خوخ

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

Persica vulgaris

Prunus persica Batsch - Amygdalus persica


گياهى است از خانوادۀ Rosaceae قبيلۀ Amygdaleae ، نام علمى آن Prunus persica L. Batsch

و نامهاى مترادف آن Persica vulgaris Miller و Prunus persica L. Batsch var vulgaris Maxim. و Amygdalus persica L.

و Prunus persica var densa Makino از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

در مدارك گياه‌شناسان ايرانى نام اصلى درخت هلو را Persica vulgaris و ساير نامها را مترادف ذكر مى‌كنند.

فارسی: «هلو» و «شفتالو» و در شمال ايران در گيلان «اشتالودار»

در شمال ايران با نامهاى محلى «شفتالو» ، «پشمالو» و در آذربايجان «هولى»

و در ساير نقاط كشور «هلو» و نوعى از آن «شفتالو» ناميده مى‌شود.

هندى: آرو

عربی: «خوخ»

یونانی:

انگلیسی: Peach

فرانسه: Peche

آلمانی: Pfirsichbaum

ایتالیائی: Perso ، Persico

[pejuhesh237]

آنچه گوشت او از دانه جدا شود هلو گويند

و غير آن را و غير آن را شفتالو كاردى و بهترین او هلو است كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص111

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ثمرى است معروف و دو نوع مى‌باشد آنچه پوست آن نازك و رنگارنگ سفيد و سرخ و سبز و زرد و مزغب

و بهترين آن هلو بزرگ شاداب لطيف است كه گويا آب منجمد است

و تلخي و حموضت آن غير محسوس و بي‌جرم و خشبو باشد به خلاف شفتالو

و شفتالو نيز دو نوع است لطيف شاداب و غير لطيف شادآب

و همه اجزاى درخت آن تلخ مى‌باشد از برك و گل و صمغ و تخم .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 406


درخت هلو، در طی دوران نامگذاری نباتات، به ترتیب در گروه سیب ها یا بادام ها

و یا در گروه گوجه ها، جای داده شده است و نامهای مذکور برای آن تعیین گردیده است.

درخت هلو، در یونان قدیم به نامهای نامیده می شد از این جهت اسامی زبانهای مختلف

فرانسه، انگلیسی، آلمانی، ایتالیائی و غیره همه از سه کلمه یونانی و لاتین مذکور با رعایت تغییراتی نتیجه گردیده است.

توجه به اسامی مذکور و حتی نامهای یونانی و لاتین آن، این نکته را روشن می سازد

که در هر حال، نام گونه این درخت از کلمه Perse مشتق شده است.

منشاء درخت هلو با همه نامگذاریهائی که به نام ایران بعمل آمد،

در حقیقت کشور چین بوده زیرا مدارک تاریخی نشان می دهد که در 2200 سال قبل،

به حالت وحشی در نواحی مرکزی و شمالی چین می روئیده است.در 128 سال قبل از میلاد مسیح، به آسیای صغیر برده شد

و در قرن اول میلادی نیز از ایران به ایتالیا و ناحیه ای به نام پروونس منتقل گردید.

در زمین های دوران چهارم اطراف شهر مون پلیه، هسته این درخت را به دست آوردند

ولی به طور دقیق معلوم نیست که متعلق به گیاهی باشد که امروزه درخت هلو نامیده می شود.

در قرون وسطی، از آن به صورت یک گیاه داروئی مفید استفاده بعمل می آوردند

مانند آنکه برگ این درخت در درمان بیماریهای مختلف مانند صرع، ابتلای به کرمهای مختلف

و سنگینی گوش و پوست گیاه برای رفع بوی بد دهان، باد سرخ، و همچنین مغز هسته آن برای رفع سردرد،

اختلالات هضمی، نقرس، آنژین دوپواترین، بی اختیاری دفع ادرار و بیماریهای مختلف بکار می رفته است.

پیروان جالینوس حکیم و مکتب پزشکی اعراب، از میوه آن استفاده بعمل نمی آورند.

تدریجا بکار بردن میوه درخت هلو، آن هم با شراب، توسط حکمای معاصر آن دوران توصیه گردید.

از قرن 18 به بعد، از میوه درخت به صورت یک میوه لذیذ و گوارا استفاده بعمل آمد و پرورش آن تدریجا توسعه یافت.

درختی است زیبا، دارای برگهای باریک، دراز، دندانه دار، با کناره موجدار و برگشته، که به علت دارا بودن میوه درشت و خوش طعم،

در نواحی مختلف مخصوصا ایران پرورش می یابد.دوام آن کم و در حدود 5 تا 6 سال است.

