سمسم

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Pedaliaceae نام علمى آن Sesamum indicum L.

و مترادفهاى آن: S. orientale L. و S. oleiferum Moench. از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

سمسم:و به لغة حبشه جلجلان

هندى : تل بكسر تاء مثناة فوقانيه

فارسی: كنجد

عربی: سمسم

یونانی:

انگلیسی: Sesame

فرانسه: Sesame

آلمانی: SESAM

ایتالیائی: SESAMO

[pejuhesh237]

معروف است و بهترين آن سفيد تازه چرب باليدۀ آن است

و در اكثر بلاد خبازان مقشر آن را بر روى نان مى‌پاشند

و حلوائيان از ان حلوا مى‌سازند و روغن آنكه دهن الحل بحاء مهمله نامند معمول و معروف و در اكثر ادهان و مراهم داخل است

و در بعضى حلاوى نيز داخل مى‌كنند زود متغير و متكرج و فاسد نمى‌كردد بسبب لزوجت

و غلظتى كه دارد و بزر روغن ناكرفتۀ آن خصوص كه مقشر نكرده باشند ديرتر و مقشر آن زودتر فاسد مى‌كردد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 515

گیاهی است یکساله و به ارتفاع بالغ بریک متر که قسمت فوقانی ساقه آن پوشیده از کرک ولی قسمتهای تحتانی ، عاری از آن می باشد .

برگهای آن در ناحیه قاعده ساقه ، دارای وضع متناوب ولی در قسمتهای انتهایی آن ، متقابل است. پهنک برگهای آن در ناحیه مجاور راس ساقه ،

شکل بیضوی دراز و نوک تیز دارد ولی در قاعده ساقه پهن تر است.

گلهای آن که بطر منفرد در کناره برگهای قسمت انتهائی سقه ظاهر می گردد عموماً نر-ماده ، زیگومرف ، مرکب از قطعات 5 تائی به رنگ سفید یا قرمز است.

چهار پرچم دارد که 2تای آن بزرگ و 2 تای دیگر کوچک می باشد . میوه اش پوشینه (کپسول)و محتوی دانه های کوچک ، مسطح و بیضوی است.

قسمت مورد استفاده کنجد ، دانه های آن است که از آن در منطقه وسیعی از نواحی حاره مخصوصا هند ، استخراج روغن بعمل می آید.

رنگ دانه کنجد بتفاوت بر حسب واریته های مختلف گیاه ، ممکن است سفید ، حنائی ، قهوه ای ، سیاه و ابلق باشد.

واریته های مختلف کنجد در هند ، علاوه بر گونه ای که ذکر شد به گیاه دیگری نیز به نام S. radiatum Sch. Et Tho. تعلق دارند.

ارزش دانه گياهان مولد روغن کنجد و مشخصات گياه مولد آنها به شرح زير مي باشد:

الف- دانه هاي سفيد -واريته مولد دانه دهاي سفيد، برگهاي پهن به رنگ سبز روشن يا پهنک منقسم به لوبهاي نامنظم دارد.

گلهاي آن به رنگ گلي يا سفيد مايل به گلي ولي در هر حال روشن تر از واريته هاي ديگر است.

دراين واريته ، رنگ دانه سفيد خالص يا کمي مايل به خاکستري است.

دوره نمو گياه مولد اينگونه دانه ها، خيلي کوتاه و حداکثر 4 ماه است.

ب- دانه هاي سياه -واريته مولد دانه سياه، برگهاي باريکتر از واريته مذکور دارد.

گلهاي آن به رنگ گلي يا قرمز و روغن حاصل از دانه هاي آن داراي مصارف داروئي است.

در عطرسازي و تهيه فرآوردهاي زيبائي نيز از آن استفادع بعمل مي آيد.

ج- دانه هاي قهوه اي يا حنائي- داراي ارزش کم است و واريته آن نيز از نظر کشت، چندان مورد توجه نيست.

متجاوز از 200 نژاد از کنجد در بيرماني پرورش مي يابد و از بين آنها بر اثر گزينش 20 نمونه مرغوب به دست آمد

بطوري که نوع روغن و مقدار درصد آنها بر سايرين مزيت دارد.

دانه کنجد از نظر شکل ظاهري، شباهت به دانه کتان دارد. با اين اختلاف که اولا کوچکتر و کوتاهتر از آن است

و ثانيا سطح خارجي آن داراي شبکه اي از خطوط بسيار ظريف مي باشد.

