جوز القى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

جوز القى

گياهى است از خانوادۀ Euphorbiaceae نام علمى آن Jatropha curcas L. و مترادف آن Curcus purgans Medic. مى‌باشد.

فارسی: در كتب طب سنتى ايران «جوز القى» ، «حب الملوك» و «دندبرّى»

هندى: مين پهل

فرنكي: نور مطليه

عربی:

یونانی:

انگلیسی: Jequirity ، Indian licorice ، Wild liquorice و Physic nut tree ، Purging nut tree و Spurge nettle و در برخى مدارك Sponge nettle

و دانه‌اش را كه مصرف دارويى دارد Jequirity bean ، Purging nut و Physic nut نامند

فرانسه: درختچه Medicinier ، Purghere ، و Gros pignon d'Inde و Ricin d'Amerique

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

ثمر شجريست به قدر فندقى

و جوف آن مشتمل بر پردها و ما بين پردها دانهء او بقدر مغز جلقوزه و با اندك بدبوئى کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص77

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

ثمر درختى است به مقدار انجير كوهي و فندق بسيار بزرگى

و پوست آن اندك ضخيم و زرد تيره و اندك رخو و ريشه‌دار

و در جوف آن دو پرده در هر پردۀ تخمهاى ريزۀ بسيار بهم پيوسته فى الجمله شبيه به بهدانه

و لعابى و مستعمل پوست آنست و بهترين آن تازه كرم ناخوردۀ آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 324

درختچه‌اى است كوتاه، برگهاى آن پنجه‌اى با بريدگى بسيار و برگچه‌ها باريك و دراز.

ميوۀ آن در ابعاد يك فندق يا انجير و كمى بزرگتر، پوست آن ضخيم و قسمت خارجى ميوه داراى چند برآمدگى است.

رنگ ميوه زرد تيره است كه در داخل آن دانه‌هاى سمّى روغنى گياه قرار دارد.

روى پوستۀ سخت هر دانه را يك پوستۀ نازك پوشيده كه رنگ آن تيره ولى داراى نقطه‌هاى بسيار كوچك سفيد است.

اين پوسته در جريان بيرون آوردن دانه‌ها براى استفاده از دانه جدا مى‌شود و رنگ زرد تيرۀ پوستۀ سخت دانه بدون نقطه‌ها به چشم مى‌خورد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 2

[pejuhesh237]

مخصوص بلاد يمن کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص77

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و هند و بنكاله کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 324


اين گياه بومى مكزيكو و مناطق حارّه امريكاست و در آسيا در مناطق حارّۀ هند مى‌رويد و كاشته مى‌شود
و در اغلب نواحى هند به عنوان پرچين از آن استفاده مى‌شود. در ايران تا به حال وجود اين گياه گزارش نشده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 2

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود

كلا سمي است

در هندوستان دانه‌هاى آن را سرخ كرده و به عنوان مسهل مصرف مى‌كنند.

آب گياه كه در اثر فشار و كوبيدن شاخه و برگهاى نازك به دست مى‌آيد، براى رفع ناراحتى‌هاى پوست از جمله جرب و اكزما به كار مى‌رود.

از سرشاخه‌هاى آن براى مسواك لثه‌هايى كه متورم هستند، استفاده مى‌شود، داروى بسيار مؤثرى است.

در برمه از تخم آن به عنوان مسهل ملايم استفاده مى‌شود

در هندوچين ابتدا جنين مغز دانه را خارج كرده و مغز بدون جنين را به عنوان مسهل مى‌خورند

در مغز دانه مواد سمى فيتوتوكسين  و كورسين وجود دارد كه به رگهاى خونى صدمه مى‌زند

و اگر زياد خورده شود ممكن است هلاك كند .

روغن مغز دانه مليّن است .

از اين روغن در بيمارى‌هاى پوست استفاده مى‌شود.

. اگر .كمى از اين روغن خورده شود و يا مقدار بيشترى در استعمال خارجى به كمر و پشت با فشار ماليده شود، موجب سقط جنين مى‌شود .

از لاتكس يا به عبارت بهتر از شيرابۀ گياه روى زخم مى‌مالند، التيام‌بخش است .

كمى از آن را روى قطعۀ پارچه‌اى كه روى انگشت كشيده شده، ريخته و زبان باردار بيماران را با آن پاك مى‌كنند

در شبه‌جزيرۀ مالايا از شيرابۀ گياه براى بند آوردن خون استفاده مى‌شود و روى زخم و بريدگى و ساير انواع زخمها كه خونروى دارند مى‌مالند

در اندونزى نيز به عنوان بند آورندۀ خون از آن استفاده مى‌شود .

و براى معالجۀ ناراحتى‌هاى پوست از قبيل جرب، اكزما به كار مى‌رود.

از رقيق شدۀ آن به صورت دهان‌شويه براى معالجۀ لثه‌هاى متورم كه خون از آنها مى‌رود، استفاده مى‌شود .

در فيليپين كمى از شيرابۀ آن را روى پنبه مى‌ريزند و روى دندان كه درد مى‌كند مى‌گذارند، تسكين‌دهنده است

پوست درخت را از ساقۀ گرم شدۀ آن جدا مى‌كنند و با آن عضو از جا دررفته را مى‌پيچند

همچنين اگر عضوى را حيوانى گاز بگيرد اين پوست را روى آن مى‌گذارند و مى‌بندند

برگهاى اين گياه ضد انگل است و له شدۀ برگها را روى جرب پوست مى‌گذارند

همچنين برگها قرمزكننده پوست است و براى كنترل فلج مفيد است

و در موارد روماتيسم نيز به كار مى‌رود.