میوه نژادهای متنوع آن، در دو دسته، یکی پوشیده از کرک و معمولا دارای میان بر چسبیده به هسته (جدا نشدنی)

و دیگری صاف و دارای میان بر جدا شدنی از هسته جای داده می شود.

انواع دارای میوه صاف، شلیل نامیده می شود که ظاهری متمایز از هلو دارد.

نام علمی درخت مولد آن نیز Persica laevis می باشد.

گلهای درخت هلو، درشت و به رنگ صورتی یا گلی روشن و یا مایل به ارغوانی است

و چون قبل از پیدا شدن برگ، بر روی ساقه ها ظاهر می گردد از این جهت منظره بسیار زیبا به درخت می بخشد.

از درخت هلو، نوعی انگم نیز به خارج ترشح می شود.

گل درخت هلو، نوش فراوان ایجاد می کند ولی به علت عمق کاسه آن، نمی تواند موارد استفاده زنبور عسل قرار گیرد.کتاب گیاهان دارویی علی زرگری جلد پنجم ص225-226

درختى است به بلندى  ۵ - ۴  متر با شاخه‌هاى متعدد و زاويه‌دار.

پوست ساقه سبز براق و در بعضى قسمتهايى كه به طرف آفتاب قرار دارد مايل به قرمز مى‌باشد،

برگها نيزه‌اى يا بيضى كشيده و كنارۀ برگ اره‌اى است.

روى برگ صاف و سبز كمرنگ و رگبرگهاى پشت برگ كمى كركدار است. دمبرگ آن بدون غده و گاهى غده‌دار به طول  ٢  سانتى‌متر مى‌باشد.

گلها زودرس و قبل از باز شدن برگها ظاهر مى‌شوند و منفرد بدون پايه و يا با پايك خيلى كوتاه هستند.

رنگ گل صورتى يا سرخ و گاهى نيز سفيد مى‌باشد. شكل ميوه خيلى متنوع ولى عموما گرد، به رنگ سبز روشن و يا طلايى و قسمتى از آن سرخ‌رنگ است

و روى سطح خارجى آن با كركهاى نمدى پوشيده شده است. هستۀ آن بيضى و تخم‌مرغى، سطح آن شياردار است.

هستۀ هلو داراى پوست خشبى سختى است شياردار و در داخل آن مغزى قرار دارد كه تلخ است.

در بعضى ارقام، هستۀ هلو به گوشت چسبيده و در برخى ارقام مرغوب به گوشت ميوه نمى‌چسبد.

به‌طور كلى هلو از نظر تقسيم‌بندى به دو نوع كلى تقسيم مى‌شود:

نوع اول: هلو يا شفتالو كه پوست ميوه كركدار است كه آن‌هم دو جور است،

هلوى كركدار كه هسته به گوشت مى‌چسبد و هلوى كركدار كه هسته به گوشت نمى‌چسبد.

نوع دوم: هلويى كه پوست آن صاف و ليز و بدون كرك است. اين نوع نيز دو جور دارد، يك جور هلو بدون كرك كه هسته به گوشت مى‌چسبد

و جور ديگر هلوى بدون كرك كه هسته به گوشت نمى‌چسبد.

تكثير درخت هلو اولا از طريق كاشت هستۀ آن است كه معمولا بى‌درنگ پس از برداشت هسته كاشته مى‌شود.

ثانيا از طريق پيوند شكمى كه در ماههاى مرداد- شهريور انجام مى‌شود.

كاشت بذر معمولا براى به دست آوردن پايه براى پيوند است و يا براى به دست آوردن انواع جديد،

ولى از نظر تجارتى و كشاورزى عمومى مى‌توان گفت كه پيوند تنها روش تكثير درخت

هلو از ارقام مورد نظر است كه عينا خواص رقم مورد نظر در درخت منعكس خواهد شد.

معمولا پيوند هلو از رقم مورد نظر روى پايۀ حاصله از هسته زده مى‌شود و يا روى پايۀ بادام، بخصوص در خاكهاى آهكى

و در محلهايى كه بيم خشكى مى‌رود و يا روى پايۀ زردآلو بخصوص در زمينهاى آهكى و سنگدار.

