بهمن

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

بهمن

گياهى است از خانوادۀ Compositae

نام علمى آن Centaurea behen L. است

و مترادفهاى آن Behen album de Rauw. و Centaurea alata Lam. و C. acuta Vahl. مى‌باشد.

فارسی: به لغة فارسى اسم بیخيست ،ريشۀ گياهى است كه بسته به رنگ آن «بهمن سفيد» يا «بهمن سرخ» گفته مى‌شود.

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Centaury

فرانسه:گياه را Behen و Ben و ريشۀ آن را Racin de behen

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

مثل زردك و با اندك صلابت و كجى و با خشونت قليلى

و ناهموار و با عطريت و سفيد او را ظاهر

و باطن سفيد و سرخ آن را ظاهر سرخ تر از باطن

و نبات او را ساق به قدر شبرى و زياده و كمتر از آن

و برگش مثل برگ اجّاص و منبسط و خارناك و كثير التشريف

و بر ساقش برگى چندى با هم پيچيده و بی گل و در تموز می رسد .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص59

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و گياه آن بقدر شبرى و زياده و كمتر از ان و برك آن مانند برك اجاص منبسط و خارناك و كثير التشريف

و بر ساق آن برگى چند سر آنها باهم پيچيده و بى‌گل و در تموز مى‌رسد

و دو قسم مى‌باشد

سرخ و سفيد سرخ آن باليده‌تر و بلندتر و ناهموارى پوست آن زياده و ظاهر آن سرختر از باطن آن

و سفيد آن هم ظاهر و هم باطن آن سفيد و بهترين سرخ آن صافي سنگين خوشبوى آنست كه چون بخايند با اندك لزوجتى و قبضى باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 255

[pejuhesh237]

و منبت او كوهستان کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص59

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

منبت آن كوهستان ارمن و خراسان و همچنين سفيد آن و از نواح ارمنيه و خراسان آورند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 255

[pejuhesh237]

.هيج جزء آن سمي نيست
در هند از ريشۀ بهمن براى تقويت نيروى جنسى، براى معالجۀ يرقان و ناراحتى‌هاى سنگ در بدن تجويز مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 387

[pejuhesh237]

در دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص59

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سرخ آن گرم تا سوم و قويتر از سفيد و هر دو با رطوبت فضليه و قوت قبضي و مسيح هر دو را گرم و تر دانسته کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 255

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و هر دو مقوى باه

و مقوى دل و مسمّن و مفتح و محلل رياح و بلغم لزج و موافق مبرودين

و جهة خفقان و سنگ گرده و مثانه و يرقان

و ضماد او با عسل و نمك جهة نيكو كردن رنگ رخسار و کلف

و طلاى او جهة كشتن قمل و خوشبو كردن موى

و فرزجهء او با زعفران جهة تنقيهء رحم و خوشبو كردن او نافع

و آشاميدن آب طبيخ مهرّاى او با شكر در حين ناشتا به غايت مسمّن خصوصا با بادام و نخود

و مضر سفل و مصلحش انيسون و كتيرا

و قدر شربت از جرم آن دو مثقال و از آب آن تا سه وقيه

و هر دو بدل يكديگر و بدل هر دو بوزن آن تو درى و نصف آن لسان العصافير

و بدل احمر او درونج و سفيد او زرنباد است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص59

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سرخ آن جهت تقويت باه و انعاظ قويتر و چون در آب طبخ نمايند تا مهرا شود

و فرزجۀ سفيد آن با زعفران جهت تنقيۀ رحم و خوش‌بوئى آن و هر دو نوع آن مضر سفل

و مصلح آن انيسون و كثيرا و عناب مقدار شربت از جرم آن هر دو تا دو مثقال و از آب مطبوخ آن تا سه اوقيه هريك بدل ديگرى‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 255

[pejuhesh237]

