راوند

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

از تيره هفت‏ بندPolygonaceae جنس‏Rheum
راوند: به فتح اول و الف و واو و سكون نون و دال مهمله و ريوند به ياى مثثاه تحتانيه به جاى الف و كسر را نيز آمده

و به فارسى نيز بدين اسم مشهور است و بيخ جگرى نيز نامند.

فارسی:ريوند ،گونه اهلى آن را «ريواس» و وحشى آن را «راوند» و در اصطلاح محلى بلوچستان به گونه‏اى

از آنكه در آن خطه مى‏رويد «راواش» و «فيل‏گوش» گويند.

عربی:«ريباس» و «ريباج»

هندى : «ريوند چينى»- «هندى ريوند چينى»

یونانی:

انگلیسی:‏Rhubarb و به لاتين‏Reubarbarum ياRhabarbarum (به معناى ريشه بربر)Racine barbar ناميده مى‏شود.

اسامى فوق به انگليسى و فرانسوى درعين‏حال به گياه و به ساقه زيرزمينى يا بيخ گياه گفته مى‏شود.

فرانسه:‏Rhubarbe

آلمانی:

ایتالیائی:
1.Rheum Palmatum L . كه به فرانسوى‏Rhubarbe Palmee گفته مى‏شود و ساقه زيرزمينى و بيخ آن همان ريوند چينى معروف است

كه بيش از ساير اعضاى گياه مستعمل در طب سنتى است. اين‏گونه در چين در مناطق‏Kokonor وSzechwan مى‏رويد.

به هندى نيز ريوند چينى ناميده مى‏شود.
2.Rheum officinale Baillon كه به فرانسوى‏Rhubarbe officinale گويند. ساقه زيرزمينى اين‏گونه نيز در طب سنتى مستعمل است

و به عنوان مسهل مصرف مى‏شود. ولى از نظر خواص و مصرف در درجه بعد از گونه قبلى قرار دارد.

اين‏گونه نيز در چين در منطقه‏ Szechwan مى‏رويد و ساقه زيرزمينى آن را نيز ريوند چينى گويند.

3.Rheum emodi Wall . كه در هندوستان مى‏رويد از نظر دارويى در دامپزشكى مصرف دارد و به ريوند هندى معروف است.

وRheum rhaponticum L . كه به فرانسوى‏Rhubarbe anglais گفته مى‏شود نيز مصرف دامپزشكى دارد.

4. گونه ‏هاى زينتى و غير دارويى كه دمبرگهاى ضخيم و دراز و قرمزرنگ آنها به مصرف غذايى و تهيه شربت و خورش مى‏رسد

به فارسى به‏طور كلى ريواس گفته مى‏شود. نام علمى اين‏گونه‏هاRheum undulatum L .

و به فرانسوى‏Rhubarbe ondulee گفته مى‏شود وRheum compactum L . كه به فرانسوى‏Rhubarbe serree گفته مى‏شود.

[pejuhesh237]

و آن بیخ ريباس است

و بهترين او چينى است كه سرخ مايل به زردى ثقيل الرايحه باشد

و بعد از آن قسم تركى زعفران رنگ كم بو

و بعد از آن خراسانى و زبونترين او زنجى سیاه و براق صلب است

و ريوند دواب خشبى كثيف می باشد

و بيخ ريباس آنچه قريب بظاهر زمين است باريك و سياه و غير متشابه به ريوند است

و چون به قدر دو سه زرع حفر نمايند ريوند ظاهر می شود كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و اكثر چوپانان و مردمي كه بدان نواح مى‌باشند و آن را مى‌شناسند بيخ آن را برمي اورند

و مى‌كويند كه بعد حفر زمين اول بيخ باريك سياه رنكى ظاهر مى‌كردد و از ان ريشها به اطراف در زمين رفته چون دو سه ذرع ديكر بكاوند

بر سر آن ريشها كرهها بشكل شلغم بزرك و كوچك برميايد آنها ريوند است برآورده هريك را بريده به دو قطعه و يا سه قطعه

و يا زياده كه سوراخ كرده براى سهولت باربردارى و آنكه بزودى خوب خشك كردد و كرم نزند و فاسد نشود و بر كردن حيوانات مى‌آويزند

و لهذا اكثر قطعهاى آن سوراخ‌دار مى‌باشد و بهترين همه خطائي و چيني و تبتي آنست كه قطعهاى آن بزرگ شبيه بسم اسپ

و رنك آن سرخ مائل بتيركي و زردى و تندبو و سنكين مستوى الاجزا و جوهر آن ما بين صلابت و رخاوت باشد

و چون بخايند بدشوارى نرم كردد و لزج باشد و چون ممضوغ آن را بر انكشت و يا بر عضو ديگر و يا بر پارچۀ بمالند زرد گرداند

و چون بشكنند موضع كسر آن زرد اندك مائل به تيرگي باشد و اين مستعمل اطبا است

و قوت آن تا يك سال باقي مى‌ماند پس ضعيف مى‌كردد و ماميران حافظ قوت آنست كه با آن نكاه دارند

و آنچه برخلاف اين اوصاف باشد زبون و غير مستعمل و گفته‌اند آنچه مشهور به زنجي آنست

از جهت رنك آنست كه سياه است نه از جهت آنست كه منبت آن زنج است و اين مشابه آنست در اكثر افعال و مخالف آنست