سرانجام ممكن است روى پايۀ آلو بخصوص در زمينهايى كه خاك كم عمقى دارند زده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 238-239

[pejuhesh237]

از نظر زادگاه عده‌اى معتقدند درخت هلو از چين برخاسته است و عدۀ بيشترى از جمله خود چينى‌ها معتقدند كه خاستگاه درخت هلو سرزمين ايران است به همين دليل نام

Persica در اغلب نامگذاريها ديده مى‌شود.

شفتالو يا هلو به صورت خودرو در جنگلهاى شمال ايران ديده مى‌شود و در جنگلهاى شمال غرب ايران نيز انتشار دارد.

نوع پرورشى آن تقريبا در اغلب مناطق ايران كاشته مى‌شود. همچنين در اغلب مناطق عالم پرورش داده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 239-240

[pejuhesh237]

مغز هستۀ هلو سمى است.

همه اجزاء استفاده مي شود.

گل هلو و برگ آن، اثر مسهلی ملایم، مدر، آرام کننده و کم و بیش تب بر دارند.

برای پوست درخت نیز، اثر تب بر و ضد کرم قائل اند.

مصرف مداوم مغز پوسته، برگ و گل هلو، بعلت دارا بودن، آمیگدالین و آزاد شدن اسید سیانیدریک، ممکن است مسمومیت ایجاد کنند.

با آنکه مقدار نسبی آمیگدالین بر حسب نژادهای مختلف هلو در آن تفاوت می نماید

و حتی نژادی از درخت هلو وجود دارد که مقدار نسبی گلوکزید در آن بسیار کم است،

با این حال مصرف گل هلو از نظر ایجاد عمل مسهلی و یا برگ و مغز هسته آن در موارد دیگر، باید طوری باشد که اولا به مقادیر کم بکار روند

و ثانیا بر حسب تجربه، معلوم گردد که چه مقدار از آنها در عین حال که ایجاد ناراحتی و عوارض بد نمی کنند، اثر درمانی ظاهر می سازند.

در بین درختان هلو نمونه هائی وجود دارد که از پیوند دو گونه بادام و هلو نتیجه شده اند

و با آنکه بررسی های طب عوام نشان داده است که گل چنین درختانی به عنوان ملین

حتی در طبابت اطفال بدون انکه ایجاد ناراحتی کند می تواند مورد استفاده قرار گیرد،

معهذا باید در مصرف اعضای درخت مخصوصا برگ، گل و مغز آن رعایت احتیاط را بعمل آورد.

هلو، نه تنها میوه ای مغذی و خوش طعم است بلکه اثر ملین نیز دارد.

فقط در مصرف آن نباید زیاده روی بعمل آید زیرا نه تنها سهم الهضم نیست بلکه عوارض هضمی مانند نفخ ایجاد می نماید.

از گل و برگ هلو، به صورت شربت در طبابت استفاده بعمل می آید زیرا مقدار نسبی ماده موثره در شربت، کمتر از صور دیگر داروئی آن است.

از گل هلو بیشتر به صورت دم کرده در آبگوشت گوساله یا در شیر و به عنوان دفع کرم استفاده بعمل می آورند.

اثر مدر جوشانده برگ هلو باعث گردیده که در بیماریهای مجاری ادرار، نفریت، قولنج های کلیوی، سنگ کلیه،

ورم مثانه، اسپاسم و نزله مزمن مثانه بکار رود.

بررسیهای مختلف نشان داده است که مصرف مخلوط آب مقطر بادام تلخ و دم کرده برگ درخت هلو

در موارد فوق اثرات درمانی مفید ظاهر می سازد مشروط بر آنکه به مقادیر درمانی و کم بکار رود.

از دم کرده گل یا برگ هلو، سالها جهت رفع سیاه سرفه، در نواحی مختلف استفاده بعمل می آوردند.

در استعمال خارج،له شده برگ هلو به صورت ضماد اگر در ناحیه شکم اطفال قرار داده شود نه تنها دل پیچه را آرام می نماید

بلکه برای آن اثر دفع کرم نیز قائل اند.له شده برگ تازه هلو اثر آرام کننده درد های سطحی بدن، دارد.

قرار دادن ضماد برگ هلو بر روی زخم های سرطانی از قدیم الایام مرسوم بوده و توصیه شده است.

ضماد حاصل از قطعات برگ هلو و جعفری در روغن زیتون، برای رفع سوختگی و ضرب دیدگی مصرف دارد.

جمع آوری محصول

برگ هلو برای مصارف درمانی باید در فاصله بهار و پائیز از درخت چیده شود زیرا در غیر این موقع اثر درمانی قاطع نخواهد داشت.

