سوس

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

شیرین‌بیان: Glycyrrhiza glabra

گياهى است از خانوادۀ Leguminosae

هندى: ملهتى جيتهي مدومرتي نيز و بفرنكى كليسر بزه نامند

فارسی: شيرازى مهك و بيخ آن را بيخ مهك و به اصفهاني «ميجو» و «مژو» و بتركي شيرين بان ؛

در بوشهر و به‌طور كلى در فارس «مهك» و ريشۀ آن را «بيخ‌مهك»

و در اطراف تهران و شمال ايران شيرين‌بيان و در كرمان «متكى» در كتب طب سنتى با نام «سوس» و ريشۀ آن را «اصل السوس»

عربی:شجرة السوس، عرق سوس

یونانی:

انگلیسی: Licorice و Liquorice و Liquorish

فرانسه:Bois sucre، Racine douce، Bois sacre، R.officinale، Reglisse

آلمانی:Sussholz، Brust-Wurzel، Lakritzenholz

ایتالیائی:Ugurizia، Liquirizia liscia، Logorizia، Dolce radice

[pejuhesh237]

و تلخ او غير مستعمل

و بيخ شيرين مايل به تلخى آن مستعمل

و قوتش تا ده سال باقيست و بايد پوست سياه او جدا كرده استعمال نمايند چه تصريح نموده اند

كه مار او را دوست مي دارد و خود را به او ميمالد جهة انسلاخ جلد

و تسمين بدن و تقويه بصر کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -158

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

اسم نباتيست كه در اكثر بلاد بهم مى‌رسد و نبات آن بر روى زمين پهن مى‌كردد و مى‌چسپد بر آن و قريب بده ذرع دست را فرا مى‌كيرد

و بمكانى كه بهم رسيده بدشوارى از ان زائل مى‌كردد و غلظت آن از يك انكشت تا بقدر يك قبضۀ دست و زياده بران مى‌باشد

و برك آن شبيه ببرك مصطكى و كل آن ما بين حمرت و زرقت و اكثر زرد و بيخ آن بلند و پوست آن سياه رنك و مغز آن زرد

و نيز كفته‌اند كه نه از ان جهت است بلكه از جهت حدت و زيادتي يبس آنست

و تلخ آن غير مستعمل جهت آنكه كفته‌اند با سميت است

و شيرين آن بعضى با اندك شيريني و تلخي و قبوضت و بعضى شيريني آن غالب

و بهترين آن شيرين كم ريشۀ زرد متوسط در غلظت و باريكي مصرى آنست كه در صعيد مصر مى‌شود

و بعد از ان عراقى پس شامي پس هر جا كه خوب شود خواه آن بلاد باشد و خواه هند و خواه غير آنكه شيريني آن غالب

و تلخي و قبوضت آن بسيار كم باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530

گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه ای به طول 5/0 تا یک متر که در محیط های مساعد به ارتفاع 2 متر نیز می رسد.

واریته های آن، بطور خودرو و در نقاط مختلف جنوب اروپا و آسیای شرقی روئیده و پرورش می یابد.

برگهای آن مرکب از 4 تا 7 زوج برگچه با یک برگچه انتهائی و گلهای آن به رنگ آبی روشن و غالبا همراه با لکه سفید رنگ است.

میوه ای نیام و محتوی 5 یا 6 دانه (گاهی کمتر) و به رنگ قهوه ای یا قهوه ای روشن دارد.

ریشه و ریزوم شیرین بیان، مصارف داروئی دارند و به صورت قطعات استوانه ای شکل، به قطر 5/0 تا 5/1 سانتیمتر در معرض استفاده قرار می گیرند.

مقطع آنها، رنگ زرد روشن دارد. ناحیه مرکزی مقطع نیز کمی تیره تر است.

در سطح خارجی آن، خطوط طولی به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای تشخیص داده می شود.

در قطعات متعلق به ریزوم، اثر جوانه های از بین رفته نیز مشاهده می گردد.

بوی این قطعات، مخصوص و طعم آنها شیرین است ولی به تناسب منشاء گیاه، این صفات تفاوت می نماید

مانند آنکه نمونه های ناحیه کالابر، سیسیل و اسپانیا، طعم ملایم دارند ولی نمونه های متعلق به یونان دارای طعم تلخ است.

در کدکس، برای آن طعم شیرین ذکر گردیده است.