و هر دو مقوى باه

و مقوى دل و مسمّن و مفتح و محلل رياح و بلغم لزج و موافق مبرودين

و جهة خفقان و سنگ گرده و مثانه و يرقان

و ضماد او با عسل و نمك جهة نيكو كردن رنگ رخسار و کلف

و طلاى او جهة كشتن قمل و خوشبو كردن موى

و فرزجهء او با زعفران جهة تنقيهء رحم و خوشبو كردن او نافع

و آشاميدن آب طبيخ مهرّاى او با شكر در حين ناشتا به غايت مسمّن خصوصا با بادام و نخود

و مضر سفل و مصلحش انيسون و كتيرا

و قدر شربت از جرم آن دو مثقال و از آب آن تا سه وقيه

و هر دو بدل يكديگر و بدل هر دو بوزن آن تو درى و نصف آن لسان العصافير

و بدل احمر او درونج و سفيد او زرنباد است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص59

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سرخ آن جهت تقويت باه و انعاظ قويتر و چون در آب طبخ نمايند تا مهرا شود

و فرزجۀ سفيد آن با زعفران جهت تنقيۀ رحم و خوش‌بوئى آن و هر دو نوع آن مضر سفل

و مصلح آن انيسون و كثيرا و عناب مقدار شربت از جرم آن هر دو تا دو مثقال و از آب مطبوخ آن تا سه اوقيه هريك بدل ديگرى‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 255



براى تقويت نيروى جنسى و ازدياد اسپرم بسيار نافع است و بدن را فربه مى‌كند.

بازكنندۀ انسداد مجارى عروق و برطرف‌كنندۀ نفخ و گاز است.

براى سردمزاجان داروى خوبى است و براى خفقان، يرقان، خرد كردن سنگ كليه و مثانه بخصوص اگر با ادويۀ مناسب خورده شود، بسيار مفيد است.

بهمن سرخ براى تقويت نيروى جنسى و انعاظ قوى‌تر از بهمن سفيد است.

اگر آن را در آب بپزند به طورى كه خوب پخته شود، مانند حليم شود و آب آن را با شكر ناشتا بخورند براى فربه كردن بدن بسيار مفيد است،

خصوصا اگر با بادام و نخود پخته و خورده شود.

ضماد آن با نمك تلخ و عسل براى درخشان كردن رنگ چهرۀ زنان داروى بسيار نافعى است.

اگر بهمن سفيد با زعفران مخلوط و از آن شيافى تهيه كرده و در مهبل گذارده شود براى پاك كردن و خوشبويى رحم مفيد است.

چون بهمن‌ها هر دو براى قسمت سفلاى بدن مضّر است توصيه مى‌شود كه با انيسون و كتيرا و عناب خورده شود.

مقدار خوراك از جرم بهمنها تا  ١٠  گرم و از آب دم كردۀ آن تا  ١٠٠  گرم است.

تا حدى كه مقدار جرم دم شده از  ١٠  گرم تجاوز ننمايد. هريك از دو بهمن جانشين ديگرى است

و جانشين بهمنها از نظر خواص هم وزن آنها تودرى و نصف وزن آنها لسان العصافير است.

جانشين بهمن سرخ درونج است و جانشين بهمن سفيد زرنباد.

توضيح: در متن فوق نامى از اصطلاح «نمك تلخ» برده شد.

نمك تلخ را در كتب طب سنتى «ملح المّر» نام مى‌برند و اين‌طور تعريف شده است كه رنگ آن مايل به سفيد و يا تيره و كمى زرد و از تمام اقسام نمك گرمتر است

و آن را مخلوط با صمغ زيتون براى التيام زخمها به كار مى‌برند، خيلى مؤثر است و مقدار خوراك آن را در حدود  ٣ - ٢  گرم ذكر كرده‌اند.

عده‌اى آن را قسمى «ملح نفطى» مى‌دانند.

نمك نفطى معدنى است به رنگ سياه و بدبو كه آن را مى‌سوزانند تا سفيد شود و مسهل بسيار مؤثرى است و قى‌آور مى‌باشد. مقدار خوراك آن تا 4 گرم است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 388

[pejuhesh237]

.