در هشاشت و خفت و رنك و بهترين اين آنست كه صلب سنگين و موضع قطع آن سياه و مانند شاخ باشد

و در دير كوبيده و خائيده شود و آنچه معروف به تركي و فارسي است نه از ان جهت است كه منبت آن آن بلاد است

بلكه از ان جهت است كه بدان بلاد مى‌آورند

و از ان بلاد بجاى ديكر نقل مى‌نمايند و اين در ميان هر دو صنف است در صنفات مذكوره و اندرون و بيرون آن هر دو بسيار زرد

و بهترين اين آنست كه موضع قطع آن و ممضوغ آن نيز بسيار زرد و كرم ناخورده باشد و يك صنف ديگر است كه از عمان مى‌آورند

و راوند شامي نامند و آن عروق خشن طولاني بغلظت انگشتى قويتر از ان نيز و صلب اغبر كمد اللون و موضع كسر آن املس

و ظاهر آن زرد آميخته بزرقت مى‌باشد و اين مشهور براوند دواب است براى آنكه بباطره آن را در امراض كبد دواب مستعمل دارند

عصارۀ صنف اول كه بطبيخ ترتيب دهند تا غليظ كردد بهتر است از آنكه بكوبند و بسايند و بسيار طبخ دهند تا منجمد گردد

و تازۀ آن تا يك سال نيكو است و كهنۀ دو سالۀ آن ردى و مضر کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 443


ريواس يا راوند گياهى است چند ساله داراى ساقه‏اى بلند تا يك متر و بيشتر، ساقه زيرزمينى متورم و ضخيمى دارد.

برگهاى آن بزرگ، پهن، پنجه‏اى، كناره آنها دندانه‏دار است و به صورت مجتمع در قسمت قاعده گياه قرار دارند،

دمبرگها دراز و گوشتى و قرمز ارغوانى هستند. ساقه‏هاى مولد گل از درون انبوه برگها خارج شده و به 3- 2 متر ممكن است برسند

در قسمت فوقانى محور اين ساقه‏ها گلهاى خوشه‏اى به رنگ سبز مايل به زرد و مايل به قرمز ظاهر مى‏شود.

تكثير ريواس و ريوند از طريق كشت بذر ولى معمولا با كشت سوش گياه در خزانه و انتقال به مزرعه انجام مى‏گيرد

و چون قوه ناميه بذر كمتر از سه سال است، اگر تكثير با بذر انجام مى‏شود بايد دقت شود، بذر تازه باشد.

ريوند گياه كوهستانهاى سرد است ولى در دوره رويش احتياج به آفتاب دارد، بنابراين بايد در نقاط آفتاب‏گير كاشته شود.

دوران رويش بسته به شرايط اقليمى 5- 4 ماه است يعنى از اواسط بهار تا اوايل زمستان ولى براى رشد كافى ساقه‏هاى زيرزمينى

به سرماى زمستان احتياج دارند. معمولا در خاك مرغوب و زراعت خوب از هر گياه 8- 6 كيلوگرم ساقه زيرزمينى ضخيم

براى مصارف دارويى مى‏توان تهيه كرد. گياه در دوران رويش‏ احتياج به آب فراوان دارد.
مشخصات انواع ريوند در بازار

1. ريوند چينى به شكل قطعاتى است مدور به رنگ زرد چرك و خيلى سخت.

طعم آن تلخ و زير دندان به شدت صدا مى‏كند (صداى خرد شدن بلورهاى اكسالات آهك است).

رنگ گرد آن پس از كوبيدن ريوند، نارنجى و معمولا در يك طرف هر قطعه ريوند سوراخى است

كه محل آويزان كردن آن در موقع خشك كردن بوده است.

2. ريوند مسكو كه در حقيقت آن هم ريوند چينى و نوع مرغوب آن است ولى چون از تاتارستان به سيبرى و از آنجا به بازار ايران مى‏آيد،

آن را ريوند مسكو نامند و به شكل قطعات نامنظم به رنگ زرد تيره است اگر شكسته شود مقطع آن مانند مرمر سفيد و زرد،

بوى آن تهوع‏آور و طعم آن تلخ و قابض و بزاق را مانند زعفران رنگين مى‏كند.

اين نوع را ريوند تاتارRheum tataricum نيز مى‏گويند كه همان‏Rheum Palmatum چين است كه شرح آن در ابتداى اين قسمت آمده است.

در موقع خريد ريوند بايد دقت شود كه حتى الامكان ريوند سالم و كرم نخورده باشد،

زيرا اغلب در اثر كهنگى زياد كرم مى‏گذارد و آن را سوراخ مى‏كند و فروشندگان از گرد ريوند و آب،

خميرى درست كرده و سوراخها را با خمير پر مى‏كنند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 94

[pejuhesh237]

در دامن كوه‌هاى خطا و چين و تبت و تركستان و خراسان و بعضي از بلاد هند بهم مى‌رسد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 443


اين دو گونه در ايران نمى‏رويند و سومى گونه‏Rheum Ribes L . است كه در كوهستانهاى ايران از جمله در دره توچال، شهرستانك، كرج،

حصاربند، كوههاى اراك، اشتران‏كوه، گنج‏نامه، كردستان، تفرش، خراسان، آذربايجان بين خوى و تبريز، افشار،

دشت ارژن فارس، راجرد قم و بلوچستان به‏طور خودرو مى‏رويد.