اختصاصات تشریحی

ریشه شیرین بیان، که در داروخانه ها تحت نام رگلیس مورد استفاده قرار می گیرد از نظر کلی دارای ساختمان ریشه دو لپه به شرح زیر است:

در خارج ریشه، قشری از چوب پنبه به ضخامت 10 تا 12 لایه سلول مسطح، در زیر بشره دیده می شود که عموما در امتداد خطوط شعاعی منظم قرار دارند.

در زیر این لایه ها، پارانشیم پوستی مرکب از سلول های چند وجهی به ابعاد مختلف جای دارد که در بعضی از آنها، بلورهای اکسالات کلسیم منشوری شکل

مشاهده می گردد.عناصر آبکشی ریشه به صورت نوارهای منتهی به نوک باریک، در داخل پارانشیم ثانوی بنحوی قرار دارند

که در بین آنها، دسته های فیبر بطور فاصله دار، بر روی دوایری دیده می شود

و فقط اشعه مغزی است که در امتداد دایره شکل دسته های فیبر دار فاصله بین هر دو نوار قطع می کند.

در قاعده عناصر آبکشی، دسته های چوب مرکب از آوندهای چوبی و فیبروپارانشیم، با ظاهری مشابه نوارهای آبکشی مشاهده می گردد

که مجموعا به مغز کوچک ریشه ختم می شوند. اشعه مغزی ناحیه چوب، مرکب از 2 تا 4 ردیف سلول دراز است.

در بین عناصر آبکشی و چوب نیز کامبیوم با ظاهر مشخص دیده می شود. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 1 ص 649-647



ريشۀ شيرين‌بيان داراى عصاره‌اى است كه در طب گياهى مصرف وسيعى دارد.

براى تكثير شيرين‌بيان قطعات ساقۀ زيرزمينى آن را كه لااقل هر قطعه  ٣ - ٢  گره داشته باشد،

در زمينى كه قبلا خوب شخم خورده و آماده شده باشد، در پائيز مى‌كارند و سپس در آخر زمستان قبل از اينكه گرماى بهاره آغاز شود،

آنها را به زمين زراعتى اصلى كه شخم عميق خورده باشد منتقل نموده و روى خطوطى با فاصلۀ  ٨٠  سانتى‌متر

به‌طورى‌كه فاصلۀ بين بوته‌ها روى خطوط  ۵٠  سانتى‌متر باشد، مى‌كارند.

شخم عميق و خاك غنى و قوى رشد گياه و رشد ريشۀ عميق آن را تأمين مى‌نمايد.

البته از تخم گياه نيز از نظر اصول مى‌توان براى تكثير استفاده كرد ولى از نظر سهولت و سرعت اخذ نتيجه روش اولى معمول است.

برداشت ريشه‌ها يا ساقه‌هاى زيرزمينى گياه براى مصارف دارويى در سال سوم در فصلى كه برگها در حال ريختن است بايد انجام شود،

زيرا در اين مرحله از رشد گياه، ريشۀ آن داراى حد اكثر مادۀ عامل گليسيريزين است.

در زراعت خوب از هر هكتار حدود  ٧  تن و كمى بيشتر مى‌توان ريشه برداشت نمود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 7

[pejuhesh237]

در اكثر بلاد موجود و معروفست و گويند مخصوص بصره و نواحى فارس و از سوس اماكن ديگر تخم به هم نمی رسد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -158

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

در نواحی مختلف ایران مانند گرگان: آلمه در 1500 متری،

آذربایجان: 24 کیلومتری جنوب شرقی مهاباد در ارتفاعات 1500 متری، بین قطور سووخوی، دشت مرغاب،

بین علی آباد جدید و سربند در 200 متری، 25 کیلومتری زنجان به سمت بیجار در 1700 متری.

کردستان: 25 کیلومتری سنندج به سمت کرمانشاه در ارتفاعات 1320 متری، آق بلاغ آق داغ در 100 کیلومتری، شمال همدان،

کرمانشاه، نهاوند در 1400 تا 1500 متری.

لرستان: درود در 1500 متری،

جنوب ایران: فارس شیراز، میان جنگل، کوه بمو، پاسارگارد در 15 کیلومتری سعادت آباد در 2200 متری، کومهر در 41 کیلومتری شمال غربی اردکان در 2200 متری.