گل هلو را بتدریج که ظاهر می گردد باید از درخت چید.

غنچه های جوان آن برگهائی که مدتی از شکفتن آنها گذشته باشد ترجیح دارد.

خشک کردن برگ و گل هلو باید در نهایت دقت، در سایه و یا در گرمای ملایم، به صورت قشر گسترده نازکی صورت گیرد.

پس از خشک شدن نیز باید در جعبه های سربسته جای داده شود تا هوا بداخل آنها نفوذ نکند.

برگ هلو پس از خشک شدن، قسمتی از طعم تلخ و اثر درمانی خود را از دست می دهد.

گل خشک شده هلو، طعم بسیار تلخ خود را حفظ می کند و قدرت درمانی آن نیز به مقدار زیاد باقی می ماند.

برای تهیه شربت گل هلو که در فوق ذکر شد باید از گلهای تازه درخت هلو استفاده بعمل آورد.نژادهای مختلف درخت هلو در ایران پرورش می یابد.کتاب گیاهان دارویی علی زرگری جلد پنجم ص 226-229

[pejuhesh237]

در اول سرد و در دويم تر كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص111

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضي در اول سرد كفته اند و سردى و ترى هلو از شفتالو زياده کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 406

[pejuhesh237]

برگ، گل و مغز هلو به علت دارا بودن آمیگدالین، اثر سمی دارند و مصرف زیاد و یا مداوم آنها، موجبات مسمومیت را فراهم می سازد

زیرا بتفاوت در بعضی از نژادهای درخت هلو، تا حد 3 درصد نیز از این گلوکزید در اعضای مختلف دیده شده است.

از این جهت در مصارف درمانی همیشه باید رعایت احتیاط بعمل آید تا استفاده از آن،

صورت مداوم پیدا نکند زیرا موارد مسمومیت متعدد در طی زمانهای مختلف از آن دیده شده است.کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد پنجم ص 226

[pejuhesh237]

و مليِّن و مسكّن تشنگى و غليان خون و صفرا و بخارات حارهء يابسه

و جهة تبهاى صفراوى خالص و دموى و رفع بدبوئى دهان و خشكى دماغ

و مرطب مزاج سوداوى كه از احتراق اخلاط باشد

و در امزجهء حاره معين باه و مشهى طعام و آب نيم رطل را شب گذاشته تا صاف شده باشد

و با شكر و ترنجبين و امثال او مسهل صفرا و جهة رفع اخلاط سوخته نافع و مضر مرطوبين و اعصاب

و سريع التعفن و مورث تبهاى مزمنه اگر چه بعد از يك ماه و دوماه باشد

و مصلح او عسل و مرباى زنجبيل و قسم كاردى او غليظ تر و دير هضم و با قوهء قابضه و نفاخ و مورث قولنج

و به دستور خام و تلخ او همين آثار دارد و خشك كردهء او قابض و بغايت دير هضم

و بعد از هضم كثير الغذاء و مانع سيلان فضول بمعده و دو اوقيه آب برگ شفتالو

و شكوفهء او با شكر جهة كشتن كرم معده و حب القرع بسيار مؤثر

و طلاى او بر ناف رافع كرم شكم و بر بدن طلا نمودن تازه و خشك او جهة رفع بدبوئى نوره

و ضماد شكوفه او با آب كرنب جهة قطع ثاليل نافع

و ابن رضوان تصريح نموده كه يكدانك شكوفهء او اسقاط جنين زنده میكند

و روغن دانهء او جهة درد گوش و كرى و تفتيح سدهء او و درد بواسير و خائيدن مغز او جهة رفع كندى دندان

و يك درهم از استخوان دانهء او جهة اسهال مجرب. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص111

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و چون دانۀ آن را در آتش اندازند تا بسوزد پس مغز آن را برآورده سائيده بر بثورى و جربي كه بر بدن اطفال و پس كوش ايشان برميآيد بمالند سريع الاثر و مجرب است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 407

[pejuhesh237]

و مليِّن و مسكّن تشنگى و غليان خون و صفرا و بخارات حارهء يابسه

و جهة تبهاى صفراوى خالص و دموى و رفع بدبوئى دهان و خشكى دماغ

و مرطب مزاج سوداوى كه از احتراق اخلاط باشد

هلو ملين است و تشنگى را تسكين مى‌دهد و غليان خون و صفرا را فرومى‌نشاند، براى تبريد دماغ و مرطوب كردن مزاج سوداوى