سه گونه اخير در ايران كاشته مى‏شوند و به عنوان سبزى به نام ريواس براى استفاده از برگهاى گوشتى آن در بازار عرضه مى‏شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 92

[pejuhesh237]

همه اجزائ ان استفاده میشود

هیچ جزئ ان سمی نیست.

در چين مرسوم است كه ريوند را از ريشه گياه چند ساله (7- 6 ساله) گرفته در اوايل پاييز از زمين خارج مى‏كنند.

[هوپر] مى‏گويد از گياهان 7- 6 ساله ولى معتقد است از گياه ده ساله گرفته شود. اين دارو تلخ و خنك‏كننده است

و براى معالجه ناراحتى‏هاى معده، يبوست، دندان‏درد، سردرد، استسقا، يرقان و خونريزيهاى داخلى تجويز مى‏شود.

توصيه اين است كه زنان باردار و مادرانى كه نوزاد دارند و شير مى‏دهند نبايد بخورند

داروى ملين، خونساز، تونيك و مقوى معده و قابض است و بويژه براى معالجه ناراحتى‏هاى ناشى از هجوم الدم در ناحيه لگن زنان،

مانند احساس درد در موقع هم‏بسترى و ترشح ادرار با درد و قطع تبهاى بچه‏ها و تب مالاريا مفيد است

گرد ريوند مخلوط با سركه براى پراكنده كردن و كاهش درد كه در اثر ضربه و يا افتادن، در عضوى ايجاد شده مفيد است

و اگر با برنج تخميرشده خورده شود، براى ناراحتى‏هاى تنفسى كه در اثر حرارت و رطوبت پيدا شده نافع است.

توصيه اين است كه اشخاص مبتلا به بواسير از خوردن ريوند اجتناب كنند .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 94

[pejuhesh237]

و در اول دويم گرم و خشك كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مركب القوى و مبرد بالعرض بسبب شدت تحليل و با رطوبت فضليه و لهذا بزودى آن را كرم مى‌خورد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 444

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مركب القوى و مسهل بعصر اخلاط غليظه و رقيقه و خام و با قوه قابضه و مقوى قوهء جاذبهء جگر

و پادزهر سموم بارده و مجفف و محلل و ملطف و جالى

و مدر بول و حيض و منضج و مقطع و مفتح سدهء جگر و سپرز و امعأ و مبرد بالعرض به سبب شدة تحليل

و جهة تنقيهء امعأ و تحليل نفخ او و انواع استسقا و تخمه و مغص و ورم بارد احشا و يرقان سدد

و رفع اسهالي كه از سدهء ماساريقا باشد

و با گل سرخ و قوابض جهة اسهال دموى و بالخاصية رافع تبها و حرارة غريبه

و جهة درد گرده و مثانه و رحم و خفقان و قرحهء امعأ و نواصير و بواسير و تب ربع نافع و با جاوشير و مطبوخ زبيب

و بسفايج جهة قولنج سفلى و بلغمى

و با آب پرسياوشان جهة سنگ مثانه و با آب لسان الحمل جهة قطع نزف الدم و با هليلهء كابلى و غاريقون

و صبر جهة تنقيهء دماغ و انواع صداع بارده و صفراوى و شقيقه و فالج و دوار و كزاز و جنون و نزلات

و با شراب ريحانى جهة فسخ عضل و عصب و سستى او

و با طبيخ اسارون و قنطوريان جهة عرق النساء و تبهاى بلغمى و ضعف مفاصل

و درد او و با زرشك و صندل جهة ورم حار مزمن اعضاى باطنى

و مقوى او و با انيسون جهة فواق و آروغ ترش و تمدد تهيگاه و فتق و در دهن داشتن

و آب او را فرو بردن جهة نفث الدم و سده و ورم سينه و ربو و بهر

و طلاى او جهة ضربه و سقطه

و ضمادش با سركه جهة کلف و قوبا و آثار ضربه و با لعابها جهة ورم حارهء مزمن

و با قوابض جهة استحكام استخوان مخلوع

و طلاى او بين الكفتين جهة رفع خوف قلبى و مضر سفل

و مصحلش صمغ و گويند مضر مزاج اطفال و ضعفاست

و شربتش تا دو درهم و بدلش در امراض معده و جگر يكوزن و نيم از گل سرخ و خمس او سنبل است

و عصارهء او كه آب ريوند را جوشانيده باشند تا غليظ شده باشد در عرض يك سال قويتر ازو است

و رب ريوند كه در دستورات مذكور است بهتر از عصارهء اوست.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ذوسنطاريا و تنقيه امعا و احشا و تحليل نفخ و رياح آن و اورام بارده احشا و تخمه و مغص و بواسير و نواصير و تب ربع

و چون از آن حبى سازند كه نرم سوده با لعاب بهدانه سرشته حب سازند

و زير زبان نگاه دارند و آب آن را فرو برند جهت سرفه كهنه بارد رطب و ضيق النفس بارد رطب نيز و قلاع دهان بارد و امثال اينها نافع

و با راسن جهت امراض صدريه مانند سرفه و ضيق النفس و بهر و غيرها

و با بابونه و غافث و سنبل هندى و يا با ماء الاصول و يا با ماء الكشوث به حسب شدت و ضعف قوّت مرض جهت استسقا

و با سكنجبين خصوص بزورى و يا اصولى نيز به حسب اقتضاى حال جهت تفتيح سدد و صلابت طحال و تفتيت حصات و تحليل رياح و رفع حبس البول

