حزا

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

حزاء
از خانواده چتريان Umbelliferae و نام علمى آن Petroselinum crispum) Mill(. Nym.

eX A. W. Hill و مترادفهاى آن Apium petroselinum L. و Petroselinum sativum Hoffm.

و petroselinum hortense Hoffm. و Petroselinum vulgare Hill از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

فارسی: دينار رويه و بقولي تخم آن را زوفرا و بشيرازى ميرك كازروني و كوخر نيز و در مازندران اناريچه

و در كتب طب سنتى با نام‌هاى «حزاء» و نوعى «فطراساليون» و «كرفس مغدونس» و «مغدونس» و «مغدانوس» و «بغدونس» نامبرده مى‌شود

عربی:

یونانی:

انگلیسی: Parsley

فرانسه: Persil

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

برى و بستانى می باشد و از مطلق او مراد بستانى است

ساقش به قدر انگشتى و از آن باريكتر

و شاخهاى او باريك و متشعب از بالاى ساق می شود

و قبهء او شبيه به قبهء زردك و برّى او مايل به زردى

و تخمش عريض و مايل به طول و تند طعم و با عطريه

و برگش شبيه به برگ گشنيز و از آن بسيار ريزه تر

و بیخش شبيه بزردك و سفيد و با اندك تندى

و طعم او به دستور برگ او و مركب از طعم زردك و رازيانه و صهار بحث و سعيد جرجانى

و ابن تلميذ گويند كه در طبرستان او را جعفرى نامند

و ظاهراً جعفرى قسمى از برّى او باشد چنانكه مشاهده شده کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص88

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و اقسام مى‌باشد

و كياه آن تا ببلندى دو ذرع و زياده نيز يك قسم آنكه برك گل آن بزرك و زرد و تيره رنك و كم برك تا پنج عدد

و در وسط آن برگهاى ريزه و ساق و شاخهاى آن باريك و سبز مائل ببنفشى و آن را جعفرى نامند

قسم ديگر آنكه قبۀ گل آن بزرگتر و پربرك و رنك آن زرد طلائي و آن را صد برگ و كيندا نامند

و بعضى بتعمل برك گل آن را پستۀ رنك مى‌كردانند بدين نحو كه در هنگام ظهور شكوفه

و گل آنكه اواسط زمستان است شاخ متصل بيخ آن را شكافته قدرى نيل در ان مى‌كذارند

و بر بالاى آن پارچۀ نم كرده مى‌پيچند و قسمي ديگر آنكه آن را حبشي نامند برگهاى گل آن زرد و ريزه اندك پيچيده مى‌باشد

و قسم ديگر آنكه آن را سرنائي مى‌نامند برگهاى گل آن اندك بلند و پيچده شبيه بسرنا

و نيز قسمى ديگر مى‌شود كه برگهاى گل آن سرخ بركشته بطرف پائين و در وسط آن برگهاى ريزه زرد و بسيار خوش‌منظر و آن را گل مخملي نامند

و برك نبات آن شبيه ببرك تره تيزك و انبوه و نيز نر و ماده مى‌باشد نر آن بر اطراف قبۀ گل آن برگهاى بلند عريض هشت عدد تا ده عدد

و در وسط آن تكمۀ و بر ان برگهاى بسيار ريزه كه زيره نامند و مادۀ آن را برگهاى همه مساوى و باليده‌تر و كياه آن هم مزروع مى‌باشد

و هم بنشانيدن قلم آن و تخم آن سياه رنك و باريك طولانى و گل قلم كردۀ گياه آن باليده‌تر و رنگين‌تر از روئيدۀ تخم آنست و بهترين آن صد برگ و گل بزرك تازۀ آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 353


جعفرى گياهى است علفى دوساله ادويه‌اى، بسيار معطر داراى برگهاى با بريدگى به رنگ سبز و پرپشت كه در قسمت فوقانى ساقه به شكل نوارهاى بريده باريك درمى‌آيد.

ساقه‌هاى گل‌دهندۀ آن به بلندى  ٧٠ - ۶٠  سانتى‌متر كه در انتهاى آنها گلهاى ريز سبزرنگ به صورت چتر مركب ظاهر مى‌شود.

ميوۀ آن خاكسترى داراى سه پهلو است. قدرت ناميۀ آن حد اكثر  ۴ - ٣  سال دوام دارد.

تكثير آن از طريق كاشت بذر صورت مى‌گيرد. به اين ترتيب كه اگر منظور برداشت برگ سبز آن باشد در اسفند يا اوايل بهار بذر كاشته مى‌شود

و تا مرداد هم مى‌توان كاشت كه در اين صورت حصول برگ آن به تأخير مى‌افتد و اگر منظور برداشت دانۀ آن است معمولا در شهريور كاشته مى‌شود

كه گياه دورۀ سرماى زمستان را ديده و ظرف بهار و تابستان سال بعد به بذر بنشيند و ثمر آن برداشت شود.

در مناطق خيلى سرد در زمستان به برگ آن لطمه وارد مى‌شود.

