خلّ

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

خلّ به فارسى سركه نامند
و از خرما و مويز و شكر و عسل و انجير و امثال آن و از حبوبات مثل برنج و غيره ترتيب مي دهند
و مراد از مطلق او سركهء انگوريست و خل خمر او را از آن جهة گويند كه مادامي كه اولا خمر نشود سركه نمي گردد
و به خلاف ساير كه اولا ترش مي شوند و بهترين همه سركهء انگوريست و بعد از آن مويزى و انجيرى و سركهء انارى
و نارجيلى و عسل و سه قسم اخير گرم و خشكند و سركهء انگورى مركب القوى
و در دويم سرد ود خشك و گويند خشكى او در سيم است

قابض و بسيار مجفف و سريع النفوذ و رسانندهء قوهء ادويه باعضا و ملطف و قاطع اخلاط غليظه
و رافع تشنگى و معين هضم و قاطع نزف الدم اعضا و محرك اشتها و گدازنده بلغم و سپرز
و موافق معدهء ملتهبه و بلغميه و جهة قطع صفرا و تفتيح معده و سده ماساريقا و سپرز
و مداومت خوردن او ناشتا قاتل كرم معده و گرم او با عسل جهة نفس الانتصاب نافع
و قى كردن بعد از خوردن گرم او جهة ادويهء قتاله و دفع جمود خون و شير در معده
و با نمك جهة رفع ضرر فطر و سگ ديوانه گزيده و مكيدن او به تدريج جهة زلوئي كه در حلق مانده باشد
و سرفهء كهنه رطوبى و غرغرهء او جهة منع سيلان فضول به حلق و خناق و سقوط لهاة و درد دندان
و مضمضهء او با نمك جهة قطع خون بن دندان كه كنده باشند و با زاج سفيد جهة خون لثه و سستى آن
و طلاى آن جهة منع انتشار قروح خبيثه و باد سرخ و جمره و نمله و جرب متقرح و بواسير و داخس و ورم ظاهرى
و باطنى و مانع ورم جراحات تازه و درد سر حار و خارش بدن و گزيدن حيوانات سميهء حاره و سوختگى آتش به غايت مجرب
و چون بر عضوى بمالند منع قبول ماده از عضو مجاور خود می كند و نطول او جهة گزيدن حيوانات سمى
و بر موضع نزف الدم ظاهر بدن جهة قطع سيلان خون و طعامي كه با سركه پخته باشند منع سيلان فضول به شكم می كند
و ضماد انجيري كه در آن پخته باشند جهة سوزش عضو و خشونة آن از مجربات و با گوگرد جهة نقرس
و با عسل جهة رفع آثار تحت چشم و خون مرده و با روغن گل جهة درد سري كه از آفتاب حادث شده باشد
و با آرد جو جهة خناق و ورم پستان و بناگوش و با خاكستر گرم جهة غدد و ورم بارد
و با حرمل جهة خدر و كزاز و مفاصل جوشانيدهء او با گلاب كه پارچهء را باو تر كرده باشند
و بر سر كماد كنند جهة درد سريكه از صفر او خون و بخارات حمام حادث شده باشد مجرب
و پاشيدن سركه كه بر سنگ گرم كرده پاشند و به دستور سنگ را بر آن انداخته بخارا
و جهة درد سر مزمن و نزلات و سرفهء مزمن و بواسير و خوردن انجير و مويزي كه در آن خيسانيده باشند جهة سپرز
و مضمضهء طبيخ او با زيره و صعتر جهة تسكين درد دندان و قروح لثه مجرب و قطور او جهة كرم گوش
و بخورا و جهة دوى و طنين و گرانى سامعه و تفتيح سدد خيشوم و بوئيدن او جهة سدهء مصفاة
و با گلاب و روغن بادام وروغن گل جهة سرسام و هذيان نافع و چون يك اوقيه پياز عنصل خشك را ورق كرده
و در سركه بجوشانند تا مهرا شود تا يك هفته در آفتاب گذاشته صاف نمايند و هر روز ناشتاتا دو درهم از آن بنوشند
جهة رفع بدبوئى دهان كه به مشاركه معده باشد مجرب و در جميع افعال مثل سركهء عنصل است كه در اسقيل مذكور شد
و مضر پيران و سوداوى مزاج و قوه باه و صاحبان سرفهء تازه و سعال يابس و مضر اعصاب و اعضاى عصبانى و رحم ناقهين
و مبرودين و صاحبان رياح غليظه و در مفاصل و مداومت او مورث استسقأست در صاحبان ضعف احشا و شش
و مضعف بصر و مورث زردى رخسار و سحج و لاغرى بدن و مصلح او شيرينيها و گوشت آب چرب سراب سرخ غليظ
و در رفع و ضرر سرفه شيرينى و روغن بادم و ادويهء ضعيف الحرارة و در ضعف اعصاب عسل و ادويهء حاره و در سحج لعابها
و قدر شربتش تا هفت مثقال و بدلش در بعضى امور شراب بعضى آب ليموست و سركه طارمى و نارجيل مضر عصب نيست كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص106-107.