خشخاش اسود

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

در كتب طب سنتى با نامهاى مختلفى در ارتباط با انواع آن ناميده مى‌شود،

از جمله «خشخاش بستانى» براى خشخاش دانه سفيد، «خشخاش اسود» يا خشخاش برى براى خشخاش دانه‌سياه.

، واريتۀ خشخاش سفيد را به فرانسوى Pavot blanc نامند كه داراى گلهاى سفيد يا خاكسترى و دانه سفيد است.

و واريتۀ خشخاش سياه را به فرانسوى Pavot noir نامند كه گلهاى آن قرمز و بنفش و دانه آن سياه است.

اين نوع گياه خشخاش كه دانه‌هاى سياه آن براى روغنگيرى استفاده مى‌شود به فرانسوى Oeillette گفته مى‌شود.

خشخاش گياهى است از خانوادۀ Papaveraceae ، نام علمى آن به‌طور كلى Papaver somniferum L.

و مترادف آن Papaver setigerum DC.

و داراى دو واريته است.

 ١ . واريتۀ خشخاش دانه‌سفيد با نام علمى Papaver somniferum var album Boiss.

 ٢ . واريتۀ خشخاش دانه‌سياه با نام علمى Papaver somniferum var nigrum ) Gallrs. (Teh. .

فارسی:خشخاش سفيد «خشخاش» و «كوكنار»

عربی:ابوالنوم،خشخاش اسود

یونانی:

انگلیسی:Opium poppy

فرانسه:Pavot somnifere

آلمانی: Opium mohn-Garten mohn-Mohn

ایتالیائی:Papavero da oppio-Grand papavero-Papavero somnifero

[pejuhesh237]

مصطلح اطباى سابق از افيون عصارهء اوست نه اقسام ديگر

و مراد ازو قسم بريست كه برگش كثير التشريف و زغب دار باشد كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

خشخاش اسود است و برگ آن خشن‏تر و زغب و تشريف آن زياده از خشخاش بستانى

و گل آن ملون به الوان سرخ و بنفش و سياه و كبود و غيرها و تخم آن سياه .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 359

گياهي علفي به ارتفاع 1 تا 2 متر و داراي ساقه اي قائم،منشعب ،بي کرک و برگهايي متناوب با رنگ سبز غبار آلوداست

برگهاي قسمت فوقاني ساقه آن پهنکي با بريدگي هاي نامنظم و نسبتا عميق دارند بعلاوه قاعده پهنک برگها،داراي وضعي است که قسمتي از ساقه را فرا مي گيرد

گلهاي درشت و زيباي آن، در واريته هاي مختلف، به رنگهاي متفاوت مي باشد.

ميوه اش کپسول، ناشکوفا و محتوي دانه هاي بسيار است

از اين واريته هاي متعددي وجود دارد که از بين آنها دوواريته بيشتر مورد توجه است با آنکه واريته اول براي تهيه ترياک و واريته دوم ،

براي تهيه روغن خشخاش، مورد استفاده ذکر گرديده معهذااز هر دوي آنها و بعضي واريته هاي ديگر، براي تهيه ترياک و روغن خشخاش استفاده بعمل مي آيد

از بين واريته هاي ديگر اين گياه که پيوسته در معرض استفاده است دو گياه زير ذکر مي گردد

.الف- var.sathgerum که در غالب نواحي پرورش مي يابد و مي توان آنرا يکي از فرمهاي خشخاش بحساب آورد

ب- var.glalbum که بيشتر در آسياي صغير پرورش مي يابد


از var.album براي استخراج ترياک استفاده بعمل مي آيد، بلکه کپسول نارس و يا رسيده آن ، در مداواي بيماريها،بنحوي که شرح داده مي شود غالبا مصرف مي گردد

اين واريته که مهمتر از ساير نمونه هاست،گلهايي درشت و زيبا، به رنگ سفيد دارد.در سطح گلبرگ هاي آن، تزئينات ظريفي به صورت خطوط

مشبک از رنگهاي قرمز و بنفش ديده مي شود.ميوه ان مدور، ناشکوفا و محتوي دانه هاي بسياري در حدود 2500 تا 3000 است.

