سنبل جبلی

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

سنبل‌الطیب، Valeriana officinalisr

سنبل جبلی

فارسی:به فارسى ريشه والا گويند و مؤلف تذكره گويد كه آن موّاست .علف گربه، سنبل الطیب


عربی:حشیشة القطه

یونانی:

انگلیسی:Cats valerian ، Valerian

فرانسه:Herbe aux chats ، Valeriane sauvage ، Valeriane officinale

آلمانی:Gemeiner Baldrian

ایتالیائی:Herba degatti ، Amantilla ، Valeriana

[pejuhesh237]

و گويد برگ نبات او شبيه به برگ فرصعنه و شاخهاى او مثل شاخ او

و از آن كوچكتر و بيخار و بي ساق و بيخش زياده بر دو عدد و دراز و مايل بيرون به سياهى

و اندرون سفيد و خوشبو و بى ثمر و بى گل است قريب القوه بسنبل کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –156

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

اختلاف است انطاكي مردانسته

و آنچه از كتاب مصور فرنكي معلوم كرديده و ديده شده آن است كه نبات آن دو شاخ دارد و بر سر هر شاخى چترى

و قريب به چتران در هر شاخى سه چهار شاخ باريك

و بران بركهاى باريك كوچك و در پائين شاخهاى بلند آن نيز برك هاى كوچك و بزرك

و برك آن فى‌الجمله شبيه ببرك لسان الحمل و از ان كوچكتر و بيخ آن شبيه به پيازى

و دو عدد بهم پيوسته يكى بزرك و يكى كوچك با ريشهاى قوى و ضعيف کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 524


گیاهی علفی و دارای ساقه به ارتفاع 5/0 تا 5/1 و حتی 2 متر است.

به حالت خودرو در جنگلهای کم درخت، مخصوصا حاشیه جریانهای آب یا گودالهای غالب نواحی اروپا، آسیا و ایران می روید.

پراکندگی آن در مناطق کوهستانی بنحوی است که معمولا از ارتفاع 1000 متری دامنه ها بالاتر نمی رود

بطوری که بندرت ممکن است در ارتفاعات 2000 متری بدان برخورد شود.

آنچه که تشخیص این گیاه را در همان نظز اول امکان پذیر می سازد، ارتفاع نسبتا زیاد گیاه و شیارهای عمیق ساقه آن است

که بر روی آن، برگهای با ظاهر شبیه به برگ بعضی ها مشاهده می شود.

Fraxinus ریزوم آن، پوشیده از ریشه های فراوانی است که از بعضی از آنها، انشعابات منتهی به جوانه، خارج می گردد

و این خود در تکثیر پایه های گیاه در یک ناحیه، کمک فراوان می کند.

در قاعده ساقه این گیاه مجاور سطح خاک، تعدادی فلس مشاهده می شود که تحتانی ترین قسمت ساقه را می پوشانند.

برگهای آن دارای وضع متقابل و منقسم به 7 تا 11 برگچه بیضوی، نوک تیز و دندانه دار است

ولی گاهی برگهای منقسم به 11 تا 23 برگچه باریک نیز در گیاه مشاهده می گردد که ظاهری باریک تر از دیگران دارند.

قسمتهای فوقانی ساقه، دارای برگهایی مرکب از برگچه های نسبتا باریک، به تعداد کمتر است.

بوی نامطبوع ریزوم گیاه، چون گربه را به سمت خود جلب می کند بطوری که این جانور،

در اطراف آن به جست و خیز می پردازد، از این جهت این گیاه را علف گربه می نامند.

گلهای این گیاه، دارای رنگ سفید یا صورتی و بوی نامطبوع است و در اواخر خرداد تا اوایل مرداد نیز به صورت گل آذین دیهیم

سه شاخه با ظاهر چتر مانند بر روی ساقه ظاهر می شود.

جام گل آن لوله ای، متورم و منتهی به پهنکی منقسم به 5 لوب نامساوی است.