مزرعه بايد شخم عميق خورده و خوب كود داده شود. بذر را روى خطوطى به فاصله  ۶٠ - ۵٠  سانتى‌متر و در عمق  ١  سانتى‌متر مى‌كارند.

فاصلۀ بوته‌ها روى خطوط بعدا بايد با تنك كردن به  ٣٠ - ٢٠  سانتى‌متر برسد.

جعفرى معمولا در سال دوم بذر مى‌دهد. محصول زمستانى برگ جعفرى چون خيلى كم كاشته مى‌شود، بسيار طرف توجه است.

بذر جعفرى خيلى سخت است و به اين علت در شروع كاشت خيلى دير جوانه مى‌زند شايد تا  ٢٠  روز طول بكشد

بنابراين معمول است قبل از كاشت به منظور تسريع در جوانه زدن بذر را براى مدت  ٢۴  ساعت در آب خيس مى‌كنند

و پس از آن از آب بيرون آورده پهن مى‌كنند كه بادى بخورد و رطوبت سطحى آن برود كه پخش آن براى كاشت ممكن شود و آن را مى‌كارند.

در بعضى كشورها تخم جعفرى را در اوايل بهار در خزانه مى‌كارند و پس از  ۶  هفته نهالهاى جوان كه چندبرگه شده‌اند

در مزرعه اصلى روى خطوطى به فاصلۀ  ۴٠ - ٣٠  سانتى‌متر و فاصلۀ بوته‌ها روى خطوط  ١۵ - ١٠  سانتى‌متر مى‌كارند

به اين ترتيب در حدود  ۶  كيلوگرم بذر براى هر هكتار كافى خواهد بود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 58-59

[pejuhesh237]

چنانچه مشاهده شده مؤلف گويد كه شبيه بدين كياهي در هند و بنگاله بسيار مى‌شود .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 353

جعفرى در اغلب مناطق دنيا كاشته مى‌شود. در ايران نيز عملا در تمام مناطق كشور مى‌كارند. در شاهرود نيز به‌طور خودرو مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص59.

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود.
اسانس ان سمي است

.تخم جعفرى :

مواد و اخلاط لزج را قطع مى‌كند و نفخ را كاهش مى‌دهد و گرفتگى مجارى عروق را باز مى‌كند.

مدر و قاعده‌آور است و براى تسريع و تسهيل در اخراج جنين نيز مؤثر است.

در جميع موارد به جاى تخم جعفرى مى‌توان از دو برابر آن تخم كرفس پرورشى استفاده كرد.


خوردن دم‌كردۀ برگ آن براى بواسير بادى و خونى و سنگ كليه مفيد است. شياف تخم جعفرى در مهبل براى سقط جنين   به كار مى‌رود.

ريشه جعفرى اشتهاآور، مدر و قاعده‌آور است و در موارد قاعدگى‌هاى دردناك اثر مفيد دارد و براى سنگ كليه، نفخ، زردى، ناراحتى كبد و طحال و استسقا نيز مفيد است.

اگر دم‌كردۀ  ٢٠  گرم ريشۀ جعفرى در يك ليتر آب را تا حد نصف آن حقنه كنند براى كنترل اسهال مفيد است.

و ضماد كوبيدۀ برگ تازه جعفرى براى رفع تهييجات خارجى بخصوص تهييج پستان در مواردى كه ورم زياد نباشد مؤثر است.

جوشاندۀ  ١٠ - ۵  گرم تخم جعفرى در حدود  ٢٠٠  گرم آب مدر است و خوردن جوشانده  ٣٠  گرم تخم جعفرى در  ٢۵٠  گرم آب قاعده‌آور است.

ريشه جعفرى يكى از پنج ريشه مدر و اشتهاآور است و مصرف آن به اين ترتيب است كه:

تهيه پنج ريشه مدر اشتهاآور: ريشه خشك رازيانه  ١  واحد، ريشه هوكس صغير  ١  واحد، ريشه كرفس  ١  واحد، ريشۀ مارچوبه  ١  واحد و ريشۀ جعفرى  ١  واحد، كوبيده و مخلوط كنند.

دم‌كردۀ مدر و بازكنندۀ دهانۀ عروق: پنج ريشه  ١٢  گرم آب‌جوش  ١٠٠٠  گرم مدت يك ربع ساعت دم كنند و صاف نمايند و به آن  ١٠٠  گرم شربت پنج ريشه بيافزايند و در عرض روز بتدريج بخورند.

جعفرى

شربت پنج ريشه: ريشۀ كرفس  ١٠٠  واحد، ريشه رازيانه  ١٠٠  واحد، ريشۀ مارچوبه  ١٠٠  واحد، ريشۀ جعفرى  ١٠٠  واحد، ريشۀ هوكس صغير  ١٠٠  واحد، قند  

٢٠٠٠  واحد و آب  ٣٠٠٠  واحد مخلوط كرده طبق معمول شربت تهيه شود و معمولا  ١٠٠  گرم از اين شربت را در جوشانده‌هاى مدر داخل مى‌كنند

و براى زياد كردن اثر مدر آن گاهى در مقابل هر  ٢٠  گرم شربت يك گرم استات‌پطاس اضافه مى‌كنند، مدر و بازكنندۀ بسيار مؤثر است.