پس از رسيدن ميوه ها،دانه هاي داخل آن از راه سوراخ هاي راس کپسول به خارج ريخته مي شود

اختصاصات تشريحي

دربرش عرضي کپسول خشخاش، بافت هاي زير ديده مي شود

الف-بشره مرکب از سلولهايي با جدار کوتيني شده که روزنه ها در آن مشاهده مي گردند

ب- هيپودرم که در زير بشره جاي دارد و از 2 يا 3 رديف سلول کلانشيمي تشکيل مي يابد

ج-ميان بر ميوه که شامل سلولهاي پارانشيمي بزرگ است و در آن دسته هاي چوبي بسيار کوچک همراه بامجاري لاتکس، پراکندگي دارد

.در اين مجاري که داراي وضع منشعب اند،شيرابه اي جريان داردکه در ميوه هاي خشک، به رنگ قهوه اي ولي در ميوه هاي تازه، به رنگ سفيد است

د- دسته هاي چوب-آبکش بزرگ که هريک ، در قاعده يکي از تقسيمات کلاله و بالاي جفت، درميان بر ديده مي شود.

هريک از دسته هاي مذکوراز خارجف شامل پريسيکل است و در ناحيه ئآبکش آنها نيز، مجاري منشعب لاتکس پراکندگي دارد

ه-درون بر،که شامل سلولهاي اسکرانشيمي يا سلول هايي با جدار ضخيم است


روغن خشخاش معمولا var.mgrum که ساقه اي نسبتا منشعب و گلهائي به رنگ بنفش يا قرمز با يک لکه سياه در قاعده هر گلبرگ دارد ،بدست مي آيد

اين واريته، دانه هايي به رنگ سياه، قهوه اي يا مايل به آبي دارد و از آنها بر اثر فشار ولي بدون مداخله گرما، روغني بيرنگ يا به رنگ سفيد مايل به زرد

يا زرد روشن بدست مي ايد که به مصارف تغذيه مي رسد و در داروسازي نيز از آن استفاده مي شود.

روغن فشار دوم آن که تحت اثر فشار و گرما حاصل مي گردد،به خلاف روغن فشار اول، به رنگ قهوه اي يا قرمز حنائي است و منحصرا به مصارف صنعتي مي رسد

روغن خشخاش به تاني تند مي شود.طعم مطبوع دارد.

وززن مخصوص ان د رگرماي 15 درجه بين 924ر0و 927ر0 است.در 25 قسمت الکل سرد،6 قسمت الکل جوش و به هر نسبتي در اتر حل مي شود.

در گرماي 18 درجه مي بندد و اگر محلولهاي مرکوريک يا اسيد نيتريک بدان افزوده گردد، رنگ مخصوص (زرد آلوئي)پيدا مي کند

روغن خشخاش داراي 65 درصد لينولئين، 30 درصد اولئين و 5 درصد لينولنين است

در دارو سازي از روغن خشخاش ، براي مصارف عديده مانند تهيه بم ترانکي و پماد آنتي پسوريک استفاده بعمل مي آوردند

ترياک شيرابه سفت شده اي است که با تيغ زدن کپسول نارس خشخاش و انجام يک رشته اعمال بعدي، از واريته هاي مختلف مخصوصا

var.glalbum در مصر و آسياي صغير،var.album در ايران و هندوستان var.sathgerum در نواحي ديگر تهيه مي گردد

در موقع تيغ زدن کپسول خشخاش به منظور تهيه ترياک، اين نکته بايد مورد توجه قرار گيرد که اولا عمل تيغ زدن،قبل از رسيدن ميوه صورت گيرد

و ثانيا عمق شکافهاي ايجاد شدهدر حدود 1 تا 2 مليمتر باد تاشيرابه به درون ميوه سرايت ننموده، تماما به خارج راه يابد

ترياک ماده اي به رنگ معمولا قهوه اي (در بعضي نمونه ها به رنگ روشن تر يا تيره تر)داراي بوي بسيار قوي و ناپسند و طعمي تلخ ،تند و ناراحت کننده است

اگر در مقابل حرارت سوخته شود،ماده زغالي و سبک وزن از آن بر جاي مي ماند.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 125-126

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.در مصارف پزشکي ،کپسول عاري از دانه،دانه،روغن خشخاش، ترياک و بعضي از الکالوئيدهاي آن بکار مي رود.

