آذربو

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

به سريانى عرطنيثا نامند و به فارسى چووهء صبّاغان گويند
فارسی:به‌طور كلى اين‌گونه گياهان به فارسى در مناطق مختلف ايران با نامهاى «چوبك» ، «چوبك اشنان» و «چوبه» و «آذربو» و در همدان به اصطلاح محلى «اسپرون» و در آذربايجان و در كردستان «چوغان» و در ساير مناطق «فلار» و «گليم‌شوى» ناميده مى‌شوند
عربی:غاسول» ، «عرطنيثا» ، «صابونيه» ، «عرطنيثه» (بيخ گياه) و «سطرونيون»
یونانی:
انگلیسی: Soapwort
فرانسه:Saponaire
آلمانی:
ایتالیائی:

[pejuhesh237]

به یونانی بيخیست سياه رنگ شبيه به شلغم و بر روى او چيزهاى مثل گره رسته

و گياه او خاردار و به قدر شبرى و بسيار شاخ

و برگش شبيه به كرنب و ثمرش شبيه به غلاف نخود

و در آن دو عدد يا سه عدد دانه مايل به زردى

و او غير چووهء گازرانست و قسمى از بخور مريم است

و در بردن چرك از پشمينه و جامه مثل صابونست .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات

و صاحب اختيارات كفته ان بيخ خاوى است و كل زرد دارد و آن بيخ را فلار و بلاو و قلار و كليم‌شوى و قصب‌شوى كويند

و آن ييخ عرطنيثا است و فعيلاسوس و سطرنيوس نيز خوانند و بزبان شيرازى چوبك اشنان و بخور مويم نوعى از ان است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 109





تعدادى از گياهان هستند كه سابقا از ريشۀ آنها به علت داشتن مادۀ ساپونين براى شستن و تميز كردن لباس مانند صابون استفاده مى‌كرده‌اند.

اين گياهان از خانوادۀ Caryophyllaceae مى‌باشند. تعدادى از آنها كه به صورت درختچه و داراى ريشۀ ضخيمى هستند

و بيشتر در ايران مى‌رويند از جنس Acanthophyllum و تعدادى ديگر كه يكساله و چندساله ولى علفى مى‌باشند

از جنس Saponaria هستند كه بيشتر در اروپا مى‌رويند و تك‌وتوك از دستۀ دوم در ايران نيز ديده مى‌شود.



 ١ . Acanthophyllum squarrosum Boiss. -درختچۀ كوچكى است كبودرنگ، كركدار خزى،گلهاى آن سفيد يا صورتى و داراى ريشه‌هاى ضخيم است.


2. Acantophyllum microcephalum Boiss. - برگهاى آن نخلى‌شكل، گلها كوچك با كاسه مخروطى و جام سفيد.

۴ . Acanthophyllum glandulosum Bge. -درختچۀ كوچكى است كه كمى كركدار و چسبناك برگهاى آن ريز، روى برگها شياردار و پشت آن برجسته و گلهاى آن سفيد است.


۵ . A. fontanesil Boiss. -درختچه‌اى است با كركهاى ريز، برگهاى كشيده،

 6. A. bracteatum Boiss. -درختچۀ كوچكى است پوست آن به رنگ كبود، صاف يا كمى كركدار. برگهايش كشيده نوك‌تيز و گلهايش در مجموعه‌اى در روى يك پايك بلند قرار دارد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 141

[pejuhesh237]

منبت کشتزارها.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

 ١ . Acanthophyllum squarrosum Boiss. - در دامنه‌هاى جنوبى البرز تا جلفا و تبريز، در اراك، همدان، اصفهان، يزد، خراسان و بلوچستان انتشار دارد.

2. Acantophyllum microcephalum Boiss. -اين درختچه در دامنه‌هاى جنوبى البرز در شاهرود ديده مى‌شود.

 ٣ . Acanthophyllum gracilis Bge. -درختچۀ كوچكى است كه در مناطق شاهرود و خراسان ديده مى‌شود.

۴ . Acanthophyllum glandulosum Bge. - در منطقۀ شاهرود و دامنه‌هاى شرقى البرز ديده مى‌شود.

۵ . A. fontanesil Boiss. - در ارتفاعات جبال دنا مى‌رويد.

 ۶ . A. crassifolium Boiss. -درختچۀ كوچكى است كه در دامنه‌هاى نيم‌خشك جنوبى البرز، درّۀ جاجرود، بومهن، اراك، همدان، فارس و كهكيلويه مى‌رويد.


 ٧ . A. bracteatum Boiss. -اين درختچه در اصفهان، يزد، شيراز، دربند كرج و اطراف تهران ديده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 141

[pejuhesh237]

همه اجزائ ان استفاده میشود

هیچ جزئ ان سمی نیست.