کرمان: 10 تا 15 کیلومتری رفسنجان، بین انار و رفسنجان، کویرهای مجاور کرمان در 1900 متری،

10 کیلومتری کرمان به سمت بم در 1230 متری لار، نزدیک علی آباد.

بلوچستان: کوه تفتان، دره تامندان در 2100 تا 2300 متری،

کاروان در مشرق ایران: خراسان: در پای کوههای واقع در 8 کیلومتری شمال غربی علی آباد به سمت افسک در 800 متری، ازبگو، نزدیک چشمه شیر.

مرکز ایران: تهران: جاجرود در ارتفاعات 1850 متری، 34 کیلومتری راه تهران به ساوه در 1000 متری، کرج، دامغان-سمنان،

زمین های بایر و گچی واقع در 2-7 کیلومتری بالای سرخه در نزدیکی سمنان در ارتفاعات 1300 تا 1400 متری،

سیاه کوه در اطراف کاروانسرای شاه عباسی در 1100 تا 1300 متری، یزد، انار در 1400 متری می روید.

در آذربایجان، اطراف تهران، جاجرود، دره کرج، سلطان آباد (نزدیک قزوین) ، 26 کیلومتری قزوین مجاور تاکستان،

بین قزوین و تاکستان در ارتفاعات 1200 متری و غیره می روید.

در گرگان: بین رامیان و حاجی لر، بندر گز.مازندران: سواحل دریای خزر در 8 کیلومتری نواحی غربی بابلسر.

گیلان، نواحی مختلف اطراف رشت و غیره می روید. گياهان دارويي جلد يك ص 654-655


چند گونه از آن در ايران مى‌رويد كه نامهاى علمى آنها عبارت‌اند از:

 ١ . Glycyrrhizia glabra L. و مترادف آن G. hirsuta L. اين گونه داراى واريته‌هاى مختلفى است كه يكى از آنها به نام G. glabra var typica Reg. et Herd.

به‌طور كلى در منطقۀ مديترانه در آرال، افغانستان و در ايران مى‌رويد. در ايران در تمام نواحى شمال و جنوب و مشرق و شمال غرب مى‌رويد

از جمله در آذربايجان غربى، اطراف تبريز، كرمان، پل جاجرود، منجيل در كنار سفيدرود، هريرود، اراك، لرستان و در خراسان بين شيروان و بجنورد و مراوه‌تپه ديده مى‌شود.

 ٢ . Glycyrrhizia echinata L. كه در مناطق غرب و شمال ايران در جنگلهاى جلگه‌اى گيلان و مازندران و بندر گز و در آذربايجان و اراك ديده مى‌شود.

 ٣ . Glycyrrhizia glandulifera Waldst. & Kit و مترادف آن G. glabra var glandulifera Reg. & Herd.

كه در خراسان بين بجنورد و مراوه‌تپه مى‌رويد. انواع شيرين‌بيان در افغانستان، سوريه و به حد وفور در مجارستان، در جنوب روسيه، تركيه و در مناطق مختلفۀ خاور دور مى‌رويد.

4. G. asperima L. كه در همدان، قزوين، آذربايجان، كوه خرقان ديده مى‌شود.


شيرين‌بيان بومى تمامى مناطق معتدله با آب و هواى مديترانه‌اى است. در ايران تقريبا در تمام مناطق شمال، شرق، غرب، مركز و جنوب كشور به وفور مى‌رويد

و اغلب اراضى زراعتى در سال آيش از اين گياه پوشيده است. و براى اين گياه نقاط مرطوب كنار نهرها و چمنزارها بهتر از اراضى خشك است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 7-8

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده: ريشه گياه و برگهاي گياه تا حدودي در بيماري پوستي.

در چين مرسوم است كه ريشه‌هاى گياه را در بهار يا پاييز از خاك بيرون آورده شسته و تميز نموده و به‌طور طبيعى

و يا با كمى عسل گرم مى‌كنند تا حدى كه به دست نچسبد و سپس مصرف مى‌كنند.

استوارت   و ريد در يادداشتهاى خود نوشته‌اند كه شيرين‌بيان پس از ژين‌سنگ از مهمترين و پرخاصيت‌ترين داروهاى چينى است

و عملا در تمام داروخانه‌ها عرضه مى‌شود و در تعداد زيادى از نسخه‌هاى دارويى به عنوان جزء تعديل‌كننده و اصلاح‌كننده وارد مى‌شود.

معتقدند كه از داروهاى جوان‌كنندۀ انسان است و اثرش براى مدت مديدى مى‌ماند.

