خربق اسود

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

خربق اسود

گياهى است از خانوادۀ Ranunculaceae نام علمى آن Helleborus niger L. و مترادف آن Helleborus grandiflorus Salisb. مى‌باشد.

فارسی:در كتب طب سنتى با نامهاى «خربق اسود» و «رجل الرّاعى» و به فارسى «خربق سياه» نامبرده مى‌شود.

ريشۀ گياهى است كه گياه آن «ورد الميلاد» و «ورد الشتا» ناميده مى‌شود

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Hellebore و Black hellebore

فرانسه:Helleborenoir و Ellebore noir و Rose de Noel و Rose d'hiver

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بيخ گياهيست سياه و پر گره و گرهاى او مجوف و اكثر او مايل بتدوير و ريشهاى سياه باریک از آن رسته

و برگش شبيه به برگ خيار و از آن كوچكتر و زوايد اطراف او بيشتر و با خشونه و ساقش كوتاه و بنفش

و گلش سفيد مايل بسرخى و به شكل خوشه و ثمرش شبيه بدانهء قرطم

و تخم او مسهل و بي مضرت تر از اصل او كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و تلخى بيخ آن از خربق سفيد كمتر و ليكن در قوت تندتر و پرخطر کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 382-383

گياهى است علفى چند ساله كوتاه، بلندى آن معمولا در حدود يك وجب است و بندرت به يك متر مى‌رسد.

شاخه‌هاى آن سبز مايل به بنفش و برگها بزرگ، دايمى، سبز رنگ، بيضى دندانه‌دار و نوك تيز است.

گل آن منفرد درشت به رنگ صورتى در انتهاى ساقۀ گل‌دهنده در فاصله ماه‌هاى آخر زمستان ظاهر مى‌شود. ريشه آن ضخيم است.

تكثير خربق سياه از طريق كاشت بذر آن است. همين‌كه بذر گياه رسيد آن را چيده و لاى ماسه مى‌خوابانند

و از ماه‌هاى مهر و آبان يا فروردين و ارديبهشت در يك زمين با خاك سبك و تازه و سايه‌دار مى‌كارند

و پس از يك سال نهالهاى بدست آمده را در مزرعۀ اصلى كه قبلا خوب شخم خورده و كود داده شده و آماده گرديده است، مى‌كارند.

روش معمول در تكثير خربق سياه استفاده از قطعات ساقۀ زيرزمينى ريشه‌دار آن است كه در پاييز يا در اوايل بهار پس از خاتمۀ دورۀ گل دادن در زمين زراعتى اصلى با فواصل  ۴٠ - ٣٠ 

سانتى‌متر كاشته مى‌شود.

برداشت قسمت‌هاى زيرزمينى و ريشه گياه معمولا در پاييز انجام مى‌گيرد و پس از خارج كردن از زمين آن را شسته و خشك مى‌نمايند.

زمين مزرعۀ خربق بايد آفتابگير نباشد و حتى الامكان از اراضى رو به شمال انتخاب شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 138-139

[pejuhesh237]

.خربقها در ايران تا بحال ديده نشده‌اند. موطن اصلى آنها در مناطق مختلف اروپا در ايتاليا، سويس، فرانسه، در نواحى سايه‌دار سنگلاخ مى‌رويند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 138

[pejuhesh237]

.گياهى است سمّى،

اعضاى زيرزمينى گياه به رنگ كبود مايل به سياه و مغز آن سفيد و ريشه‌هايى از آن بيرون مى‌آيد.

طعم آن تند و تهوع‌آور است. در هند از ساقۀ زيرزمينى آن به عنوان مسهل قوى، قاعده‌آور و ضد كرم معده استفاده مى‌شود.

براى بى‌حسّى موضعى كاربرد دارد و از داروهاى تقويت قلبى است و اثر آن شبيه ديژيتاليس مى‌باشد.

براى بيمارى‌هاى پوست و در موارد فلج ناگهانى ناشى از خونريزى مغزى تجويز مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

[pejuhesh237]

در آخر سيم گرم و خشك و تند و پر خطر و از خربق سفيد قويتر كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

[pejuhesh237]

.وردن حدود  ١٠  گرم آن مهلك است. به علت سمى بودن گياه مصرف آن بايد زير نظر پزشك انجام گيرد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

[pejuhesh237]

و مسهل مرة السود و بلغم و صفراى آميخته ببلغم و جذاب از عمق بدن

و جهة امراض بارده قويتر از سفيد آن و در جميع علل كه سفيد او مؤثر است

خربق سياه اسرع التاثير از آن و جهة يرقان سددى و تنقيهء مثانه و حم و احشاء و قصبهء ريه

و امراض مزمنه و جنون نافع و مضر گرده

و مصلحش كتيرا و صعتر و فودنج و مصطكى و دو مثقال او كشندهء به خناق و اسهال

و قدر شربتش از نيم درهم تا نيم مثقال و بدلش خربق سفيد و گويند ماذريون

و چهار دانگ بدلش بوزنش غاريقون است يا ماهى زهرج و ضماد او جهة بهق

و آنچه در باب سفيد او مذكور شده و رفع ثاليل و بردن گوشت زياد فاسد زخمها و جهة ناصور صلب

طلاى او دو سه دفعه مجرب

و مضمضه و فتيله و فرزجه و قطور او در امراض مناسبه مثل سفيد آن

و پاشيدن طبيخ او در مواضع مانع دخول حشرات و حبوب مثل گندم

و امثال او كه در طبيخ او خيسانيده باشند قاتل طيور و وحوش

و چون در شيرينيها چند روز خيسانيده باشند و با جو مقشر يا عدس جوشانيده آب او را بنوشند

