توتيا

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن
توتيا
معرب از دود هاى فارسى است و به يونانى ثمقولس نامند و آن معدنى و انابیبى می باشد
و معدنى سه قسم است يكى سفيد پوست شبيه تخم شتر مرغ و بر او چيزى مثل نمك ظاهر
و بهترين اقسام و يكى زرد و يكى كبود و شفاف و او غليظتر از همه است و مشهور به توتياى هندى
و در غايت حدّتست و انابيبى كه مشتق از انبويه است و به فارسى توتياى قلم مي نامند
و ميزابى كه به معنى شبيه ناودان باشد عبارة ازوست و چندين قسم می باشد
يكى از دود مس است كه در گداختن سنگ مس در كوره دو طبقه به هم می رسد
قسمى سفيد و بسيار بی ثقل و قسمى ثقيل و كثيف و اول از صاعد وثانى از راسب اوست
و آن از ادويهء اقليمياست كه بتدريج در ذائب مس ريزند و از طلا و نقره و قلعى نيز به هم رسد
و به دستور آزموده و از چوب درخت زيتون برّى و از به بعد از اخراج دانهء او به عمل آرند
و به دستور از عفص و خرنوب و توت سفيد خشك و شاخ درخت امرود و مصطکی
و حبّة الخضرا و شمشاد و انجير و از گل پودنهء تازه و از شكوفهء تاك و از سريشم ماهى
و از غرى جلود بقر و از پشم غير مغسول ترتيب مي دهند اما طريق اشجار آنكه
بعد از نيم كوب كردن او در ظرف سفال جاى داده سرپوش سوراخ دارى برو مستحكم نموده
چندان آتش كنند تا دود آن برطرف شود اما طريق پشم و سريشم آنكه به زفت يا به عسل آلوده
و به دستور آتش كنند و صاعد هريك را استعمال كنند و بهترين مصنوع آن انابیبى كرمانى
و بهترين معدنى سفيد آن و عديم الوجود است و اقسام توتيا را بدون تغسيل استعمال جايز نيست
و طريق عمل او در دستورات تحرير يافته است و امين الدوله ذكر نموده كه توتياى بحرى نيز می باشد
و آن سفيد و مستدير و شبيه بسنگريزه است و جالينوس توتيا را در اول سرد و در دويم خشك دانسته
و مغسول او ابرد و مجفف بيلذع و مشوى او لطيفتر و مقوى چشم و حافظ صحت او و مانع انحدار مواد
و جهة تقوية روح باصره و قرحه چشم و قضيب و عانه و مقعد و سرطان متقرح و جراحت بينى
و ساير اعضأ و اندمال قروح و با روغن گل جهة التيام جراحت عصب و نشف رطوبات و قاطع نفث الدم و نزف الدم
و مقوى معدهء مسترحى و جهة قروح ظاهرى و باطنى شرباً و ضماداً و اكثر امراض عين و آكله
و شياف او جهة حرقة البول و حمول او جهة سيلان رحم نافع و مولد سدد و مصلحش عسل
و قدر شربتش تا نيم مثقالست و اقسام معدنى او قاتل و بدلش بوزن او شادنج و نصف او توبال النّحاس مغسول
و گويند مرقشيشا و اقليميا بدل اوست و طريق تشويه آنستكه توتيا را با آب سائيده قرص كنند
و بر آتش نرم در روى سفالى بگذارند و بگردانند تا خشك شود.

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص65-66