دبق

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

درختچه‌اى است نيمه‌انگلى از خانوادۀ Loranthaceae ، نام علمى آن Viscum album L.

و مترادف آن Viscum coloratum ) Komarov(Nak. مى‌باشد.


فارسی:به فارسى مويزك عسل و كشمش كاوليان نامند.در شمال ايران «واش» و «دارواش» و در تهران به آن «گى» گفته مى‌شود.

در كتب طب سنتى با نام «داروش» (بر وزن باروت) و عربى آن «شجرة دبق» ذكر شده است.

عربی:ميوۀ آن را به عربى «دبق»

یونانی:

انگلیسی:Mistletoe و Misletoe و White Mistletoe و All heal

فرانسه:Gui و Gui blanc

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و آن دانه ايست از نخود وچكتر و سبز مايل به سياه

و در جوف او رطوبة چسبنده دانه هاى او به قدر خشخاش

و گياه او از درخت امرود و غير آن متكوّن می شود

و چندين شاخ از یك مكان مي رويد و برگش شبيه به برگ مورد و لطيف

و سبز كمرنگ. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص113-114


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن تازۀ املس مدور آنست كه لون اندرون آن كراثي و بيرون آن مائل بسبزى و سياهي و سرخي مى‌باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 414


دارواش گياهى است انگلى خيلى پرشاخه و منشعب.

برگهايش سبز، ضخيم، ساده، بيضى دراز، متقابل سفت و چغر مثل چرم و شاخه‌هاى آن برحسب اينكه روى چه درختى زندگى انگلى را مى‌گذراند،

داراى اشكال مختلف مى‌باشد.

بعضى سبز و برخى چوبى هستند. گلهاى آن دوپايه و زردرنگ.

ميوۀ آن سته در ابعاد نخود سفيدرنگ كه داخل آن را گوشت چسبنده‌اى با دانه‌هاى ريز آن مانند خشخاش پر كرده است و تا ارتفاع  ١١٠٠  متر از سطح دريا مى‌رويد.

دارواش ياگى روى انواع درختان زندگى مى‌كند و مثل اين است كه به درخت پيوند شده است.

از شيرۀ گياهى درخت ميزبان استفاده مى‌كند و رشد آن را كاهش مى‌دهد.

معمولا انگل درخت سيب، تبريزى و گلابى مى‌باشد ولى روى انواع متعدد ديگرى نظير بادام، غان، ممرز، شاه‌بلوط، توت، فندق، گردو، كاج، اقاقيا، زيرفون و. نيز ديده شده است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد3 ص 280

[pejuhesh237]

.در هندوستان، ايران و مناطق اروپا و شمال افريقا انتشار دارد.

در ايران روى تاج درختان ممرز، اوجا، ملج، انجيلى و گاهى بيد مى‌رويد.

در جنگلهاى شمال ايران در سردشت ديده مى‌شود. برگ دارواش علوفۀ خوبى براى دام است

و چوپانان در جنگلها هميشه دنبال درختان مورد حمله دارواش هستند.

درختچۀ دارواش را در اروپا براى تزيينات درخت كريسمس اغلب به كار مى‌برند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 280

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست

همه اجزاء استفاده مي شود

.در هند از گياه و برگهاى آن در مصارف داخلى در موارد بزرگ شدن طحال استفاده مى‌شود.

ميوۀ آن ملين و مدر و مقوى است و براى افزايش نيروى جنسى و تقويت قلب آن را مى‌خورند.

در كره شاخه‌هاى سبز و برگهاى آن به عنوان تونيك و براى معالجۀ سرماخوردگى عمومى به‌كارمى‌رود .

و دارويى براى لومباگو، روماتيسم و عضلات ضعيف است .

در چين مرسوم است ظرف ماههاى از فروردين تا مرداد شاخه‌هاى سبز گياه با چاقو چيده مى‌شود و قسمتهاى خشن آن را برمى‌دارند

و قسمتهاى نرم شاخه‌ها را خشك مى‌كنند كه پس از خشك شدن سياه‌رنگ مى‌شود.

