تربد

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

تربد:ريشۀ گياهى است كه در كتب طب سنتى و در بازار دارويى با نام «تربد» ، «تربد» و «تربد» ناميده مى‌شود.

اين اسامى براى خود گياه نيز گفته مى‌شود. و به زبان سانسكريت نيز «تريپوتا» گويند

گياهى است از خانوادۀ پيچك صحرايى Convolvulaceae نام علمى آن Operculina turpethum) L. (Silva Manse.

و مترادفهاى آن Ipomoea turpethum R. Br. و Convolvulus turpethum L.

مى‌باشد.

فارسی:

عربی:

یونانی:

انگلیسی: Indian jalap و Turbith

فرانسه: Turbith vegetal

آلمانی:

ایتالیائی:

١ . «پيچك صحرايى» . به فرانسوى Petit liseron و Liseron des champs و Vrillee و به انگليسى Rope weed ، Bell lind ، Bind weed

و Wild morning glory گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Convolvulaceae نام علمى آن Convolvulus arvensis L. مى‌باشد.


٣ . Convolvulus Spinosus Burm.در بلوچستان با نامهاى محلى زير شناخته مى‌شود:

الف) در لاس‌بلاس «داهل كور» ؛ب) در مكران «دولاكو» ؛ پ) در جلاون «ده‌لاكور» و ت) در قلعه سيف الله «ساهسا» ناميده مى‌شود.

[pejuhesh237]

بيخيست ظاهر سياه و باطن سفيد و مجوف

و نبات او ساق دار و برگش شبيه به برگ لوبيا و اطراف او مخدّر

و گلش آسمان جونى و ثمرش مثل لسان العصافير و هر چه اندرونش سياه باشد

مثل خربق سمّ است و زرد او نيز بد است و بهترين او سفيد و سبك و صمغ دار است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص62


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن به اوصافى است كه مذكور شد كه تازه كرم نخورده سفيد

مجوف مصمغ متوسط ميان غلظت و رقت صاف جوهر املس سريع التفتيت سهل السحق بى‏ريشه

و يا كم ريشه با اندك حدت طعم و قوّت نافذه و جلا باشد و آنچه به خلاف اوصاف مذكوره بود ردى و غير مستعمل.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 258



تربد معمولا به بيخ يا ساقه زيرزمينى يا به‌طور كلى به ريشۀ گياه و يا خود گياه و در عين حال به صمغ رزينى گياه نيز گفته مى‌شود.

گياهى است چندساله با ساقۀ بالارونده و پيچنده مانند عشقه. برگهاى آن به شكل قلب مانند برگ عشقه و پوشيده از كرك است.

گلهاى آن آبى كبود كه در انتهاى ساقه گل‌دهنده ظاهر مى‌شود.

ساقۀ زيرزمينى آنكه به سبب صمغ موجود در آن در طب سنتى مستعمل است

به شكل قطعاتى استوانه‌اى شكل به قطر انگشت ضخيم و به طول  ١٢ - ١٠  سانتى‌متر در بازار عرضه مى‌شود.

سطح آن ناصاف داراى پستى و بلندى و يا پيچيده و داراى شيارهاى طولى نامنظم،

رنگ قسمت بيرونى ساقۀ زيرزمينى تيره كمى مايل به قرمز و مغز آن پس از شكستن سفيد و روشن است

و سوراخهاى متعدد كوچكى در مقطع آن ديده مى‌شود كه پر از مادۀ صمغى به شكل قطرات كوچك زرد رنگ است

كه همان مادۀ مسهلى آن مى‌باشد. از نظر طعم، ساقۀ زيرزمينى گياه ابتدا بى‌بو و بى‌طعم است

ولى پس از چند لحظه طعم تهوع‌آورى پيدا مى‌كند. نوع مرغوب آن مجوّف، سبك، و شكننده است، به سهولت ساييده و نرم مى‌شود

و رنگ داخل آن سفيد است و انواعى كه رنگ داخل آن تيره است و از نظر وزن سنگين

و ضمنا غير شكننده مى‌باشند نامرغوب و بهتر است كه مصرف نشوند.

