جرجير

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

جرجیر

گياهى است از خانواده Cruciferae نام علمى آن Lepidium Sativum L.

فارسی: تره تيزك و برى او بهقاني است و بستاني آن را كف عايشه و به فارسي كيكير و به شيرازى كهزك كوين

هندى: ترمرا و تخم آن را هالون و عوام هالم و چند سور و چند سر نيز نامند .

و تخم آن را «حب الرشاد» ، «حرف ابيض» و «حرف»

عربی:

یونانی:

انگلیسی: garden cress


فرانسه: Nasitor و Cresson des jardins و Cresson alenois و Passerage

آلمانی: المانيEchte gartenrauke-Rauke

ایتالیائی:Ruchetta-Eruca


لاتين بنوشته شليمرSYSYMBRIUM NASTURTIUM ياNASTURTIUM OFFIEINALE

فرانسه‏CRESSON D ,EAU ياCRESSON DE FONTAINE انگليسى‏WATER CRESS

ضمنا شليمر اين گياه را بولاغ‏اودى و سلماچو و شاهى آبى و كوتين هم مى ‏نامد.

[pejuhesh237]

و دو قسم می باشد:

يكى ساق دار و بركش از برك ترب ريزه تر و گلش زرد و بسيار تند و او را خردل برى گويند

و يكى بي ساق و برگ او نرم و كم حدة و گلش سرخ

و بستانى او سه قسم می باشد يكى شبيه بترب و ساقدار و برگش با خشونت

و در مازندران شاهتره و كوله تره و در تنكابن خاصه تره نامند و تخم او سفيد

و حرف بابلى عبارة از اوست و قسمى را رشاد و به فارسى تره تيزک شاهى گويند

برگش بزرگ و گلش سرخ و تخمش مايل بسرخى و طولانى

و قسم ديگر ريزه برگ و تخمش ريزه تر از حب الرشاد است

و مراد از مطلق او قسم اخير است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن بستاني است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 302


گياهي است علفي و به ارتفاع 20 تا 60 سانتيمتر كه ظاهري شبيه بعضي از ترب ها دارد و لي به خلاف آنها اگر برگهايش در بين انگشتان فشرده شود ،

بوئي نامطبوع متصاعد مي سازد.برگهاي آن داراي پهنكي منقسم به چند بريدگي عميق و نامنظم است.

گلهائي درشت به رنگ سفيد مايل به زرد يا مايل به صورتي و منقوش به شبكه اي از خطوط ظريف به رنگ بنفش دارد.

ميوه اش به طول 5ر1 تا 3 سانتيمتر و به عرض 3 تا 5 ميليمتر است ولي به خلاف ترب،بند بند نيست.

زنبور عسل نوش كافي از گلهاي آن به دست مي آورد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص215-216

[pejuhesh237]

.غالب مزارع ايران،مخصوصا در نواحي شمالي مانند گيلان، مازندران،گرگان،اذربايجان:خوي،تبريز.

كرمانشاه:قصر شيرين.اراك، اهواز. لرستان: پشت كوه،مهران. فارس: بوشهر ، جهرم،شيراز. لار، ميناب،بندر عباس.

خراسان: بجنورد، بين مشهد و قوچان، بين بيرجند و قائن.اطراف تهران: كرج، سمنان، دامغان، يزد،بين قم و جندق.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 216

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست.

همه اجزاء استفاده مي شود.

از گياه تره‌تيزك در موارد آسم و سرفه و بواسيرهاى خونى استفاده مى‌شود و بسيار نافع است.

ضد كم‌بود ويتامين C است و براى بيماريهاى كمى ويتامين C در بدن اثر شفابخش دارد.

يعنى انتى‌سكوربوتيك   است. از ريشه تره‌تيزك براى مرحلۀ دوم سيفيليس استفاده مى‌شود.

تخم تره‌تيزك ترشح شير را زياد مى‌كند و به اصطلاح گالاكتاگوگ است. جوشانيده تخم تره‌تيزك در شير براى سقط جنين به كار مى‌رود [ G. I. M. P ].

