خطمى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

Althaea officinalis:
به فارسى «خطمى» و در كتب طب سنتى به نامهاى «خطمى»، «نوعى خبّازى» و «شحم المرج» آمده است.

در نوشته ‏هاى ديوسكوريدس با نام كلى آلتيا نامبرده شده.


گياهى است از خانواده پنيرك‏Malvaceae جنس.Althaea

فارسی:«خطمى»

عربی:الغاسول-العضرس

هندى: و نوع ارغواني كبود آن راخيرو نامند .

یونانی: مشتق از اسم كثير المنافع است

انگلیسی:marsh-mallow

فرانسه:Bourdon de st. jacques- GUimauve officinale- Guimauve sauvage

آلمانی:Echer Eibisch-Eibich-Althaeawurzel

ایتالیائی:Bismalva Buonvischio-Malvaccioni-Altea officinale-Malvavisco

گونه هاي ديگر خطمي:

خطمى برّى گونه

‏Althaea rosea Cav . ياAlcea rosea L . و مترادفهاى آن‏A .nigra Medv .,A .sinensis Cav . و ... مى‏باشد.

فرانسه :‏Rose Tremiere وAlcee rose وPasse rose

انگليسى:‏Holly hock وRose mallow گويند.

خطمى هندى‏

در كتب طب سنتى با نام عربى آن «قنّب الكوينسلاند» كه به معناى كنف استراليايى مى‏باشد، آمده است.

به فرانسوى‏Chanvre d'Australie ،Guimauve des Indes وHerbe balai

و به انگليسى‏Queensland hemp گفته مى‏شود.

گياهى است از خانواده خطمى‏Malvaceae نام علمى آن‏Sida rhombifolia L . و مترادف آن‏S .alnifolia Lour . مى‏باشد.

[pejuhesh237]

معروف است و سفيد و سرخ و الوان مختلفه می باشد

و آنچه بي گل باشد خطمى برى و خطمى نر نامند

و گل او ضعيفتر از برگ و ساق و از انواع خبازى شمرده اند كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص105

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين همه سفيد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 394

گیاهی است علفی پایا، دارای سا قه ایی به ارتفاع 5/0 متر تا 5/1 متر و پوشیده از کرک های نرم که ریشه ای دراز،

دوکی شکل، به ضخامت انگشت و به رنگ خاکستری مایل به زرد دارد.

در نواحی مختلف مخصوصا در سواحل ماسه ایی، زمینه های کم پشت و بیش شور و نواحی مرطوب می روید

و یا انکه امروزه در محیط های مختلف پراکندگی حاصل نموده معهذا محل زندگی ان بیشتر در اراضی شوره دار است و از انجا به اماکن دیگر انتشار یافته است.

امروزه تصور میکنند که منشا اصلی این گیاه در نواحی مختلف آسیا بوده تدریجا ار انجا به منطقه مدیترانه و سپس به نواحی دیگر انتشار یافته است.

از اختصاصات ختمی این است که برگهای با پهنک بزرگ ،منقسم به 3 تا 5 لوب دندانه دار

و گلهای درشت به رنگ سفید گلی یا مایل به ارغوانی دارد. گلهای آن در قسمت های انتهایی ساقه به صورت دسته های غالبا 3 تایی ظاهر میگردد.

با آنکه ختمی گیاهی دارویی است معهذا از نظر یک گیاه زینتی بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفته است .

از پرورش آن، نمونه هایی با گلهای درشت تر، برنگهای متفاوت بدست آورده اند.

ختمی به علت دارا بودن، گلهای درشت و زیبا، مورد توجه زنبور عسل است و در ردیف گیاهان مهم مولد نوش قرار دارد.


اختصاصات تشریحی:

1-لایه های چوب پنبه که در زیر بشره واقع است و ریشه را از خارج فرا می گیرد.

2-پارانشیم پوستی مرکب از سلول های چند وجهی یا مدور و محتوی ماکلهای اکسالات کلسیم که در آن، مخصوصا در قسمتهای داخلی تر،

سلول های موسیلاژ دارد دیده می شود.

3-عناصر آبکشی به صورت نوارهائی که هر یک از دیگری به وسیله اشعه مغزی مرکب از یک ردیف سلول جدا می گردد.

در این ناحیه، فیبر آبکشی به صورت دسته هائی واقع بر روی دوایر متحدالمرکز دیده می شود

ضمنا وضع فیبر ها با عناصر آبکشی در ردیف های طولی، به نحوی است که به صورت متناوب با آن قرار دارند.

4-کامبیوم با ظاهر مشخص.

5-دسته های چوبی محصور در فیبر که در بین آنها اشعه مغزی یک ردیفی مخصوصا در ناحیه زیر کامبیوم دیده می شود.

در منطقه چوب، مانند ناحیه آبکش و پارانشیم پوستی، سلولهای موسیلاژ دار پراکندگی دارد بعلاوه در آنها، بلورهای اکسالات کلسیم نیز مشاهده می گردد.

در مجاور ناحیه مغز ، چوب اولیه ریشه قابل رویت است.

برگ ختمی:

در هر دو سطح فوقانی و تحتانی بشره دارای روزنه است.

سطح بشره آن از پرچم، گلبرگ، مادگی واقع در پوشش های خارجی گل، میوه دانه تارهای ساده یک یا چند سلولی و غده ای پوشیده می باشد.

تارهای غیر غده ای آن، عموما باریک، نوک تیز و دارای وضع غالبا فراهم به صورت دسته های 2 تا 5 تائی است.