و مقدار يك مثقال تا دو درم آن با شيره تخم خربزه و شيره خارسنگ جهت رفع حبس البول كه به دواى ديگر گشوده نگردد مجرب

و با ادويه مضعفه قوّت مسهله و منعشه و قوّت قابضه آن مانند گل سرخ و گلنار و طراثيث و صمغ عربى بريان

جهت ذوسنطارياى معدى و كبدى و رفع جشا و فساد اطعمه و تخمه

و به دستور با سنبل هندى و با جاوشير و مطبوخ زبيب و بسفايج جهت قولنج ثفلى و بلغمى

و سعوط آن جهت امراض دماغيه و نزليه نافع و به دستور با آرد جو و تخم خبازى و يا خطمى و يا قوابض جهت استحكام استخوان به در رفته

و ذرور آن جهت تجفيف قروح رطبه مفيد.

و مركبات راوند از حبوب و رب و سفوف و سكنجبين و شراب مسمى به شراب دينارى و قرص و معجون آن در قرابادين ذكر يافت.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 407-408

[pejuhesh237]

و مركب القوى و مسهل بعصر اخلاط غليظه و رقيقه و خام و با قوه قابضه و مقوى قوهء جاذبهء جگر

و پادزهر سموم بارده و مجفف و محلل و ملطف و جالى

و مدر بول و حيض و منضج و مقطع و مفتح سدهء جگر و سپرز و امعأ و مبرد بالعرض به سبب شدة تحليل

و جهة تنقيهء امعأ و تحليل نفخ او و انواع استسقا و تخمه و مغص و ورم بارد احشا و يرقان سدد

و رفع اسهالي كه از سدهء ماساريقا باشد

و با گل سرخ و قوابض جهة اسهال دموى و بالخاصية رافع تبها و حرارة غريبه

و جهة درد گرده و مثانه و رحم و خفقان و قرحهء امعأ و نواصير و بواسير و تب ربع نافع و با جاوشير و مطبوخ زبيب

و بسفايج جهة قولنج سفلى و بلغمى

و با آب پرسياوشان جهة سنگ مثانه و با آب لسان الحمل جهة قطع نزف الدم و با هليلهء كابلى و غاريقون

و صبر جهة تنقيهء دماغ و انواع صداع بارده و صفراوى و شقيقه و فالج و دوار و كزاز و جنون و نزلات

و با شراب ريحانى جهة فسخ عضل و عصب و سستى او

و با طبيخ اسارون و قنطوريان جهة عرق النساء و تبهاى بلغمى و ضعف مفاصل

و درد او و با زرشك و صندل جهة ورم حار مزمن اعضاى باطنى

و مقوى او و با انيسون جهة فواق و آروغ ترش و تمدد تهيگاه و فتق و در دهن داشتن

و آب او را فرو بردن جهة نفث الدم و سده و ورم سينه و ربو و بهر

و طلاى او جهة ضربه و سقطه

و ضمادش با سركه جهة کلف و قوبا و آثار ضربه و با لعابها جهة ورم حارهء مزمن

و با قوابض جهة استحكام استخوان مخلوع

و طلاى او بين الكفتين جهة رفع خوف قلبى و مضر سفل

و مصحلش صمغ و گويند مضر مزاج اطفال و ضعفاست

و شربتش تا دو درهم و بدلش در امراض معده و جگر يكوزن و نيم از گل سرخ و خمس او سنبل است

و عصارهء او كه آب ريوند را جوشانيده باشند تا غليظ شده باشد در عرض يك سال قويتر ازو است

و رب ريوند كه در دستورات مذكور است بهتر از عصارهء اوست.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ذوسنطاريا و تنقيه امعا و احشا و تحليل نفخ و رياح آن و اورام بارده احشا و تخمه و مغص و بواسير و نواصير و تب ربع

و چون از آن حبى سازند كه نرم سوده با لعاب بهدانه سرشته حب سازند

و زير زبان نگاه دارند و آب آن را فرو برند جهت سرفه كهنه بارد رطب و ضيق النفس بارد رطب نيز و قلاع دهان بارد و امثال اينها نافع

و با راسن جهت امراض صدريه مانند سرفه و ضيق النفس و بهر و غيرها

و با بابونه و غافث و سنبل هندى و يا با ماء الاصول و يا با ماء الكشوث به حسب شدت و ضعف قوّت مرض جهت استسقا

و با سكنجبين خصوص بزورى و يا اصولى نيز به حسب اقتضاى حال جهت تفتيح سدد و صلابت طحال و تفتيت حصات و تحليل رياح و رفع حبس البول

و مقدار يك مثقال تا دو درم آن با شيره تخم خربزه و شيره خارسنگ جهت رفع حبس البول كه به دواى ديگر گشوده نگردد مجرب

و با ادويه مضعفه قوّت مسهله و منعشه و قوّت قابضه آن مانند گل سرخ و گلنار و طراثيث و صمغ عربى بريان

جهت ذوسنطارياى معدى و كبدى و رفع جشا و فساد اطعمه و تخمه

و به دستور با سنبل هندى و با جاوشير و مطبوخ زبيب و بسفايج جهت قولنج ثفلى و بلغمى

و سعوط آن جهت امراض دماغيه و نزليه نافع و به دستور با آرد جو و تخم خبازى و يا خطمى و يا قوابض جهت استحكام استخوان به در رفته

و ذرور آن جهت تجفيف قروح رطبه مفيد.