برگ و گل خشخاش نيز سابقا در داروسازي مصرف داشته در مداواي بيماريها،بکار مي رفته است ولي مصرف آنها امروزه تقريبا متروک گرديده است


از اعضاي مختلف خشخاش و فراوردهاي آن ،مصارفي به شرح زير بعمل مي آيد

برگ خشخاش

داراي اثر خواب آور ملايم و خفيف است و در فرمول اونگان پوپولئوم و بم ترانکي وارد مي شود

گل خشخاش

اثر آرام کننده و نسبتا خواب اور دارد سابقا از آن نوعي آيمقطر و تنطور تهيه مي گردد

کپسول خشخاش

کپسول همه واريته هاي خشخاش مخصوصا var.album از نظر درماني به مصارف عديده مي رسيده است

ولي چون مشخصات محل رويش و نارس يا رسيده بودن کپسول،در ميزان ماده موثره آن، تاثير فراوان دارد

يعني درواقع آنچه که در بازار تجارت عرضه مي شود،کپسولهايي است که مقدار ماده موثر در آنها وضع متفاوت دارد،

از اين جهت امروزه با توجه به اينکه استفاده از آن ،ناراحتي ها و حتي تلفات وارد آورده است، در مصارف داخلي اهميت خود را از دست داده است


کپسول خشخاش بايد در فاصله خرداد و تير چيده شود،يعني جدا کردن کپسول از ساقه اگر در زماني صورت گيرد که ميوه شروع به زرد شدن نموده باشد،

مقدار مرفين آن زيادتر از مواقع ديگر خواهد بود ولي براي مصارف درماني،بيشتر ميوه هاي رسيده مورد مصرف قرار مي گيرد

با جوشاندن 2 تا 10 گرم آن در 200 ميلي ليتر آب و افزودن مقداري قند يا عسل بدان، محلولي با طعم شيرين به دست مي آيد که در مواقع بروز دردهاي روده،

اسهال هاي ساده،ديسانتري، تحريک مخاط ها، استفراغ هاي تشنجي،سرفه هاي عصبي،دردهاي سرطاني و غيره اثر مسکن و آرام کننده ظاهر مي کند

ولي بايد توجه داشت که کپسول خشخاش با همه اثر آرام کننده اي که دارد نبايد به بيماران مبتلا به تب هاي شديد يا مداوم، التهاب هاي داخلي

و همچنين در بيماريهاي معده -روده،دلپيچه هاي ناشي از امتلاءمعده و يبوست داده شود بعلاوه براي اطفال به عنوان آرام کننده و خواب آور نبايد بکار رود

زييرا نه تنها عوارض بعدي ممکن است ايجاد نمايد بلکه به علت خطرناک بودن امکان دارد که باعث مرگ شود

مصرف کپسول خشخاش و فراوردهاي آن بايد با مقادير کم در درمان بيماريها شروع گردد زيرا عوارض ناراحت کننده و حتي منجر به مرگ ممکن است

از مصرف بي رويه آنها ايجاد شود. اين عوارض حتي باتنقيه محلولهاي حاصل از کپسول خشخاش نيز به وقوع پيوسته است

بطور کلي بايد گفت که مصارف درماني کپسول خشخاش در استعمال خارج بيشتر مورد توجه است

دراستعمال خارج،از جوشانده 1 تا 2 کپسول خشخاش در يک ليتر آب،لوسيونهايي تهيه مي کنند که بصورت غرغره حمام و کمپرس،جهت تسکين درد و رفع

التهاب هاي عادي،از آن استفاده بعمل مي اوردند.بخور کپسول خشخاش در لارنژيت حاد موثر است

در مصارف درماني ،هميشه ميوه رسيده خشخاش را که داراي مقدار کمتري از مرفين،کدئين و غيره است بايد بکار برد زيرا خطر آن به

پاي ميوه نارس خشخاش نمي رسد.


دانه خشخاش

فاقد الکالوئيدهاست و از آن گاهي به صورت امولسيون به مقدار 5 تا 10 گرم در 200 ميلي ليتر آب ،به عنوان يبوستهاي مقاوم و نزله مثانه استفاده بعمل مي آيد

بعضي از محققين وجود مقادير بسيار کم نارکوتين و يک الکالوئيد نامعين را در دانه خشخاش ذکر نموده اند ولي اين امرهنوز محقق نگرديده است

از دانه خشخاش د ر تهيه نانهاي قندي استفاده مي شود در ايران نيز چون قبل از منع کشت ترياک،دانه خشخاش دراختيار مردم قرار داشت از آن،

به صورت پاشيدن بر روي نان استفاده بعمل مي آمده است

دانه خشخاش داراي مقدار کافي اسيد فسفريک است.مصرف آن موجب فربهي و پيدايش حالت خاصي شبيه خواب آلود بودن ،سستي و رخوت مي گردد

و از اين نظر است که تفاله دانه را پس از روغن گيري به منظور تقويت و فربه نمودن چهار پايان به ئآنها مي دهند