[pejuhesh237]

و در وسط سيم گرم و خشك .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و جالى و معطس و مفتح و مسكن فواق و مدّر بول و حيض

و مسقط جنين و مفتت حصّاة و محلّل و جاذب فضول دماغى

و با قوهء ترياقيه و جهة گزيدن هوام و تسكين درد آن

و دفع موادّ مفاصل به قوهء مسهله و جهة احتباس حيض

و ضماد او با سركه جهة عرق النساء و داءالثعلب و ورم سپرز

و حمول او جهة بواسير و تنقيهء رحم و اعانت بر حمل

و ذرور او جهة جراحات خبيثه و سعوط او مفتّح سدّه مصفات و به غايت معطّس

و طلاء خاكستر او جهة مفاصل و درد ورك نافع

و مضرّ احشا و مصلحش ربّ مورد و كتيرا

و قدر شربتش تا يك مثقال و سه مثقال او كشنده

و بدلش در رفع سم به وزنش دانه ترنج و زراوند طويل و فودنج است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

امراض الراس

سعوط آن جهت و زكام و نوازل و انافع

اعضاء النفس و الصدر

آشاميدن آن جهت بحوحت صوت و انقطاع نفس و سرفۀ بارد رطوبي مفيد

اعضاء النفض

حمول آن جهت بواسير و تنقيۀ رحم و اعانت بر حمل مفيد

و همچنين شرب آن با مثلث يا شراب رازى كفته فواق را زائل كرداند

و اكر زن آبستن بوى آن را بشنود از شدت عطسه بيم آن بود كه بچه بيندازد

شيخ الرئيس از ديسقوريدوس نقل كرده كه جبلي آن را چون زن آبستن مماس كند

و حمول نمايد در ساعت بچه بيندازد

السموم
تمامي سموم را نافع است خصوصا سموم ملدوغه و نهش هوام چون با مثلت يا شراب بياشامند

مقدار شربت آن تا يك مثقال و سه مثقال آن كشنده بخناق و غثيان قوى

و سقوط قوت علاج آن علاج جبلاهنك و كندش خورده است

و ان شاء اللّه تعالى مذكور خواهد شد و بدل آن در رفع سم بوزن آن تخم اترج و زراوند طويل و فودنج است

و صاحب اختيارات بدل آن لبن التين دو دانك آن و باد آورد دو وزن آن كفته کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 109

[pejuhesh237]

و جالى و معطس و مفتح و مسكن فواق و مدّر بول و حيض

و مسقط جنين و مفتت حصّاة و محلّل و جاذب فضول دماغى

و با قوهء ترياقيه و جهة گزيدن هوام و تسكين درد آن

و دفع موادّ مفاصل به قوهء مسهله و جهة احتباس حيض

و ضماد او با سركه جهة عرق النساء و داءالثعلب و ورم سپرز

و حمول او جهة بواسير و تنقيهء رحم و اعانت بر حمل

و ذرور او جهة جراحات خبيثه و سعوط او مفتّح سدّه مصفات و به غايت معطّس

و طلاء خاكستر او جهة مفاصل و درد ورك نافع

و مضرّ احشا و مصلحش ربّ مورد و كتيرا

و قدر شربتش تا يك مثقال و سه مثقال او كشنده

و بدلش در رفع سم به وزنش دانه ترنج و زراوند طويل و فودنج است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


سعوط آن جهت و زكام و نوازل و انافع


آشاميدن آن جهت بحوحت صوت و انقطاع نفس و سرفۀ بارد رطوبي مفيد


حمول آن جهت بواسير و تنقيۀ رحم و اعانت بر حمل مفيد

و همچنين شرب آن با مثلث يا شراب رازى كفته فواق را زائل كرداند

و اكر زن آبستن بوى آن را بشنود از شدت عطسه بيم آن بود كه بچه بيندازد

شيخ الرئيس از ديسقوريدوس نقل كرده كه جبلي آن را چون زن آبستن مماس كند

و حمول نمايد در ساعت بچه بيندازد

تمامي سموم را نافع است خصوصا سموم ملدوغه و نهش هوام چون با مثلت يا شراب بياشامند

مقدار شربت آن تا يك مثقال و سه مثقال آن كشنده بخناق و غثيان قوى

و سقوط قوت علاج آن علاج جبلاهنك و كندش خورده است

و ان شاء اللّه تعالى مذكور خواهد شد و بدل آن در رفع سم بوزن آن تخم اترج و زراوند طويل و فودنج است

و صاحب اختيارات بدل آن لبن التين دو دانك آن و باد آورد دو وزن آن كفته کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 109


عطسه‌آور مى‌باشد و سكسكه را تسكين مى‌دهد. مدّر و قاعده‌آور است و براى خرد كردن سنگ مثانه مفيد است.

ريختن قطرۀ دم‌كردۀ آن در بينى بسيار عطسه‌آور است و براى باز كردن مجارى گرفته شده در موارد زكام بسيار نافع است.

به قدرى عطسه‌آور است كه در برخى موارد بوييدن يا قطرۀ بينى آن براى زنهاى باردار خطرناك است.

زيرا ممكن است آن‌قدر عطسه كنند كه بچه را ساقط نمايند.

ضماد آن با سركه براى تسكين درد سياتيك و ورم طحال نافع است

و اگر در محلول تنقيه داخل شود، تنقيۀ آن براى اشخاص مبتلا به سياتيك داروى مسكّن خوبى است.

ضماد خاكستر ريشۀ آن با سركه براى درد مفاصل و سياتيك و درد سرين نافع است.

گرد آنكه روى زخمهاى بد پاشيده شود براى التيام زخم نافع است.

مقدار خوراك آن تا  ۵  گرم است، توجه شود چون مادۀ ساپونين سم است بيش از  ٣ - ٢  گرم و حد اكثر در مورد اشخاص قوى تا  ۵  گرم

خوردن آن خطرناك است و خوردن  ١۵  گرم آن به‌طور قطع كشنده است

بنابراين مصرف آن بايد زير نظر پزشك باشد. براى تهيۀ دم‌كردۀ آن  ۵ - ٢  گرم گرد ريشه

را در  ٣٠٠ - ٢٠٠  گرم آب جوش دم كرده پس از صاف كردن با قاشق كوچك بتدريج بياشامند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص 141

[pejuhesh237]

.