توت

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Moraceae .

نام علمى آن«توت سفيد» Morus alba L. و مترادفهاى آن M. heterophylla Loud. و M. Candida Dod. و M. hispanica Hort. مى‌باشد.

نام علمى آن«شاه‌توت» Morus nigra L. مى‌باشد.


فارسی:

عربی:توت

یونانی:

انگلیسی:Mulberry «توت سفيد» White mulberry ديگرى «شاه‌توت» كه در كتب طب سنتى با نام «توت شامى»

و «توت اسود» نام برده مى‌شود،Black mulberry

فرانسه:Mūre و درخت آن را Mūrier «توت سفيد»Murier blanc ديگرى «شاه‌توت» كه در كتب طب سنتى با نام «توت شامى»

و «توت اسود» نام برده مى‌شود،Murier noir

آلمانی:weisse maulbeer و weisser maulbeerbaum

ایتالیائی:gelso romano و gelso moro

[pejuhesh237]

شيرين او را نبطى و ترش او را شامى نامند .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 64

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بهترين هر دو نوع آن باليده شاداب آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 266

درخت توت معمولا كوتاه و بلندى آن  ۵ - ۴  متر و گاهى تا  ٢٠  متر نيز مى‌رسد.

برگهاى آن با دمبرگ، پهن نزديك به دايره و قلبى‌شكل و گلهاى آن نر و ماده جدا و هريك روى يك پايۀ نر و پايۀ ماده است.

بعضى از درختان توت فقط پايه‌هاى نر را دارند، اين درختان توت ميوه نمى‌دهند ولى برخى ديگر فقط پايه‌هاى ماده را دارند و ميوه مى‌دهند.

ارقامى از درخت توت نيز هستند كه هر دو پايۀ نر و ماده را روى يك درخت دارا مى‌باشند.

توت سفيد درختى است كه ارتفاع آن تا  ٢٠  متر و قطرش تا يك متر مى‌رسد.

پوست تنۀ آن شياردار، خاكسترى مايل به زرد، برگهاى آن مختلف، بعضى با كنارۀ صاف و پنجه‌اى و برخى قلبى و با كنارۀ دندانه‌دار،

رنگ برگ، سبز روشن و براق با دمبرگ بلند است.

ميوۀ آن مركب، استوانه‌اى با پايك مى‌باشد. طول ميوه  ۴ - ٢  سانتى‌متر، رنگ آنها سفيد تا شكرى و قفايى و حتى جگرى برحسب واريته‌هاى مختلف ديده مى‌شود،

طعم آن شيرين است. از برگ توت در بهار براى تربيت كرم ابريشم استفاده مى‌شود و به مصرف خوراك كرم ابريشم مى‌رسد

و در پاييز مصرف علوفۀ دام دارد. چوب آن در نجارى مصارف وسيعى دارد، مثلا براى تهيۀ تار استفاده مى‌شود.

درخت توت سفيد در آذربايجان «دوت» و به عربى «توث» و «فرصاد» و ميوۀ آن را «تكى» نامند.

ميوۀ توت سفيد شيرين و مطبوع و ملين است. توت سفيد داراى يك واريته است كه رنگ آن جگرى مايل به سياه است،

نام علمى آن Morus alba var nigra. مى‌باشد و آن را توت سياه نيز مى‌گويند. توجه شود كه اين شاه‌توت نيست

و توت سياه از جنس و مزه و خاصيت توت سفيد است و فقط رنگ ميوۀ آن سياه است.

مشخصات شاه‌توت

شاه‌توت درختى است كه ارتفاع آن كمتر از توت سفيد است و تا  ١۵ - ١٠  متر مى‌رسد.

پوست تنۀ آن خاكسترى، برگهايش سبز تيره و زبر با قاعدۀ كاملا قلبى، داراى دمبرگ كوتاه است.

ميوه‌هايش درشت، كركدار با پايك كوتاه و پس از رسيدن به رنگ سياه آلبالويى تيره درمى‌آيد و مزۀ آن ترش است.

در ايران معمولا با نامهاى «شاه‌توت» ، در يزد «توت سياه» و در همدان «توت شرابى» ناميده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 95

[pejuhesh237]

شاه‌توت بومى ايران و آسياى صغير است. در ايران، در آذربايجان غربى در حوالى دره قاسملو به حالت وحشى ديده مى‌شود.