در داخل آن 3 پرچم و یک مادگی مرکب از تخمدان 3 برچه ای دیده می شود که 2 تای آنها تدریجا تحلیل می رود و منحصرا سومی باقی می ماند

و خاتمتا به میوه ای فندقه و منتهی به یک دسته تار در انتها تبدیل می گردد.دانه آن دارای رویانی با لپه های بزرگ و مسطح است.

نمونه های وحشی سنبل الطیب (والرین) ، برای رفع نیازمندی های درمانی کافی بنظر می رسد زیرا کمتر اقدام به پرورش آن می شود.

مخصوصا که بر اثر پرورش نیز مقداری از اختصاصات درمانی گیاه کاهش می یابد.

بنظر می رسد که مقدار درصد اسانس ریشه والرین، به جنس زمین محل رویش گیاه و واریته های آن نیز بستگی داشته باشد.

ریشه گیاهانی که به حالت خودرو و در ماسه زارها یا در زمین های خشک می رویند، به طور محسوس دارای مقدار بیشتری اسانس، از گیاه اراضی مرطوب است.

تکثیر والرین از طریقه دانه یا ریشه های جوانه دار، در اراضی نسبتا مرطوب و قابل نفوذ صورت می گیرد.

برای تکثیر آن، معمولا A.excelsa که به تفاوت یک گونه فرعی یا نوعی مجزا و حتی فرم دیگری از گیاه اصلی ذکر گردیده، پرورش داده می شود.

در بازار تجارت، ریزوم والرین به صورت قطعاتی به طول 2 تا 5 و به قطر 1 تا 5/1 سانتیمتر، پوشیده از ریشه های افشان فراوان، در معرض استفاده قرار می گیرد.

طول ریشه های اطراف ریزوم، 8 تا 10 سانتیمتر و ضخامت آنها 1 تا 2 میلیمتر است.

سطح خارجی ریشه والرین بر اثر خشک شدن، چین دار می گردد.

رنگ آن نیز قهوه ای تیره می شود.طعم ریشه ابتدا ملایم، سپس تلخ و معطر و بوی آنها مشخص است زیرا بوی اسید والرینیک می دهد.

ریشه های تازه منحصرا بوی ضعیف مخصوص، متمایز از ریشه های خشک می دهند ولی به مجرد خرد و یا خشک شدن،

ریشه ها همان بوی قوی و مطبوع مذکور را پیدا می کنند.

اختصاصات تشریحی

ریشه والرین در برش عرضی، مشخصات تشریحی زیر را نشان می دهد:

1-لایه تار کشنده که شامل سلولهائی با جدار خارجی برآمده است و بعضی از آنها نیز به سمت خارج دراز شده اند.

2-لایه سوبروز که تقریبا همه سلولهای آن محتوی اسانس است.

3-پارانشیم پوستی که تمام سلولهای آن دارای آمیدون اند به استثنای معدودی از آنها که دارای اسانس می باشند.

4-لایه آندودرم با ظاهر مشخص که در زیر آن پریسکل، مرکب از سلولهای منظم دیده می شود.

5-پنج دسته آوندی چوب و آبکش که به وضع یک در میان و با ظاهر مشخص دیده می شوند.

آخرین لایه های واقع بین عناصر آبکشی و چوب، لایه های مولد است که با دقت مختصر می توان آنها را تشخیص داد.

6-مغز، مرکب از سلولهای چند وجهی که قسمت داخلی ریشه را فرا می گیرد.

در ریشه والرین هیچ گونه بلور اکسالات دیده نمی شود.ذرات آمیدون درون سلولهای آن نیز به ابعاد 15 تا 20 میکرون است

که به وضع منفرد یا مجتمع در مجاور هم جای دارند.ص 757

از نمونه های دیگر این گیاهان که خواص مشابه سنبل الطیب دارند، گونه های زیر منحصرا یکی از آنها در ایران می روید، قابل ذکر است:

Valeriana phu:گیاهی است که به عنوان زینت در نواحی مختلف پرورش می یابد.