وجود اين گياه تا حال در ايران از طرف گياه‌شناسان گزارش نشده است ولى در برخى كتب قديم طب سنتى آمده است كه در مناطق

خراسان ديده شده است. در مجموعۀ داروشناسى ابو منصور موفق، تربد را نوع هندى صمغ سقمونيا معرفى مى‌كند.

1-پيچك صحرايى گياهى است چندساله، ساقه آن بلند، بالارونده و پيچنده.

به دوردرختان اطراف خود مى‌پيچد و در صورت نبودن قيّم براى پيچيدن به صورت خوابيده روى زمين است.

برگهاى آن تيركمانى و مثلثى تخم‌مرغى نوك‌تيز.

گلهاى آن سفيد يا صورتى است. ريشۀ اين گياه نيز در طب سنتى مستعمل است.

 ٢ . گونۀ ديگرى به نام علمى Convolulus glomeratus Choisy ex DC. . در مناطق گرم بلوچستان مى‌رويد.

گياهى است چندساله در هند نيز انتشار دارد. نام محلى اين گياه در بلوچستان «پى‌چاك» است.

ريشۀ گياه داراى خاصيت مسهلى است و از خود گياه نيز به عنوان مسهل استفاده مى‌شود.

 ٣ . Convolvulus Spinosus Burm. . گياهى است كوتاه، چندساله، با ساقه‌هاى نيمه‌چوبى. خيلى پرشاخه و تيغ‌دار. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 308-305

[pejuhesh237]

و منبت او حوالى خراسان و هند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص62

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

در هندوستان و سيلان و مالزى مى‌رويد و از هند به بازار دارويى ايران وارد مى‌شود.

در هندوستان اين گياه به صورت علف هرز در اغلب مزارع هند مى‌رويد. در ايران در قم، اطراف تهران و كرج در مزارع، در شمال ايران در

ايسپيلى ييلاق و لاهيجان، در غرب كشور در اراك در قلعه نو مى‌رويد. نام محلى گياه در اين منطقه «پيچك» است.

در مرز ايران و عراق، در شمال غربى در خوى و اردبيل و در آخر در بلوچستان در سرحدّ و سنجاناك

و تفتان در  ١۵٠٠  مترى از سطح دريا مى‌رويد.

در بلوچستان با نامهاى محلى «باكاربالى» ، «اندرونرى» و «ياچكى» شناخته مى‌شود.

در زابل و در آبادان و در فارس در كوه چاه سيوند نيز مى‌رويد.

 ٣ . Convolvulus Spinosus Burm.اين گياه در ايران در بلوچستان و اصفهان مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 308-305

[pejuhesh237]

.ريشه تربد در چين به عنوان تب‌بر، مدّر، و كمى مليّن مصرف مى‌شود

در هندوچين و فيليپين از ريشۀ گياه به عنوان مسهل استفاده مى‌كنند.

و به علاوه داروى خوبى براى تسكين دردهاى مفاصل و نقرس و روماتيسم است.

ساقه و سرشاخه‌هاى له شده و گرم گياه را پس از وضع حمل براى معالجۀ كوليك و همچنين براى بازسازى نسوج به پشت زنان مى‌اندازند.

در هند از ريشۀ گياه به عنوان مسهل استفاده مى‌شود و بعلاوه در موارد مارگزيدگى و عقرب‌زدگى نيز به كار مى‌رود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 306-305

[pejuhesh237]

در اول سيم گرم و در آخر آن خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص62

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و صاحب شفاء الاسقام گرم و خشك در آخر دويّم گفته.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 258

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مسهل بلغم و رطوبات رفيقه و با زنجبيل قالع بلغم غليظ و لزج از عمق بدن و منقّى معده و رحم و مفتح سدّه

و منقّى دماغ از بلغم و جهة عرق النساء و امثال او و فالج و سرفهء كه به مشاركت رطوبات معده باشد