در ارتفاعات كرمانشاه در دامنۀ كوه پرو و همچنين در ييلاقات بيرجند نيز به حالت خودرو ديده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 95

[pejuhesh237]

همه اجزائ ان استفاده میشود

هیچ جزئ ان سمی نیست.

در چين از پوست ريشه، سرشاخه‌هاى جوان، برگ و ميوۀ آن در طب سنتى استفاده مى‌شود.

ريشۀ آن را در زمستان از خاك خارج و كاملا شسته و خوب تميز مى‌نمايند و شكافهاى طولى به آن مى‌دهند

و در نتيجه پوست آن براحتى جدا مى‌شود و آنها را بسته‌بندى مى‌نمايند و در آفتاب خشك مى‌كنند.

بهترين نوع پوست ريشۀ توت، آن است كه تميز و سفيد و انعطاف‌پذير باشد.

دو روش براى تهيۀ پوست ريشۀ توت قبل از خوردن آن در چين معمول است:

روش اول اين است كه پوست ريشه خشك‌شده را شسته و در آب مى‌گذارند تا نرم شود،

سپس آن را قطعه‌قطعه كرده و سرخ مى‌كنند. روش دوم اين است كه  ۵٠  كيلوگرم پوست ريشۀ خشك را گرفته با آب جوش

و  ١۵  كيلوگرم عسل مخلوط و روى آتش ملايم مى‌گذارند تا كه پوستها زردرنگ شوند،

بعد آنها را بيرون آورده پهن مى‌كنند تا خشك شوند.

پوست ريشۀ توت كه به اين ترتيب تهيه مى‌شود، شيرين، سرد و خنك‌كننده است

و براى معالجۀ انواع بيماريهاى جهاز تنفسى و همچنين براى استسقا به كار مى‌رود ،

بخصوص براى معالجۀ فشار خون بالا و بى‌حسى در دست و پا مصرف مى‌شود

از شيرۀ سرشاخه‌هاى جوان و برگ آن نيز براى رفع بى‌حسى دست و پا استفاده مى‌شود

برگهاى توت كه پس از يخبندان در ماههاى آذر و دى چيده شوند اثر بهترى دارند، آنها را چيده، بسته‌بندى كرده خشك مى‌كنند

. در تابستان نيز مقدارى از سرشاخه‌هاى جوان و برگهاى جوان چيده و نگهدارى مى‌شود.

برگ توت پس از خوردن تلخ و شيرين به نظر مى‌رسد. خنك‌كننده و تب‌بر است.

خون را خنك مى‌كند و التهاب آن را فرومى‌نشاند و چشمها را درخشان مى‌سازد

و در موارد سرماخوردگى سخت، سرفه، قرمزى و التهاب چشم تجويز مى‌شود .

آب دم‌كردۀ برگها براى رفع تورم چشم مفيد است

ضمنا خوردن دم‌كردۀ برگ و سرشاخه‌هاى جوان آن صاف‌كنندۀ خون و خونساز است.

ميوۀ توت سفيد براى تمام مواردى كه پوست ريشۀ آن به كار مى‌رود

با همان خواص مصرف مى‌شود به علاوه ضد مسموميت مى‌باشد و براى معالجۀ روماتيسم نيز به كار مى‌رود

سرشاخه‌هاى جوان، ساقه‌هاى جوان، ميوه و پوست ريشۀ توت، همۀ آنها مقوى و تونيك و نيروبخش و مدر و براى نرم كردن سينه،

رفع سرفه، آسم، عوارض سل و ساير ناراحتى‌هاى سينه‌اى و استسقا و روماتيسم مفيد مى‌باشند

و برگهاى آن خونساز و تصفيه‌كنندۀ خون و خنك‌كننده و محلل است.

ميوۀ آن تشنگى را رفع مى‌كند و نيروبخش است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 95-96

[pejuhesh237]

و شيرين او در اول گرم و در دويم تر .