V.dioica: دارای اثر درمانی کمتر از سنبل الطیب است.در اروپا و بعضی نواحی آسیا و احتمالا در جنوب ایران (بلوچستان) می روید.

V.tuberosa:دارای ریشه و ریزوم بسیار معطر است و در مناطق کوهستانی کم ارتفاع و دامنه های آهکی نواحی مرطوب می روید

.در بعضی نواحی اروپا و کشور فرانسه یافت می شود.

V.montana: در ارتفاعات بین 500 و 2600 متری نواحی مختلف اروپا مانند فرانسه می روید

و بیشتر در جنگل ها پراکندگی دارد.اعضای زیر زمینی آن دارای اختصاصات درمانی شبیه گونه های فوق است.

V.saliunca: در بین تخته سنگهای نواحی کوهستانس اروپا مانند آلپ و پیرنه می روید و اصولا نسبت به گونه های دیگر کمیاب است

.ریشه و ساقه زیر زمینی آن بسیار معطر و دارای اختصاصاتی شبیه سنبل الطیب می باشد.

V.celtica :گیاهی به ارتفاع حداکثر 15 سانتیمتر است و در بعضی از قله های آلپ،

بین تخته سنگ های سیلیسی در ارتفاعات 2000 تا 2600 متری می روید.

در سویس و اطریش نیز یافت می شود. اختصاصات درمانی آن شبیه به والرین افی سینال است.

نام های عربی آن، سنبل رومی، سنبل جلابی و سنبل اقلیطی است.

ریشه والرین ژاپن که واریته ای از گونه والرین افی سینال است، بر اثر تقطیر، مقدار زیادتری اسانس تولید می کند.

ترکیب شیمیائی اسانس آن، شبیه اسانس والرین افی سینال می باشد ولی چون علاوه بر مواد موجود در اسانس اخیر، دارای استات کسیل نیز هست،

از این جهت وزن مخصوص آن زیادتر و بین 990/0 تا 996/0 می باشد.

برگ و ریشه بعضی از گیاهان این تیره، متعلق به جنس Valerianella مانند V.dentata، V.crenata، V.olitoria

که در نواحی معتدله اروپا پرورش می یابند به مصارف تغذیه و تهیه سالاد می رسند.

نوع اول از 3 گیاه مذکور دارای ویتامین های ای، بی و سی، مواد لعابی و معدنی است.

از نظر درمانی، اثر نرم کننده، ملین، مدر و تصفیه کننده خون دارد.در رفع ناراحتی های سینه، یبوست،

تصلب شرائین و کلی با سیلوز نیز اثر درمانی ظاهر می کند.دانه آن دارای 20 تا 25 درصد ماده روغنی است.

Patrinia scabiosaefolia:که در ژاپن پرورش می یابد، دارای ریشه اسانس دار با اثر درمانی است.

ریشه آن به عنوان آرام کننده و ضد تشنج، مورد استفاده قرار می گیرد. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 2 .ص 762-763

[pejuhesh237]

سنبل الطيب معمولا در جنگلها و حاشيه جريانهاى آب و يا كنار گودالها مى‏رويد.

در مناطق مختلف اروپا و آسيا در كشمير هندوستان و در ايران به‏ طور خودرو ديده مى‏شود

.این گیاه در بعضی از نواحی شمال غربی ایران مانند میشوداغ یافت می گردد. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 2 ص 762

[pejuhesh237]

.قسمت مورد استفاده والرین، ریزوم و ریشه های افشان آن است که به صورت متصل به ریزوم، در بازار تجارت عرضه می شود.

هيچ جزء ان سمي نيست.

ریشه سنبل الطیب دارای اثر ضد تشنج قوی است و از آن در رفع ناراحتی های منشاء عصبی،

هیستری و به عنوان کاهش دهنده مقدار دفع ادرار در مبتلایان به بیماری قند، استفاده می گردد

ضمنا در تمام مواردی که تحریکات روحی در بیمار شدت پیدا می کند و یا اینحالت، همراه با بروز عوارضی به بیمار دست می دهد از آن استفاده می گردد.