و با هليلهء كابلى و امثال او جهة ماليخوليا و جنون و صرع و با تخم كتان

و روغن بادام جهة سعال مزمن و درد سينه نافع

و مضرّ امعأ و مجفف اعضأ و مغثى و مكرّب و مصلحش خراشيدن پوست سياه او

و با روغن بادام و پسته چرب و با كتيرا استعمال نمودن و قدر شربتش از جرم او تا سه درهم

و در مطبوخ او تا پنج درهم و بدلش پوست ريشهء توتست بوزن او و در بعضى امزجه غاريقون

و در غير معاجين مبالغه در كوبيدن او نبايد كرد. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص62


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

‏ و گفته‏اند چون جرم ساييده خام آن را بياشامند اخراج بلغم زياده از صفرا مى‏نمايد

و مطبوخ آن بالعكس يعنى اخراج صفرا زياده از بلغم مى‏كند

و ليكن سزاوار آن است كه چون در مطبوخ و يا سفوف استعمال نمايند مبالغه در كوبيدن

و نرم بيختن آن ننمايند تا به خمل معده و امعا نچسبد و در معاجين مبالغه نمايند

و چون به طريق سفوف با زنجبيل و شكر بخورند بايد كه با آب گرم باشد و اگر با نمك بخورند با آب سرد

و آشاميدن قليلى از آن با زنجبيل و نبات كه به طور قهوه زنجبيل پخته گرم گرم اندك اندك بياشامند

جهت سرفه رطوبى و ضيق النفس بارد رطب نافع.

و وجه خراشيدن پوست آن را گفته‏اند آن است كه ذراريح با گياه آن مى‏باشد.

بدل آن‏: به وزن آن پوست ريشه توت و در بعضى امزجه غاريقون است

و طريقه تدبير جوارش و حبوب و دواء التربد و رب التربد و سفوفات و اشربه و معاجين آن در قرابادين ذكر يافت.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 258-259

[pejuhesh237]

و مسهل بلغم و رطوبات رفيقه و با زنجبيل قالع بلغم غليظ و لزج از عمق بدن و منقّى معده و رحم و مفتح سدّه

و منقّى دماغ از بلغم و جهة عرق النساء و امثال او و فالج و سرفهء كه به مشاركت رطوبات معده باشد

و با هليلهء كابلى و امثال او جهة ماليخوليا و جنون و صرع و با تخم كتان

و روغن بادام جهة سعال مزمن و درد سينه نافع

و مضرّ امعأ و مجفف اعضأ و مغثى و مكرّب و مصلحش خراشيدن پوست سياه او

و با روغن بادام و پسته چرب و با كتيرا استعمال نمودن و قدر شربتش از جرم او تا سه درهم

و در مطبوخ او تا پنج درهم و بدلش پوست ريشهء توتست بوزن او و در بعضى امزجه غاريقون

و در غير معاجين مبالغه در كوبيدن او نبايد كرد. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص62


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

‏ و گفته‏اند چون جرم ساييده خام آن را بياشامند اخراج بلغم زياده از صفرا مى‏نمايد

و مطبوخ آن بالعكس يعنى اخراج صفرا زياده از بلغم مى‏كند

و ليكن سزاوار آن است كه چون در مطبوخ و يا سفوف استعمال نمايند مبالغه در كوبيدن

و نرم بيختن آن ننمايند تا به خمل معده و امعا نچسبد و در معاجين مبالغه نمايند

و چون به طريق سفوف با زنجبيل و شكر بخورند بايد كه با آب گرم باشد و اگر با نمك بخورند با آب سرد

و آشاميدن قليلى از آن با زنجبيل و نبات كه به طور قهوه زنجبيل پخته گرم گرم اندك اندك بياشامند

جهت سرفه رطوبى و ضيق النفس بارد رطب نافع.

و وجه خراشيدن پوست آن را گفته‏اند آن است كه ذراريح با گياه آن مى‏باشد.

بدل آن‏: به وزن آن پوست ريشه توت و در بعضى امزجه غاريقون است

و طريقه تدبير جوارش و حبوب و دواء التربد و رب التربد و سفوفات و اشربه و معاجين آن در قرابادين ذكر يافت.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 258-259


و خواص آن مسهل بلغم و رطوبتهاى رقيق است و براى اخراج كمى از صفرا و اخلاط سوخته نيز مفيد است.