و كاهش تبهاى صفراوى خالص و خونى و رفع بدبويى دهان نافع است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 242

و در امزجهء حاره معين باه و مشهى طعام و آب نيم رطل را شب گذاشته تا صاف شده باشد

و با شكر و ترنجبين و امثال او مسهل صفرا و جهة رفع اخلاط سوخته نافع

در مزاجهاى گرم مقوى نيروى جنسى است و اشتها مى‌آورد. اگر آب هلوى رسيده را بگيرند و شب بگذارند تا صبح كه ته‌نشين شود

و صاف روى آن را بگيرند و به قدر  ٢٠٠  گرم از آن را با شكر يا ترنجبين بخورند مسهل صفرا باشد و براى رفع اخلاط سوخته گرم نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 242

و مضر مرطوبين و اعصاب و سريع التعفن و مورث تبهاى مزمنه اگر چه بعد از يك ماه و دوماه باشد

و مصلح او عسل و مرباى زنجبيل

هلو براى سردمزاجان و مرطوبى‌ها مضر است و براى اعصاب نيز مضر است. خيلى زود عفونت پيدا مى‌كند و تبهاى مزمن ايجاد مى‌نمايد از اين نظر بايد با عسل و مرباى زنجبيل خورد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 242


و قسم كاردى او غليظ تر و دير هضم و با قوهء قابضه و نفاخ و مورث قولنج

و به دستور خام و تلخ او همين آثار دارد و خشك كردهء او قابض و بغايت دير هضم

و بعد از هضم كثير الغذاء و مانع سيلان فضول بمعده و دو اوقيه آب برگ شفتالو

و شكوفهء او با شكر جهة كشتن كرم معده و حب القرع بسيار مؤثر

هلوى كاردى ديرهضم و قابض و نفاخ است خصوصا خام آن و خشك‌كردۀ آن يعنى برگه هلوى كاردى خيلى ديرهضم مى‌باشد.

خوردن  ۶٠  گرم از آب برگ و شكوفۀ هلو بتنهايى يا توأم با شكر براى كشتن كرم معده و كرم كدو بسيار مؤثر استکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 242


و طلاى او بر ناف رافع كرم شكم و بر بدن طلا نمودن تازه و خشك او جهة رفع بدبوئى نوره

و ضماد شكوفه او با آب كرنب جهة قطع ثاليل نافع

و ابن رضوان تصريح نموده كه يكدانك شكوفهء او اسقاط جنين زنده میكند

و روغن دانهء او جهة درد گوش و كرى و تفتيح سدهء او و درد بواسير و خائيدن مغز او جهة رفع كندى دندان

و يك درهم از استخوان دانهء او جهة اسهال مجرب. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص111


ابن رضوان يكى از حكماى معروف طب سنتى معتقد است كه خوردن حدود  ۵ / ٠  گرم از شكوفه‌هاى هلو در برخى موارد سقط جنين مى‌كند.

روغن مغز هستۀ هلو براى درد گوش و كرى و باز كردن گرفتگى‌هاى مجارى گوش و درد بواسير نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 243

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و چون دانۀ آن را در آتش اندازند تا بسوزد پس مغز آن را برآورده سائيده بر بثورى و جربي كه بر بدن اطفال و پس كوش ايشان برميآيد بمالند سريع الاثر و مجرب است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 407
اگر هستۀ هلو را در آتش بيندازند تا بسوزد سپس مغز هسته را بيرون آورده و بسايند و روى جرب و زخمهايى كه بر بدن اطفال و بر پشت گوش آنهاست بمالند، بسيار مؤثر است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 243

شربت شكوفۀ هلو: شكوفۀ خشك هلو  ١  واحد، آب مقطر  ١۵  واحد، و قند مقدار كافى.

مدت  ۶  ساعت شكوفه را در آب جوش دم كنند و با فشار صاف كنند و بگذارند ته‌نشين شود و صاف روى آن را بردارند و به نسبت  ١٠  و  ١٨  قند اضافه كنند.

عده‌اى از حكما، شكوفۀ تازه را ترجيح مى‌دهند. اين شربت بوى بادام تلخ دارد.

مسهل است و در مورد اطفال خيلى معمول است، مقدار خوراك از اين شربت  ۶٠ - ٣٠  گرم مى‌باشد.

در دم‌كرده‌هاى كرم‌كش معده نيز از اين شربت داخل مى‌نمايند كه هم شيرين شود و هم اخراج جانور را تسهيل كند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 244

[pejuhesh237]

.