فراوده های ریشه سنبل الطیب به عنوان یک داروی کمکی، در معالجه مبتلایان به صرع، می تواند کمک موثر بنماید.

از ریشه سنبل الطیب، در طب عوام برای رفع بیخوابی و به عنوان باد شکن و ضد کرم نیز استفاده بعمل می آورند.

ریشه والرین داروی تمام مواردی از بیماریها که بی نظمی های عصبی در بیمار پیش می آید، شناخته شده است

.از فراورده های ریشه سنبل الطیب، بتفاوت در بیماریهای مختلف نظیر سر گیجه، دردهای عصبی، سردردهای یکطرفه،

سردردهای عصبی ناشی از سیگار کشیدن و بطور کلی دخانیات و یا مصرف الکل، دلهره و نگرانی ها،

اضطراب ضعف اعصاب، هیستری، داء الرقص،حالات مالیخولیایی، سیاتیک، اختلالات زمان یائسگی،

سکسکه های مداوم، درد معده منشاء عصبی و غیره استفاده می گردد.

مصرف فراورده های سنبل الطیب در ناراحتی های ناشی از وجود کرمهای روده، موجب می گردد که نه تنها کرم دفع گردد

بلکه ناراحتی های مربوط به وجود آن در بدن نیز به خوبی رفع شود.

در استعمال خارج، ریشه له شده سنبل الطیب را بر روی زخم و کوفتگی ها به منظور معالجه و رفع درد اثر می دهند.

از برگهای له شده آن، برای درمان اولسرها استفاده بعمل آمده و نتیجه مثبت نیز گرفته شده است.

در قدیم الایام از جوشانده برگ این گیاه، به صورت حمام دهان، جهت رفع ورم مخاط دهان، استفاده بعمل می آورده اند. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 2ص 759-760

[pejuhesh237]

.قريب بسنبل الطيب کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 524


متن قرابادین کبیر مراجعه شد و مطالب آن موافق مخزن الادویه بود با اين اضافات:

و دارای طبع گرم در سوم و خشک در دوم می باشد.قرابادین کبیر، تألیف مرحوم سید محمد حسین عقیلی علوی خراسانی شیرازی

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مقوى اعضا خصوصاً معده و جگر و مقوى قوهء ماسكه

و محلل رياح و نفخ و رافع استسقا و قى بلغمى

و شراب او در منافع مثل شراب سنبل است و قدر شربتش تا يك مثقال.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –156

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و يك مثقال آن را بياشامند جهت عسر البول و علل كبد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 524

مدر بول و حيض و مجفف رطوبات معده و سينه و فضول دماغى و مفتت حصاة و حابس طبع

و بجهت يرقان و بواسير و سرفه و درد سينه و سپرز

و با افسنتين و صندل بغايت مشتهى و مقوى معده

و اكتحال او با مازو جهت دمعه مجرب و مضر گرده و مصلحش كتيرا و بدلش اذخر .مخازن التعليم ؛ ص112

[pejuhesh237]

و مقوى اعضا خصوصاً معده و جگر و مقوى قوهء ماسكه

و محلل رياح و نفخ و رافع استسقا و قى بلغمى

و شراب او در منافع مثل شراب سنبل است و قدر شربتش تا يك مثقال.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص –156

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و يك مثقال آن را بياشامند جهت عسر البول و علل كبد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 524

مدر بول و حيض و مجفف رطوبات معده و سينه و فضول دماغى و مفتت حصاة و حابس طبع

و بجهت يرقان و بواسير و سرفه و درد سينه و سپرز

و با افسنتين و صندل بغايت مشتهى و مقوى معده

و اكتحال او با مازو جهت دمعه مجرب و مضر گرده و مصلحش كتيرا و بدلش اذخر .مخازن التعليم ؛ ص112

و از نظر خواص معتقدند كه بازكننده انسداد و گرفتگى ‏هاى دماغى و معده و كبد و مقوى دماغ و دهانه معده و كبد سرد و گرم‏ كننده آنها

و درخشان‏ كننده رنگ صورت و چهره و مقوى نيروى جنسى و نيروى ماسكه است.