و مركبات راوند از حبوب و رب و سفوف و سكنجبين و شراب مسمى به شراب دينارى و قرص و معجون آن در قرابادين ذكر يافت.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 407-408



از گرد زردرنگ ريوند كه تلخ است به عنوان اشتهاآور و مسهل استفاده مى‏شود (بنا بر مقدار مصرف).

اگر گرد ريوند را حرارت دهند، خاصيت مسهلى آن تقريبا از دست مى‏رود ولى ساير خواص آن مانند تقويت معده باقى مى‏ماند.

به اين دليل است كه گرد آن را در مواردى كه نظر خاصيت مسهلى آن است به صورت گرد مخلوط با ساير گردها مى‏خورند.

گرد ريوند اگر به مقدار 4- 4/ 0 گرم خورده شود درعين‏حال كه مسهل است، ايجاد قولنج نكرده و معده و امعا را خسته نمى‏كند

در صورتى كه ساير مسهلها معمولا اشتها را كم كرده و ايجاد ضعف مى‏نمايند ولى ريوند معده را تقويت كرده به هيجان بدن مى‏افزايد.

ريوند معمولا در سؤهضمهايى كه بدون تب باشد و با تلخى دهان و احساس درد خفيفى در قسمت فوقانى معده و با يبوست طبع توأم باشد

و همچنين در سؤهضمهايى كه سبب آن عدم حركت و نشستن در يك محل باشد و سوءهاضمه پيران و سوءهضمهايى كه در زنان عصبانى و اشخاص مبتلا به ماليخوليا وجود دارد،

بسيار مؤثر است. ريوند را در موارد اسهالهاى صفراوى نيز تجويز مى‏نمايند و همچنين در اسهال خونى وبايى بخصوص در ابتداى شروع بيمارى كه هنوز مدفوع چندان خون آلوده نشده

مؤثر و مفيد است. به‏طور كلى ريوند به عنوان مسهل اخلاط غليظه و رقيقه و مدر مصرف مى‏شود.

گرفتگى‏هاى كبد و طحال و روده‏ها را باز مى‏كند و بادها و نفخها را تحليل مى‏برد و دردهاى كليه و مثانه و رحم را تسكين مى‏دهد و براى رفع برودت معده و كبد و سرفه مزمن

و تنگى‏نفس و سل و زخم ريه و زخم روده و انواع استسقا و يرقان و رفع اسهال خونى و اسهال معمولى و پاك كردن روده‏ها مفيد است.

اگر از گرد ريوند با لعاب به دانه، حب درست شود و زير زبان نگهدارند و آب آن را فروبرند براى سرفه كهنه سرد و مرطوب و تنگى‏نفس سرد و مرطوب نافع است

و اگر با گرد ريوند و هليله كابلى و غاريقون و صبر زرد حب سازند و بخورند براى ريواس‏ پاك كردن دماغ و انواع سردردهاى سرد و صفراوى و فلج و سرگيجه و وحشت و ماليخوليا

و جنون مفيد است. گرد ريوند اگر 50- 30 سانتى‏گرم با هر غذا بخورند مانند داروهاى مقوى اثر مى‏كند و اگر 2- 13/ 0 گرم حتى تا 4 گرم بخورند مانند مسهل اثر مى‏كند.

بعضى از اطبا تنها جويدن آن را در دهان و فروبردن آب آن را خيلى مؤثر مى‏دانند.

ريوند با آب آهكدار و مواد قى‏آور و دم‏كرده‏هاى قابض و اسيدهاى غليظ و سوبليمه و سولفات آهن و روى ناسازگار است و از استفاده آنها باهم بايد پرهيز كرد.

تهيه گرد ريوند طبق كدكس: ريوند چينى را به مقدار مورد نظر گرفته نيم‏كوب كرده و در گرمخانه با حرارت 40 درجه سانتى‏گراد مى‏خشكانند و نرم مى‏كوبند

و از الك مويين ابريشمى نمره 120 مى‏گذارنند و نخاله چوبى كه باقى مى‏ماند را دور مى‏ريزند كه تقريبا 90 درصد باقى مى‏ماند

از اين گرد به عنوان مقوى 5- 1 دسى‏گرم و به عنوان مسهل از 4- 4/ 0 گرم مى‏توان مصرف كرد.

تهيه گرد مركب ريوند: گرد ريوند 25 واحد، منيزى مكلس 75 واحد و زنجبيل 12 واحد.

آنها را نرم كوبيده و مخلوط نمايند و از 10- 2 گرم از اين گرد ميل كنند، مسهل خوبى است.

حب صابونى ريوند: گرد ريوند 25 دسى‏گرم، صابونى طبى 6 دسى‏گرم، با مقدار كافى شربت ساده مخلوط كنند و ده حب بسازند

و از 5- 1 حب براى مسهل و تقويت معده بخورند (روش تهيه صابون طبى در شرح گياه صبر آمده است).

شربت ريوند: ريوند 100 واحد، آب 500 واحد و قند 1000 واحد. ريوند را نيم‏كوب كرده و مدت 12 ساعت در آب مى‏خيسانند

و با فشار از پارچه‏اى گذرانيده با كاغذ صاف مى‏كنند و صاف‏شده را با قند حل كنند و هربار 32- 16 گرم از اين شربت بنوشند.