تونيك و ضد سم قوى و نيروبخش است و براى نرم كردن سينه مفيد است.

استوارت معتقد است كه خواص دارويى در شاخه‌ها و گل آن چندان فرقى با ريشۀ آن ندارد،

ولى در طب جديد از گرد ريشه و ساقه‌هاى زيرزمينى آن براى رفع ناراحتى‌هاى طحال و جراحت گلو

و در مورد بچه‌هاى نوزاد كه داراى جوش و كورك و ناراحتى‌هاى پوستى هستند تجويز مى‌شود

. خوردن عصارۀ مايع ريشه (آب حاصل از خيس كردن ريشه در آب و يا دم‌كردۀ ريشه) در  ٩٠  درصد موارد براى معالجۀ زخمهاى اثنى‌عشر

و زخم معده اثر رضايت‌بخش داشته است و عوارض جانبى آن كمى پس از قطع خوردن دارو رفع شده است .

ريشۀ شيرين‌بيان ضد سم قوى در موارد مسموميتهاى حاصله از تاتورۀ درختى است .

ژاپنى‌ها به منظور بررسى تأثير مصرف داروى طبيعى خام به صورت گياه در مقايسه با مواد عامل شيميايى شيرين‌بيان كه در آزمايشگاه

ساخته شده باشد، آزمايشهايى را انجام داده و به اين نتيجه رسيده‌اند كه به كار بردن تركيب مخلوطى از هر سه مواد عامل

گليسيريزين، گليسيرتين   و گلوكورونيك‌اسيد   از نظر رفع ناراحتى‌هاى پوستى و جلدى روى پوست حيوانات بيمارى كه اختلالات كبدى

داشته‌اند خيلى مؤثرتر از اين بوده كه هريك از سه مادۀ فوق جداگانه بتنهايى و يا مخلوطى از دو تاى آنها خورده شود.

در تحقيق ديگرى دريافتند كه اگر عصارۀ آبى شيرين‌بيان روى برخى التهابها و تاولهاى پوستى ريخته و ماليده شود،

اثرى شبيه كورتيزون   يا شبيه ACTH دارد با اين تفاوت كه سميت آن كمتر از كورتيزون و ACTH است.

توضيح: ACTH يا Adenocorticotropic hormone يك نوع هورمون است كه پوست غدۀ آدرنال را تحريك مى‌كند.

در هندوچين معمولا گرد مغز ريشۀ شيرين‌بيان را به عنوان ملين، مدر و معرق مصرف مى‌كنند

در اندونزى ريشه را مى‌جوند تا التهاب و زخم دهان را رفع كند .

در هندوستان از ريشۀ شيرين‌بيان به عنوان تونيك، ملين و براى رفع ناراحتى‌هاى مجارى ادرار، سرفه، زخم و ورم گلو

و گزيدگى عقرب استفاده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 10

[pejuhesh237]

و بيخ او در اول گرم و مايل به خشكى

و ابن ماسويه گويد چوب او گرم و خشكتر از ساير اجزاى اوست

و با قوة قابضه و محلله است

و سيساروت را عبارت از آن دانسته و امين الدوله نيز با او متفق است

و محمد بن احمد زكريا گويد تخم سوس قويتر از ساير اجزاست

و نوحيابن سبرابنون معتقد آن و داخل معاجبن كرده اند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -158

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى كرم در اول و بعضى معتدل در رطوبت و يبوست و بعضى سرد و خشك دانسته‌اند و قول اول اصح است و با رطوبت غرويه کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530

[pejuhesh237]

مسمومیت

اخیرا مسمومیت هائی از مصرف گلیسیریزین در کشور فرانسه پیش آمده که 9 مورد آن در مرکر درمانی بیمارستان های مارسی مورد توجه و بررسی قرار گرفت.

گلیسیریزین، به طوریکه ذکر شد از مواد اصلی شیرین بیان است و استفاده از آن، مخصوصا ریشه شیرین بیان که این ماده در آن یافت می شود،

بین مردم رو به افزایش نهاده است.چون مصرف بی رویه شیرین بیان که ماده مذکور را در خود ذخیره دارد، موجبات ناراحتی هایی را فراهم می آورد

از اینجهت موارد مسمومیت از این ماده، نقل از آخرین مقالات علمی چاپ 1982 به اطلاع مصرف کنندگان می رسد،

تا مقادیر مصرفی این ماده، مورد توجه کامل قرار گیرد.