به صورت ضماد براى تسكين درد ضربه به كار مى‌رود. برگهاى آن نيروبخش محرك، مدر و ضد كمى ويتامين C مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 54


قسمت هاي مختلف گياه ، اثر اسكوربوت، مدر و نيرو دهنده دارد.قدما براي آن اثر مقوي باء قائل بوده اندو حتي عقيده داشتند كه اين اثر در آن غير قابل ترديد است.

داراي اثر مقوي معده و رفع خستگي عمومي و آب آوردن انساج مي باشد.دانه اش اثر قرمز كننده پوست بدن دارد و مي توان به جاي خردل در موارد ضروري از آن استفاده بعمل آورد.

دم كرده 15 در هزار آن قي آور است.اعضاي هوائي گياه به حالت خام،به تنهائي يا مخلوط در سبزي سالاد مصرف مي شود.

پرورش اين گياه به علت اثر مقوي باء كه براي آن قائل بودند،در محوطه مراكز مذهبي ممنوع بوده است.

در استعمال خارج، لوسيون آن كه مخلوط با گياهاني با اثر مشابه تهيه مي شود،اثر تقويت موي سر ظاهر مي كند.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 216

[pejuhesh237]

برِّى او در سيم گرم و در آخر دويم خشك

و بستانى او در دويم گرم و در اول خشک کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

خشک و مدّر شير و بول و مفتح سده جگر

و سپرز و مفتت حصاه و مولد منى و محرك جماع و ضماد او با زهرهء گاو جهة ازالهء قروح

و خوردن او ناشتا جهة رفع بدبوئى زير بغل نافع و مصدع و مورث سده و مبخّر و مظلم بصر

و مصلحش كاسنى و سركه است و تخم او در خواص مذكوره قويتر است از آن و با آب گرم مقيئ بلغم

و با زردهء تخم مرغ نيمبرشت جهة تحريك باه مؤثر و ضماد او جهة کلف

و با عسل جهة بهق و نمش و با زهرهء گاو جهة شقاق ناخن نافع و مورث فوران خون

و انصباب مواد با عضاى ضعيفه و مصحلش شير تازه و قدر شربت از بستانى تا پنج درهم

و از برى او تا سه درهم و بدلش مثل آن تودریست يا تخم زردك يا تخم پياز

و هر گاه درخت انار ترش را با آب تره تيزك سقايت كنند انار شيرين گردد

و هرگاه خسک و نخود را با آب او مكرر پرورده كنند در توليدى منى بيعديل است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بدستور طلاى آب آن با زهرۀ كاوميش كلف را مفيد و خوردن شراب ريحاني بالاى آن جهت كزيدن ابن عرس و غير آن نافع

و كويند چون بكيرند برك و شاخ و تخم آن را در هاون نرم بكوبند و در ظرفى پهن كنند تا خشك كردد و ثانيا در هاون اندازند

و بكوبند و شير تازه دوشيده بران ريزند و تخم آن را نرم بكوبند و بران بپاشند بدفعات و مخلوط نمايند تا آنكه مانند خمير كردد

و قرصها ساخته در سايه خشك نمايند و نكاهدارند و عند الحاجت استعمال نمايند بسيار طيب و نيكو است

و در حديث آمده كه هركه در شب جرجير بخورد رك جذام از دماغ او بحركت درمى‌آيد و نزف الدم او را عارض مى‌كردد

بعد از خواب و در حديث ديكر وارد است كه احداث برص مى‌نمايد و برى آن در ادرار بول و تحريك باه و انعاظ قويتر از بستاني است

خصوصا تخم آن و تخم آنكه حب الرشاد است در خواص مذكوره قويتر از برك آن قوى الجلا است و اكثار آن مهيج دم و ثوران آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 302

[pejuhesh237]

خشک و مدّر شير و بول و مفتح سده جگر

و سپرز و مفتت حصاه و مولد منى و محرك جماع و ضماد او با زهرهء گاو جهة ازالهء قروح

و خوردن او ناشتا جهة رفع بدبوئى زير بغل نافع و مصدع و مورث سده و مبخّر و مظلم بصر