رنگ دانه کنجد بر حسب واريته هاي مختلف که غالبا اختصاص به کشورهاي توليد کننده دارد فرق مي کند

مانند آنکه دانه کنجد کلکته به رنگ زرد دانه بمبئي به رنگ سياه و دانه کراچي به رنگ ابلق است.

دانه کنجد به طول 5ر1تا 2 ميليمتر ، به عرض 1 تا 5ر1 ميليمتر وبه ضخامت 5ر0 تا يک ميليمتر مي باشد.

در هر يک از طرفين دانه نيز يک خط مشخص ديده مي شود.فاقد بو و داراي طعم تقريبا بي مزه است

ولي ناپسند نيست.از دانه کنجد ماده اي به نام سزامولين نيز استخراج شده است.

روغن حاصل از دانه هاي سفيد بهترين روغن کنجد ولي روغن دانه سياه بيشتر از نظر توليد مقدار زيادتر روغن، قابل توجه است.

واريته هاي گياه كنجد:

S.angustifolium-گیاهی علفی است و درنواحی حاره افریقا مخصوصا در تانگانیا می روید .

از دانه اش که رنگ سیاه دارد روغنی استخراج می شود که به مصارف تهیه صابون می رسد و اگر به خوبی تصفیه شود میتواند به مصارف تغذیه برسد .

S.calycinum-گیاهی علفی است و درنواحی حاره افرقا می روید

برگ ان در نواحی شرقی افریقا به مصرق تغذیه می رسد .

از دانه اش نوعی کازئین تهیه می شود که در ساختن پلاستیک مود استفاده قرار میگیرد.

گياه :ceratotheca sesamoides

- گياهي است که در افريقاي غربي و ساحل طلا مي رويد و پرورش مي يابد.برگهاي آن د رنواحي محل رويش به مصارف تغذيه مي رسد

و يا د رتهيه سوپ مورد استفاده قرار مي گيرد

ميوه اش محتوي دانه هاي صاف به رنگهاي مايل به زرد تا مايل به قهوه اي است

.داراي 35 تا 40 درصد ماده روغني است ولي کمتر مورد استخراج قار مي گيرد.روغن دانه آن،به صورت مايعي روان به رنگ زرد روشن است. طعمي شبيه طعم گردو و بوئي مطبوع دارد

Harpagophytum procumbens.dc:گياه

گياهي است پايا که در منطقه وسيعي از افريقاي جنوبي و کاپ مي رويد.

بيشينه انتشار آن در زمين هاي ماسه اي حاشيه کويرهاي کالا هاري است.

ريشه اش تا عمق يک متر ، به صورت کلاف در هم غده دار که هر يک به طول 2 سانتيمتر و به وزن تقريبا 600گرم مي رسند، نفوذ مي کند.

ساقه هاي آن، در سطح زمين به حالت خزنده است .برگهايي متناوب با پهنک تخم مرغي شکل دارد.

کناره پهنک آن ، بريدگي هاي کم عمق گلهاي آن رنگ قرمز

مايل به بنفش و ميوه خشک شده آن، ظاهر چنکگ مانند شبيه لنگر کشتي دارد

و اين خود باعث مي شود که پاي حيواناتي که از نواحي محل رويش اين گياه عبور مي کنند مجروح گردد.

چون ریشه این گیاه اب فراوان در خود ذخیره میکند از این جهت پس از جمع اوری ریشه باید ان را به قطعات نازک و مدور تقیسک نمود تحت اثر گرما خشک کرد. .

معمولا از هر 100 کیلو ریشه تازه معادل 6 کیلو گرم ریشه خشک به دست می اید.

از میوه ان نوعی پنبه هیدورفیل تهیه می شود . این گیاه ریشه ثانوی متورم و سرشار از مواد موثره دارد .

گلهاي آن به رنگ قرمز بنفش و ميوه اش با ظاهر عجيب و پوشيده از چنگک هاي نوک تيز است.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 478-479-450

[pejuhesh237]

.وطن اين گياه هندوستان است ولى ارقام مختلف آن در ايران و ساير مناطق عالم كاشته مى‌شود.

در ايران كاشت بذر كنجد معمولا همراه و همزمان با نخود و لوبيا انجام مى‌گيرد. مازندران: بین بابلسر و نوشهر؛ شیراز و کرمان؛

در هندوستان معمولا در فصل باران كاشته مى‌شود و برداشت آن بايد در فصل خشك انجام گيرد.