در زیر بشره فوقانی برگ ختمی ، دو ردیف سلول نرده بانی دیده می شود.

پارانشیم حفره ای برگ ختمی، مرکب از سلول های آمیدون دارو اکسالات دار است.

در پارانشیم برگ و همچنین در بشره آن سلول های موسیلاژ وجود دارد.داروهاي گياهي دكتر علي زرگري جلد يك ص -354353

مشخصات خطمى برّى‏:Althaea rosea Cav . ياAlcea rosea L

گياهى است چندساله علفى ولى معمولا دو ساله و در بعضى مناطق يكساله عمل مى‏شود زيرا اغلب اين گياه مورد حمله نوعى بيمارى زنك قرار مى‏گيرد.

بلندى آن در حدود دو متر و ساقه آن قوى، زبر و خشن است.

زيرا تمام گياه پوشيده از كرك زبرى مى‏باشد. برگهاى آن پهن قلبى شكل و دندانه‏ دار است.

گلهاى آن درشت، منفرد يا 3- 2 تايى باهم با دم گل خيلى كوتاه به رنگهاى بسيار متنوع قرمز، قرمز تيره مخلوط با سياه، سفيد، ارغوانى، حتى زرد

و ... كه معمولا در اواخر تابستان سال دوم ظاهر مى‏شوند.

تكثير آن از طريق كاشت تخم آن انجام مى‏گيرد كه تابستان در خزانه مى‏كارند و پس از 40- 30 روز نهالهاى كوچك را جابجا كرده به فواصل 20- 15 سانتى‏متر مجددا مى ‏كارند

و سرانجام در اواسط پاييز به محل اصلى منتقل مى‏كنند. ممكن است با قلمه و پاجوش نيز كه از سال دوم به بعد گرفته مى‏شود، تكثير شود.

مشخصات‏ خطمى هندى Sida rhombifolia L :

خطمى هندى گياهى است چند ساله، به صورت درختچه كوچكى كه برگهاى آن به اشكال مختلف است.

اغلب آنها رومبوئيد يا لوزى‏شكل است كه سطح زيرين آنها پوشيده از كرك خاكسترى است كه با دمبرگ كوتاهى به ساقه متصل مى‏شود. گلهاى آن زرد يا سفيد است.

معارف گياهى، ‏ج‏7، ص: 42 ،ص27


گونه های دیگر ختمی مانند A.cannabina.و Althaea hirsuta

نیز دارای صفات درمانی مشابه ولی با اثر ضعیف ترند.در ایران به ندرت از این دو گیاه استفاده درمانی بعمل می آید.

گونه اول از دو گیاه مذکور، ساقه ای یکساله و اعضای پوشیده از تارهای خشن دارد ولی ریشه اش به خلاف ختمی ، کوچک است.

گونه دوم گیاهی پایا دارای برگهایی با بریدگی های عمیق و گلهای گلی رنگ است. اعضای هوائی آن نیز پوشیده از تارهای کوتاه می باشد.گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 360

[pejuhesh237]

خطمى برّى‏:

.اين گياه ظاهرا بومى مناطق شرقى مديترانه است و در مناطق مختلف آسيا و اروپا كاشته مى‌شود.

در برخى نواحى نيز به‌طور خودرو مى‌رويد.

در ايران در شمال ايران در گيلان جاهاى خشك ايسپيلى ييلاق بين عمارلو و ايسپيلى ديده مى‌شود.

در گلكارى نيز به عنوان گل زينتى كاشته مى‌شود.

خطمى :

اين گياه در مناطقى از آسيا در هندوستان در كشمير و پنجاب، در چين و در ايران مى‌رويد.

در ايران در دامنه‌هاى البرز در كنار جويبارهاى كرج، در غرب در نقاط مرطوب اطراف اراك و دامنۀ كوه زروند.

در آذربايجان در محمدآباد و جغتو، سائين‌قلعه و در مرزهاى شرقى در بادقيس و حريرود به‌طور خودرو ديده مى‌شود.

تهران، نواحی شمالی ایران، گیلان : اطراف رشت، شمال گرگان، خراسان، لرستان، اصفهان می روید.

خطمى هندى‏:

اين گياه در مناطق جنوب شرقى ايران در بلوچستان ديده مى‏شود و در هند نيز به شكل علف هرز

در تمام مناطق حارّه آن شبه قاره انتشار دارد و به علاوه نظر به خواص دارويى كه دارد، كاشته مى‏شود.


گونه‏ هاى ديگرى از اين گياه كه وجود آنها در ايران گزارش نشده ولى از گياهان معروف دارويى هستند عبارت ‏اند از:

1- گونه‏Sida acuta Burm .f . كه مترادف آن‏S .carpinifolia L .f . وS .scoparia Lour مى‏باشد كه يك گياه مناطق حارّه است

و در تمام مناطق حارّه هند نيز مى‏رويد.

2.Sida cordifolia L . كه از داروهاى معروف هندى است و در تمام مناطق حارّه و در شبه ‏قاره هند در نواحى حارّه مى‏رويد.

کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص -31-28

گونه های دیگر ختمی A.cannabina.وAlthaea hirsuta

A.cannabina : محل رویش آن در منطقه البرز، گیلان: رودبار، دره سفید رود.گرگان: بین تپه مراوه و بجنورد.

مازندران: دره هزار نوشهر.آذربایجان: جنگل حسن بیگلو.

مغرب ایران: کردستان، قصر شیرین و قزوین می روید.