اگر با زنجبيل خورده شود، مسهل بلغم غليظ است. براى پاك كردن بلغم و رطوبت رحم و معده مفيد است

و براى بيمارى‌هاى فلج، ناراحتى‌هاى اعصاب، سرفه‌هاى ناشى از رطوبت معده و همچنين براى سياتيك نافع است.

با روغن بادام و تخم كتان براى قطع سرفۀ مزمن و درد سينه و با پوست هليله كابلى براى ماليخوليا، جنون و صرع مفيد است.

توصيه اين است كه در موقع تهيۀ ريشۀ گياه به صورت دارو از زياد كوبيدن و گرد كردن آن خوددارى شود،

زيرا گرد نرم آن به خملهاى روده مى‌چسبد و گرد نيم‌كوب آن بهتر است با زنجبيل و شكر سرخ و آب گرم خورده شود.

اگر با نمك مى‌خورند بايد با آب سرد خورده شود. اگر كمى از آن را با زنجبيل و نبات، پخته

و گرم‌گرم و كم‌كم بخورند براى سرفه مرطوبى و تنگى نفس سرد و تر بسيار مفيد است.

تربد براى گرم‌مزاجان مضّر است و اگر اين قبيل اشخاص گرم‌مزاج به دليلى كه ضرورى تشخيص دهند

تصميم بگيرند تربد بخورند بايد پوست سياه آن را تراشيده با روغن بادام يا روغن پسته چرب نموده و با كتيرا بخورند.

البته در چرب كردن آن نبايد از حد اعتدال خارج شد زيرا در اين صورت خاصيت مسهلى آن خيلى كاهش مى‌يابد.

مقدار خوراك يا دوز مصرف آن از جرم ريشۀ تا  ١٢  گرم و در دم‌كرده‌ها تا  ٢٠  گرم است

و مقدار خوراك يا دوز مصرف از صمغ رزينى آن  ١ - ٣ / ٠  گرم مى‌باشد.

نسخه ديگر اين است كه از گرد صمغ رزينى آن تا  ١  گرم و دم‌كردۀ آن  ۶  گرم در  ١٠٠٠  گرم آب‌جوش مى‌باشد.

جانشين ريشۀ تربد از نظر خواص ريشۀ توت و يا غاريقون است

اگر تربد را با روغن بادام چرب نمايند از آثار آن كاسته مى‌شود و هرچه بيشتر چرب شود از حدت آثار آن بيشتر كاسته مى‌شود.


از اين خاصيت در موارد لزوم براى كاهش حدت تأثير تربد استفاده مى‌شود. اين نوع تربد را اصطلاحا تربد تدبير شده مى‌نامند.

چند فرمول دارويى از تربد:

شربت خوش خوراك تربد به عنوان مسهل براى پاك كردن معده: تربد سفيد تراشيده شده كه با روغن بادام چرب شده باشد  ۴۵  گرم،

زنجبيل  ٢۵  گرم، قند  ٢۵٠  گرم. ابتدا قند را در آب حل كرده و بجوشانند و قوام بياورند و پس از آن تربد و زنجبيل را در آن داخل كرده و حل

كنند. مقدار مصرف در هربار  ١۴  گرم است.

حب مسهل تربد كه به عنوان مسهل بلغم: تربد سفيد تدبير شده  ١۵  گرم، زنجبيل  ۵  گرم، مصطكى  ۵  گرم، ريوند چينى  ١۴  گرم،

غاريقون  ١۴  گرم و گوشت يا پولپ خشك ميوۀ حنظل  ۵  گرم.

داروها را نرم كوبيده از الك ردّ كرده با آب رازيانه مخلوط نموده حب درست مى‌كنند و در هربار تا  ٢٣  گرم از حبها را مى‌توان مصرف كرد.