شربت مركب ريوند: ريشه خشك كاسنى 200 گرم، برگ خشك كاسنى 300 گرم، برگ شاهتره 100 گرم،

برگ سرخس نر 100 گرم، ميوه كاكنج 50 گرم، دارچينى 20 گرم، صندل سفيد 20 گرم، قند 3000 گرم و آب مقطر به اندازه كافى.

ريوند و دارچين و صندل را نرم بكوبند و 1000 گرم آب با حرارت 80 درجه سانتى گراد روى آنها ريخته مدت 6 ساعت بگذارند دم بكشد

و با فشار از پارچه گذرانيده با كاغذ صاف كنند و در مقابل هر ده واحد از اين مايع صاف شده 18 واحد قند در حالت سردى حل كنند

و از طرف ديگر ساير مواد را نرم كوبيده و در 5000 گرم آب‏ جوش مخلوط كنند و بگذارند 12 ساعت دم بكشد و با فشار از پارچه گذرانيده يا با كاغذ صافى صاف نموده

و آن را با باقيمانده قند، شربت سازند و هنگام قوام، شربت اول را داخل نمايند. اين شربت را كه شربت مركب ريوند و كاسنى نيز مى‏نامند

براى مسهل اطفال خيلى مفيد است و در هربار يك قاشق چاى‏خورى 3- 2 بار در روز مصرف مى‏شود. براى بزرگ‏سالان 40- 10 گرم آن مصرف مى‏شود.

قرص ريوند: 32 گرم گرد نرم ريوند را با 345 گرم قند نرم كوبيده با مقدار كافى از يك لعاب بهدانه قرصهاى 6 دسى‏گرم بسازند. مقدار خوراك از 6- 5 عدد قرص است.

تهيه جوشانده براى ديسانترى وبايى: ريوند نيم‏كوب 4 گرم، تارتر 30 گرم جو 60 گرم، آب 2500 گرم را مخلوط كرده بجوشانند تا 2000 گرم باقى بماند

و صاف كنند و براى رفع اسهال خونى وبايى فنجان فنجان ميل كنند.

عصاره ريوند طبق كدكس: ريوند چينى نيم‏كوب 1 واحد و آب مقطر 8 واحد، ريوند را در 5 واحد آب به مدت 12 ساعت بخيسانند

و با فشار از پارچه بگذارنند و تفاله را در باقى‏مانده آب بخيسانند و آن را با فشار صاف كنند و دو قسمت صاف شده را مخلوط كرده بگذراند ته‏نشين شود و صاف روى آن را برداشته

در حمام ماريه(Bain marie) به غلظت عصاره نرم قوام آورند. مقدار مصرف اين عصاره براى تقويت معده 50 سانتى‏گرم تا يك دسى‏گرم و براى مسهل از 2 دسى‏گرم تا يك گرم است.

ريواس معمولى‏

گياه ريواس(Rheum Ribes L .) داراى دمبرگ ضخيم به پهنى چند سانتى‏متر و به قطر 2- 1 سانتى‏متر است و پوست آن سبزرنگ و قسمت تحتانى متصل به ريشه گياه سفيد

و كمى بنفش است. مغز آن سفيد با طعم گس و ترش و آبدار مى‏باشد. قسمت خوردنى ريواس در حقيقت دمبرگ ضخيم‏شده گياه است.

خواص آن قابض، مقوى معده و كبد اشخاص گرم‏مزاج است. محرك اشتها و قاطع صفرا و تشنگى و دل‏به‏هم‏خوردگى و مسكن حدت صفرا و خون و صاف‏كننده صفرا و خون است

براى رفع مستى و خمار و وسواس و براى بواسير نافع است. براى حصبه و اسهال گرم صفراوى و يرقان و تبهاى گرم صفراوى مفيد است.

عصاره آن براى تقويت ديد چشم و ضماد آن با آرد جو براى بادسرخ مفيد است.

در اشخاص سردمزاج براى سينه و براى قوه باه مضر است و ايجاد قولنج‏ مى‏نمايد، براى رفع آن بايد از شربت عود و انيسون و عسل استفاده شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 94-100