روغن خشخاش بطوري که ذکر شد در بعضي از فراوردهاي داروئي وارد مي شود


ترياک

بصور مختلف در معالجه بيماريها مورد استفاده قرار مي گيرد

ترياک به علت تاثير بر روي اعصاب، اثر خواب آور و آرام کننده دارد.در بي خواب هاي منشاءعصبي مانند درد معده،قولنج هاي حاصل از مسموميت

سرب،مننژيت و غيره مي شود.ضمنا چون اثر تعديل کننده عمل اعصاب دارد ، به عنوان تسکين هيجانهاي عصبي،در حالات تشنجي،صرع، هذيان

حالات اضطرابي و بطور کلي تحريکان عصبي مصرف مي شود.ترياک مسکن سرفه و تنظيم کننده ترشحات برونش هاست.

دربيماريهاي حاد و مزمن دستگاه تنفس مانند برونشيت و سل ريوي مصرف دارد.ترياک در استفراغهائئ که براثر تحريک منتها اليه اعصاب سطحي مخاط معده پيش مي آيد

اثر تسکين دهنده دارد بعلاوه مصرف آن دردهاي سرطاني را کاهش مي دهد

ترياک در تنگي نفس هاي منشاء قلبي مانند فراخ شدن ائورت و نارسائي عمل آن مصرف دارد

ولي در ضيق نفس هايي که بر اثر مسموميت يا بيماريهاي عفوني و يا ضايعاتي در ريه پيش مي آيد نبايد استفاده شود

ترياک اثر قاطع در رفع حالات اسهالي ساده و ديسانتري هاي سبک دارد بعلاوه در مننژيت از آن استفاده بعمل آمده به عنوان مسکن دردهاي قاعدگي مورد مصرف قرار مي گيرد

با مصرف ترياک احساس تشنگي و گرسنگي در بيماران مبتلا به مرض قند کاهش حاصل مي کند و در نتيجه مقدار دفع ادرار و وجود قند در آن کم مي شود

ولي بايد توجه داشت که در اسيدوز که عناصر استوني و اسيد ها درادرار ظاهر مي شود مصرف نگردد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 126-130

[pejuhesh237]

و در آخر سيم سرد و در جميع افعال تخم او قويتر از بستانى كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و در دويّم خشك.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 359

[pejuhesh237]

.بعضي از افراد در مقابل مصرف ترياک و فراور دهاي آن حساسيت خاص دارند مانند اطفال ،دختران جوان د رهنگام بلوغ،زنان در زمان يائسگي،

و بالاخره اشخاص مسن که در آنها اگر مصرف ترياک مورد پيدا نمود ،بايد نهايت احتياط را رعايت کرد

ضمنا بايد توجه داشت که ترياک در مورادي از بيماري که خون به مراکز عصبي غلبه دارد و احتمال سکته در بيمار مي رود

و همچنين در بيماريهاي قلبي منشاءدريچه ميترال،خيز حاد ريه و بيماريهاي عفوني شديد مخصوصا در موارد نارسائي اعمال کليه نبايد مصرف گردد


واگر مصرف آن در موارد مذکور ضرورت پيدا کرد نهايت احتياط رعايت شود.

ترياک با قليائيات،کريناتهاي قليائي و املاح نقره،جيوه،آهن، سرب و همچنين تانن،مواد تانن دار،يد،کلرو غيره ناسازگاري دارد.


مسموميت از ترياک

مسموميت هاي حاد که بر اثر مصرف ترياک در اشخاص پيش مي آيد به تناسب سن و همچنين به تناسب اينکه مسموم عادت به مصرف ترياک داشته باشد فرق مي کند

بطور کلي اطفال در مقابل مصرف ترياک و فراوردهاي آن حساسيت زيا د دارند.موارد منجر به مرگ در کودکان شير خوار از مصرف 2 تا 40 قطره لدانم دوسيدانهام

و يک تا 20ميلي گرم مرفين ديده شده است

در اشخاص بزرگ مصرف 1 تا 5ر1 گرم ترياک و يا 10ر0 تا 15ر0 گرم مرفين معمولا اثر کشنده دارد و اين در صورتي است که مسموم قبلا عادت به مصرف ترياک نداشته باشد

در مسموميت از ترياک ابتدا حالات تحريکي و عوارشي نظير سنگيني سر، سرگيجه،و احساس گرما حاصل مي گردد

بعدا تشنگي عارض شده ،مخاط دهان خشک مي گردد و نبض سريعا مي زند در اين حالت مسموم شديدا احساس خواب مي کند

و به خواب عميقي فرو مي رود بطوري که در مقابل آن نمي تواند مقاومت بخرج دهد

با پيش آمدن اين وضع مردمک چشم تنگ مي گردد و در مقابل نور نيز هيچ گونه عکس العملي نشان نمي دهد.