وAlthaea hirsuta :محل رویش آن در نواحی مختلف البرز، کنار رودخانه کرج، باغهای شمال تهران، قلهک.گیلان،

مازندران: سیاه بیشه، دره چالوس .آذربایجان قره داغ، حسن بیگلو.مشرق ایران.

خراسان: بین بجنورد و مراوتپه در ارتفاعات 1300 متری ، ارتفاعات بینالود به سمت نیشابور و همچنین در کتل یک چنار است. گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 360

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده این گیاه، ریشه، گل و برگ آن است.

هیچ جزئ ان سمی نیست.

تاریخچه

تاریخ استفاده درمانی از ختمی به زمانهای خیلی قدیم نسبت داده می شود.تئوفراست در قرن چهارم قبل از میلاد ،

استفاده از نوعی ختمی را که گل زرد داشته، ذکر نموده است ولی بنظر می رسد که این گیاه ، ختمی نبوده بلکه یکی از گونه های

Abutilon بوده است.طرفداران مکتب بقراط در قرن 4 و 5 قبل از میلاد ، ختمی را موثرترین داروی التیام دهنده می دانسته

ولی چون در توصیف گیاه مورد نظر، دقت کافی بکار نبردند، اطمینان از اینکه گیاه مورد استفاده آنها، همین ختمی امروزی بوده، مشکوک بنظر می رسد.

دیوسکورید در قرن اول میلادی، درباره اثر درمانی ختمی ، مطالبی ذکر کرده که بنظر می رسد، گیاه مورد نظرش همان ختمی فعلی بوده است

زیرا در توصیف گیاه، اندام آنرا پوشیده از کرک و گلهای آنرا به رنگ گلی، که مشخص ختمی است بیان داشته است.

در قرون وسطی از ختمی برای مصارف مختلف استفاده بعمل می آمده و گاهی نیز به جای آن انواع دیگر ختمی به مصرف می رسیده است.

گیاه شناسان قرن 16 میلادی، با توجه به موارد درمانی که دانشمندان قدیم برای ختمی قائل بوده اند

آنرا در رفع درد معده، ورم روده، سرفه، نزله، ترشحات مهبلی، سنگ کلیه، بیماریهای عصبی، درد گلو و لثه دندانها، گزش زنبور و غیره موثر ذکر نموده اند.


استفاده از ختمی، مدتهاست که در طب عوام بین مردم معمول می باشد بطوری که هنوز هم از ازش درمانی آن، بین مردم کاسته نشده است.

گل ختمی

اثر رفع تحرکات جلدی و نرم کننده داشته در مداوای بیماریهای سینه، سرفه و درد گلو بکار می رود.

از گل ختمی در رفع ورم ملتحمه نیز استفاده بعمل می آوردند.

برگ ختمی

دارای موسیلاژ فراوان و اثر نرم کننده در مصارف داخلی است.در استعمال خارج به صورت ضماد، از آن استفاده بعمل می آید.

جوشاننده برگ ختمی را به صورت حمام، لوسیون، کمپرس گرم، غرغره، تنقیه و غیره در موارد مختلف بکار می برند.

ریشه ختمی

نیز اختصاصاتی شبیه برگ و گل آن داشته، از آن به عنوان نرم کننده ، رفع کننده تحریکات جلدی ، آرام کننده و غیره استفاده بعمل می آوردند.

مصرف ریشه ختمی را در تمام موارد التهاب، سرفه های شدید، نزله ها، آنژین، برونشیت،

بیماریهای منشا التهاب سینه، ورم معده و روده، شکم روش، دیسانتری، دل پیچه ها، یبوست،

ترشح زیاد زرداب، بیماریهای مثانه، سنگ کلیه، عدم دفع ادرار، کمی ترشحات مهبلی، مسمومیت های حاصل از مواد محرق و غیره توصیه شده است.

در اولستر معده، به ریشه ختمی، یک ماده تانن دارمانند Potentilla tormentilla و یا یک گیاه اسانس دار مانند بابونه اضافه نموده مصرف می نمایند.

شربت ختمی در بیماریهای اطفال مخصوصا به منظور تسهیل خروج ترشحات سینه و همچنین تسکین سرفه و از بین بردن تحریکات شش بکار می رود.

در استعمال خارج ، جوشانده ریشه ختمی و برگ آن به صورت غرغره در رفع التهاب اعضای مختلف مانند ورم مخاط دهان،

آبسه لثه ها ،ممانعت از خشکی گلو در دوران تب ، بکار می رود.ضماد آن در رفع آماس، التیام زخم ها و اولسترها،

رفع دانه های صورت و نقاط دیگر بدن، باد سرخ و غیره مورد استفاده است.

برای تسریع دندان بندی اطفال، از ریشه خشک ختمی، به صورت جویدن استفاده بعمل می آورند.این عمل در بین غالب مردم نواحی مختلف معمول است. گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 356-358



خطمى برّى‏:

در هند از تخم گياه به عنوان مدّر و تب‏ بر استفاده مى‏شود و از ريشه آن به عنوان قابض براى كنترل ديسانترى مصرف مى‏كنند.

گلهاى آن مبرّد و خنك‏كننده و مدّر است و براى تسكين روماتيسم به كار مى‏رود.

در چين عملا از تمام قسمتهاى گياه به عنوان دارو استفاده مى‏شود.

ريشه و تخمهاى آن براى تقويت معده و كاهش تب توصيه مى‏شود

استوارت در يادداشتهايش مى‏نويسد كه از گياه و تخم آن براى كاهش تب و دردهاى سخت زايمان استفاده مى‏شود و ريشه له‏ شده آن را روى زخم مى‏گذارند.