رسيدن و به دانه نشستن كنجد  ۴ - ٣  ماه طول مى‌كشد.

ارقام دانه سفيد كنجد از نظر ارزش غذايى و كيفيت روغن در سطح بالاترى قرار دارد ولى ارقام دانه سياه داراى مقدار روغن بيشترى است.

مقدار بذر لازم در هر هكتار در حدود  ٨ - ۵  كيلوگرم است.

در هندوستان به‌طور متوسط  ۶٠٠  كيلوگرم در هكتار دانه برداشت مى‌كنند

ولى در ايران چون رطوبت هوا كم است مقدار محصول كمتر مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 373-372

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده هاي ان دانه هاي ان است كه در از ان در منطقه وسيعي از نواحي حاره مخصوصا هند استخراج روغن به عمل ميايد.

هيج جزء آن سمي نيست

.در هندوستان معمول است كه از روغن كنجد به عنوان مقوى و ملين و مسهل در سطح وسيعى استفاده مى‌شود.

در فرانسه از روغن كنجد در ساختن عطرها، صابونهاى و لوازم آرايش استفاده مى‌شود.

در مناطق خاور دور از نظر خواص دانۀ كنجد متفق القول‌اند كه مغذى و نرم كننده است

. براى نرم كردن سينه مفيد است و ملين و مسهل است.

مدر قاعده‌آور است . دانه‌هاى سياه كنجد از نظر خواص ترجيح داده مى‌شود. اين دانه‌ها به عنوان پادزهر مورد توجه است

و به علاوه براى معالجۀ شاخه كنجد بى‌حسى، كرختى، فلج، يبوست و كاهش فشارخون بالا تجويز مى‌شود

همچنين براى رفع بيمارى‌هاى رحم توصيه مى‌شود

روغن دانه‌هاى كنجد جانشين برترى براى روغن زيتون است و به عنوان ظرف براى تهيۀ پمادها، مادۀ مفيدى است

و معروف است كه ضد روماتيسم است

. براى رفع ميگرن و سرگيجه مفيد است و براى اين كار بايد سر را با آن مالش داد

برگهاى كنجد لعابزا مى‌باشد و نرم‌كننده و محلل است .

دم‌كرده آن براى رشد موى سر نافع است . دم‌كردۀ گياه كامل مدر است.


گياه:s.angustifolium

- گياهي است علفي و در نواحي حاره افريقا مخصوصا در تانگانيا مي رويد

.از دانه اش که رنگ سياه دارد، روغني استخراج مي شود که به مصارف تهيه صابون مي رسد و اگر به خوبي تصفيه شود مي تواند به مصارف تغذيه برسد

s. calycinum welwگياه

-گياهي است علفي و در نواحي حاره افريقا مي رويد.برگ آن در نواحي شرقي افريقا به مصرف تغذيه مي رسد.

از دانه اش نوعي کازئين تهيه مي شود که در ساختن پلاستيک مورد استفاده قرار مي گيرد.

گياه :ceratotheca sesamoides

- گياهي است که در افريقاي غربي و ساحل طلا مي رويد و پرورش مي يابد.

برگهاي آن د رنواحي محل رويش به مصارف تغذيه مي رسد و يا د رتهيه سوپ مورد استفاده قرار مي گيرد.

وزن مخصوص آن در گرماي 15 درجه معادل 916ر0 انديس انکسار آن در گرماي 40 درجه برابر 4656ر0 انديس صابوني آن 190 ,و انديس يد آن معادل 6ر110است.

روغن دانه اين گياه براي مصارفي شبيه روغن کنجد تناسب دارد


Harpagophytum procumbens.dc:گياه

-مصرف ريشه اين گياه در فارما کوپه سال 1978 کشور فرانسه وارد شده است ولي هنوز مشخصات آن به طور کامل تشريح نگرديده است.

چون اين گياه ،آب فراوان د رخود ذخيره دارد از اين جهت پس از جمع آوري ريشه بايد آنرا به قطعات نازک و مدور تقسيم نموده

تحت اثر گرما خشک کرد.معمولا از هر 100 کيلو ريشه تازه معادل 6 کيلوگرم ريشه خشک به دست مي آيد

از ميوه آن ، نوعي پنبه هيدروفيل تهيه مي شود.اين گياه ريشه ثانوي متورم و سرشار از مواد موثره دارد.

