خربق ابيض

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

خربق ابيض

گياهى است از خانوادۀ Liliaceae و نام علمى آن Veratrum album L. مى‌باشد

فارسی:ساقه زيرزمينى يا بيخ گياهى است كه به فارسى «خربق سفيد» و در كتب طب سنتى با نام «خربق ابيض» نامبرده شده است.

عربی:

یونانی:

انگلیسی:White hellebore و False helebore

فرانسه:Veratre blane و Ellebor blanc و Veratre varaire

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بيخ گياهيست برگش شبيه به برگ بارتنك و از آن بزرگتر و گلش سرخ و ساقش به قدر چهار انگشت و مجوف

و چون خشك شود پوست او مقشر می شود

و بيخش شبيه به پياز و مستطيل و با ريشهاى باريك و سفيد مايل بزردى و تلخى

و از شكستن او غبارى ازو ظاهر می شود و در جوفش مثل دام عنكبوت كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و آنچه مدور و اطراف آن نيز شبيه باذخر و چون بشكنند از ان كردى برآيد و كم كوشت باشد ردى و غير مستعمل زيرا كه حناق آورد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 382


گياهى است علفى چند ساله داراى ساقۀ قائم، نسبتا بلند كه تا يك متر بلندى آن مى‌رسد

و در تمام طول ساقه برگهاى آن شبيه برگ بارهنگ، بزرگ، سبز رنگ و بيضى، نوك‌تيز،

بى‌دندانه با برگهاى موازى بدون دمبرگ به ساقه چسبيده‌اند.

گلهاى آن به رنگ سفيد مايل به سبز به شكل خوشه‌هايى در دوران تابستان از بغل برگها بيرون مى‌آيند.

ساقۀ زيرزمينى آن كه قسمت مستعمل آن در طب سنتى است و در بازار عرضه مى‌شود،

ضخيم ولى سبك و خاكسترى رنگ و مغز آن سفيد است.

طعم آن ابتدا شيرين و بعدا كمى تلخ و تند مى‌شود. اين گياه در ايران ديده نشده است.

تكثير خربق سفيد از طريق كشت بذر آن و يا قطعاتى از ساقۀ زيرزمينى آن صورت مى‌گيرد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 142

[pejuhesh237]

.و منبت آن مواضع جبليه و بهترين آن منبسط السطح معتدل الانبساط سفيد سست آن است كه بآساني مفتت كردد

و لحيم لعابى و از اراضي مرتفعه خشك باشد و چون بچشند اول زبان را اندك بكزد پس كزندكي آن بيشتر ظاهر كردد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 382

موطن آن كوهستانهاى اروپاى مركزى است و معمولا قطعاتى از آن را از سويس مى‌آورند و در بازار مى‌فروشند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 142

[pejuhesh237]

.در كره در استعمال خارجى خربق سفيد به عنوان حشره‌كش و كرم‌كش مصرف مى‌شود.

در چين از ريشۀ گياه به عنوان عطسه‌آور، كرم‌كش و تخليه‌كننده و قى‌آور استفاده مى‌شود نظير ريشۀ خربق سياه

و از جوشاندۀ گياه و ريشۀ آن به عنوان ضد تب نوبه استفاده مى‌شود

و از عصارۀ آن در سركه براى معالجۀ ضربه و ضغطه و ضايعه‌اى كه در اثر عوامل مكانيكى و فيزيكى ايجاد شده، كاربرد دارد .