در فيليپين از جوشاندۀ برگها براى معالجۀ سرفه استفاده مى‌شود و از جوشاندۀ برگ و ريشۀ گياه براى قطع اسهال مى‌خورند .

ضمنا در اندونزى از جوشاندۀ برگ و ريشۀ گياه براى معالجۀ تكرار ادرار استفاده مى‌شود .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6ص 3-4

[pejuhesh237]

در دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص77
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.به‌هرحال چون اين گياه سمّى است مصرف آن بايد با مشورت و زير نظر پزشك انجام شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 4

[pejuhesh237]

و مقئ بلغم و مسهل و جهة امراض دماغى و عصبانى نافع

و قدر شربتش تا يك درهم است با يك مثقال رازيانه و آب گرم و عسل

و هرگاه بيست درهم شبت را در يكرطل آب بجوشانند تا بنصف رسد و جوز القى

و همچنين ساير مقيئات را با قدرى نمك سائيده به عسل سرشته با مطبوخ شبت

و به قدر احتياج آب گرم و قدرى عسل بنوشند به غايت مقئ و بي غايله است. کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص77

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

جهت امراض باردۀ دماغى و عصباني مانند فالج و لقوه و سرفه و ضيق النفس بارد رطب مزمن

و اورام اعضا و تحليل رياح و نفخ شكم و جذام و دماميل و بثور نافع

و چون بيست درم شبت را در يك رطل آب بجوشانند تا بنصف رسد و صاف نموده قدرى عسل در ان ريزند

و جوز القي را وبا مقئ ديكرى از مقيئات كه خواهند با قدرى نمك سائيده با عسل بسرشند و با مطبوخ مذكور بياشامند

خصوصا بعد از ان‌كه شله و يا شوربا آشاميده باشند بفاصلۀ يكدو ساعت بغايت قئ آورد و بيغائله است

و بدستور چون يك درم آن را با يك مثقال رازيانه و آب كرم و قدرى عسل و همچنين با رازيانه و انيسون

و يا قدر كفايت از ان با عسل سرشته با آب كرم بخورند قئ آورد و فضول بلغمي و صفراوى را دفع نمايد و اسهال نيز آورد

به قدر قوت و فصل و طبيعت و همچنين سرشتۀ آن با نمك طعام و ضماد آن جهت تحليل اورام و نضج آنها و دماميل و انفجار آنها نافع

مقدار شربت آن يكدرهم بدل آن بوره و خردل هر دو مساوى الوزن است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 324

[pejuhesh237]

و مقئ بلغم و مسهل و جهة امراض دماغى و عصبانى نافع

و قدر شربتش تا يك درهم است با يك مثقال رازيانه و آب گرم و عسل

و هرگاه بيست درهم شبت را در يكرطل آب بجوشانند تا بنصف رسد و جوز القى
.
و همچنين ساير مقيئات را با قدرى نمك سائيده به عسل سرشته با مطبوخ شبت

و به قدر احتياج آب گرم و قدرى عسل بنوشند به غايت مقئ و بي غايله است کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص77

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

جهت امراض باردۀ دماغى و عصباني مانند فالج و لقوه و سرفه و ضيق النفس بارد رطب مزمن

و اورام اعضا و تحليل رياح و نفخ شكم و جذام و دماميل و بثور نافع

و چون بيست درم شبت را در يك رطل آب بجوشانند تا بنصف رسد و صاف نموده قدرى عسل در ان ريزند

و جوز القي را وبا مقئ ديكرى از مقيئات كه خواهند با قدرى نمك سائيده با عسل بسرشند و با مطبوخ مذكور بياشامند

خصوصا بعد از ان‌كه شله و يا شوربا آشاميده باشند بفاصلۀ يكدو ساعت بغايت قئ آورد و بيغائله است

و بدستور چون يك درم آن را با يك مثقال رازيانه و آب كرم و قدرى عسل و همچنين با رازيانه و انيسون

و يا قدر كفايت از ان با عسل سرشته با آب كرم بخورند قئ آورد و فضول بلغمي و صفراوى را دفع نمايد و اسهال نيز آورد


معمولا  ۴  گرم جوز القى را با  ۵  گرم رازيانه و آب گرم و كمى عسل مخلوط كرده به عنوان قى‌آور تجويز مى‌كنند

و بلغم و صفرا را از راه قى دفع مى‌كنند و ضمنا مسهل نيز مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 4

به قدر قوت و فصل و طبيعت و همچنين سرشتۀ آن با نمك طعام و ضماد آن جهت تحليل اورام و نضج آنها و دماميل و انفجار آنها نافع

مقدار شربت آن يكدرهم بدل آن بوره و خردل هر دو مساوى الوزن است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 324


و مقدار خوراك از آن را تا  ۴  گرم توصيه مى‌كنند. اصولا در طب سنتى ايران از جوز القى بيشتر به عنوان قى‌آور استفاده مى‌شود

و از مصرف داخلى آن در مدارك قديم ايرانى خيلى كم بحث شده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 4

[pejuhesh237]

.