جوشانده گل آن براى اصلاح جريان گردش خون و براى معالجه خونريزى و بى‏ نظمى عادت ماهيانه خورده مى‏شود.

به علاوه گلهاى آن براى قطع تبهاى نوبه‏اى و وجود خون در ادرار و در رفع يبوست تجويز مى‏شود.

از گلبرگهاى رقم گل قرمز تيره آن براى رنگ كردن برخى مشروبات غير الكلى استفاده مى‏شود.

خطمى هندى‏:

در هند برگهاى آن را كوبيده و به صورت ضماد روى ورمها مى‏اندازند آنها را تحليل مى‏برد. از شاخه‏هاى گياه كه داراى مقدار زيادى لعاب است

در استعمال داخلى و خارجى به عنوان نرم‏كننده به كار مى‏برند.

از ريشه آن براى رفع ناراحتى ‏هاى روماتيسم استفاده مى‏شود. در اروپا از گياه در موارد سل ريوى و روماتيسم استفاده مى‏كنند..

در تايوان برگهاى تازه آن را كه داراى مقدار زيادى لعاب است كوبيده به صورت ضماد براى رسانيدن دمل و نرم كردن آن به كار مى‏برند

. در يك منطقه از اين گياه كه خنك‏ كننده است براى كنترل بيمارى سرخك استفاده مى‏شود

در شبه ‏جزيره مالايا جوشانده آن را به عنوان قاعده‏آور مى‏خورند و از جوشانده برگهاى آن به عنوان خنك‏ كننده و مبرّد براى كاهش تب به بچه ‏هاى كوچك مى‏دهند

و از جوشانده ريشه آن براى كاهش تبهاى تند و براى رفع يبوست مى‏خورند.

و براى روماتيسم نيز مفيد است

از له‏ شده گياه به صورت ضماد، براى گذاردن روى زخم، جوش و كورك استفاده مى‏شود

و همچنين ضماد آن براى آبله‏ مرغان، كاهش ورم و رفع انواع ناراحتى‏هاى كمر و پشت مفيد است.

و له‏ شده برگهاى آن را براى معالجه سردرد، دندان‏درد، ناراحتى چشم روى موضع مى‏اندازند.

در چين معمول است برگهاى خطمى هندى را داروخانه‏ها به مقدار زياد انبار مى‏كنند كه براى تقاضاى وسيع مردم هميشه آماده داشته باشند.

در اندونزى ريشه له ‏شده آن را در دهان نگه مى‏دارند براى تسكين درد دندان مؤثر است و يا شيره له ‏شده را بلع مى ‏كنند براى رفع گرفتگى پشت‏ مفيد است.

اگر شيره را روى ورم بمالند ورم را مى‏ رساند . ريشه گياه براى سقط جنين به كار مى‏رود .

اسراف در خوردن ريشه مسموميت ايجاد مى‏كند .

له‏ شده برگها را براى رفع خارش و تحليل ورم و دفع برخى از ناراحتى‏هاى پوستى روى موضع مى ‏مالند.

لعاب فراوان آنچه در مصارف داخلى و يا خارجى به عنوان نرم‏كننده كاربرد دارد.

در فيليپين جوشانده ريشه گياه را براى رفع دندان‏درد غرغره مى‏كنند . و اگر جوشانده را بخورند براى تقويت معده‏

بسيار مفيد است. جوشانده پوست تلخ گياه براى كاهش تب خورده مى‏شود . گياه براى قطع خونريزى مفيد است

گونه:S .acuta ريشه ‏هاى تلخ گياه از داروهاى مقوى قلبى و معده است [مازون‏].

در تايوان جوشانده شاخه‏ها و برگهاى آن را براى معالجه آنفلوانزا تجويز مى‏كنند [ليو].

در هند و چين و فيليپين و شبه‏جزيره مالايا از برگها و ريشه‏هاى گياه به عنوان نرم‏كننده و محلل و براى رسانيدن دمل مصرف مى‏كنند [لوريرو و فايد پتلو].

از جوشانده آن براى معالجه بواسير استفاده مى‏كنند به علاوه براى كاهش تب و معالجه سوزاك و ناتوانى جنسى و روماتيسم نيز كاربرد دارد [گررو و كوئى زمبينگ‏].

جوشانده ريشه‏هاى آن به صورت مايع شست‏وشوى دهان براى تسكين درد دندان به كار مى‏رود [فاكس‏].

از جوشانده برگهاى آن براى تقويت معده و براى معالجه سيفيليس‏ مى‏خورند [اوكابه‏].

در هند از ريشه آن به عنوان مبرّد و مقوى براى بيمارى‏هاى عصبى و ادرار و در موارد اختلالات صفرا و خون مصرف مى‏كنند.

از اين داروى تلخ به عنوان تب‏بر و براى تقويت معده و افزايش نيروى جنسى مى‏خورند.

ب) گونه:S .cordifolia در تايوان له‏ شده آن را روى ورمها و دررفتگى استخوان مى‏گذارند [ليو].

در هند و چين از ريشه اين گياه كه داراى لعاب فراوانى است به عنوان مدّر و براى تصفيه خون و براى معالجه ترشحات سفيد سوزاكى مهبل مصرف مى‏كنند.

در شبه ‏جزيره مالايا از له‏شده برگهاى آن به صورت ضماد براى تسكين سردرد استفاده مى‏شود [بركيل‏].

در هند از جوشانده ريشه گياه مخلوط با زنجبيل به عنوان تب‏بر استفاده مى‏شود.