و مصلحش كاسنى و سركه است و تخم او در خواص مذكوره قويتر است از آن و با آب گرم مقيئ بلغم

و با زردهء تخم مرغ نيمبرشت جهة تحريك باه مؤثر و ضماد او جهة کلف

و با عسل جهة بهق و نمش و با زهرهء گاو جهة شقاق ناخن نافع و مورث فوران خون

و انصباب مواد با عضاى ضعيفه و مصحلش شير تازه و قدر شربت از بستانى تا پنج درهم

و از برى او تا سه درهم و بدلش مثل آن تودریست يا تخم زردك يا تخم پياز

و هر گاه درخت انار ترش را با آب تره تيزك سقايت كنند انار شيرين گردد

و هرگاه خسک و نخود را با آب او مكرر پرورده كنند در توليدى منى بيعديل است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بدستور طلاى آب آن با زهرۀ كاوميش كلف را مفيد و خوردن شراب ريحاني بالاى آن جهت كزيدن ابن عرس و غير آن نافع

و كويند چون بكيرند برك و شاخ و تخم آن را در هاون نرم بكوبند و در ظرفى پهن كنند تا خشك كردد و ثانيا در هاون اندازند

و بكوبند و شير تازه دوشيده بران ريزند و تخم آن را نرم بكوبند و بران بپاشند بدفعات و مخلوط نمايند تا آنكه مانند خمير كردد

و قرصها ساخته در سايه خشك نمايند و نكاهدارند و عند الحاجت استعمال نمايند بسيار طيب و نيكو است

و در حديث آمده كه هركه در شب جرجير بخورد رك جذام از دماغ او بحركت درمى‌آيد و نزف الدم او را عارض مى‌كردد

بعد از خواب و در حديث ديكر وارد است كه احداث برص مى‌نمايد و برى آن در ادرار بول و تحريك باه و انعاظ قويتر از بستاني است

خصوصا تخم آن و تخم آنكه حب الرشاد است در خواص مذكوره قويتر از برك آن قوى الجلا است و اكثار آن مهيج دم و ثوران آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 302

باز كنندۀ گرفتگى‌ها و انسداد مجارى كبد و طحال و صاف‌كننده و مدر بول و خردكنندۀ سنگ مثانه است.

مقوى باه و محرك جماع و مولد اسپرم است و موجب تحريك جنسى در زنان مى‌شود.

در تسريع هضم غذا و تحليل باد و گاز و نفخ مفيد است.

اگر ساقه و برگ و تخم آن را در هاون بكوبند و در بشقابى پهن كنند تا خشك شود بعد مجددا در هاون انداخته

و بكوبند و سپس كمى شير تازه داخل آن كرده و مجددا قدرى تخم تره‌تيزك داخل آن كرده و بكوبند و اين كار را به دفعات تكرار نمايند

تا مانند خمير شود و از آن حب درست كنند از نظر جميع خواص فوق خوردن حب آن بسيار مفيد است.

و اگر آب آن را گرفته و با نخود خشك كوبيده شده پرورده نمايند و بياشامند در افزايش توليد اسپرم بسيار مؤثر است.

گونۀ وحشى تره‌تيزك كه داراى تخم ريزتر است در خواص فوق الذكر از نوع پرورشى و مزروع آن قوى‌تر است.

تهيۀ عصاره تره‌تيزك

ساقه و برگ تره‌تيزك تازه را در هاون مى‌كوبند و يا با وسيلۀ ديگرى با فشار عصارۀ آن را مى‌گيرند و صاف مى‌كنند

با اين روش كه بايد بدون دخالت آتش صورت گيرد عصارۀ بسيار مؤثر و نافعى تهيه مى‌شود.

كه مصرف آن در شربت تره‌تيزك و ساير تركيبات خواص آن را در حد اعلا منعكس مى‌كند.

شربت تره‌تيزك

عصارۀ تره‌تيزك  ١۶  واحد، قند  ٣٠  واحد، در حمام مارى با حرارت كافى حل كنند و شربت تهيه‌شده را براى مصرف آماده سازند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 54-55

[pejuhesh237]

.