از 9 مورد مسمومیتی که در مارسی به وقوع پیوست، 7 تای آنها مربوط به مصرف نوشابه های غیر الکلی بود است

که تحت نامهای مختلف به مردم عرضه می شود.در این نوشابه ها، مقدار درصد گلیسیریزین در حدود 500 میلیگرم در لیتر بوده است.

دو مورد دیگر مربوط به مصرف شیرین هائی بوده که در شیرین کردن آنها، اسید گلیسیریزیک به کار رفته بود.

مصرف مقادیر زیاد گلیسیریزین باعث تولید خارج از حد طبیعی هورمونی به نام آلدوس ترون می شود که توسط قسمت قشری غدد فوق کلیه ترشح می گردد

و باعث می شود که دفع مقدار زیاد پتاسیم، عدم دفع سدیم و بالا رفتن حالت قلیائی خون، به علت اختلال در متابولیسم صورت گیرد.

با این عمل، ضعف قوای ماهیچه ای، عارضه های فلج، بالا رفتن فشار خون شیریانی و غیره پیش می آید.

بالا رفتن فشار خون شریانی نیز معمولا حالت ثابت در طول مدت مسمومیت از گلیسیریزین برای ایجاد مسمومیت،

در حدود 500 میلیگرم در روز برای مدت لااقل یک ماه است ولی کمتر از این مقدار نیز بر حسب مستعد بودن بعضی افراد، ممکن است مسمومیت بوجود آورد.

وزارت بهداری کش.ر فرانسه، توجه اطباء، داروسازان و مردم را به موارد مذکور جلب نموده است

زیرا مصرف زیاد نوشابه های گلیسیریزین دار، در فصول گرم بیشتر ممکن است مسمومیت بوجود آورد. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 1ص 653-



.توضيحاتى در مورد عوارض جانبى شيرين‌بيان

طبق تحقيقات علمى جديدى كه توسط دانشمندان اروپايى انجام و نتايج آن در مجلۀ پزشكى Lancet و همچنين در نشريۀ اتحاديۀ

پزشكان امريكا منتشر شده است، مصرف عصارۀ غليظ گليسيرتينيك‌اسيد ( Glycyrrhetinic acid كه به GL نشان داده مى‌شود) كه از

شيرين‌بيان استخراج شده باشد، در عين حال كه براى درمان اولسرهاى جهاز هاضمه در جانوران و انسان مؤثر است،

ولى متأسفانه در اغلب موارد ايجاد ورم مفصل مچ پا كه علامت كلاسيك جمع شدن آب است مى‌نمايد كه عارضۀ بالقوه جدّى و

ناراحتى است و بعلاوه منجر به افزايش فشار خون مى‌شود كه مآلا براى زنان باردار و مادران شيرده و اشخاص مبتلا به بيمارى قند و

گلوكوماى چشم و بيماريهاى قلبى خطرناك است.

تحقيقات ديگرى علت جمع شدن آب در بدن در اثر GA را چنين توجيه مى‌نمايد كه مادۀ شيميايى GL شبيه هورمون آدرنال الدوسترون )

Adrenal hormone aldosterone( عمل مى‌كند كه مصرف مقدار زياد آن ممكن است منجر به عارضۀ پزودو آلدوسترونيسم )

Pseudoaldosteronism( شود كه علائم آن سردرد، خواب‌آلودگى، جمع شدن آب در بدن، افزايش فشار خون و احتمالا نارسايى قلبى

است. پس از اين تحقيقات، دانشمندان اروپايى در مقام چاره، تحقيقات ديگرى را آغاز نمودند و نتايج اين تحقيقات نشان داد كه اگر  ٩٧ 

درصد مادۀ شيميايى GL از شيرين‌بيان گرفته شود، اين عوارض شيرين‌بيان مرتفع مى‌گردد، درحالى‌كه آثار درمانى آن براى اولسرها

باقى مى‌ماند و لذا شيرين‌بيان بدون GL به بازار عرضه شد-

دانشمندان و محققان امريكايى كه معمولا براى درمان اولسرهاى رودۀ كوچك (اثنى‌عشر) شيرين‌بيان كامل يعنى با GL مصرف مى‌كنند

به فكر افتادند كه تجربياتى را با شيرين‌بيان بدون GL اروپايى براى درمان اولسرهاى رودۀ كوچك آغاز نمايند،

ولى نتيجه گرفتند كه شيرين‌بيان بدون GL براى درمان اولسرهاى رودۀ كوچك بكلى بى‌اثر است.