از گرد پوست ريشه گياه مخلوط با روغن كنجد و شير براى معالجه فلج صورت و كنترل سياتيك در استعمال خارجى مصرف مى‏شود.

گرد ريشه را مخلوط با شير و شكر مى‏خورند و براى قطع ترشح مفرط و مكرر ادرار و قطع ترشحات سفيد مهبل نافع است.

شيره گياه را مخلوط با آب مى‏خورند براى قطع ترشحات غير ارادى اسپرم مفيد است. از شيره ريشه گياه براى التيام زخم در استعمال خارجى مصرف مى‏شود.

تخم اين گياه براى ازدياد نيروى جنسى مفيد است و در موارد سوزاك كاربرد دارد. و براى تسكين كوليك و ناراحتى تنسموس‏ مى‏خورند.

ناراحتى تنسموس احساس فشار در مقعد و مثانه توأم با درد است به‏ طورى كه مرتبا احساس مى‏شود

كه بايد مدفوع و ادرار خارج شود ولى با فشار نيز خارج نمى‏شود.. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7ص 28-47

[pejuhesh237]

جالينوس سرد و تر دانسته و شيخ الرئيس گرم و با عتدال و مايل به سردى و ترى و اكثر معتدل القوى كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص105

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و تخم و بيخ آن را در قوت مانندگل آن و از ان بسيار قويتر و تجفيف آن بيشتر و لطيفتر کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 394

[pejuhesh237]

مقدار و نحوۀ مصرف

براى تهيه جوشاندۀ ريشۀ خطمى كافى است كه يك قاشق مربّاخورى ريشه خرد شده خطمى

را در يك پيمانه آب ( ٢٢٠  گرم) ١۵ - ١٠  دقيقه ريزريز بجوشانيد و از اين جوشانده  ٣  پيمانه در روز بخورند.

در مصرف خارجى ريشۀ خطمى را بايد خوب نرم كوبيده و به قدر كافى به آن آب اضافه كرد

كه مادۀ ژلاتينى به دست آيد و آن را روى محل زخم و بريدگى يا سوختگى گذاشت.

از جوشاند رقيق كه با مقدار كمى خطمى درست شده باشد به كودكان نيز ممكن است داده شود.

از نظر عوارض جانبى تا به حال گزارشى در مورد عوارض جانبى خطمى وجود ندارد و به استثناى زنان باردار و مادران شيرده مصرف آن

براى بقيه اشخاص در حد مجاز بلامانع است.

و اگر در جريان مصرف احتمالا كوچكترين ناراحتى نظير اسهال و ساير ناراحتى‌هاى معدى ايجاد شود، مصرف آن كاسته شود

و يا قطع شود و اگر پس از دو هفته مصرف در رفع ناراحتى مورد نظر اثرى نداشت براى درمان بايد از طريق ديگرى اقدام نمود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد7 ص 37
.

[pejuhesh237]

و محلل و منضج و رادع و مرخّى

هرگاه برگ و ساق او را خشك كرده كوبيده استعمال نمايند بهتر دانسته‌اند

و آب طبيخ او جالى امعا و مقعد و رافع ضرر تندى ادويه مسهله

و يك مثقال او جهة تحليل قولنج و گشودن بول و حيض و قرحهء امعا و نفث الدم

و سرفهء حار و اسهال و مغص و مواد سوداوى و خلط خام

و ضماد او جهة التيام قروح و تسكين درد ورمها و تحليل او و خنازير و نضج جراحات و دمل

و ورم پستان و مقعد و ورم جراحات و خزاز و شكستگى اعضا و عرق النسأ و مفاصل و نقرس

و با روغن زيتون جهة گزيدن هوام و سوختگى آتش و با ادويهء مناسبه و روغنها جهة ذات الجنب و ذات الريه

و ضماد پختهء او با روغن به غايت منضج سريع الاثر در اورام حاره

و نطول او جهة نرم داشتن موى و جلوس در طبيخ او جهة ورم مقعد

و انضمام فم رحم زنان عقيم مفيد و تخم كوبيدهء او جهة سنگ گرده

و لعاب او با شكر جهة سرفهء حار و ضماد او با سركه كه در آفتاب نشيند جهة بهق

و با روغن زيتون و سركه جهة سموم حيوانى

و يك جزو تخم او با دو جز و دانه خرما كه با سركه طلا كنند جهة ورم بغايت مجرب

و پوست بيخ او بغايت ملين و قوى التحليل و طبيخ او جهة مغص و زحير و سدهء امعا و قرحهء او

و جهة عسر بول و حصاة و رفع فضلات خام مثانه و عرق النسأ و ارتعاش و شكاف عضلات

و جلوس در طبيخ او و به دستور تضميد آن جهة تحجر مفاصل و صلابت اعضا

و مضمضهء طبيخ او با سركه جهة درد دندان نافعست

و چون بيخ او را كوبيده و در لته بسته در آب گذاشته در زير آسمان چندان بگذراند كه منجمد گردد

طلاى او جهة رفع تهبج پلك چشم مؤثر و به جهة سرفهء حاره و نفث الدم مجرب

و طبيخ او نيز همين اثر دارد و مضر معده و مصلح او عصارهء زرشك و عسل و رازيانه

و گويند مضر ريه است و عسل مصلح اوست

و قدر شربتش از يك مثقال تا دو مثقال و از طبيخ او تا سى مثقال

و بدلش خبازى و صمع خطمى به غايت مسكن تشنگى و قابض طبع و رافع قى صفراويست.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص105

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و كل آن ضعيف‌تر از تخم و برك و ساق آن