بطور كلى چون خربق سفيد داراى آلكالوئيد سمّى وراترين است از عوامل مسهل شديد و قى‌آور محسوب مى‌شود

و در خوردن آن بايد نهايت احتياط به عمل آيد و طبق تجويز و زير نظر پزشك باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 144

[pejuhesh237]

در سيم گرم و خشك كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.اسراف در خوردن آن و خوردن زايد بر حد مجاز مهلك و خطرناك است و ايجاد تشنج و حتى خفگى و مرگ مى‌نمايد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 144

[pejuhesh237]

و مسهل بلغم و صفراى غليظ و اخلاط لزجه

و منقى معده و مدر حيض و قاتل جنين و مفتت حصاة و مفتح سدد

و جهة فالج و سرسام بلغمى و امراض باردهء دماغى و مفاصل و اكتحال او جالى غشاوه

و طلاى او با سركه جهة قوبا و برص و بهق و قلع دندان متأكل

و بوئيدن او باعث عطسه

و فرزجه او مدر حيض و قاتل جنين و مضر محرورين و مقيئ

و زياده از قدر شربتش كشندهء به خناق و تشنج

و مصلحش پختن او در خمير و با مصطكى و روغن بادام استعمال نمودن و به دستور خيسانيد

يك روز در آب و آشاميدن آب او و يا با شكر و عسل منعقد ساخته بنوشند

و قدر شربتش از نيم مثقال تا يك مثقال و بدلش جوزالقى و در خلاء معده نبايد تناول نمود.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و اخراج آن نافع الدماغ سعوط آن مهيج عطسه العين

اكتحال آن در شيافات جهت جلاى غشاوه و حدت بصر الفم و غيره

چون با سويق و عسل بسرشند و بموش بخورانند بميرد و سم كلاب و خنازير باشد

و چون با كوشت طبخ دهند كوشت را مهرا سازد

و كشندۀ سك و خنزير است و مداواى كسى كه زياده از مقدار شربت آن خورده

و او را اعراض مذكوره طارى شده تبربد و تطفيه و اسهال است اكر طبيعت او محتبس باشد

و نشستن در آب كرم و مسكۀ كاو بر بدن ماليدن و آشاميدن امراق دسمه مانند مرق دجاج

و بوئيدن بويهاى خوش و كفته‌اند كه خوردن جرم مسحوق آن محدث تشنج است و مقئ

و بهتر آن است كه پنج مثقال آن را در نه اوقيۀ آب باران سه شبانه‌روز بخيسانند پس صاف كنند و بياشامند

و با آنكه مقدار يك رطل آن را پارچه پارچه نموده در دو قسط آب باران سه روز بخيسانند

پس جوش دهند تا دو ثلث آن برود و يك ثلث بماند پس صاف نموده جرم آن را دور كرده با دو رطل عسل صافي جيد بقوام آورند

و كف آن را بكيرند و يك ملعقه آن بتنهائي و يا با آب كرم بياشامند

و كفته‌اند كه چون مقئ قوى بلغم است بايد كسى كه شاق و يا دشوار باشد برو قئ كردن و عادى نباشد بدان

و نيز پيش از عادت بقئ استعمال ننمايند بلكه عادت بتدريج و بهترين استعمال آن از براى قئ آنست كه تربى را سوراخ كنند

و ريشهاى باريك خربق را بريده در ان ترب فرو برند و يك شب بكذارند و صبح ريشهاى خربق را برآورده دور نمايند

و عليل غذاى رقيقى مانند شله بخورد و بعد از ان آن ترب را با سكنجبين بياشامد

و بعد دو ساعت بتكليف قئ نمايد و كفته‌اند چون كسى آن را خورده باشد و براز او را مرغ بخورد آن مرغ بميرد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 382

[pejuhesh237]

و مسهل بلغم و صفراى غليظ و اخلاط لزجه

و منقى معده و مدر حيض و قاتل جنين و مفتت حصاة و مفتح سدد

و جهة فالج و سرسام بلغمى و امراض باردهء دماغى و مفاصل و اكتحال او جالى غشاوه

مسهل بلغم و صفراى غليظ، اخلاط لزج، باز كنندۀ انسداد و گرفتگى مجارى و پاك كنندۀ معده مى‌باشد.

براى فلج و سرسام و صرع بلغمى و ساير بيماريهاى سرد دماغى و ناراحتى‌ها و دردهاى مفاصل و خرد كردن سنگ مثانه نافع است.

