اثل

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

اثل :بفتح همزه و سكون ثاى مثلثه و لام بلغت عربي اسم نوع بزرك درخت كز است


گياهى است از خانوادۀ Tamaricaceae نام علمى آن Tamarix aphylla) L. (Karst.

و مترادفهاى آن T. furas Hamilt. و T. orientalis Forsk. و T. articulata Vahl. و Thuja aphylla L. مى‌باشد.

فارسی:نوع بزرک درخت گز است نام محلى آن در جنوب خراسان و كرمان «گز شاهى» و «شوره گز»

و در بلوچستان «باهوگزا» مى‌باشد


هندى :جهاؤ ننهي مائين و چهوتي مائين

عربی:اثل

یونانی:

انگلیسی:Athel tamarisk و Desert athel

فرانسه:Tamarix oriental

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

[srimg][/srimg] [img][/img]

[img][/img]



به قدر درخت سرو و عظيم و برگش خشن و با زغب اندكى

و ثمرش بی شكوفه و به قدر نخودى و بزرگتر از آن

و تيره رنگ مايل به زردى و در جوف او دانهای ريزه و به هم چسبيده

و گويند آب او سرخ است و عذبه و ثمرةالاصل نامند.

و مؤلف اختيارات بديعى و جامع انطاكى و مغنى و جامع الأدويه

و منهاج و كامل الأدويه و صيدنه و قانون اقسام سرو كوهى

و درخت گز را مشتبه ذكر كرده‌اند

و از جامع ابن بيطار و جامع بعدادى ظاهر می شود كه ابهل و عرعر اقسام سرو كوهيست

و طرفا و اثل اقسام گز است

و جوز الأبهل غير ثمرة العرعر و عذبه غير ثمرة الطرفاست..کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 14

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

نباتيست ما بين شجر و كياه و برك آن ريزه و خشن جالينوس كفته كه نوعى از طرفا است

و صاحب نهايه كفته درختى است شبيه بطرفا و از ان بزركتر و اسحق بن عمران كفته درختى است

عظيم با شاخهاى بسيار و سبز ملمع بحمرت و بركهاى آن ريزۀ سبز شبيه ببرك طرفا و طعم آن عفص بى‌كل

و ثمر آن بر كرههاى شاخهاى آن مى‌رويد بمقدار نخودى رنك آن اغبر مائل بزردى

و در اندرون آن دانه‌هاى ريزه بهم چسپيده مى‌باشد و آن ثمر را عذبه نامند و در تابستان مى‌رسد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 103


درختى است كبود رنگ صاف به بلندى حدود  ١٠  متر. برگهاى آن ريز داراى غلاف و انتهاى آن نوكدار مى‌باشد.

گلهاى آن خوشه‌اى باريك پرپشت با پايك كوتاه و گالهايى در گره‌هاى شاخه‌هاى درخت در ابعاد يك نخود ايجاد مى‌شود.. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 35

[pejuhesh237]

در كنار رودخانها بسيار ميرويد .کتاب قرابادین کبیر ص 591

.اين درخت در مصر، عراق، عربستان، ايران، افغانستان و پاكستان انتشار دارد.

در ايران در مناطق خشك و گرمسير جنوب و برازجان، دالكى، بوشهر تا جاسك و بمپور و سيستان و بم و طبس مى‌رويد.

چوب آن سفيد و شكننده است و در اين مناطق براى جلوگيرى از پيشرفت شنهاى روان كاشته مى‌شود کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 35

[pejuhesh237]

همه اجزائ ان استفاده میشود

هیچ جزئ ان سمی نیست.

گالهاى آن قرمز و خيلى قابض، پوست آن تلخ و قابض است.

در هندوستان آن را پس از خشك كردن به صورت گرد در مى‌آورند

و مخلوط با روغن و كامالا براى ازدياد نيروى جنسى و تحريكات جنسى به كار مى‌برند.

كامالا گردى است كه از كپسول ميوۀ خشك شده و كوبيدۀ درختى گرفته مى‌شود. .