و با پيه مرغابي جهت درد مفاصل و عرق النسا و رعشه

چون تخم آن را با صمغ عربي مساوى الوزن طبخ نمايند و دست و پا را مكرر بآن بشويند جهت رفع شقاق و تقشر جلد كف دست و پا نافع

و طلاى مطبوخ آن بر سم اسپ جهت رويانيدن و بدستور تخم آن جهت امراض مذكوره

و با شراب جهت عسر البول و تفتيت حصاة و فضلات خام مثانه و عرق النسا و شقاق عضلات

و جلوس در طبيخ آن جهت تحجر مفاصل و صلابت اعضا و اغتسال موبدان مانع تشقق آن

و نيز ضماد بيخ مسحوق مطبوخ آن با پيه خوك و روغن سوسن و آرد باقلا جهت تعقد مفاصل و تحليل اورام صلبه نافع

و حقنه بطبيخ آن جهت امراض امعاى مذكوره و غير آن و طلاى طبيخ آن جهت كزيدكى زنبور عسل

و با عسل جهت رفع مضرت كزيدكى هوام و حمول آن با پيه بط يا مرغابي و صمغ البطم جهت ورم رحم و انضمام فم آن مجرب کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 394

[pejuhesh237]

و محلل و منضج و رادع و مرخّى

مليّن مزاج، محلل و منضج (معتدل‌كنندۀ اخلاط) است

هرگاه برگ و ساق او را خشك كرده كوبيده استعمال نمايند بهتر دانسته‌اند

و آب طبيخ او جالى امعا و مقعد و رافع ضرر تندى ادويه مسهله

و يك مثقال او جهة تحليل قولنج و گشودن بول و حيض و قرحهء امعا و نفث الدم

و سرفهء حار و اسهال و مغص و مواد سوداوى و خلط خام


به علاوه از ريشۀ خطمى به صورت دم‌كرده براى تسكين سرفه شديد، آنژين، برونشيت، التهاب سينه، ورم معده و روده، شكم‌روش،

ديسانترى، دل‌پيچه، يبوست، بيمارى‌هاى مثانه، سنگ كليه، كمى ترشح ادرار و كمى ترشحات عادت ماهيانه مى‌خورند



و ضماد او جهة التيام قروح و تسكين درد ورمها و تحليل او و خنازير و نضج جراحات و دمل

و ورم پستان و مقعد و ورم جراحات و خزاز و شكستگى اعضا و عرق النسأ و مفاصل و نقرس


ضماد برگ آن براى ورمهاى بناگوش، التيام جراحتها، دملها، ورم پستان،

ورمهاى مقعد، شكستگى اعضا، سياتيك و درد مفاصل مفيد است.


و با روغن زيتون جهة گزيدن هوام و سوختگى آتش و با ادويهء مناسبه و روغنها جهة ذات الجنب و ذات الريه

و ضماد پختهء او با روغن به غايت منضج سريع الاثر در اورام حاره

و نطول او جهة نرم داشتن موى

ضماد برگ پختۀ آن با روغن براى نرم كردن ورمهاى گرم و شستن با جوشاندۀ برگ آن براى نرم كردن موى سر نافع است

و جلوس در طبيخ او جهة ورم مقعد و انضمام فم رحم زنان عقيم مفيد

نشستن در دم‌كردۀ آن براى تحليل ورم مقعد و بسته بودن دهانه رحم زنان عقيم مفيد است

و تخم كوبيدهء او جهة سنگ گرده


و لعاب او با شكر جهة سرفهء حار و ضماد او با سركه كه در آفتاب نشيند جهة بهق

و با روغن زيتون و سركه جهة سموم حيوانى

و يك جزو تخم او با دو جز و دانه خرما كه با سركه طلا كنند جهة ورم بغايت مجرب

و پوست بيخ او بغايت ملين و قوى التحليل و طبيخ او جهة مغص و زحير و سدهء امعا و قرحهء او

و جهة عسر بول و حصاة و رفع فضلات خام مثانه و عرق النسأ و ارتعاش و شكاف عضلات

و جلوس در طبيخ او و به دستور تضميد آن جهة تحجر مفاصل و صلابت اعضا

و مضمضهء طبيخ او با سركه جهة درد دندان نافعست

مضمضۀ دم‌كردۀ تخم آن با سركه براى تسكين درد دندان گرم مفيد است.

و چون بيخ او را كوبيده و در لته بسته در آب گذاشته در زير آسمان چندان بگذراند كه منجمد گردد

طلاى او جهة رفع تهبج پلك چشم مؤثر و به جهة سرفهء حاره و نفث الدم مجرب

و طبيخ او نيز همين اثر دارد و مضر معده و مصلح او عصارهء زرشك و عسل و رازيانه

و گويند مضر ريه است و عسل مصلح اوست


خطمى براى معده مضرّ است و از اين نظر بايد با آب زرشك، عسل و رازيانه خورده شود

و همچنين مضر ريه است و بايد با عسل خورده شود


و قدر شربتش از يك مثقال تا دو مثقال و از طبيخ او تا سى مثقال

و بدلش خبازى و صمع خطمى به غايت مسكن تشنگى و قابض طبع و رافع قى صفراويست كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص105

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و گل آن ضعيف‌تر از تخم و برك و ساق آن

و با پيه مرغابي جهت درد مفاصل و عرق النسا و رعشه

ضماد برگ آنكه با پيه مرغابى درست شود، براى تسكين درد مفاصل و سياتيك و رعشه نافع است