حب تربد به عنوان مسهل بلغم و صفرا: تربد تدبير شده  ١٠  گرم، گل بنفشۀ خالص خشك  ١۵  گرم، كتيرا  ١۵  گرم،

رب شيرين‌بيان  ۵ / ٢  گرم و سقمونيا  ۵ / ٢  گرم. اينها را كوبيده و بيخته و با روغن بادام شيرين چرب نمايند

و با آب مخلوط كرده حب بسازند. مقدار مصرف در هر بار  ٩  گرم است كه با آب نيم‌گرم خورده شود. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 307-305



طريق مدبر نمودن تربد
آنست كه بكيرند تربد سفيد مجوف مصمغ خراشيده مرضوض را و بروغن بادام چرب نمايند اكر از براى دواء التربد و جوارش و حب و سفوف است اندك بكوبند كه جريش باشد و با ادويه مناسبه ديكر ممزوج نموده بكار برند و اكر از براى معاجين است نرم بكوبند و نيز فراگرفته ميشود از آن جوارشات مسهله‏
جوارش تربدى مسهل تنقيه معده و دفع فضلات كند
صنعت آن‏
تربد سفيد تراشيده بروغن بادام چرب كرده ده درم زنجبيل پنج درم قند سفيد پنجاه درم قند را بقوام آورده تربد و زنجبيل را بان بسرشند شربتى سه درم باب كرم و كاهى اضافه كرده ميشود بان بعضى ادويه مسهله ديكر مثل سقمونيا و عصاره افسنتين و ريوند چينى و امثال آن بحسب احتياج و بقدر ضرور و نيز فراگرفته ميشود از آن حبوب مسهله‏
فصل در ذكر نسخ حبوب تربدى‏
حب تربد اسهال بلغم كند
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر سه مثقال زنجبيل مصطكى رومى از هريك يك مثقال ريوند چينى غاريقون از هريك سه درم شحم حنظل يك درم ادويه كوفته بيخته باب رازيانه سرشته حبوب سازند شربتى تا پنج درم‏
حب تربد ديكر منقول از حاجى حسين اسهال بلغم و صفرا كند
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر دو مثقال كل بنفشه خالص خشك كثيرا از هريك سه مثقال ربّ السوس سقمونياى مشوى از هريك نيم مثقال كوفته بيخته بروغن بادام شيرين چرب نموده باب سرشته حب سازند شربتى دو درم با آب نيم‏كرم‏
حب تربد ديكر مسهل بلغم و سوداى محترقه است‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر يك درم افسنتين افتيمون اقريطى از هريك نيم‏دانك پوست هليله زرد نيم درم نمك سياه دو دانك كوفته بيخته با مويز سياه دانه بيرون كرده سرشته حبوب سازند جمله يك شربت است باب نيم كرم و بايد كه پيش از خوردن حبوب مسهله و بعد از آن پرهيز نمايند و در نسخه ديكر افسنتين داخل نيست‏
حب تربد اسهال سوداى متولد از بلغم از بدن و نواح قلب و معده و دماغ كند و نافع است از براى خفقان سوداوى‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر افتيمونى اقريطى از هريك يك درم حاشا شحم حنظل غاريقون سفيد حجر ارمنى از هريك ربع درمى سقمونياى مشوى دو دانك نمك نفطى يك دانك اسطوخودوس ثلث درمى خربق سياه نيم درم كوفته بيخته بروغن بادام شيرين يك درم سرشته حب سازند و باب نيم كرم فرو برند جمله يك شربت است در نسخه ديكر سقمونيا يك دانك است در صورتيكه تنقيه جميع بدن منظور نباشد
حبّ تربد كه مستسقى را مفيد است‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر ريوند چينى از هريك نيم‏دانك تخم ابخره مقل ازرق از هريك دو دانك فرفيون كه بروغن كاو چرب كرده باشند رنكى على الرسم باب را زياده حب سازند جمله يك شربت است تا سه شربت بحسب مزاج و فراگرفته ميشود از آن مسمى اوان را دواء التربد مينامند