اين دارو تونيك است و براى تقويت كليه‌ها مفيد مى‌باشد و رحم زنان حامله را آرام مى‌كند و استخوانها را استحكام مى‌بخشد

و براى افزايش ترشح شير مؤثر است . فشار خون را پايين مى‌آورد . ضد اسپاسم، بادشكن و آرامبخش است

در طب قديم چين از اين دارو براى رفع التهاب كبد و تسريع رشد موى سر استفاده مى‌شده است

براى اين گياه خاصيت متوقف كردن پيشروى سرطان  قايل هستند .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 282

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و در اول آن خشك . كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص113-114


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

و با رطوبت فضليۀ غير لزجه و بعضى در سوم كرم و خشك دانسته‌اند و قوت آن مركب از جوهر حار هوائي و بارد مائي

و اندك جوهر قابض ارضي و بعد ورود ببدن از هريك فعل مختص بدان ظاهر مى‌كردد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 414

[pejuhesh237]

.اسراف در خوردن آن ايجاد مسموميت مى‌كند و ممكن است موجب سكته قلبى و فلج قسمت اعضاى پايين بدن، قطع تنفس و خفگى شود،

لذا مصرف آن بايد با تجويز و زير نظر پزشك و در حد مجاز باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 283

[pejuhesh237]

و با رطوبه فضليه و جاذب از عمق بدن و ملطف

و محلل سريع الاثر رطوبات رقيقه و غليظه

و چون در آب گرم خيسانيده و پوست و تخم او را از عسل او افشرده صاف او را با مغز گردكان

و به دستور با مغز دانهء بيد انجير سرشته بنوشند جهة تنقيهء سودا و بلغم و تفتيح سدد

و عرق النساء و امراض بارده نافع و طلاى او منضج و مفجر و جمع كننده مواد و اورام

و مسكن دردهاى بارده و با زرنج و زفت جهة قلع ناخن و با راتيانج و موم جهة نضج و ملسا

و با كندر جهة قروح خبيثه و با آهك و عسل جهة رويانيدن ناخن

و جوشانيده او در آب آهك جهت تحليل اورام سپرز

و با حنا جهة سُعفه و ابريّه و با روغن گل جهة دراز كردن موى بسيار مؤثر

و بالخاصية مضر دل و مصلح او بادرنجبويه

و قدر شربتش تا يك مثقال و زيادهء او مورث مغص و دوار و ثقل اعضأست

و بدلش در تحليل نصف او ابهل و چهار دانگ او بادام و در ساير افعال نيم وزنش عاقرقرحا

و چون دبق را با عسل و دوشاب و سپستان طبخ داده مثل خياطه ترتيب دهند

و بر روى اشجار گذار طيوريكه بر آن نشيند پاى بست گردد و صيد شوند

و چون با قرمز بياميزند باعث شدة رنگ او شود و در ساير رنگها هم بسيار دخيل است. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص113-114

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و با رطوبه فضليه و جاذب از عمق بدن و ملطف

و محلل سريع الاثر رطوبات رقيقه و غليظه

و چون در آب گرم خيسانيده و پوست و تخم او را از عسل او افشرده صاف او را با مغز گردكان

و به دستور با مغز دانهء بيد انجير سرشته بنوشند جهة تنقيهء سودا و بلغم و تفتيح سدد

و عرق النساء و امراض بارده نافع و طلاى او منضج و مفجر و جمع كننده مواد و اورام و مسكن دردهاى بارده

محلل و ملين است. رطوبتهاى رقيق و غليظ را رفع مى‌كند و اگر در آب گرم بخيسانند

و پوست و تخم آن را گرفته و عسل آن را خارج كنند و صاف نمايند و آن را با مغز گردو و يا با مغز دانه كرچك مخلوط كرده و بخورند

براى پاك كردن سودا، بلغم و باز كردن گرفتگى‌ها، انسداد مجارى، سياتيك و امراض سرد نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 282


و با زرنج و زفت جهة قلع ناخن و با راتيانج و موم جهة نضج و ملسا

و با كندر جهة قروح خبيثه و با آهك و عسل جهة رويانيدن ناخن

و جوشانيده او در آب آهك جهت تحليل اورام سپرز

و با حنا جهة سُعفه و ابريّه و با روغن گل جهة دراز كردن موى بسيار مؤثر

ماليدن آن نرم‌كننده و تحليل‌برنده و سربازكنندۀ دملها و ورمهاى بلغمى و نرم‌كنندۀ مفاصل