و ترش او در دويم سرد و در اول خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 64

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بسيار شيرين آن تا دويّم گرم با قوّت قابضه و بارده.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 266

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مدر بول و ملين طبع و مولد خون صالح و مبّهى و موافق سينه و شش

و مرطب دماغ و در انضاج شبيه به انجير و مفتح سدد

و مصلح حال جگر و فساد سپرز و مسمّن و مقوّى پيه گرده

و جهة آبله و حصبه نافع و مفسد معده و سريع الاستحاله به خلط حاضر آن

و مصلحش سكنجبين است و ترش او در دويم سرد و در اول خشك

و قابض و مطفى حدت خون و قامع صفرا و رادع

و مانع ريختين مواد به اعضا و مواد حاره به حلق و زبان

و مسكن عطش و منبّه اشتها و غرغرهء آب او جهة ردع و تحليل مواد و تقوية حلق

و خشك او جهة قرحهء امعأ و اسهال حار و ربّ او نايت مناب او

و خشك او مضر سينه و عصب و مصلحش عسل و جوارشات

و آب مطبوخ پوست بيخ توت كه به قدر هفت مثقال طبخ يافته باشد

مخرج حب القرع خصوصا كه برگ شفتالو اضافه كرده باشند


و طبيخ او با عسل و انجير جهة سموم و برسام و جنون و درد كمر و پشت به غايت نافع

و طبيخ برگ او نيز همين اثر دارد و مطبوخ هشت درهم ريشهاى او با سه اوقیه انجير كه در نود مثقال آب طبخ يافته باشد

و به نصف رسيده باشد مسهل قوى سودا و قريب الاثر است و رطوبت بیخ آن را كه خراشيده زخم كرده

و آنچه درعرض شبانه روزى جمع شده باشد ضبط نمايند مسهل قوى

و جهة درد دندان و تحليل دملهاى بزرگ نافع است و از صمغ توت همين اثر می آيد

و چون آب ريشهء توت را كه از شكافتن او گرفته باشند به قدر هفت اوقيه با برگ انجير

و برگ تاك بقدر يك وقيه در ديگ سرپوش به خمير گرفته بجوشانند تا به سدس رسد خضاب به غایت قوى و مجرب است

و مضمضه بطيخ پوست درخت و برگ او به جهة دندان نافع

و خوائيدن صمغ او نيز همين اثر دارد و عصارهء برگ او به قدر يك وقيه

و نيم جهة گزيدن رتيلا و هوام و ضماد اوبا سركه در حمام جهة شرای مزمن

و طلاى برگ او با روغن زيتون جهة قروح و سوختگى آتش

و ضماد توت نارس با سركه جهة رفع شقاق و شرى آزموده است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 64

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ملطف و مفتح و مسكن حدت خون و قامع صفرا و رادع و محلل اورام گرم حلق و حنجره و مانع ريختن مواد حاره به حلق و زبان

و ساير اعضا به سبب قوّت قبضى كه دارد و مسكن عطش و منبه اشتها

و غرغره به آب آن و به دستور با رب آن جهت قروح خبيثه دهان و قلاع و بثور و ردع و تحليل اورام حلق و كام و زبان

و تقويت آن آزموده خصوصاً با معينات آن مانند آب برگ گشنيز تازه

و آب برگ كاسنى و شب يمانى و مازو و سك و مر و زعفران و ثمرة الطرفا و ايرسا و كندر هر يك به قدر حاجت از ردع و تحليل و جلا

و آشاميدن آن جهت قرحه امعا و اسهال حار و ذوسنطاريا و ساير مواد متجلبه به سوى معده خصوصاً خشك آن با معينات و مقويات آن مفيد.

و اطريفل صغير و رب در جميع افعال قايم مقام آنست و صنعت رب و شراب آن با خواص و منافع در قرابادين ذكر يافت

و غرغره آن جهت ذبحه و خنازير و به دستور ضماد آن و مطبوخ هشت درهم ريشه‏هاى آن با سه اوقيه انجير كه در نود مثقال آب طبخ يافته

و به نصف رسيده باشد مسهل قوى سوداست شرباً و مضمضتاً و ضماداً.

مضمضه به رب حامض آن جهت ورم و بثور فم و غرغره به آن جهت ورم حلق و خناق و ذبحه

و به دستور به طبيخ برگ آن و به طبيخ پوست درخت و برگ آن جهت درد دندان نافع

ضماد آن با سركه در حمام جهت شرى مزمن و قروح خبيثه مجففه و به دستور عصاره آن

و ضماد برگ آن به تنهايى ساييده جهت بثور و قروح اكثر اعضا و جرب رطب و يابس نافع و توت نارس بسيار قابض

و به تنهايى نيز جهت كعبين و مابين انگشتان سريع الاثر و آزموده است. و پوست درخت توت شامى ترياق شوكران است

چون در آب جوش داده بياشامند و بايد كه بالاى توت طعام ترش تناول ننمايند خصوصاً بر شامى آن.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 266

[pejuhesh237]