چندان مضرت ندارد و بالخاصيه تنقیه به او كردن باعث تغيير مزاج می شود

و به مزاج خوبى قريب به مزاج حيوانى و غير مرطوب المزاج را بغايت مضر است كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مضر كرده و يا كبيكج است الفم چون با كرسنه بجوشانند و بدان مضمضه كنند درد دندان را ساكن كرداند

و بخور آن نيز همين عمل نمايد اعضاء الغذاء اشاميدن آن با دواهاى ملطف دفع كرم معده نمايد

و بعضى در سكنجبين مى‌خيسانند و يا در شراب شيرين پس طبخ نموده صاف كرده بتنهائي و يا با مرق مرغ مى‌آشامند اسهال بلغم و صفرا مى‌نمايد

و كفته‌اند دافع سودا است از جميع بدن و استفراغ صفراى غليظ زياده از سقمونيا مى‌نمايد بى‌اذيت الزينة و الجروح

ضماد آن جهت بهق و برص و رفع ثآليل و بردن كوشت زائد فاسد زخمها و ناصور صلب نافع و قطور و فتيله و فرزجۀ آن مانند سفيد

و چون با موم و كندر و زفت و با آب و روغن بياميزند و بر جرب بمالند زائل كرداند

و كويند چون نزديك درخت انكور برويد و از ان انكور شراب سازند و بياشامند اسهال نمايد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 383

[pejuhesh237]

و مسهل مرة السود و بلغم و صفراى آميخته ببلغم و جذاب از عمق بدن

و جهة امراض بارده قويتر از سفيد آن و در جميع علل كه سفيد او مؤثر است

مسهل قوى سودا و بلغم و صفراى آميخته با بلغم است و رافع رطوبت مى‌باشد و براى استسقا و بيمارى‌هاى سرد بسيار مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

خربق سياه اسرع التاثير از آن و جهة يرقان سددى و تنقيهء مثانه و حم

و احشاء و قصبهء ريه و امراض مزمنه و جنون نافع

نزول آب در چشم را بند مى‌آورد و براى پاك كردن سينه و آلات داخل شكم، مثانه و رحم نافع استکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

و مضر گرده و مصلحش كتيرا و صعتر و فودنج و مصطكى و دو مثقال او كشندهء به خناق و اسهال

براى كليه نيز مضر است و از اين نظر بايد با كتيرا و پونه و مصطكى خورده شود. مقدار خوراك آن  ٢ - ١  گرم است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140


و قدر شربتش از نيم درهم تا نيم مثقال و بدلش خربق سفيد و گويند ماذريون

و چهار دانگ بدلش بوزنش غاريقون است يا ماهى زهرج و ضماد او جهة بهق

و آنچه در باب سفيد او مذكور شده و رفع ثاليل و بردن گوشت زياد فاسد زخمها و جهة ناصور صلب

طلاى او دو سه دفعه مجرب

و مضمضه و فتيله و فرزجه و قطور او در امراض مناسبه مثل سفيد آن

و پاشيدن طبيخ او در مواضع مانع دخول حشرات و حبوب مثل گندم

و امثال او كه در طبيخ او خيسانيده باشند قاتل طيور و وحوش

پاشيدن دم كردۀ آن موجب گريختن حشرات است و اگر گندم و يا حبوبات را در آن بپزند و يا در دم كردۀ آن بخيسانند قاتل طيور و حيوانات وحشى است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

و چون در شيرينيها چند روز خيسانيده باشند و با جو مقشر يا عدس جوشانيده آب او را بنوشند

چندان مضرت ندارد و بالخاصيه تنقیه به او كردن باعث تغيير مزاج می شود

اگر آن را چند روز در مواد قندى بخيسانند و يا با جو پوست گرفته و يا عدس در آب جوشانيده و آب آن را بخورند ضرر آن كمتر است و تنقيۀ آن كم ضرر است، کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

و به مزاج خوبى قريب به مزاج حيوانى و غير مرطوب المزاج را بغايت مضر است كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 101


براى اشخاص جوان و اشخاص با مزاج خشك و يبس بسيار مضر است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 140

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مضر كرده و يا كبيكج است الفم چون با كرسنه بجوشانند و بدان مضمضه كنند درد دندان را ساكن كرداند کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 141

و بخور آن نيز همين عمل نمايد اعضاء الغذاء اشاميدن آن با دواهاى ملطف دفع كرم معده نمايد

اگر خربق سياه را با سركه بجوشانند و در دهان مزمزه كنند درد دندان را ساكت كند

و بخور آن نيز همين خاصيت را دارد و اگر آن را با سكنجبين خيسانده و بخورند دفع كرم مى‌نمايد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 141

و بعضى در سكنجبين مى‌خيسانند و يا در شراب شيرين پس طبخ نموده صاف كرده بتنهائي و يا با مرق مرغ مى‌آشامند اسهال بلغم و صفرا مى‌نمايد

و كفته‌اند دافع سودا است از جميع بدن و استفراغ صفراى غليظ زياده از سقمونيا مى‌نمايد بى‌اذيت الزينة و الجروح

و اگر در سركه شيرين بپزند و صاف كرده و بخورند مسهل بلغم و صفرا مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 141

ضماد آن جهت بهق و برص و رفع ثآليل و بردن كوشت زائد فاسد زخمها و ناصور صلب نافع و قطور و فتيله و فرزجۀ آن مانند سفيد

و چون با موم و كندر و زفت و با آب و روغن بياميزند و بر جرب بمالند زائل كرداند

و كويند چون نزديك درخت انكور برويد و از ان انكور شراب سازند و بياشامند اسهال نمايد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 383

[pejuhesh237]

.