و با كندر براى جراحتها و زخمهاى بد و با آب آهك و آب انگور و عسل براى رويانيدن ناخن و با حنا براى كچلى

و با روغن گل جهت دراز كردن موى سر و جوشانيدۀ آن در آب آهك براى تحليل ورم طحال مؤثر است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 282


و بالخاصية مضر دل و مصلح او بادرنجبويه

و قدر شربتش تا يك مثقال و زيادهء او مورث مغص و دوار و ثقل اعضأست

و بدلش در تحليل نصف او ابهل و چهار دانگ او بادام و در ساير افعال نيم وزنش عاقرقرحا


دبق مضر و مضعف قلب است از اين نظر بايد با بادرنجبويه خورده شود. مقدار خوراك آن تا  ۵  گرم و خوردن زيادتر آن موجب دل‌پيچه و سرگيجه و سنگينى مى‌شود.

جانشين آن از نظر خواص معادل نصف آن ابهل و نصف وزن آن بادام براى تحليل ورمها و در مورد ساير خواص نصف وزن آن عاقرقرحا مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 282


و چون دبق را با عسل و دوشاب و سپستان طبخ داده مثل خياطه ترتيب دهند

و بر روى اشجار گذار طيوريكه بر آن نشيند پاى بست گردد و صيد شوند

و چون با قرمز بياميزند باعث شدة رنگ او شود و در ساير رنگها هم بسيار دخيل است. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص113-114

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

در ضماداة و كمادات و نطولاة و قطورات

ضماد دبق

جهة مفاصل بارد و فالج و امراض عصبانى جميعاً نافع

و مفتح و محلل قوى و جاذب خار و پيكان از عمق بدنست

و حقير تجربه نموده است كه مداومته ضماد او بر مهرهاى پشت و مفصل باعث نجات جمعى كثير از استرخاء و تشنج چند ساله شده اند

تخم انجره ٢٠ ،بوزيدان نوره نوشادر زراوند مدحرج شحم حنظل علك البطم ٥ ،

حلبه فلفل دار فلفل عاقرقرحا 3، اشق ٤ ،

مقل قردمانا عود بلسان كندر مرّصاف راتينج زاج استخوان سوخته ابهل صبر زرد افسنتين سعد اذخر فرفيون سورنجان ٣ ،

دبق ١٢، موم ٤٥ ،حب السلاطين 6، با روغن سوسن و امثال او ١٥ ل به دستورى كه در قاعدهء مراهم مذكور است ترتيب دهند

و صمغها را در سركه حل كنند و عسل را بقدر سركه اضافه نمايند. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص354

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى در گياه مقدار كمى ارسنيك يافت مى‌شود و به علاوه استيل كولين و پروپيونيل كولين در آن يافت مى‌شود.

در گياه دو مادۀ عامل فعال وجود دارد، يكى از آنها قلب را ضعيف مى‌كند و رحم و روده‌ها را منقبض مى‌نمايد و ديگرى موجب كاهش فشار خون مى‌گردد.

گزارش بررسى‌هاى ديگرى نشان مى‌دهد كه در گياه مواد كولين، اولئانوليك اسيد، و يك رزين الكل   وجود دارد

در اثر وجود مادۀ ويسكوتوكسين   ، گياه سمى است. در برگ گياه دو ساپونين و يك گلوكوزيد مشخص شده است.

در ميوۀ دارواش ماده‌اى چسبنده به نام ويسين وجود دارد كه براى تهيۀ چسب   در صنعت كاربرد دارد.

بررسى شيميايى ديگرى نشان مى‌دهد كه تجزيۀ آمينواسيد   ها كه از شيرۀ تازۀ گياه به دست آمده وجود آرژينين ، آسپاراژين، يك پرولين   ، سيستئيك اسيد  ، كينورنين و مقدار كمى هايدروكسى‌ليزين   را تأييد كرده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 281