در حال حاضر DGL كاربردى در امريكا ندارد و كماكان مصرف شيرين‌بيان كامل معمول است ولى در اروپا معمولا از DGL استفاده مى‌شود.

و اخيرا نتايج تحقيق ديگرى كه در مدت  ١٢  هفته روى  ٨٧۴  نفر بيمار مبتلا به اولسر اثنى‌عشر انجام شده و در مجلۀ پزشكى ايرلند

منتشر گرديده نشان مى‌دهد كه با مصرف DGL در مقايسه با داروى تاگامت ) Tagamet( بيمارى آنها بدون هيچ عارضۀ جانبى سريع‌تر

درمان شده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد3 ص 13

[pejuhesh237]

و منضج اخلاط غليظ مركبه

و مسكن تشنگى و مدر بول و حيض و مسهل رطوبات

و غاسل اعضاى باطنى و مقوى اعصاب و محلل رياح

و جهة اقسام سعال و ربو و تنقيهء سينه و شش و جگر

و التهاب معده و سوزش و خشونت سينه و حلق و امراض دماغى

و عصبانى و تبهاى كهنه و بواسير و امراض سپرز نافع

و قى كردن با طبيخ او مخرج رطوبات

و اگر چيزى از او باقى ماند و بقى رفع نشود به اسهال و ادرار خارج می گردد

و هر گاه مداومت خوردن او به قدر يك درهم با مثل آن شكر

و نصف او رازيانه از اول حمل تا اول سرطان نمايند

در تمام سال علتى طارى نگشته موجب جلاى بصر و رفع درد شقيقه و صداع مزمن

و تبهاى كهن و اكتحال او جهة جالى بياض

و ضماد برگ تازه او در رفع بدبوئى ميان انگشتان پا

و زير بغل مجرب گويند اصل سوس مضر گرده و سپرز است مصلح اول كتيرا

و عناب و ثانى گلسرخ و شربتش تا پنج درهم و بدلش نصف او تربد و ثمن او زنجبيل است

و رب سوس كه آب مطبوخ بيخ مقشر او را به حد انعقاد جوشانيده باشند

در جمع افعال بهتر از آن و دافع ضرر مسهلات و لذع ادويه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -158

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و شيخ الرئيس در معالجات قولنج بارد نوشته كه آشاميدن چهار درم اصل السوس در آب سكبينج

و فراسيون و با ماء الجبن نافع است آن را واصل السوس بتنهائى نيز و مجرب است

و داخل كردن آن در مسهلات مطبوخه و همچنين در ادويۀ كبديه سبك مى‌باشد بر طبيعت و دافع ضرر آنها است بسبب لزوجت و غرويتى كه دارد

و ضماد آن با عسل و با موم جهت داخس و با آب بهنكره كه كياه هنديست

و يا با آب خالص جهت داء الثعلب با تكرار عمل مفيد

و چوب آن با قوت جاليه و قابضه و محلله و كفته‌اند كه سيسارون عبارت از ان است و آتش آن تندتر از اخشاب ديكر و فى الواقع چنين است

و در ايران شيشه كران سنك شيشه را كوبيده در كورها بآتش آن مى‌كدازند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530

[pejuhesh237]

و منضج اخلاط غليظ مركبه

و مسكن تشنگى و مدر بول و حيض و مسهل رطوبات

و غاسل اعضاى باطنى و مقوى اعصاب و محلل رياح

و جهة اقسام سعال و ربو و تنقيهء سينه و شش و جگر

و التهاب معده و سوزش و خشونت سينه و حلق و امراض دماغى

و عصبانى و تبهاى كهنه و بواسير و امراض سپرز نافع

. مصرف محلول حاصل از خيساندن شيرين‌بيان تا  ٢٠  گرم براى نرم كردن سينه، رفع خشونت حلق و سينه، تنگى نفس، تقويت اعصاب

و تقويت نيروى جنسى نافع بوده و براى رفع نفخ، ازدياد ترشح ادرار، افزايش ترشحات عادت ماهيانه

و رفع انواع سرفه‌ها و سؤ هاضمه مفيد است. ضمنا براى رفع سوزش مجراى ادرار، امراض عصبى و دماغى و تبهاى كهنه نافع است