و مدر بول و ملين طبع و مولد خون صالح و مبّهى و موافق سينه و شش

و مرطب دماغ و در انضاج شبيه به انجير و مفتح سدد

و مصلح حال جگر و فساد سپرز و مسمّن و مقوّى پيه گرده

و جهة آبله و حصبه نافع و مفسد معده و سريع الاستحاله به خلط حاضر آن

و مصلحش سكنجبين است و ترش او در دويم سرد و در اول خشك

و قابض و مطفى حدت خون و قامع صفرا و رادع

و مانع ريختين مواد به اعضا و مواد حاره به حلق و زبان

و مسكن عطش و منبّه اشتها و غرغرهء آب او جهة ردع و تحليل مواد و تقوية حلق

و خشك او جهة قرحهء امعأ و اسهال حار و ربّ او نايت مناب او

و خشك او مضر سينه و عصب و مصلحش عسل و جوارشات

و آب مطبوخ پوست بيخ توت كه به قدر هفت مثقال طبخ يافته باشد

مخرج حب القرع خصوصا كه برگ شفتالو اضافه كرده باشند


و طبيخ او با عسل و انجير جهة سموم و برسام و جنون و درد كمر و پشت به غايت نافع

و طبيخ برگ او نيز همين اثر دارد و مطبوخ هشت درهم ريشهاى او با سه اوقیه انجير كه در نود مثقال آب طبخ يافته باشد

و به نصف رسيده باشد مسهل قوى سودا و قريب الاثر است و رطوبت بیخ آن را كه خراشيده زخم كرده

و آنچه درعرض شبانه روزى جمع شده باشد ضبط نمايند مسهل قوى

و جهة درد دندان و تحليل دملهاى بزرگ نافع است و از صمغ توت همين اثر می آيد

و چون آب ريشهء توت را كه از شكافتن او گرفته باشند به قدر هفت اوقيه با برگ انجير

و برگ تاك بقدر يك وقيه در ديگ سرپوش به خمير گرفته بجوشانند تا به سدس رسد خضاب به غایت قوى و مجرب است

و مضمضه بطيخ پوست درخت و برگ او به جهة دندان نافع

و خوائيدن صمغ او نيز همين اثر دارد و عصارهء برگ او به قدر يك وقيه

و نيم جهة گزيدن رتيلا و هوام و ضماد اوبا سركه در حمام جهة شرای مزمن

و طلاى برگ او با روغن زيتون جهة قروح و سوختگى آتش

و ضماد توت نارس با سركه جهة رفع شقاق و شرى آزموده است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 64

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ملطف و مفتح و مسكن حدت خون و قامع صفرا و رادع و محلل اورام گرم حلق و حنجره و مانع ريختن مواد حاره به حلق و زبان

و ساير اعضا به سبب قوّت قبضى كه دارد و مسكن عطش و منبه اشتها

و غرغره به آب آن و به دستور با رب آن جهت قروح خبيثه دهان و قلاع و بثور و ردع و تحليل اورام حلق و كام و زبان

و تقويت آن آزموده خصوصاً با معينات آن مانند آب برگ گشنيز تازه

و آب برگ كاسنى و شب يمانى و مازو و سك و مر و زعفران و ثمرة الطرفا و ايرسا و كندر هر يك به قدر حاجت از ردع و تحليل و جلا

و آشاميدن آن جهت قرحه امعا و اسهال حار و ذوسنطاريا و ساير مواد متجلبه به سوى معده خصوصاً خشك آن با معينات و مقويات آن مفيد.

و اطريفل صغير و رب در جميع افعال قايم مقام آنست و صنعت رب و شراب آن با خواص و منافع در قرابادين ذكر يافت

و غرغره آن جهت ذبحه و خنازير و به دستور ضماد آن و مطبوخ هشت درهم ريشه‏هاى آن با سه اوقيه انجير كه در نود مثقال آب طبخ يافته

و به نصف رسيده باشد مسهل قوى سوداست شرباً و مضمضتاً و ضماداً.

