خندروس

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

خندروس

گياهى است از خانوادۀ Gramineae جنس Triticum نام علمى آن Triticum spelta Host. و مترادف آن T. sativum var dicoccum Hack. مى‌باشد.

فارسی:«جو گندم» ، «گندم رومى» ، و در تنكابن «گندم مكه» ، «ذرت مكه» و در كتب طب سنتى با نامهاى «خندروس» ، «حنطۀ روميه» ، «علس» و «سلت»

تحفه: «علس» همان «سلت» است. مخزن: گندم مكه و طعام اهل صنعا مى‌باشد.

ترجمۀ صيدنه:

«خندروس (مؤلف: Triticum spelta ) به نزديك اطبا گندم رومى را گويند و عرب سلت را خندروس گويند و معنى سلت به پارسى جو و گندم باشد، يعنى جو مشابهت به گندم دارد.»


مايرهوف:

«خندروس صورت عربى واژۀ يونانى «خوندروس» Xondros است و خندروس را علس بر وزن مگس هم گفته‌اند.»

توضيح: سلت-سلت

«جوبى پوست» يا نوعى از آنكه «جو ترشك» گويند. (منتهى الارب، انندراج و اقرب الموارد) ، «جو برهنه» (الفاظ الادويه)

نوعى از حبوب كه آن را به پارسى «جو برهنه» گويند و به زابلى «جوگندم» و آن دانه‌اى است كه به پارسى «جو برهنه» گويند.

دو نوع است يك نوع سفيد و يكى ديگر سرخ بود و او را با گندم باهم بكارند و چنين گفته‌اند كه سلت دانه‌اى است كه صورت ميان گندم و جو بود و چون پوست از او جدا شود،

مشابهه او به گندم بيشتر باشد و جو دو نوع بيرون آيد و اهل فرغانه نوع اول را «فربو» يا «خرجو» و دوم را جو مروى خوانند و آنچه عرب او را شعير حامض (جو ترشك) گويند،

وقت زراعت او آن‌گاه باشد كه جو سپيد دروده باشد و بلندى آن در ارتفاع وريع (پنبه) باشد. [صيدنه].

شليمر «سلت» را «جو برهنه» و به نام Avena sativa يا Avoine cultive ذكر كرده است.

هندی:جوار

عربی:

یونانی:

انگلیسی:

فرانسه:Epeautre

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

نباتش شبيه به نى و ثمرش در برگها پيچيده و شبيه به خيارى

و دانهاى او متصل به هم و زرد و سرخ و سفيد می باشد كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص110


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

اما سفيد آن بسيار و بقدر دانۀ دخني و بزركتر از ان و خام آن با عفوصت و رسيدۀ آن شيرين طعم و برشته كرده مى‌خورند

و سائيده آرد كردۀ از ان نان ترتيب مى‌دهند شيرين و لذيذ مى‌باشد كرماكرم آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 404

خندروس داراى محور خوشۀ خيلى شكننده است و پوستۀ خارجى دانه‌ها كه در گندم معمولى در موقع كوبيدن به آسانى از گندم جدا مى‌شوند،

در مورد خندروس به پوست گندم چسبيده‌اند و آنها را بايد با آسياب خاصى جدا ساخت و سنبله‌هاى آن خيلى شل است.

خوشۀ خندروس ممكن است با ريشك و يا بى‌ريشك باشد.

دانه‌هاى خندروس پهنتر از ساير غلات است و داراى بافت شاخى يا استخوانى است. و كاه آن نيز بيشتر از ساير غلات و مجوف و توخالى و غشاى آن ضخيم‌تر است.


خندروس از گندمهاى نوع خيلى كم نياز و مقاوم است و در اراضى فقير مناطق كوهستانى معمولا رشد مى‌كند خندروس معمولا داراى انواع سياه و سفيد و قرمز مى‌باشد.

گندمهاى نشاسته‌اى را به‌طور كلى مى‌توان انواعى از خندروس محسوب داشت كه سنبله‌هاى آنها خيل به هم نزديك هستند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 341-342

[pejuhesh237]

.انواع خندروس قرمز و سفيد آن در سميرم بختيارى كاشته مى‌شود و واريته‌هايى از آن مانند Triticum spelta var persicum

و واريته‌هايى ديگر در كوه صفين كردستان و در لرستان كاشته مى‌شود. در دهات چهارمحال بختيارى از جمله در جونقون نزديك شهركرد و نام محلى آن اجر مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 342

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

مايل بحرارت و در دويم خشك كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص110



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و كويند معتدل در حرارت و برودت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 404

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و محلل بلغم و خون جامد و قابض طبع و ثقيل و نفاخ و غذائيه او غالب

و ضماد پختهء او در سركه جهة جرب متقرح و تشقق و تقشر ناخن

و طلاى مصنوع او جهة نواصير چشم و گزيدن جانوران

و حقنه طبيخ او جهة قرحهء امعا كه با حرارت باشد

و تغذيهء به آن جهة سل و اسهال نافع و بدلش ذرة است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص110

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و غذائيت آن از برنج زياده و از كندم كمتر کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 404

[pejuhesh237]

و محلل بلغم و خون جامد و قابض طبع و ثقيل و نفاخ و غذائيه او غالب

بلغم و خون جامد را تحليل مى‌برد و قابض است و ثقيل و نفاخ مى‌باشد، مواد مغذيه آن زياد و براى رفع سل و اسهال نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 342

و ضماد پختهء او در سركه جهة جرب متقرح و تشقق و تقشر ناخن

ضماد پختۀ آن با سركه براى جرب جراحتدار و ترك خوردن و پوست‌رفتگى ناخن مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 342


و طلاى مصنوع او جهة نواصير چشم و گزيدن جانوران

و حقنه طبيخ او جهة قرحهء امعا كه با حرارت باشد

اگر آب پختۀ آن را صاف كرده تنقيه نمايند، براى زخم روده‌ها مفيد و جانشين ذرت است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 342


و تغذيهء به آن جهة سل و اسهال نافع و بدلش ذرة است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص110

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و غذائيت آن از برنج زياده و از كندم كمتر کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 404

مواد مغذى آن از برنج بيشتر و از گندم معمولى كمتر است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 342

[pejuhesh237]

.