چون تخم آن را با صمغ عربي مساوى الوزن طبخ نمايند و دست و پا را مكرر بآن بشويند جهت رفع شقاق و تقشر جلد كف دست و پا نافع

و طلاى مطبوخ آن بر سم اسپ جهت رويانيدن و بدستور تخم آن جهت امراض مذكوره

و با شراب جهت عسر البول و تفتيت حصاة و فضلات خام مثانه و عرق النسا و شقاق عضلات

و جلوس در طبيخ آن جهت تحجر مفاصل و صلابت اعضا و اغتسال موبدان مانع تشقق آن

و نيز ضماد بيخ مسحوق مطبوخ آن با پيه خوك و روغن سوسن و آرد باقلا جهت تعقد مفاصل و تحليل اورام صلبه نافع

و حقنه بطبيخ آن جهت امراض امعاى مذكوره و غير آن و طلاى طبيخ آن جهت كزيدكى زنبور عسل

و با عسل جهت رفع مضرت كزيدكى هوام و حمول آن با پيه بط يا مرغابي و صمغ البطم جهت ورم رحم و انضمام فم آن مجرب. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 394




در موارد اولسر معده به ريشۀ خطمى بابونه يا پنج انگشت خزنده كه داراى تانن هستند، اضافه مى‌شود.

براى تهيۀ دم‌كردۀ ريشۀ خطمى  ٣٠ - ١٠  گرم ريشۀ خطمى را گرفته پس از تميز كردن و خرد كردن،

 ١٠٠٠  گرم آب جوش روى آن مى‌ريزند و آن‌قدر صبر مى‌كنند كه درجۀ آب  ٢٠  درجه شود،

سپس آن را صاف كرده با عسل مخلوط و سه فنجان در روز مى‌خورند.

در موارد يبوست در اين دم‌كرده شيرين‌بيان، انيس و پوست سياه‌توسه ( ٢٠ - ١٠  گرم) اضافه مى‌كنند.

در استعمال خارج از ضماد ريشۀ خطمى براى التيام زخمها، رفع دانه‌هاى صورت و نقاط ديگر بدن، باد سرخ و. . . استفاده مى‌شود.

براى تسريع دندان‌بندى كودكان ريشۀ خطمى را كاملا تميز كرده و خرد نموده براى جويدن و ساييدن لثه‌ها به كودك مى‌دهند.

اين كار اثرش از لاستيكهايى كه براى مالش به لثه‌ها به كودك مى‌دهند بجود، خيلى بيشتر و بهتر است.

براى تهيه دم‌كرده گل خطمى  ٢٠  گرم گل خشك را در يك ليتر آب جوش مى‌ريزند و مى‌گذارند كه درجۀ حرارت آن ملايم شود

و سپس مصرف مى‌كنند و برگ آن را معمولا خيس كرده از آب آن استفاده مى‌نمايند.

اگر به دم‌كردۀ ريشه خطمى  ١٠  گرم شيرين‌بيان، ۵  گرم گياه پاى خر و  ۵  گرم بوصير اضافه شود براى تسكين سرفه بسيار مؤثر است.

اگر نيم گرم گل خشك خطمى را در  ١۵٠  گرم آب به مدت  ۵  دقيقه بجوشانند

و سپس آن را سرد كرده  ۶ - ۵  قطره الكل كامفره به آن اضافه كنند،

محلولى براى شست‌وشوى چشم تهيه مى‌شود كه خيلى مفيد است.

در مورد رفع يبوست و تحريك روده‌ها اگر  ۴  گرم ريشۀ خطمى را با  ٢  گرم مغز ريشۀ شيرين‌بيان

و  ٢  گرم لاكتوز مخلوط كرده و صبح ناشتا بخورند براى رفع يبوست و تحريك روده‌ها مفيد است.

ريشه و ساقۀ خطمى داراى اليافى است كه از آن ممكن است در تهيۀ الياف براى بافتنى و يا در صنعت كاغذسازى استفاده شود.

جوشاندۀ ريشۀ خطمى: ٣٠  گرم ريشۀ خطمى را نيم‌كوب كرده و مدت نيم ساعت در مقدارى آب مى‌جوشانند كه  ١٠٠٠  گرم جوشانده

به دست آيد سپس آن را صاف كرده و براى شستن، نرم كردن و كمپرس ورمها از آن استفاده مى‌كنند.

خيساندۀ ريشه خطمى: ريشۀ خطمى  ١٠  گرم، آب سرد  ١٠٠٠  گرم. ريشه را پوست گرفته خرد كنند

و در آب سرد بخيسانند و در اسهال خونى حاد قسمت صاف روى آن را به جاى آب مرتبا بياشامند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 31-33

[pejuhesh237]

.ساير بررسى‌ها و تحقيقات كه دربارۀ خواص خطمى گونه Althea officinalis به عمل آمده است.

خطمى در طول تاريخ قبل از اينكه دارو تلقى شود، به عنوان غذا مصرف مى‌شده است.

در كتابى به نام The Book of Job از گياهى نام برده مى‌شود كه خطمى ترجمه شده است.

اين گياه را مردم در دوران قحطى مى‌خوردند. و در قرون وسطى در سالهايى كه توليد محصولات كشاورزى ناچيز بود و موجب قحطى مى‌شد،

مردم ريشۀ خطمى را جوشانيده با كره و پياز سرخ كرده و مى‌خوردند.