گال درخت را نيز با نام گز شاهى و اثل مى‌نامند..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 36-37

[pejuhesh237]

و اثل در اول سرد و در دويم خشك و ثمرش در دويم سرد و در سيم خشك
و بعضى در دويم گرم می دانند .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 14
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و با قبوضة و اندك ملوحة و مرارت و جالى و مفتح و مطبوخ بیخ و شاخ و برگ او جهة جذام

و سدّه و ورم سپرز و منع سفيدى مو و در سركه و شراب مقوّى جگر

و مليّن ورم آن و طبيخ او با آب و عفص و پوست انار قائم مقام حب زیبق است

در ازالة قروح خبيثه و آتشك و آكله و نمله

و مضمضمهء او جهة درد دندان

و ضمادش جهة تحليل ورم جگر

و بخور او تا هفت دفعه جهة سقوط دانهاى آبله و بواسير

و جوششهاى ريزه که آب از او تراود

و خاكستر و آب طبیخ او جهة خروج مقعد و تقويت مو نافع

و در قطع خون همهء اعضاء خاكستر او مجرّب

و قدر شربت از طبيخ او تا چهل و پنج مثقال

و از عصارهء او تا سى مثقال و مضعف معده و بدلش جوز السّرو

و مصلحش صمغ عربيست

و شيخ داود انطاكى فرموده كه چون كبريت را آب اثل ده وزن آن تسقيه نموده


هفت بار تقطير كنند صبغ الاول رابعاً

و اصلى ندارد قاطع اسهال و سيلان خون و رادع مواد

و مقوى معده و جگر و سپرز و اعضا

و آشاميدن او جهة نفث الدّم و ربو

و منع انصباب نزلات و اسهال صفراوى و رطوبى

و بو دادهء او با گل خوردنى

و به دستور دو درهم و نيم او با يك درهم و نيم گلنار كه در سه دفعه هر دفعه به همين مقدار بنوشند

جهة قطع اسهال مجرّب و در حبس سيلان خون بسيار مفيد

و طبيخ يكوقيه او و خيسانيده‌اش در آب گرم كه با شكر بنوشند

جهة يرقان و گزيدن رتيلا و جرب رطب و رطوبات رحم

و در مزاج اطفال جهة رفع رطوبات متعفّن نافع

و چون نقيع او سه روز يا هفت روز بنوشند

و از عقب او دوغ و نان ميده تناول نمايند باعث فربهى بدن

و خوبى رنگ رخسار و تقوية معده و تنقيهء رطوبات فاسدهء او می شود

و چون با صندل و افسنتین جوشانيده آب او با شكر به قوام آورند

جهة تقويه اعضاء غذا و اعصاب و سدّهء سپرز بيعديل

و به جهة مغص نافع و چون در گلاب خيسانيده در چشم بچكانند

جهت ردع مواد و تقويت اجفان و حدّت بصر مفيد

و ذرور او جهة دفع خون جراحت و بردن گوشت زياد

و غسول او جهة جرب رطب و نيكو كردن رنگ رخسار

و دفع قمّل و حمول او جهة رطوبت رحم و فرج

و مضمضه بطبیخ او و به دستور خائيدن آن جهة تقوية لثه و تاكل دندان

و ضماد مطبوخ او در سركه و آب جهة ورم سپرز نافع و مضرّ سر

و مصلحش دوقو و قدر شربت از سائيدهء او دو درهم تا چهار درهم

و بدلش به وزنش عفص با پيه انار است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 14


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

[pejuhesh237]

و با قبوضة و اندك ملوحة و مرارت و جالى و مفتح و مطبوخ بیخ و شاخ و برگ او جهة جذام