قاعده‌آور است و براى كشتن جنين و اخراج جنين به كار مى‌رود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد4 ص 144

و طلاى او با سركه جهة قوبا و برص و بهق و قلع دندان متأكل

اگر گرد آن را با سركه مخلوط كرده و به پوست بمالند براى بيمارى‌هاى پوست نظير جرب و برص و يا لكه‌هاى سفيد پوست نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد4 ص 144


و بوئيدن او باعث عطسه

و فرزجه او مدر حيض و قاتل جنين و مضر محرورين و مقيئ

گرد آن عطسه‌آور است .شياف آن در مهبل نيز سقط جنين مى‌نمايد و قاعده‌آور است

و زياده از قدر شربتش كشندهء به خناق و تشنج

و مصلحش پختن او در خمير و با مصطكى و روغن بادام استعمال نمودن و به دستور خيسانيد

يك روز در آب و آشاميدن آب او و يا با شكر و عسل منعقد ساخته بنوشند

و قدر شربتش از نيم مثقال تا يك مثقال و بدلش جوزالقى و در خلاء معده نبايد تناول نمود.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101


در مواردى كه طبق تجويز پزشك و به مقدار مجاز قصد خوردن آن را دارند توصيه مى‌شود كه قبلا آن را مشوى نمايند

و به عبارت ديگر آن را با حرارت اصلاح و تعديل كنند و براى اين كار خربق سفيد را در جوف خميرى گذارده و آن را مى‌پزند

و يا مخلوط با آرد جو و روغن بادام و يا مخلوط با آويشن و مصطكى نمايند. بهتر است كه آن را ناشتا نخورند و بعد از غذا بخورند و هيچ‌گاه بيش از حد مجاز نخورند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد4 ص 144



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

اكتحال آن در شيافات جهت جلاى غشاوه و حدت بصر الفم و غيره

چون با سويق و عسل بسرشند و بموش بخورانند بميرد و سم كلاب و خنازير باشد

و چون با كوشت طبخ دهند كوشت را مهرا سازد

و كشندۀ سك و خنزير است و مداواى كسى كه زياده از مقدار شربت آن خورده

و او را اعراض مذكوره طارى شده تبربد و تطفيه و اسهال است اكر طبيعت او محتبس باشد

و نشستن در آب كرم و مسكۀ كاو بر بدن ماليدن و آشاميدن امراق دسمه مانند مرق دجاج

و بوئيدن بويهاى خوش و كفته‌اند كه خوردن جرم مسحوق آن محدث تشنج است و مقئ

و بهتر آن است كه پنج مثقال آن را در نه اوقيۀ آب باران سه شبانه‌روز بخيسانند پس صاف كنند و بياشامند

و با آنكه مقدار يك رطل آن را پارچه پارچه نموده در دو قسط آب باران سه روز بخيسانند

پس جوش دهند تا دو ثلث آن برود و يك ثلث بماند پس صاف نموده جرم آن را دور كرده با دو رطل عسل صافي جيد بقوام آورند

و كف آن را بكيرند و يك ملعقه آن بتنهائي و يا با آب كرم بياشامند

و كفته‌اند كه چون مقئ قوى بلغم است بايد كسى كه شاق و يا دشوار باشد برو قئ كردن و عادى نباشد بدان

و نيز پيش از عادت بقئ استعمال ننمايند بلكه عادت بتدريج و بهترين استعمال آن از براى قئ آنست كه تربى را سوراخ كنند

و ريشهاى باريك خربق را بريده در ان ترب فرو برند و يك شب بكذارند و صبح ريشهاى خربق را برآورده دور نمايند

و عليل غذاى رقيقى مانند شله بخورد و بعد از ان آن ترب را با سكنجبين بياشامد

و بعد دو ساعت بتكليف قئ نمايد و كفته‌اند چون كسى آن را خورده باشد و براز او را مرغ بخورد آن مرغ بميرد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 382

[pejuhesh237]

.