قسمتهاي مورد استفاده گياه ، ريشه ثانوي و متورم آنست.

بررسي هاي جديد که در سالهاي اخير بر روي ريشه غده اي اين گياه بعمل آمده نشان داده است

که مواد موثري از دسته گلوکزيدهاي منو ترپني و تلخ در آن به شرح زير وجود دارد

يک -هارپاگوزيد که بر اثرصابوني شدن حاصل مي شود.

دو-هارپوژيد

سه-پروکومبين

ريشه گياه بعلاوه داراي بتا-سيسترول است که اثر مفيد در درمان پروستات دارد و در معالجه روماتيسم، مخصوصا حالات مزمن آن که با درد همراه است

و يک معالجه ضد التهابي طولاني براي آن ضرورت دارد، اثر درماني قاطع ظاهر مي کند.

ريشه اين گياه به صورت دم کرده و يا گرد که نوع دوم بيشتر ترجيح داده مي شود،مورد استفاده قرار مي گيرد.

نسخه جهت درمان رماتيسم

گرد ريشه 20ر0 گرم

برگ 10ر0 گرم

سرشاخه گلدار و ريشه 10ر0 گرم

براي کپسول و مصرف آن به تعداد3 تا6 کپسول (به تناسب پيشرفت بيماري) .

به جاي گياه اول که در اييران نمي رويد مي توان از گياهان ديگر ضد التهاب که در ايران وجود دارند

مثلا برگ گياهي به نام که در فرمول ديگري د رهمين مقاله علمي به چاپ رسيده استفاده بعمل آورد.

در کتب علمي جديد براي ريشه گياه،اثر آرامن کننده و ضد تشنج نيز ذکر شده است.

از ريشه گياه بصورت زيير نيز استفاده بعمل مي آيد:

يک قاشق قهوه خوري ريشه را در نيم ليتر آب به مدت 3 دقيقه مي جوشانند و سپس ظرف محتوي مايع را در تمام مدت شب در محل مناسب بحال

خود مي گذراند و هنگام صبح آن را صاف کرده به 3 قسمت مي نمايند و در 3 مرتبه در طول روز آنرا مصرف مي کنند.

اين عمل را مي توان به مدت 20 روز در هر ماه و به مدت چند ماه ادامه داد.اين گياه در ايران نمي رويد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 478-479-450




ارده

در كتب طب سنتى با نام رهشى آمده است و آن عبارت است از كنجد پوست گرفته بريان كه نرم ساييده شده باشد

و به صورت مايع درآيد و روغن آن را نگرفته باشند. از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و تر است.

و از نظر خواص معتقدند كه براى تقويت نيروى جنسى و تقويت بدن مفيد است.

اگر به‌طور غليظ خورده شود ديرهضم و ثقيل است و اشتها را از بين مى‌برد

براى رفع اين عوارض آن را بايد با عسل و سركه مخلوط كرد و خورد.

ارده نرم‌كنندۀ سفتى‌ها و ورمهاى سفت داخلى و خارجى است و دملها را نيز نرم مى‌كند و مسكن درد آن است

همچنين ضماد و ماليدن آن نيز همين خواص را دارد.


روغن کنجد:

براى تهيه روغن كنجد پس از اينكه دانه‌ها را خوب شستند كه مادۀ رنگى پوستۀ دانه از آن خارج شود، دانه‌ها را مى‌كوبند و در آب مى‌ريزند

و به اين ترتيب پوست دانه‌هاى كنجد از آن جدا شده به سطح آب مى‌آيد كه آن را مى‌گيرند.

پس از آن مغز دانه‌ها را خشك مى‌كنند و سپس در موقع روغن‌گيرى دانه‌هاى مقشر و بى‌پوست را در كمى آب‌جوش مى‌ريزند

تا به صورت خمير درآيد و با فشار بدون حرارت دادن روغن آن را مى‌گيرند.

اين نوع روغن را كه بدون دخالت حرارت گرفته مى‌شود، روغن سرد مى‌نامند كه مقدار روغن در اين مرحله  ۴۵ - ٣۵  درصد مى‌باشد

و بى‌درنگ پس از روغن‌گيرى مصرف خوراكى دارد.