ظاهرا كاربرد خطمى به عنوان دارو از زمان سقراط آغاز شده است و در آن زمان سقراط جوشاندۀ ريشۀ خطمى را براى درمان شكستگى اعضا

و خونروى از رحم تجويز مى‌كرده و  ۴٠٠  سال بعد پزشك يونانى به نام ديوسكوريدس، ضماد ريشۀ خطمى را براى التيام زخم محل نيش

و گاز حشرات و جوشاندۀ آن را براى تسكين دندان‌درد و رفع قى و آشفتگى و به عنوان ترياق سموم توصيه مى‌نمود.

رومى‌ها به خطمى خيلى معتقد بودند تا آنجا كه Pliny طبيعى‌دان معروف رومى در نوشته‌هايش اظهار كرده است:

«هركس يك قاشق سوپ‌خورى خطمى خرد و گرد شده را بخورد در آن‌روز به هيچ بيمارى مبتلا نمى‌شود» .

در قرن دهم حكماى طب سنتى ايرانى ضماد برگهاى خطمى را براى درمان انواع ورم

و ناراحتى‌هاى ديگرى تجويز مى‌كردند كه نظريات آنها در قسمت اول اين بخش آورده شده است.

و در قرن هفدهم حكماى اروپايى ريشۀ خطمى را در مصرف داخلى و خارجى به عنوان نرم‌كننده

و آرام‌كنندۀ دندان‌درد و التيام زخم و التهاب و ناراحتى‌هاى سوءهاضمه و تحريكها و ناراحتى‌هاى مجارى ادرار مصرف مى‌كردند.

و در همان قرن خطمى از گياهان دارويى بسيار مورد توجه كارشناس گياه‌درمان انگليسى به نام Nicholas cupeper بود.

او در قسمتى از يادداشتهايش چنين مى‌نويسد:

«چندى پيش بيمارى ناراحت‌كننده‌اى به نام Bloody flux   قسمتى از اروپا را فراگرفته بود و پزشكان براى جلوگيرى و درمان اين

بيمارى راهى به نظرشان نمى‌رسيد، از قضاى روزگار پسر من هم به اين بيمارى مبتلا شد و تنها راهى كه به نظرم رسيد

اين بود كه خطمى را تميز كرده و خوب خرد و نرم نموده و در شير جوشاندم و به او دادم خوشبختانه پس از دو روز شفا يافت.»

كولپپر ريشه، برگ و تخم خطمى را براى رفع ناراحتى‌هاى شكم، كاهش تب، ذات الجنب، سل، سرفه، خشونت سينه،

انواع ناراحتى‌هاى سينه و تنفسى، خس‌خس كردن در حين نفس كشيدن، درّاج و گرفتگى اعضا و وجود تورمهايى در پستان زنان تجويز مى‌كرد.

مهاجران اروپايى خطمى را با خود به امريكاى شمالى بردند و قبل از قرن نوزدهم اين گياه در فارماكوپه امريكا قرار گرفت.

پزشكان قرن نوزدهم امريكا اين گياه را در مصرف خارجى براى التيام زخمها و شكستگى استخوان و سوختگى از آتش و آب و كاهش هر نوع ورم تجويز مى‌كردند

و در مصرف داخلى ريشۀ خطمى را به صورت جوشانده در موارد سرماخوردگى، خشونت سينه، اسهال، سوزاك و ناراحتى‌هاى معدى روده‌اى

و تقريبا در تمام ناراحتى‌هاى كليه و مثانه به كار مى‌بردند. و در حال حاضر و در زمان فعلى كارشناسان گياه‌درمانى در امريكا

خطمى را براى رفع ناراحتى‌هاى تنفسى و تحريكهاى معدى روده‌اى و برخى از آنها اين گياه را در موارد ناراحتى‌هاى مجارى ادرار تجويز مى‌كنند.

فرانسوى‌ها و امريكايى‌ها از ريشۀ خطمى نوعى شيرينى اسفنجى درست مى‌كنند به اين ترتيب كه پوست ريشۀ خطمى را كنده تا مغز سفيد آن ظاهر شود

و آن را مى‌جوشانند تا نرم شود و شيرينى آن ظاهر شود و كمى شكر به آن اضافه مى‌كنند،


در نتيجه يك نوع شيرينى اسفنجى به دست مى‌آيد كه در پيك‌نيكها مرسوم است،

خورده شود. ماده اسفنجى ريشۀ خطمى موسيلاژ است و همين‌كه در تماس با آب قرار گرفت باد كرده و تبديل به ماده‌اى ژلاتينى مى‌شود.

در مصرف خارجى اين ماده ژلاتينى را روى زخمهاى ناشى از بريدگى و روى سوختگى‌ها مى‌گذارند، بسيار شفابخش است

و اگر خورده شود براى رفع اختلالات معده و ناراحتى‌هاى تنفسى در ارتباط با التهاب گلو، سرفه، سرماخوردگى، انفلوانزا و برونشيت مفيد است.

در يك آزمايش علمى جديد نشان داده شده است كه خطمى توانايى گلبولهاى سفيد را براى بلع و از بين بردن ميكربها افزايش مى‌دهد  

 و به اين ترتيب به سيستم دفاعى بدن كمك مى‌كند و اين تجربه تأييدكننده شهرت تاريخ خطمى براى التيام زخم، رفع ناراحتى‌ها و عفونتهاى معدى و روده‌اى است.

در يك آزمايش ديگرى كه روى جانوران آزمايشگاهى انجام شده نشان داده شده است كه خطمى در كاهش قند خون كمك مى‌كند

بنابراين احتمال دارد كه در مورد انسان نيز در بيمارى قند مفيد باشد. اين موضوع جالب و قابل بررسى است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد7 ص 33-37