و قى كردن با طبيخ او مخرج رطوبات

و اگر چيزى از او باقى ماند و بقى رفع نشود به اسهال و ادرار خارج می گردد


و هر گاه مداومت خوردن او به قدر يك درهم با مثل آن شكر

و نصف او رازيانه از اول حمل تا اول سرطان نمايند

در تمام سال علتى طارى نگشته موجب جلاى بصر و رفع درد شقيقه و صداع مزمن و تبهاى كهن

. در فصل بهار اگر هر روز تا چندين روز روزانه  ٢  گرم از ريشۀ پوست گرفتۀ شيرين‌بيان را با  ١  گرم شكر و رازيانه در آب خيسانده

و بخورند براى رفع نفخ، جلاى رنگ صورت، رفع اكثر سردردها و ناراحتى‌هاى شقيقه و ازدياد نور چشم مفيد است.

و اكتحال او جهة جالى بياض


ماليدن دم‌كردۀ آن به چشم براى رفع زردى چشم و درخشان كردن سفيدۀ چشم و ازدياد بينايى مؤثر است

و ضماد برگ تازه او در رفع بدبوئى ميان انگشتان پاو زير بغل مجرب

ضماد برگ تازۀ شيرين‌بيان براى رفع بوى زير بغل و بوى ميان انگشتان پا بسيار مؤثر است.


گويند اصل سوس مضر گرده و سپرز است مصلح اول كتيرا

و عناب و ثانى گلسرخ و شربتش تا پنج درهم و بدلش نصف او تربد و ثمن او زنجبيل است

و رب سوس كه آب مطبوخ بيخ مقشر او را به حد انعقاد جوشانيده باشند

در جمع افعال بهتر از آن و دافع ضرر مسهلات و لذع ادويه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -158

عصارۀ كمى غليظ ريشۀ شيرين‌بيان كه معروف به رب السوس است در تمام موارد فوق از خيسانده و شربت آن بيشتر مؤثر است.

مقدار خوراك از ريشۀ شيرين‌بيان تا  ٢٠  گرم و جانشين آن در مورد رفع درد سينه تا  ٢٠  گرم كتيرا مى‌باشد.



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و شيخ الرئيس در معالجات قولنج بارد نوشته كه آشاميدن چهار درم اصل السوس در آب سكبينج

و فراسيون و با ماء الجبن نافع است آن را واصل السوس بتنهائى نيز و مجرب است


شيخ الرئيس ابو على سينا معتقد است كه آشاميدن هر روز  ١۶  گرم آب خيساندۀ ريشۀ پوست گرفتۀ شيرين‌بيان در آب (سك‌بينج)

و (فراسيون) و يا در آب پنير براى رفع قولنجهاى سرد و ناراحتى‌هاى يادشده، مؤثر است.


و داخل كردن آن در مسهلات مطبوخه و همچنين در ادويۀ كبديه سبك مى‌باشد بر طبيعت

و دافع ضرر آنها است بسبب لزوجت و غرويتى كه دارد

و ضماد آن با عسل و با موم جهت داخس و با آب بهنكره كه كياه هنديست

و يا با آب خالص جهت داء الثعلب با تكرار عمل مفيد

و چوب آن با قوت جاليه و قابضه و محلله و كفته‌اند كه سيسارون (چوب شونیزاست یعنی ساق بوته سیاه دانه ) عبارت از ان است

و آتش آن تندتر از اخشاب ديكر و فى الواقع چنين است

و در ايران شيشه كران سنك شيشه را كوبيده در كورها بآتش آن مى‌كدازند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530


ريشۀ شيرين‌بيان يا اصل السوس براى متعادل كردن غلظت اخلاط و تسكين تشنگى و رفع التهاب معده مفيد است.

پوست ريشۀ آن بايد گرفته شود و مغز آن را در طول شكاف داده و قطعه‌قطعه نموده خيساندۀ آن را مصرف كنند.

معمولا گرد ريشۀ شيرين‌بيان را مخلوط با دم‌كرده‌هاى مسهلى ديگر مى‌خورند، ضمن مطبوع كردن طعم آن تأثير مسهلى آن دم‌كرده

را نيز بيشتر و عوارض احتمالى جانبى آنها را نيز مرتفع مى‌كند.

و ضماد ريشۀ آن با آب خالص براى جلوگيرى از ريزش مو نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 10-11-12

[pejuhesh237]

.