و سدّه و ورم سپرز و منع سفيدى مو و در سركه و شراب مقوّى جگر

و مليّن ورم آن و طبيخ او با آب و عفص و پوست انار قائم مقام حب زیبق است

در ازالة قروح خبيثه و آتشك و آكله و نمله

و مضمضمهء او جهة درد دندان

و ضمادش جهة تحليل ورم جگر

و بخور او تا هفت دفعه جهة سقوط دانهاى آبله و بواسير

و جوششهاى ريزه که آب از او تراود

و خاكستر و آب طبیخ او جهة خروج مقعد و تقويت مو نافع

و در قطع خون همهء اعضاء خاكستر او مجرّب

و قدر شربت از طبيخ او تا چهل و پنج مثقال

و از عصارهء او تا سى مثقال و مضعف معده و بدلش جوز السّرو

و مصلحش صمغ عربيست

و شيخ داود انطاكى فرموده كه چون كبريت را آب اثل ده وزن آن تسقيه نموده


هفت بار تقطير كنند صبغ الاول رابعاً

و اصلى ندارد قاطع اسهال و سيلان خون و رادع مواد

و مقوى معده و جگر و سپرز و اعضا

و آشاميدن او جهة نفث الدّم و ربو

و منع انصباب نزلات و اسهال صفراوى و رطوبى

و بو دادهء او با گل خوردنى

و به دستور دو درهم و نيم او با يك درهم و نيم گلنار كه در سه دفعه هر دفعه به همين مقدار بنوشند

جهة قطع اسهال مجرّب و در حبس سيلان خون بسيار مفيد

و طبيخ يكوقيه او و خيسانيده‌اش در آب گرم كه با شكر بنوشند

جهة يرقان و گزيدن رتيلا و جرب رطب و رطوبات رحم

و در مزاج اطفال جهة رفع رطوبات متعفّن نافع

و چون نقيع او سه روز يا هفت روز بنوشند

و از عقب او دوغ و نان ميده تناول نمايند باعث فربهى بدن

و خوبى رنگ رخسار و تقوية معده و تنقيهء رطوبات فاسدهء او می شود

و چون با صندل و افسنتین جوشانيده آب او با شكر به قوام آورند

جهة تقويه اعضاء غذا و اعصاب و سدّهء سپرز بيعديل

و به جهة مغص نافع و چون در گلاب خيسانيده در چشم بچكانند

جهت ردع مواد و تقويت اجفان و حدّت بصر مفيد

و ذرور او جهة دفع خون جراحت و بردن گوشت زياد

و غسول او جهة جرب رطب و نيكو كردن رنگ رخسار

و دفع قمّل و حمول او جهة رطوبت رحم و فرج

و مضمضه بطبیخ او و به دستور خائيدن آن جهة تقوية لثه و تاكل دندان

و ضماد مطبوخ او در سركه و آب جهة ورم سپرز نافع و مضرّ سر

و مصلحش دوقو و قدر شربت از سائيدهء او دو درهم تا چهار درهم

و بدلش به وزنش عفص با پيه انار است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 14


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.


از نظر خواص معتقدند كه شاخه و برگ آن بازكنندۀ انسداد و گرفتگى‌هاى مجارى طحال و مقوى كبد است.

ورم كبد را نرم مى‌كند و براى جلوگيرى از سفيد شدن مو مفيد است.

مزمزۀ آن براى رفع درد دندان نافع مى‌باشد.

خوردن پختۀ ريشه و شاخه و برگ آن با سركه براى تقويت كبد و نرم كردن ورم آن مفيد است.

دود دادن آن  ٨ - ٧  بار براى لقوه و سقوط دانه‌هاى بواسير و آبله نافع است.


گالهاى آن مقوى چشم و لثه و معده و كبد و طحال است و از خونروى و اخلاط خونى سينه جلوگيرى مى‌كند

و خونروى را قطع مى‌نمايد و براى قطع اسهال صفراوى و رطوبى و يرقان و رطوبت رحم مفيد است.

جويدن گالها و يا مزمزۀ با آب دم كردۀ آن براى تقويت لثه و دندانها نافع است

و خوردن دم كردۀ آن براى جلوگيرى از اخلاط خونى سينه و قطع ترشحات خارج از اندازۀ عادت ماهيانه

و سيلان خون از بواسير و اعضا مفيد است.

خوردن  ٣٠  گرم از دم كرده يا خيساندۀ آن در آب گرم با شكر براى يرقان و ترشحات رحم مفيد است.