چاى برگ جعفرى معروف است كه دم‌كردۀ مدر و بادشكن خوبى است و براى هضم غذا نيز بسيار مؤثر است.

برگ جعفرى به علت مواد معدنى و ويتامينهايى كه دارد بسيار مفيد است.

عطر آن بسيار مطبوع است و با كليۀ غذاها به استثناى غذاهاى شيرين معمولا به عنوان معطر كننده مصرف مى‌شود.

برگ جعفرى مانند دارچين تنفس را مطبوع و براى رفع بوى بد تنفس حتى شديدترين بوى سير بسيار مؤثر است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 61-62

[pejuhesh237]

در اول دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص88

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.Apiol كه ماده عامل موجود در اسانس ميوۀ جعفرى است، سمى است و ايجاد عوارضى در كبد و كليه مى‌نمايد لذا بايد تخم جعفرى

و اسانس آن هميشه با رعايت اعتدال طبق ميزان محدود و مجاز مصرف شود و اسراف در مصرف آن زيان‌آور است .

و بدون دستور و اطلاع پزشك نبايد مصرف شود. وجود مادۀ عامل در اسانس تخم جعفرى خواص دارويى را به تخم جعفرى مى‌دهد كه آثار مدر و قاعده‌آور دارد،

ولى درعين‌حال كه قاعده‌آور است مصرف آن در حدى معين موجب سقط جنين نيز مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص60

[pejuhesh237]

و هاضم و مدر بول و حيض و كاسر رياح و معطش

و جهة رفع سم بارد و هوام و بدبوئى دهان و تقوية باه نافع

و مصدع و موجب رمد و جرب و بثور در محرورين

و مصلحش سويق و آب سرد و كاسنى و ترشيها و بقول بارده است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص88

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مسخن و قابض و محلل و منضج خراجات و اورام صلبه و دافع جشاى حامض

و رافع مضرتها اغذيۀ منفخه و معطشه و جهت سم عقرب و تسخين آن

و خوردن مطبوخ برك آن جهت بواسير ريحى و خوني و اخراج سنك كرده مجرب دانسته‌اند

و قطور آب برك آن جهت جريان رطوبات و چرك از كوش و طلاى برك درخت آن جهت قوبا و بهق و كلف

و نطول طبيخ آن جهت تفتيت حصاة نافع كفته‌اند و چون اندكي از آب برك آن و اندكي زاج سفيد در آب خيسانيده با توتياى كرماني نرم سوده

و با سرمه نرم سوده حل نموده در چشم بچكانند هر صبح تا چند روز باعث تقويت آنست المضار مصدع

و بخور آن جهت دفع اذيت رياح رديه و برك كل آن را چون در آب بجوشانند تا رنك آن در آب باز داده شود پس صاف نموده اندك زاجى داخل كرده پارچۀ سفيد را

و يا كاغذ را بدان رنك كنند بسيار زرد و نيكو مى‌كردد و اكر اندكى نيل در ان داخل نمايند سبز پستئ مى‌شود و بر پارچه رنك پخته مى‌شود و از افتاب تغيير نمى‌يابد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 353

[pejuhesh237]

و هاضم و مدر بول و حيض و كاسر رياح و معطش

و جهة رفع سم بارد و هوام و بدبوئى دهان و تقوية باه نافع

و مصدع و موجب رمد و جرب و بثور در محرورين

و مصلحش سويق و آب سرد و كاسنى و ترشيها و بقول بارده است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص88

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مسخن و قابض و محلل و منضج خراجات و اورام صلبه و دافع جشاى حامض

و رافع مضرتها اغذيۀ منفخه و معطشه و جهت سم عقرب و تسخين آن

و خوردن مطبوخ برك آن جهت بواسير ريحى و خوني و اخراج سنك كرده مجرب دانسته‌اند

و قطور آب برك آن جهت جريان رطوبات و چرك از كوش و طلاى برك درخت آن جهت قوبا و بهق و كلف

و نطول طبيخ آن جهت تفتيت حصاة نافع كفته‌اند و چون اندكي از آب برك آن و اندكي زاج سفيد در آب خيسانيده با توتياى كرماني نرم سوده

و با سرمه نرم سوده حل نموده در چشم بچكانند هر صبح تا چند روز باعث تقويت آنست المضار مصدع

و بخور آن جهت دفع اذيت رياح رديه و برك كل آن را چون در آب بجوشانند تا رنك آن در آب باز داده شود پس صاف نموده اندك زاجى داخل كرده پارچۀ سفيد را

و يا كاغذ را بدان رنك كنند بسيار زرد و نيكو مى‌كردد و اكر اندكى نيل در ان داخل نمايند سبز پستئ مى‌شود و بر پارچه رنك پخته مى‌شود و از افتاب تغيير نمى‌يابد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 353

[pejuhesh237]

.