تفالۀ باقيمانده را روى آتش گذارده حرارت مى‌دهند و در اثر گرما و فشار باز مقدارى روغن مى‌گيرند اين روغن را روغن گرم گويند كه بيشتر

مصرف صنعتى در صابون‌سازى دارد. از روغن گرم نيز پس از تصفيه مى‌توان براى خوراكى استفاده نمود، ولى ارزش غذايى روغن سرد را

ندارد. گاوهاى شيرى بسيار خوب است.

ولى كنجاله كنجد سياه هندى و كنجاله‌هاى سولفوره يعنى كنجاله‌هايى كه با آغشته كردن با سولفوردو كربن حد اكثر روغن آن گرفته

شده است فقط به عنوان كود و تقويت خاك مصرف دارد. در روشهاى صنعتى كه براى تهيۀ روغن گياهى دانه‌ها را بيش از صد درجه حرارت

مى‌دهند متأسفانه مواد حياتى و خواص شفابخش آن از دست مى‌رود و فقط به عنوان چربى بى‌محتوا قابل مصرف است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد ص 375-376

[pejuhesh237]

و قوتش تا دو سال باقيست در اول گرم و تر

و روغن او را قوت تا هفت سال باقى و در دويم گرم و تر کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 153-154


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مفتح و مصلح آواز و خشونة حلق

و مواد سوداوى و اخلاط سوخته و صالح الغذا و قليل التغذيه و ملين امعا و مقعد

و مسمن و محلل اورام و خوردن او با شراب جهة گزيدن افعى و با مثل او شكر و خشخاش

و عشر او بيخ ابيض و نصف او بادام كه هر روز از مجموع او يكوقيه استعمال نمايند جهة فربه كردن بدن مجرب

و مولد پيه گرده و شيرهء كوبيدهء او با نبات جهة رفع سوزش معده

و مرى و ترش شدن رطوبة معدهء سوداوى و حرقة و لذع ادويهء مشروبه مجرب

و خوردن دو درهم او با يك درهم گردكان سوختهء جهتى قطع خون بواسير مجرب

و ضماد او محلل اورام و ملين جلد بدن و رافع آثار سياهى و وشم اخضر و سطبرى عصب و سوختگى آتش

و قولنج معاء قولون و نطولى او با برگ او باعث درازى موى و سياهى موى و رفع جوشش سوداوى سر

و ضماد مطبوخ او با شراب جهة تحليل ورم چشم و ضربان نافع

و آب طبيخ كنجد با نخود مدر حيض و مسقط جنين

و دو وقيه آب طبيخ او با آب نقیع مويز و يكوقيه

و نيم روغن كنجد و نصف اوقيه انيسون كه ناشتا بنوشند

جهة رفع خارش بدن و درشتى جلد و شقاق مجرب دانسته‌اند

و بطيئ الهضم و مرخى اعضا

و مورث بدبوئى دهان و صداع و مصحلش عسل و بو دادن او

و قدر شربتش تا پنج درهم و بدلش تخم كتانست

و در تفتيح و تسمين و تلبين و ترطبب و رقع احتراقات خلط

و حرقه البول مثل اصل او و در دفع ضيق النفس و سعالى يابس و تشنج يابس و قرحهء ريه قويتر از كنجد

و در مزوّرهء مريض بهتر از اكثر ادهان

و مداومت خوردن او جهة قرحه ء چشم و رفع هزال مجرب

و طلاى او با سفيدهء تخم مرغ محلل صلابات و اورام و با روغن زيتون و زردهء تخم مرغ رافع ورم چشم

و با لعاب بزرقطونا جهة خشونات و خارش بدن و سوختگى آتش و جراحتى كه از نوره بهم رسد مجرب

و جوشانيدهء او با فلفل سفيد و مصطكى جهة گشودن سدهء گوش مفيد و بطيئى الهضم

و مرخى معده و مضر سوداوى و مفسد دماغ ضعيف و قريب الاستحاله به صفرا

و مصلحش جوشانيدن اوست با اندك خمير

و خوردن آب ليمو و آبكامه و امثال او

و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش روغن بادام شيرين است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 153-154

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با فانيذ انفع و بدستور با نقيع صبر و زبيب و لعوق آن جهت سرفه و امراض سينه و قروح شش نافع

و با بزر كتان جهت تقويت باه و ازدياد مني

و آشاميدن سائيدۀ آن با شراب جهت رفع قولنج و قولون

و كزيدن مار شاخدار المضار
روغن کنجد:

و بدستور با قشر آن و روغن آن را اكواز كنجد غير مقشر بريان بكيرند آن را دهن الحل نامند

و لزوجت اين زياده است و اكر از مقشر بريان اخذ نمايند لزوجت آن كمتر و چون آن را نرم بكوبند

و با آب بدست خوب بزنند تا كرم شود و روغن آن جدا كردد بردارند رطوبت آن غالب

و آنچه سائيده در آب جوش دهند تا روغن حاصل كردد آن را طبيخ نامند و سائيده

و يا كوبيدۀ آن را بدون استخراج روغن رهشي نامند كه بفارسي ارده كويند و در حرف الرا مذكور شد

آشاميدن آن با ادويۀ مناسبه مفتح و ملين و مرطب و مسمن

و بدستور از كنجد و جلوس در ان جهت اكثر امراض يبسي مانند تشنج و غير آن

و همچنين تدهين بدان مكرر انداختن پارچۀ تر كرده بدان بر عضو و يا اعضا

و بدستور تدهين آن جهت زخم جدرى و سوختكي آتش نافع

و جوارش سمسم و حلوا و سفوف آن در قرابادين مذكور شد و عصارۀ نبات آن جهت ازالۀ ابريه موثر است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 516-517

[pejuhesh237]

و مفتح و مصلح آواز و خشونة حلق

و مواد سوداوى و اخلاط سوخته و صالح الغذا و قليل التغذيه و ملين امعا و مقعد

و مسمن و محلل اورام

باز کننده ای است با کیموس هنجار دارای غذائیت کم و چاق کننده بدن و نرم کننده صدا و حلق است

مصلح اخلاط سوزان و مواد سوداوی بدن و ملین امعاء و حل کننده تورم های گرم است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 374



و خوردن او با شراب جهة گزيدن افعى و با مثل او شكر و خشخاش

و عشر او بيخ ابيض و نصف او بادام كه هر روز از مجموع او يكوقيه استعمال نمايند

جهة فربه كردن بدن مجرب و مولد پيه گرده

در ترکیب با شراب برای گزندگی عقرب و مار گزیدگی نافع اگر ترکیب هم وزن آن با شکر و خشخاش و نصف وزن مغز بادام پوست گرفته

و یک دهم ریشه ابیض را مخلوط نموده و هر روز یک اوقیه (35گرم) تناول کنند در چاقی بدن بسیار مجرب و نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 374



و شيرهء كوبيدهء او با نبات جهة رفع سوزش معده

و مرى و ترش شدن رطوبة معدهء سوداوى و حرقة و لذع ادويهء مشروبه مجرب

و خوردن دو درهم او با يك درهم گردكان سوختهء جهتى قطع خون بواسير مجرب


شیر کوبیده آن با نبات رافع سوزش معده و مری است و ترش شدن رطوبت های معده سوداوی و سوزش غذا با مشروبات گزنده و اخلاط تند را برطرف می سازد.

مصرف آن در نرم نمودن معده و امعاء و دفع سنگ کلیه پس از مدتی مداومت نافع است.

خوردن دو درم(00/7 گرم) آن با یک درم(5/3 گرم) گردوی سوخته برای قطع خونریزی بواسیر مجرب است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 374



و ضماد او محلل اورام و ملين جلد بدن و رافع آثار سياهى و وشم اخضر و سطبرى عصب و سوختگى آتش

و قولنج معاء قولون و نطولى او با برگ او باعث درازى موى و سياهى موى و رفع جوشش سوداوى سر

و ضماد مطبوخ او با شراب جهة تحليل ورم چشم و ضربان نافع


ضماد آن حل کننده ورم ها و ملین پوست بدن و رافع آثار سیاهی ضربات و گزیدگی مار و سوختگی با آتش که موجب تسکین شده و از آب افتادن سوختگی جلوگیری می نماید.

محلول آب برگ آن برای تقویت موی سر و سیاهی آن و رافع جوش های سوداوی و ضماد پختۀ آن در ترکیب با شراب برای از بین بردن ورم چشم مفید است.

هر گاه ریشۀ آن را در آب بجوشانند و سر و موی را با آن بشویند باعث درازی و سیاهی مو می شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 374



و آب طبيخ كنجد با نخود مدر حيض و مسقط جنين

و دو وقيه آب طبيخ او با آب نقیع مويز و يكوقيه

و نيم روغن كنجد و نصف اوقيه انيسون كه ناشتا بنوشند

جهة رفع خارش بدن و درشتى جلد و شقاق مجرب دانسته‌اند

و بطيئ الهضم و مرخى اعضا

و مورث بدبوئى دهان و صداع و مصحلش عسل و بو دادن او

و قدر شربتش تا پنج درهم و بدلش تخم كتانست

جوشانده آن با نخود مدر حیض و سقط جنین است.