[حبّ راوند تاليف ابن ماسويه‏]
حبّ راوند تاليف ابن ماسويه اخلاط غليظه لزجه را باسهال دفع كند و حميات مركّبه و نائبه و سدّه و درد جكر و سوء القنيه را نافع بود
صنعت آن‏
راوند چينى سه درم ربّ السّوس عصاره افسنتين مصطكى از هريك يك درم پوست هليله زرد سه درم و نيم رازيانه و تخم كرفس از هريك يك درم قرص الورد سه درم و نيم ايارج فيقرا ده درم كوفته و بيخته باب رازيانه تازه سرشته حبّ سازند و با ماء الجبن استعمال نمايند شربتى دو درم‏
[حبّ راوند ديگر از ابن ماسويه‏]
حبّ راوند ديكر از ابن ماسويه سدهاى كبد و طحال را بكشايد و سوء القنيه و استسقا را علاجى كامل است‏
صنعت آن‏
راوند چينى شش درم اشق سكبينج مقل از هريك سه درم لك جاوشير مازريون صمغ عربى از هريك چهار درم تربد سفيد مدبّر ده درم هليله زرد منزوع النوى ده درم سنبل الطّيب جعده صبر سقوطرى از هريك پنج درم مصطكى ده درم همه را كوفته باب افسنتين خيسانيده حبّ سازند هر حبى بقدر نخودى شربتى از يك درم تا دو درم با ماء الجبن‏
حبّ راوند جهت استسقاى زقى كه با حرارت باشد مفيد است‏
صنعت آن‏
راوند چينى عصاره غافث تخم كاسنى از هريك سه مثقال غاريقون هش سفيد مازريون از هريك يك درم كوفته و بيخته حبوب سازند شربتى نيم درم باب كرم‏
ربّ راوند
صنعت آن‏
بكيرند راوند چينى را و بكوبند و در آب كرم خيسانيده دو سه روز در افتاب بكذارند پس بفشارند و آب آن را صافى نموده در ظرفى مثل طبق چينى كنند و بكذارند تا خشك شود و اكر در جرم ثفل آن طعمى از راوند باشد باز در آب كرم بخيسانند و بعد از سه چهار روز صافى نموده در طبق چينى يا صدف خشك نمايند و هم‏چنين تا در ثفل آن طعم ريوند باشد اين عمل كنند و اين را رب ريوند نامند و قوى العمل است‏
[سفوف راوندى تاليف ابو على بن سينا]
سفوف راوندى تاليف شيخ المحققين و رئيس العارفين ابو على بن سينا اجود سفوفات و انفع از جميع انها است نافعست از براى خفقان و صرع و صداع و غشى و ضعف بصر و فساد هضم و يرقان و سدّها و ضعف بدن و ضعف اعضاى رئيسه و طحال و از براى بواسير و قوت آن تا دو سال باقى ميماند و مقدار شربتش دو مثقال است با آب سرد
صنعت آن‏
عود قمارى خام مصطكى رومي دارچينى پوست اترج انيسون از هريك چهار درم تربد سفيد قسط هندى اسارون كشنيز خشك طباشير سفيد غنچه كل سرخ منزوع الاقماع سقمونياى مشوى پوست هليله كابلى از هريك سه درم كل مختوم تخم ريحان تخم كاسنى تخم كرفس لاجورد قاقله كثيرا از هريك دو درم ريوند چينى پنج درم قند سفيد مثل مجموع ادويه كوفته و بيخته سفوف سازند پس اكر در انحال مرض سوداوى باشد بايد كه اضافه كرده شود در اين سفوف مرواريد ناسفته مرجان قرمزى كهرباى شمعى ابريشم مقرض از هريك دو درم و هرگاه بوده باشد فسادى در دماغ پس اسطوخودوس مرزنجوش هليله امله از هريك سه درم اضافه بايد نمود و اكر بوده باشد رياح بسيار پس خولنجان بدل كشنيز خشك و كاسنى بايد نمود و شيخ داود كفته كه ديدم در ذخيره سيد اسمعيل كه اين نسخه را از شيخ رئيس نقل كرده و در آن ياقوت رمانى يك درم و مشك تبتى و عنبر اشهب از هريك نيم درم داخل داشت باكى نيست بداخل كردن اينها
سفوف راوند زعفرانى سده بكشايد و امراض كبد و يرقان سدى را نافع باشد