تدريجا تنفس کند مي شود بطوري که تعداد دفعات آن به 4 تا 5 در دقيقه مي رسد

در اين موقع عرق سردي در سطح بدن مسموم مي نشيند و سيانوز، توقف حرکات تنفسي و سپس مرگ در طي چند ساعت يا بيشتر پش مي آيد


رفع مسموميت ها

براي رفع مسموميت بايد ابتدا معده شخص مسموم را تخليه کرده به خوبي شستشو داد.

تانن (به مقدار 3 تا 4 گرم)و محلول يد يدوره به مسموم خورانيد.سپس به طريقه مالش و ماساژ دادن و حتي زدن بيمار و حمام خردل ،

پيدايش حالت بي حالي کلي را در مسموم بتاخير انداخت

ضمنا کافئين و مخصوصا دم کرده قوي قهوه که مواد الکلي نيز بدان افزوده باشند به مسموم خورانيد و روغن کامفره بکار برد

در صورت لزوم بايد از تنفس مصنوعي براي برگشت دادن حرکات تنفسي به حالت نسبتا عادي و جلوگيري از ضعف کلي مسموم ، استفاده کرد

تزريق يک ونيم ميلي گرم سولفت آترپين که پادزهر مرفين است بايد بکار رود زيرا هر 2 ميلي گرم آتروپين،اثر 04ر0 گرم مرفين را خنثي مي نمايد

ضمنا بايد توجه داشت که چون آتروپين مسموميت مجدد براي شخص بوجود مي آورد، از مصرف مقدار زيادتر آن خودداري نمود

و يا اين کار را در نهايت احتياط انجام داد.از اين نظر است که استفاده از آترپين به عنوان پادزهر مورد قبول همه نيست

به عقيده يکي از دانشمندان آتروپين بايد به مقدار 5ر1 ميلي گرم آنهم در مراحل اوليه مسموميت بکار رود

در استعمال خارج،ترياک به صورت پماد 1/20 عصاره اوپيوم کاتاپلاسم لدانيزه، غرغره هاي داراي 2 تا 3 درصد از تنطور ترياک مشمع و غيره بکار مي رود.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 130-133

[pejuhesh237]

و جهة سيلان رحم و حرارة جگر و جهة رفع سيلان حيض نافع است

و مضر دماغ و مصلحش رازيانه و قدر شربتش بجيمع اجزاء به قدر نصف شربت اجزاى بستانيست

و از تخمش يك مثقال و بدلش خشخاش و كاهو است در اكثر مواد كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

و چون باب خلط كنند و بر پيشانى و صدغين ضماد كنند بيخوابى را زايل كند و چون در داروهاى چشم استعمال كنند سودمند بود

جهت حرارت جگر بغايت نافع بود و مقدار مستعمل از وى نيم درم بود

و ديسقوريدوس گويد چون بسوزانند و خاكستر آن با روغن گل و سركه بر جرب طلا كشد و بحمام روند و بنشينند تا بعرق فرود آيد بغايت سودمند بود

و مخدر بود و مضر بود به شش و مصلح وى تخم رازيانه بود و صاحب تقويم گويد مصلح وى روغن زنبق و نرگس بود . اختيارات بديعى ؛ ص145

[pejuhesh237]

و جهة سيلان رحم و حرارة جگر و جهة رفع سيلان حيض نافع است

و مضر دماغ و مصلحش رازيانه و قدر شربتش بجيمع اجزاء به قدر نصف شربت اجزاى بستانيست

و از تخمش يك مثقال و بدلش خشخاش و كاهو است در اكثر مواد كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

و چون باب خلط كنند و بر پيشانى و صدغين ضماد كنند بيخوابى را زايل كند و چون در داروهاى چشم استعمال كنند سودمند بود

جهت حرارت جگر بغايت نافع بود و مقدار مستعمل از وى نيم درم بود

و ديسقوريدوس گويد چون بسوزانند و خاكستر آن با روغن گل و سركه بر جرب طلا كشد و بحمام روند و بنشينند تا بعرق فرود آيد بغايت سودمند بود

و مخدر بود و مضر بود به شش و مصلح وى تخم رازيانه بود و صاحب تقويم گويد مصلح وى روغن زنبق و نرگس بود . اختيارات بديعى ؛ ص145

[pejuhesh237]

.