در ترکیب با داروهای مناسب رافع خارش خونی و بلغمی و سختی پوست و ترک های آن و سرفه و امراض سینه و زخم های شش و مقوی باء و رفع قولنج و گزیدگی مار است.

از مضرات آن دیر هضمی و مصلح آن خوردن عسل و کنجد بوداده است.

خوردن آن با پوست موجب بدبوئی دهان و سردرد می شود که مصلح آن عسل است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 374

روغن کنجد:

و در تفتيح و تسمين و تلبين و ترطبب و رقع احتراقات خلط

و حرقه البول مثل اصل او و در دفع ضيق النفس و سعالى يابس و تشنج يابس و قرحهء ريه قويتر از كنجد

در ترکیب با سایر داروهای مناسب باز کننده و ملین و تر کننده و چاق کننده و رافع اخلاط گرم سوزان و تنگی نفس و سرفه خشک و زخم ریه و تشنج است

که در مقایسه از خود کنجد قوی تر می باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 375



و در مزوّرهء مريض بهتر از اكثر ادهان

در آش و سوپ مريضها بعد از روغن بادام مفيدترين روغن‌هاست کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 375



و مداومت خوردن او جهة قرحه ء چشم و رفع هزال مجرب

و طلاى او با سفيدهء تخم مرغ محلل صلابات و اورام و با روغن زيتون و زردهء تخم مرغ رافع ورم چشم

و با لعاب بزرقطونا جهة خشونات و خارش بدن و سوختگى آتش و جراحتى كه از نوره بهم رسد مجرب

و جوشانيدهء او با فلفل سفيد و مصطكى جهة گشودن سدهء گوش مفيد و بطيئى الهضم

و مرخى معده و مضر سوداوى و مفسد دماغ ضعيف و قريب الاستحاله به صفرا

و مصلحش جوشانيدن اوست با اندك خمير

و خوردن آب ليمو و آبكامه و امثال او

و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش روغن بادام شيرين است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص 153-154


قطره جوشانده آن که با فلفل سفید و مصطکی تهیه شده باشد گرفتگی های گوش را برطرف می نماید

مالیدن آن در ترکیب با سفیده تخم مرغ برای از بین بردن خشکی ها و تورم چشم مصرف می شود.

ترکیب آن با روغن زیتون و زرده تخم مرغ نیز ورم چشم را معالجه می نماید امتزاج آن با بذر قطونا برای خارش بدن و سوختگی با آتش سفید و معالج است.

ماليدن روغن كنجد به صورت، موجب درخشانى و نرم شدن و شفافيت پوست صورت مى‌شود. ماليدن روغن كنجد براى زخم آبله و سوختگى آتش نافع است.


براى اشخاص سوداوى مزاج مضر و بطئى الهضم است و معده را سست مى‌كند و خيلى زود به صفرا تبديل مى‌شود

از اين نظر و براى رفع اين مضار بايد آن را با پياز جوشانيد و با آب‌ليمو و امثال آن خورد.

مقدار خوراك كنجد تا  ٨  گرم و جانشين آن از نظر خواص روغن بادام شيرين است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 375


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با فانيذ انفع و بدستور با نقيع صبر و زبيب و لعوق آن جهت سرفه و امراض سينه و قروح شش نافع

و با بزر كتان جهت تقويت باه و ازدياد مني

اگر با بذر كتان خورده شود براى تقويت نيروى جنسى و ازدياد اسپرم مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 375


مقدار خوراك از تخم كنجد تا  ٢٠  گرم است كه بو داده مخلوط با عسل مى‌خورند تا زودتر هضم شود.

کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 374

روغن کنجد:

و بدستور با قشر آن و روغن آن را اكواز كنجد غير مقشر بريان بكيرند آن را دهن الحل نامند

و لزوجت اين زياده است و اكر از مقشر بريان اخذ نمايند لزوجت آن كمتر و چون آن را نرم بكوبند

و با آب بدست خوب بزنند تا كرم شود و روغن آن جدا كردد بردارند رطوبت آن غالب

و آنچه سائيده در آب جوش دهند تا روغن حاصل كردد آن را طبيخ نامند و سائيده

و يا كوبيدۀ آن را بدون استخراج روغن رهشي نامند كه بفارسي ارده كويند و در حرف الرا مذكور شد

آشاميدن آن با ادويۀ مناسبه مفتح و ملين و مرطب و مسمن

و بدستور از كنجد و جلوس در ان جهت اكثر امراض يبسي مانند تشنج و غير آن

و همچنين تدهين بدان مكرر انداختن پارچۀ تر كرده بدان بر عضو و يا اعضا

و بدستور تدهين آن جهت زخم جدرى و سوختكي آتش نافع

و جوارش سمسم و حلوا و سفوف آن در قرابادين مذكور شد و عصارۀ نبات آن جهت ازالۀ ابريه موثر است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 516-517



[جوارش سمسم‏]
جوارش سمسم معده را قوت دهد و شهوت رديه زنان حامله را دفع كند و رنك را نيكو كرداند و اشتهاى طعام اورد
صنعت آن‏
زرنباد تخم كرفس زيره كرمانى نانخواه از هريك دو درم كنجد مقشر ده درم كندر زنجبيل فلفل دارفلفل قاقله دارچينى از هريك سه درم شكر طبرزد نود مثقال كوفته و بيخته بكلاب بسرشند
[حلواى سمسم‏]
حلواى سمسم كه بفارسى حلواى كنجد و بهندى ريورى نامند
صنعت آن‏
بكيرند شكر سفيد را و صاف نموده بقوام اورند و بسنكى يا چوبى بزنند تا تار بندد و سفيدى و شكنندكى بهم رساند پس قرصهاى نازك ساخته و كنجد مقشر را باز در ظرف كرده بر آتش اخكر كذارند تا كنجد كرم شود بعد از آن قرصها را در او اندازند تا از كرمى نم بردارند دم بدم حركت داده باشند تا كنجد از هر طرف بچسبد و اكر خوشبو خواهند قدرى كلاب در قوام او داخل كنند كثير الغذا بطي‏ء الهضم ردي‏ء الكيموس است‏
صنعت آن بنوع ديكر
مقشر نموده را نرم بسايند و شكر را بقوام اورند و لهاته ساخته بدان بسرشند و اكر شكر نباشد از دوشاب هم ميتوان ساخت‏
سفوف سمسم‏
اين را سفوف زنان ابستن كويند جهت آنكه ايشان را نافع است و شهوتهاى بد كه ايشان را بهم ميرسد دفع كند و معده را قوت دهد و اشتهاى طعام اورد و رنك رو را نيكو كرداند و بدن را فربه سازد
صنعت آن‏
زرنباد تخم كرفس نانخواه زيره كرمانى مدبّر از هريك دو درم كندر ذكر سه درم كنجد مقشّر ده درم زنجبيل فلفل دارفلفل هيل‏بوا قاقله كبار دارچينى از هريك سه درم قند سفيد نيمن كوفته و بيخته در شيشه نكاه دارند و بوقت حاجت بقدر حاجت تناول نمايند.کتاب قرابادین کبیر ص 1020

[pejuhesh237]

.با توجه به تحقیقات دانشمندان و کشف فراوان ماده سیتین در آن که یک نوع چربی فسفردار است

وجود آن برای نسوج اعصاب نهایت ضرورت را دارد و مهم ترین ماده غذایی در تقویت قوه حافظه است.

زیرا تقریباً 28% مغز از سیتین تشکیل شده است. غدد تناسلی که در ارتباط با اعصاب هستند هورمون جوانی را سریعاً می سازند.

کنجد به طور کلی حاوی مواد معدنی بسیار از جمله منیزیم، کلسیم، آهن،

سیلیس، آلومینیوم، کروم، مس، نیکل، سدیم و چندین فلز و چند شبه فلز دیگر است

و مضافاً وجود گروه های متعدد ویتامین همانند بی و اف آن را متمایز می سازد که با وجود آن به نام گوشت نباتی مشهور است

و در طول عمر انسان نیز مؤثر می باشد.

اثر بسیار سریع آن در تعویض سلول های کهنه تعجب انگیز است

و از خواص مهم دیگر آن در رفع آلام دردهایی مثل سل و کم خونی و سرطان نیز بی اثر نیست پیک شفا محمد موسوی