صنعت آن‏
ريوند چينى افسنتين رومى از هريك يك درم و نيم زعفران چهار درم طباشير سفيد هشت درم كافور قيصورى يك دانك كوفته و بيخته سفوف سازند
فصل در ذكر سكنجبينات راوندى‏
سكنجبين راوندى درد سر و يرقان و سرسام و تب محرقه را سود دارد
صنعت آن‏
ريوند چينى سى درم بكوبند و در خريطه بزركى كنند به‏نحوى‏كه نصف خريطه خالى باشد و در دو من آب بپزند تا آب بنصف رسد و هر ساعت خريطه را بمالند تا قوت در آب دهد و شيره‏اش برايد بعد از آن خريطه را نيكو بمالند و بفشارند و بكلاب شسته آن كلاب را در مطبوخ داخل نمايند و خريطه را دور كنند و آب را با بيست استار خل خمر و يكمن شكر سفيد صافى بجوشانند و بقوام اورند شربتى ده درم و اكر اول مرتبه تخم كشوث را در كتان بسته شاهتره غنچه كل سرخ منزوع الاقماع از هريك ده درم در سه من آب بجوشانند تا بدو من رسد پس خريطه تخم كشوث را نيكو بمالند و شيره‏اش بكشند و مطبوخ را مصفّى نموده از آن آب مطبوخ بدستور مذكور سكنجبين ريوندى مرتب نمايند در عمل اقوى مى‏باشد
[سكنجبين راوندى بنسخه ديگر]
سكنجبين راوندى بنسخه ديكر صاحب درد جكر را نافع است و اندر تبهاى محرق سرسام سودمند است‏
صنعت آن‏
تخم كاسنى بيست درم راوند چينى سى درم تخم كاسنى نيم كوفته و ريوند چينى را على‏حده كوفته در كيسه كتانى كنند و هر دو را در دو من آب به‏پزند تا بنصف رسد هر ساعت كيسه ريوند را بمالند تا قوت آن در آب بازايد پس كيسه را براورده آب را صافى نمايند و با پنج استار خل خمر و يكمن شكر طبرزد بقوام اورند شربتى ده درم و اكر بجاى تخم كاسنى تخم كشوث كنند سرد بلكه بهتر است ليكن بايد كه تخم كشوث را در كيسه كتانى سواى كيسه راوند كنند و بجوشانند بدستور مذكور و ريوند را بمالند و كيسه كشوث را نمالند و چون ربع آب برود صافى كنند و سكنجبين سازند
[سكنجبين راوندى بنسخه سيد مظفر الدين شفائى‏]
سكنجبين راوندى بنسخه سيد مظفر الدين شفائى مفتح سدّها است و نافعست از براى يرقان سدى و حميات مركبّه و درد جكر كه از كرمى باشد
صنعت آن‏
تخم كاسنى نيم‏كوفته بيست درم شاهتره تخم كشوث از هريك ده درم ريوند چينى پنج درم ريوند را كوفته در كيسه كتانى كنند و با ادويه ديكر در دو من آب بجوشانند و زمان بزمان كيسه ريوند را به پشت كفچه يا بدست بمالند تا شيره باز دهد بعد از آن صافى نمايند و يكمن قند سفيد يا عسل هركدام كه خواسته باشند و چهل مثقال سركه داخل نمايند و بجوشانند تا بقوام آيد شربتى پانزده درم با پنجاه درم كلاب بنوشند
سكنجبين راوندى نيز از شفائى صلابت سپرز را نافع است‏
صنعت آن‏
ريوند چينى غاريقون پوست بيخ كبر پوست درخت بيد كزمازج افتيمون كل غافث تخم كشوث كاسنى از هريك ده درم در يك چهار يك سركه و آب خيسانيده بجوشانند و با يكمن قند بقوام اورند
[سكنجبين راوندى لنا]
سكنجبين راوندى لنا يعنى كه قدس سرّه مفتّح سدهاى كبد و مسكّن حرارت كبد و معده و قلب است و نافع است از براى حميات صفراوى و حمى محرقه و التهاب و كرب معدى زايل كند و معده را قوت دهد و اشتهاى طعام اورد و آن را بكوارد و دفع خمار كند و ادرار بول نمايد
صنعت آن‏
مغز تخم خيارين بيست و چهار درم مغز تخم خربزه دوازده درم تخم كاسنى پوست بيخ كاسنى از هريك پانزده درم باديان پوست بيخ باديان انيسون از هريك سه درم ريوند خطائى بيست مثقال قند سفيد يكمن بدستور مرتّب نمايند
[سكنجبين راوندى بنسخه محمود بن الياس شيرازى‏]
سكنجبين راوندى بنسخه محمود بن الياس شيرازى نافع از براى اصحاب اوجاع كبد و تفتيح سدّها و تليين طبيعت‏
صنعت آن‏
راوند چينى چهل درم تربد سفيد غاريقون هش سفيد بسفايج فستقى تخم كاسنى از هريك بيست درم زنجبيل سه درم مجموع را نيم‏كوفته در ده رطل آب بجوشانند تا ربع آن برود پس شكر سفيد يكمن و سركه كهنه يك رطل داخل كرده بجوشانند تا بقوام آيد فرود اورده سرد كرده در شيشه نكاه دارند
سكنجبين راوندى ديكر مفتّح سدها و مسهل است و نافعست از براى صلابت طحال‏
صنعت آن‏
راوند غاريقون هش سفيد فوة الصّباغين پوست بيخ كبر جنطياناى رومى كزمازج افتيمون اقريطى عصاره غافث تخم كشوث تخم كاسنى از هريك ده درم نيم‏كوفته در دو رطل آب و چهار من سركه انكورى جيد بخيسانند و صبحش بجوشانند تا ربع آن برود پس صافى نموده با يكمن قند سفيد بقوام اورند و اكر بجاى سركه خالص سركه عنصل كنند بهتر است‏
[سكنجبين راوندى حار]
سكنجبين راوندى حار نافع از براى ضعف كبد و حميات بلغمى و مفتح سدّها و ادرار بول كند
صنعت آن‏
تخم كرفس رازيانه پوست بيخ باديان بيخ كرفس بيخ اذخر از هريك ده درم تخم كاسنى بيخ كاسنى از هريك هفده درم تخم خيار بادرنك تخم خربزه مقشر از هريك دو درم ريوند چينى بيست درم قند سفيد يكمن سركه انكورى و كلاب از هريك يك رطل بدستور مرتب نمايد
[سكنجبين راوندى معتدل‏]
سكنجبين راوندى معتدل تبهاى مركب و سوء مزاجات مركّب كبد را نافع باشد و مفتح سدّها و مدرّ بولست‏
صنعت آن‏
تخم كرفس رازيانه تخم كاسنى از هريك ده درم بيخ كرفس پوست بيخ باديان از هريك هفت درم بيخ كاسنى دوازده درم مغز تخم خيار بادرنك مغز تخم خربزه از هريك هفت مثقال همه را نيم كوفته در سه من آب و يك رطل كلاب و يك رطل سركه شب بخيسانند و سى درم ريوند چينى سوده در كيسه كتانى بسته در مطبوخ انداخته بجوشانند و دم بدم آن را بمالند تا قوت جمله در آب آيد و چون يكمن آب بماند صافى نموده با يكمن قند سفيد بقوام اورند
[سكنجبين راوندى بارد]
سكنجبين راوندى بارد نافع از براى ضعف كبد و حميات حارّه و تفتيح سدّها و ادرار بول نمايد
صنعت آن‏
مغز تخم خيارين بيست و چهار درم مغز تخم خربزه دوازده درم تخم كاسنى پوست بيخ كاسنى از هريك پانزده ده درم باديان پوست بيخ باديان انيسون هريك سه درم ريوند چينى خطائى بيست مثقال قند سفيد يكمن بدستور مرتّب نمايند.کتاب قرابادین کبیر ص 976

[pejuhesh237]

.