مضمضه به رب حامض آن جهت ورم و بثور فم و غرغره به آن جهت ورم حلق و خناق و ذبحه

و به دستور به طبيخ برگ آن و به طبيخ پوست درخت و برگ آن جهت درد دندان نافع

ضماد آن با سركه در حمام جهت شرى مزمن و قروح خبيثه مجففه و به دستور عصاره آن

و ضماد برگ آن به تنهايى ساييده جهت بثور و قروح اكثر اعضا و جرب رطب و يابس نافع و توت نارس بسيار قابض

و به تنهايى نيز جهت كعبين و مابين انگشتان سريع الاثر و آزموده است. و پوست درخت توت شامى ترياق شوكران است

چون در آب جوش داده بياشامند و بايد كه بالاى توت طعام ترش تناول ننمايند خصوصاً بر شامى آن.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 266
توت سفيد و شيرين :

خونساز است و دماغ را تر و تازه مى‌كند و گرفتگى‌ها را باز مى‌كند. براى كبد خوب است. چاق مى‌كند و براى تقويت نيروى جنسى مفيد مى‌باشد.

مدر است و ملين طبع و براى آبله و سرخجه نافع است.

طبق نظر شيخ الرئيس ابو على سينا با اين همه خواص در سردمزاجان، خون را فاسد مى‌كند و ايجاد سردرد مى‌نمايد

و معده را مختل مى‌سازد از اين نظر سردمزاجان بايد سكنجبين ترش با آن بخورند.

شاه‌توت:

لطيف‌كننده و بازكنندۀ گرفتگى‌هاست. حدت خون را تسكين مى‌دهد و عوارض صفرا را از بين مى‌برد

و ورمهاى گرم حلق و حنجره را رفع مى‌كند و تحليل مى‌برد و عطش را فرومى‌نشاند و اشتها را بيدار مى‌كند.

غرغرۀ با آب يا رب آن براى زخمهاى بد، جوشهاى دهان، تحليل ورم حلق، كام و زيان و تقويت آنها مفيد است،

خصوصا اگر با آب برگ گشنيز تازه يا آب برگ كاسنى، و يا بامرمكى، و يا زعفران، و يا ايرسا و يا كندر مخلوط شده باشد.

خوردن شاه‌توت براى زخم روده و اسهال گرم و اسهال خونى خصوصا خشك آن با داروهاى كمكى و مقوى بسيار مفيد است.

شاه‌توت مضر سينه و ريه و عصب است و از اين نظر بايد با عسل و آب انار شيرين خورده شود.

رب شاه‌توت در عمل قائم‌مقام ميوۀ آن است.

آب دم‌كردۀ ريشۀ توت و شاه‌توت كه با حدود  ۴٠  گرم ريشه دم شده باشد براى اخراج كرم كدو خصوصا اگر برگ شفتالو به آن اضافه كرده باشند، مفيد است

و اگر ريشۀ شاه‌توت نيم كوبيده را  ۴٠  گرم در نيم كيلوگرم آب بپزند كه به يك‌چهارم برسد

و شكر و عسل در آن ريخته باشند براى رفع سموم و جنون و درد كمر و پشت كه ناشى از خلط خام باشد، بسيار نافع است.

خوردن دم‌كردۀ برگ آن نيز همين اثر را دارد و غرغرۀ آن براى خنازير نافع است.

خوردن دم‌كردۀ  ٣٠  گرم ريشكهاى ريشۀ آن با  ١٠٠  گرم انجير كه در نيم كيلوگرم آب پخته شده و به نصف رسيده باشد مسهل قوى سودا مى‌باشد.

مضمضۀ آن براى درد دندان و كمپرس آن براى تحليل ورمهاى بزرگ مفيد است.

اگر آب ريشۀ شاه‌توت را كه با ايجاد شكاف در آن گرفته باشند در حدود  ٢٠٠  گرم با  ٣٠  گرم برگ مو و  ٣٠  گرم انجير سياه

و كمى آب در ظرفى ريخته درب آن را محكم ببندند و آن‌قدر بجوشانند كه به يك‌ششم برسد و موى را با آن بشويند خضاب زيبا و خوبى است.

همچنين دم‌كردۀ برگ شاه‌توت يا برگ مو و انجير سياه نيز همين نتيجه را دارد.

خوردن عصارۀ برگ آن در حدود  ٣٠  گرم براى گزيدن جانوران گزنده و حشرات گزنده مفيد است همچنين دم‌كردۀ پوست درخت شاه‌توت ترياق سم شوكران است.

براى اين كار بايد پوست را در آب بجوشانند.

معمولا پس از خوردن توت غذاى ترش نبايد خورد خصوصا پس از شاه‌توت.

چون در برگ شاه‌توت مقدار قابل ملاحظه‌اى كربنات كلسيم وجود دارد لذا دم‌كردۀ آن را مى‌توان براى كاهش قند ادرار و معالجۀ بيمارى قند استفاده نمود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2ص 97-99

[pejuhesh237]

.