فصل در ذكر نسخ دواء التربد
[دواء التربد به نسخه اسحق‏]
دواء التربد به نسخه اسحق بلغمهاى غليظه و رطوبت فاسده را در اعضا از خوردن ميوهاى رطب متولد شده باشد فرود اورد و بلغمى مزاج را نافع باشد
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر سه درم و نيم زنجبيل دو درم شكر سفيد پانزده درم كوفته بيخته شربتى يك مثقال تا دو درم استعمال نمايند و قوت اين دوا تا سه سال باقى ميماند
دواء التربد به نسخه سيد مظفر الدين شفائى‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر بيست درم زنجبيل مصطكى از هريك ده درم نبات سفيد چهل درم كوفته بيخته شربتى هر شب يك مثقال و حكيم محمد معصوم در قرابادين خود شربتى چهار درم باب كرم ذكر نموده‏
دواء التربد به نسخه ديكر
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر ده درم سنا مكى پنج درم زنجبيل مصطكى از هريك دو درم شكر سفيد سى درم شربتى چهار درم و اكر بجاى شكر پنج درم كل قند افتابى و شيرخشت و ترنجبين از هريك پانزده درم نمايند ميكردد قوت اسهال آن بيشتر
[دواء التربد به نسخه آن مرحوم قالع بلغم غليظ]
دواء التربد به نسخه آن مرحوم قالع بلغم غليظ و لزج از عمق بدن و منقى معده و رحم و دماغ از بلغم و سودا است و نافع است از براى ماليخوليا و جنون و صرع و نافع است از براى سعال بلغمى مزمن و درد سينه‏
صنعت آن‏
تربد سفيد خراشيده بروغن بادام شيرين چرب نموده مرضوض سه درم زنجبيل يك درم مصطكى رومى نيم درم كثيرا نيم درم پوست هليله كابلى يك درم و نيم غاريقون سفيد يك دانك نبات سفيد هفت درم كوفته بيخته كف كنند و بعد از آن آب نيم كرم بنوشند و بدانكه در دواء التربد مبالغه در نرم كوفتن و بيختن نبايد كرد بلكه بايد كه اندكى درشت بيخته شود
ربّ تربد
قدر قليلى از آن فعل قوى مقدار كثير كند
صنعت آن‏
بكيرند تربد سفيد مجوف خراشيده هر مقدار كه خواهند و بكوبند و در آب كرم بخيسانند و روزى چند بار حركت دهند و بعد سه روز افشرده صافى آن را صاف نموده در ظرفى كرده باز آب در آن كنند و بهمان قسم عمل نمايند تا مادام كه در جرم آن طعمى نماند پس آن آبها را در سايه خشك نموده نكاه دارند و عند الحاجت بكار برند
فصل در بيان نسخ سفوفات تربدى‏
سفوف تربد اسهال بلغم كند و امراض بلغمى را نافع است‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر ده درم زنجبيل كل سرخ ريوند چينى از هريك يك درم كوفته بيخته سفوف سازند شربتى دو مثقال با روغن بادام شيرين و آب كرم بنوشند
سفوف تربد ديكر اسهال اخلاط بلغميه غليظه لزجه نمايد
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر غاريقون هش سفيد از هريك دو مثقال كثيرا حب النيل انيسون مصطكى از هريك يك مثقال ملح درانى نيم مثقال ادويه كوفته بيخته سفوف سازند شربتى دو درم تا دو مثقال‏
سفوف تربد ديكر
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر يك درم نمك هندى يك درم و نيم هر دو را