اگر آن را در آب گرم خيس كرده و  ٧ - ٣  روز مرتبا بخورند، براى تقويت مسلولين نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 36-37





جوارش غذبه كه ثمر اثل است‏

جوارش غذبه كه ثمر اثل است مقوى معده و مهيج اشتهاى طعام و دافع بخر كه بسبب بخار معده باشد

و اسهال و نفث الدم و سرعت انزال و ادرار مذى و وذى است و مانع صعود بخار بدماغ‏

صنعت آن‏

عذبه بلوط مصطكى رومى از هريك پنج درم دم‏الاخوين چهار درم پوست زرد اترج سه درم عود هندى عرقى كن

و يا از هريك دو درم برك مورد دوازده درم اول برك مورد را يك شب در آب بخيسانند

و صباح بآتش ملايم بجوشانند تا مهرا شود صاف نموده با نيم سير قند سفيد بقوام اورند

پس ادويه را كوفته پخته بان بسرشند و بر تخته يا سنك مسطح يا سينى مس تازه قلعى كرده

قدرى روغن بادام يا پسته ماليده پهن كنند و چون سرد شود لوزها بريده نكاه دارند

شربتى از دو درم تا چهار درم و اكر جهت مبرود المزاجان يك درم عنبر اشهب

و نيم درم مشك و يك دانك ورق طلا و جهت محرور المزاجان طباشير

و مرواريد سوده از هريك يك درم ورق نقره نيم درم اضافه نمايند اولى است‏

[تشويه ثمرة الاثل و الطرفا جهت سنونات و غيرها]

تشويه ثمرة الاثل و الطرفا جهت سنونات و غيرها آن است كه كوبيده با عسل سرشته

در لته بسته لته را بكل كرفته يك شب در تنور بكذارند پس براورده استعمال نمايند


[شراب ثمر اثل يعنى غذبه جهت تقويت اعضاى غذا و اعصاب‏]

شراب ثمر اثل يعنى غذبه جهت تقويت اعضاى غذا و اعصاب و سده سپرز پى عديل است و جهت مغص نافع‏

صنعت آن‏

بكيرند ثمر اثل را و با صندل و افسنتين از هريك پنج مثقال در دو رطل آب بجوشانند

آن مقدار كه دو ثلث آب رفته ثلثى بماند صافى نموده با شكر سفيد يا قند يك رطل بقوام آورند شربتى يك اوقيه‏

[طبيخ ثمر اثل قائم مقام حب زيبق‏]

طبيخ ثمر اثل قائم مقام حب زيبق است در ازاله قروح خبيثه و اتشك و نمله و اكله‏


صنعت آن‏

ثمر اثل مازوى سبز پوست انار در آب جوشانيده صافى نموده بنوشند

و آشاميدن آن هر روز مقدار سه اوقيه مدت بيست روز نافع است لقوه را

[قرص ثمر اثل كه كزمازج است سپرز را بگدازد]

قرص ثمر اثل كه كزمازج است سپرز را بكدازد و از تراكيب جالينوس است كه كفته كه من اين قرص را سه روز متوالى بخنزيرى خورانيدم

پس روز چهارم شكم او را شكافتم طحال او را نيافتم‏

صنعت آن‏

كزمازج چهار مثقال فلفل سفيد سنبل الطيب اسارون اشق از هريك دو مثقال اشق را در سركه عنصل حل كرده

و باقى ادويه را كوفته بيخته بآن سرشته اقراص سازند شربتى يك مثقال سكنجبين‏

قرص ثمر اثل ديكر كه همين خاصيت دارد

صنعت آن‏

كزمازج ده درم فوة الصبغ پنج درم اسقولوقندريون پوست بيخ كبر از هريك هفت درم حب البان حبّ الفقد جعده زراوند طويل

از هريك شش درم ادويه كوفته پخته اقراص سازند شربتى يك مثقال با سكنجبين بزورى‏

[قرص ثمر اثل ديكر كه همين منفعت بخشد]

قرص ثمر اثل ديكر كه همين منفعت بخشد به نسخه حكيم محمّد باقر بن حكيم عماد الدّين محمود حسينى شيرازى بجهت اذابت طحال

منقول از بياض مجربات معزى اليه بخط ايشان‏

صنعت آن‏

كزمازج اسقولوقندريون پوست بيخ كبر از هريك هفت مثقال جاء لبان شش مثقال زراوند طويل فوة الصبغ

از هريك پنج مثقال جعده حب الفقد از هريك دو مثقال ادويه كوفته پخته اقراص سازند شربتى يك مثقال با سكنجبين بروزى‏ .کتاب قرابادین کبیر ص 591

[pejuhesh237]

.