ترشح ادرار را زياد مى‏كند و در باز كردن عادت ماهيانه مفيد است.

سنگ مثانه را خرد مى ‏كند. براى خوشبويى دهان و سرفه ‏هاى رطوبى، تنگى نفس، درد سينه، خفقان، قى،

استفراغ بلغمى، تحليل نفخ و گازها، استسقا، يرقان، درد طحال، ورمهاى داخلى و بواسير مفيد است.

اگر با افسنطين خورده شود اشتهاآور و مقوى معده است و اگر با آب سرد خورده شود براى رفع آشفتگى و خفقان و نفخ معده نافع است.

اگر با آب گشنيز به چشم ماليده شود براى رفع قرمزى چشم و تقويت بينايى و رويانيدن مژه‏ها و خشك كردن رطوبتها مفيد است.

يكى از اطباى قديم به نام دكتر رضا، سنبل الطيب را براى ديابت غير قندى بسيار مفيد مى‏داند و در اين باره رساله‏اى نوشته است.

شياف آن در مهبل و همچنين نشستن در دم‏كرده سنبل الطيب براى باز شدن عادت ماهيانه نافع است. پاشيدن گرد آن براى التيام جراحتها مفيد است.

سنبل الطيب براى كليه مضر است و از اين نظر بايد با كتيرا خورده شود. مقدار خوراك آن تا 5 گرم است.معارف گياهى، ج‏3، ص: 189

[pejuhesh237]

بررسی اثرات عصاره هيدروالکلی گياه سنبل الطيب بر روی آستروسيت های تشکيلات هيپوکامپ موش های صحرايی

مقدمه: گياه سنبل الطيب در بهبود برخی ناراحتی های عصبی، بی خوابی و هيستری دارای خواص درمانی است.

در اين بررسی اثر عصاره اين گياه بر ساختار بافتی تشکيلات هيپوکامپ مغز موش های صحرايی مورد بررسی قرار گرفته است.

مواد و روش ها: در اين مطالعه تجربی تعداد 40 سر موش صحرايی از نژاد اسپراگ داولی بطور تصادفی به چهار گروه تقسيم شدند.

گروه کنترل، آب مقطر و گروه های آزمايشی يک، دو و سه به ترتيب 300، 400 و 600 ميلی گرم برکيلوگرم وزن بدن

عصاره هيدروالکلی گياه سنبل الطيب را روزانه و به مدت سه هفته دريافت کردند.

پس از 21 روز درمان، موش ها کشته شدند و نمونه های مغزی برای انجام کارهای بافتی آماده گرديد اندازه و تعداد استروسيت های تشکيلات هيپوکامپ بررسی و ثبت گرديد .

يافته ها: تعداد استروسيت ها در ناحيه CA1 و CA2 در موش های که عصاره 600 ميلی گرم بر کيلوگرم وزن بدن را دريافت کرده بودند به ترتيب 48/6±79/16 و 91/3±11/9 بوده است

که در قياس با گروه کنترل 61/4±54/11 و 5/2±61/4 افزايش پيدا کرده بود که معنی دار بوده است.

ميانگين قطر بزرگ استروسيت ها در ناحيه CA1 از تشکيلات هيپوکامپ در موش های که عصاره300، 400 و600 ميلی گرم بر کيلوگرم وزن بدن را دريافت کرده بودند

به ترتيب 87/2±41/10، 36/2±85/7 و 06/2±5/5 بوده است که در قياس با گروه کنترل 01/4±1/13 کاهش معنی داری پيدا کرده بود.

بحث و نتيجه گيری: عصاره گياه سنبل الطيب با دارا بودن خاصيت انتی اکسيدانی در تکثير سلول های آستروسيت موثر هستند. ارمغان دانش . دانشگاه علوم پزشكي ياسوج