كوفته بيخته كف كنند و بعد از آن آب سرد بياشامند و هرگاه تشنه شوند آب سرد بنوشند بجهت آنكه آب كرم قاطع عمل آن است‏
[سفوف تربد ديگر از بنده درگاه محمّد هاشم‏]
سفوف تربد ديكر قلمى فرموده‏اند كه از بنده درگاه محمّد هاشم است اسهال خلط اسود نمايد و نافع است از براى امراض حادثه از اخلاط غليظه‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مجوف خراشيده بروغن بادام شيرين چرب نموده پوست هليله زرد سنا مكى از هريك يك درم زنجبيل يك دانك غاريقون هش سفيد ريوند چينى بسفايج فستقى اسطوخودوس افتيمون اقريطى غنچه كل سرخ كثيرا از هريك دو دانك فضى نبات سفيد دو درم كوفته بيخته بروغن بادام شيرين چرب نموده شربتى از دو درم تا دو مثقال كف نموده بعد از آن آب نيم‏كرم بنوشند
فصل در ذكر شرابهاى تربدى‏
شراب تربد از ثابت بن قره بلغم و صفراى عفن براند
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر نيم كوفته نيم رطل در چهار رطل كلاب بجوشانند تا بثلث آيد صاف كنند و با يكمن قند بقوام اورند و در اخر يك درم سقمونيا و نيم درم زعفران و دو دانك زنجبيل كوفته بيخته بان بياميزند شربتى بيست درم و اكر بجاى كلاب عصاره برك كل سرخ كنند ميكردد اقوى‏
شراب تربد ديكر مسهل بلغم بود
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر نيم كوفته صد درم در شيشه كنند و آب صاف بر سر آن كنند آن مقدار كه پنج انكشت بالاى آن باشد سه روز در افتاب بكذارند پس بپالايند و ديكر بار آب تازه كنند و سه روز ديكر در افتاب بكذارند و همچنين نه روز در افتاب بكذارند تا آنكه هيچ مزه در تربد نماند پس مجموع ابها را با يكمن قند بقوام اورند و اكر بقدر حاجت سقمونيا داخل كنند صواب باشد و اكر بجاى آب خالص آب باران كنند اولى است و اكر بيست درم زنجبيل با تربد يار كنند بهتر است شربتى دو اوقيه‏
فصل در بيان نسخ معاجين تربدى‏
معجون تربدى قولنج بكشايد و بلغم دفع كند و درد پشت را ساكن كرداند
صنعت آن‏
سقمونيا ده درم قاقله كبار قاقله صغار زنجبيل دارفلفل دارچينى قرفه نارمشك قرنفل فلفل از هريك پنج درم شكر سرخ تربد سفيد از هريك صد مثقال عسل بقدر احتياج معجون سازند شربتى دو درم‏
معجون تربدى ديكر كه مسهل بلغم بود
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر سقمونياى مشوى از هريك نيم درم قاقله صغار انيسون از هريك دو درم دارچينى نمك هندى از هريك چهار دانك دارفلفل يك و نيم دانك اجزا كوفته بيخته با شكر طبرزد معجون كنند مقدار شربت چهار دانك باب نيم كرم بدهند
معجون تربد كه مسهل بلغم باشد
صنعت آن‏
تربد سفيد تراشيده غاريقون از هريك چهار درم حب النيل يك درم شحم حنظل نيم درم زنجبيل دارفلفل قاقله كبار مصطكى از هريك يك درم اجزا كوفته بيخته با قند و عسل بسرشند شربتى چهار درم باب كرم‏
[معجون تربد ديگر نرم كننده طبع‏]
معجون تربد ديكر طبع را نرم دارد و بلغم و صفرا برفق براند و معده را قوت دهد و صداعى كه از بخارات باشد برطرف كنند و قولنج بكشايد
صنعت آن‏
تربد سفيد پوست هليله كابلى سنا مكى بنفشه از هريك ده درم قاقله زنجبيل مصطكى از هريك دو درم ورق كل سرخ روغن بادام از هريك پنج درم زعفران يك درم رازيانه سه درم اجزا كوفته بيخته بروغن بادام چرب كنند و با سه چندان ادويه قند عسل بسرشند مقدار شربتى چهار درم باشد
معجون تربد كه اهل تنعم را بذائقه خوش آيد و موافق باشد و مسهل بى‏زحمت است‏
صنعت آن‏
تربد سفيد مدبر ده درم ورق كل سرخ پنج درم زعفران سقمونياى مشوى از هريك نيم درم مصطكى رومى يك درم مغز بادام مقشر ده درم قند و عسل سه وزن ادويه كوفته بيخته با عسل و قند بسرشند و اكر خواهند قدرى كلاب در قوام قند و عسل اضافه نمايند شايد.کتاب قرابادین کبیر ص 819-820

[pejuhesh237]

.