثقال روغن زيتون بجوشانند

تا شراب سوخته روغن بماند و محلل و مقوى

و رافع برودت معده و جگر و لرز و تبهاى بلغمى و سوداوى

و مقوى موى و قدر شربتش تا هفت درهم

و روغن غير ساذج او در دستورات مذكور است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-206


تهيۀ روغن قسط در خانه: ٢٠٠  گرم قسط تلخ را گرفته كوبيده و يك شبانه‌روز در سركه رقيق مى‌خيسانند

و سپس آن را با  ٢  كيلوگرم روغن زيتون با آتش ملايم مى‌جوشانند آن‌قدر كه سركه آن تبخير شود.

. از نظر خواص، مقوى اعصاب، اعضا و نيروى جنسى است و برودت معده و كبد را رفع مى‌كند

و اگر آن را بخورند يا بمالند در هر دو صورت براى رشد و تقويت مو مفيد است، مقدار خوراك آن تا  ٢٨  گرم است.



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


مقوى اعضاى رييسه و غذاييت نافضه و اعصاب و باه و دافع امراض بارده رطبه از آنها

و مسخن اعضا كه مراد تسخين آنها باشد

مقوى دماغ و مستحكم كننده اعصاب و محلل و پراكنده كننده رياح مخدره دماغيه

و دافع صداع بارد رطب كهنه خصوصاً قسط سفيد كه در آن امر عظيم النفع است

و از براى اوجاع مقدم دماغ و ليثرغس و تشنج و كزاز و رعشه و خدر و غيره

از امراض بارده رطبه دماغيه شرباً با عسل و يا ادويه مناسبه ديگر

قسط شيرين مقوى معده، بادشكن، محرك و گرم‌كننده است. اعصاب را تقويت مى‌بخشد،

پراكنده كنندۀ بادهاى دماغ است و سردرد را رفع مى‌كند. اگر با عسل يا ادويه مناسب خورده شود، آثار آن بيشتر است

و ضماد آن با عسل نيز و تمريخ آن با روغن عربى كه روغن بز يا گاو باشد كه در آن بجوشانند

و بمالند جهت امراض مذكوره

و سعوط آن با آب باران جهت درد سر مزمن و لطوخ آن جهت رفع نسيان

آشاميدن يك مثقال آن با خمر و افسنتين جهت اوجاع صدر و ربو و بهر و ضيق النفس

و سرفه كهنه و تنقيه سينه از اخلاط لزجه لعوقاً با عسل و درد پهلو را نيز نافع

خوردن  ۵  گرم آن با شراب و افسنطين براى درد سينه، تنگى نفس، سرفۀ كهنه و پاك كردن سينه از اخلاط لزج نافع است.

جهت اوجاع مفاصل و استرخاى عصب و عضل و فسخ آن و تسخين اعصاب و مفاصل

و رفع امراض آنها و جهت عرق النساء شرباً و ضماداً و به دستور تدهين آن


خوردن انگشت‌پيچ آن با عسل براى رفع درد پهلو مفيد مى‌باشد.

خوردن آن براى درد مفاصل و سستى اعصاب و عضلات و گرم كردن اعصاب و در موارد سياتيك نافع است.

ضماد و ماليدن روغن آن هم براى سياتيك نافع است.

آشاميدن آن با عسل جهت نشف رطوبات و بلاغم و دفع آنها و قطع اخلاط لزجه و رياح

و تقويت معده و كبد و گرده و مثانه و تسخين و دفع امراض و اوجاع آنها و عضلات بطن

و جهت تفتيح سده كبد و طحال و تحليل ورم طحال و استسقا و يرقان و مغص و درد رحم

و با آب سرد جهت اخراج كرم معده و امعا و حب القرع و ادرار بول و حيض



خوردن آن با عسل براى خشك كردن رطوبتها، دفع بلغم و اخلاط لزج، تحليل بادها، تقويت معده، كليه، كبد و مثانه، گرم كردن و رفع درد

آنها نافع است. همچنين براى باز كردن انسداد مجارى كبد، طحال، تحليل ورم طحال، استسقا، يرقان، دل‌پيچه و درد رحم مفيد است.

اگر با آب سرد خورده شود براى ازدياد ترشح ادرار و افزايش ترشحات عادت ماهانه مفيد است.

و بخور آن به قمع فرزجه

و حمول آن جهت تسكين اوجاع رحم

و به دستور جلوس در طبيخ آن و تكميد بدان

آشاميدن نيم درهم آن با عسل و يا با شراب جهت تقويت باه

خوردن  ٢  گرم آن با عسل براى افزايش نيروى جنسى مفيد است

و به دستور ضماد آن و تدهين به دهن آن

ضماد آن با ماء العسل جهت رفع كلف و آثار جلد

يك مثقال آن با خمر و افسنتين ترياق سموم و جاذب آنها به سوى ظاهر جلد

جهت رفع سم افعى و عقرب و رتيلا و امثال اينها از سموم قتاله نافع.

مصلح آن خطمى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 624


. اگر  ۵  گرم آن با آب انگور و افسنطين خورده شود، پادزهر و ترياق سموم است و سموم را به طرف پوست مى‌كشاند

و براى دفع سم افعى و عقرب مفيد است.


تهيۀ گرد قسط «خولنجان» : خولنجان را به مقدار مورد نظر رنده كرده در گرم‌خانه مى‌خشكانند و نرم كوبيده و از الك داروسازى رد مى‌كنند.

خوردن  ۴ - ٢  گرم آن با عسل براى تقويت معده مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 50

[pejuhesh237]

.