مزارات منسوب به نام پيامبران در ايران

[najm116]

استان مرکزی

2.حضرت شیث نبی –روستای شیز

در حومه ی شهرستان اراک در استان مرکزی نیز آبادی کوچکی به نام «روستای شیث» (در لهجه ی محلی: شیز) وجود دارد و در نزدیکی این روستا، ناحیه ی تپه مانندی هست که مردم محلی، آن را مزار حضرت شیث نبی (علیه السلام) می دانند..

[najm116]

استان هرمزگان

1.حضرات خضر و الياس علیهما السلام: جزيره هرمز

مقام حضرت خضر در باورهای ساکنان منطقه خلیج فارس

میناب: کوهستک منطقه ای صیادی در شهرستان میناب است، در پایان تابستان هر سال، ده روز پیش از آغاز صید، صیادان گوسفندی تهیه می کنند و در زیارتگاه ابوالقاسم
در پای کوه سیاه نزدیک کوهستک قربانی می کنند. همان جا از گوشت گوسفند غذا تهیه می کنند. بخشی از غذا به بالای کوه برده می شود که سهم زیارت ابوالقاسم است. قسمت دیگری از غذا را نیز به دریا می برند، چون اعتقاد بر این است که این غذا سهم خضر و الیاس نبی است و موجب افزونی رزق و روزی صیادان خواهد بود . در این زیارتگاه تنها مردان حضور دارند و زنان و کودکان اجازه ورود به این محل را ندارند.
مردم میناب در زمان اجرای مراسم سوگواری سید الشهداء نیز به خضر (علیه السلام) توجه دارند و عَلَمی را به یاد او بر می دارند. علم خضر نبی به رنگ سفید است (پژوهش های مردم نگاری میناب، 1374: 74-75).
جزیره قشم: در آبادی های جزیره مانند قشم، باسیدو و پی دشت زیارتگاه هایی منسوب به خضر و الیاس نبی قرار دارند که مردم محل، این اماکن را محل گذر این دو قدیس می پندارند. جزیره نشینان نیز خضر و الیاس را زنده و نگهبان دریاها و پشتیبان صیادان و ملاحان می انگارند. در باور عامه، خضر (علیه السلام) همه جا و در همه حال حضور دارد. هنگامی که دریا متلاطم می شود و بیم شکستن و غرق شدن کشتی ها و مرگ ماهی گیران در دریا می رود، زنان مردانی که به دریا رفته اند، در زیر چارطاقی این زیارتگاه ها گرد می آیند و دست به دعا بر می دارند و خضر و الیاس نبی را به یاری مردانشان می خوانند. هنگامی که دریا از صیادان روی بر می گرداند و تورهای صیادان از ماهی اندک می گردد، زنان به زیارت خضر یا «پاخضر» می روند و از او برای برکت تورهای ماهی گیران مدد می طلبند (بلوکباشی، 1385: 49-50).
جزیره هرمز: زیارتگاه خضر نبی به صورت گنبدی شکل است و در نزدیکی کارخانه سنگ شکن جزیره قرار دارد. مردم معتقدند خضر نبی را چندین بار در این محل در حال نمازگزاردن دیده اند. افراد حاجتمند به این مکان می روند و نیازهای خود را از درگاه خداوند طلب می کنند. زیارتگاه خضر در نزدیکی سنگ الیاس واقع است. سنگ الیاس در داخل دریاست و با ساحل فاصله کمی دارد (تصویر زیر).
در فصل هایی که صید ماهی کاهش می یابد، صیادان گوسفندی نذر می کنند و به زیارت خضر می برند، در آنجا طواف می دهند و قربانی می کنند و از گوشت آن غذایی
تهیه می کنند و به افرادی می دهند که برای زیارت خضر (علیه السلام) نبی آمده اند، سپس مقداری از گوشت گوسفند را روی سنگ الیاس می گذارند تا پرندگان گوشت خوار آن را بخورند و بدین ترتیب صید ماهی افزایش یابد. عده ای می گویند الیاس خدمتگزار خضر بوده است.
عده ای نیز بر این باورند که سنگ الیاس در حال رشد است و الیاس نبی خود نوک آن را می چیند تا زیاد بزرگ نشود و اگر روزی آب این سنگ را بپوشاند، قیامت فرا می رسد (فلسفی میاب و دیگران، 1379: 59 و 60).
بوشهر:چند مکان زیارتی با نام «خواجه خضر» در استان بوشهر قرار دارد:
الف) قدمگاهی در کنار دریا و پشت بار انداز اداره کشتیرانی که امروزه جزو محوطه سازمان بنادر است؛
ب) قدمگاهی در بندر ریگ؛
ج) قدمگاهی در شمال قریه حاج حیدری در بندر دیلم؛
د) قدمگاهی بین روستای مظفری شمالی و جنوبی بندر دیلم.
خضر نبی در باور مردم بوشهر پیامبر جاویدان است که بر روی دریاها سفر می کند و غرق شدگان را نجات می دهد. نام دیگر خضر در نظر اهالی این منطقه، خضر زنده یا خواجه خضر زنده است (حمیدی، 1380: 289).
علاوه بر موارد فوق باید به کارکرد آیینی «نمک خضر» (3) نزد صیادان استان بوشوهر نیز اشاره کرد. ایشان نمک خضر را نزد خود نگه می دارند تا روزی و صیدشان افزایش یابد (اطلاع شفاهی همکار محترم آقای علیرضا حسن زاده؛ نیز نک: حسن زاده، 1381: 648).
این نکته قابل توجه است که به دلیل اهمیت جایگاه خضر نزد ساکنان منطقه خلیج فارس، در این منطقه - به ویژه در جزیره قشم، بندرعباس و بوشهر - افراد، اماکن تاریخی، محلات، روستاها و حتی کوه های متعددی با نام خضر وجود دارند. باید توجه داشت کاربرد نام خضر در شهرهای مرکزی ایران بسیار اندک است.
شاید بتوان یکی از معروف ترین نام های خاص در این منطقه را «قلعه زائر خضر خان» (4) دانست که از اماکن تاریخی شهر اهرم در استان بوشهر است (اطلاع میدانی نگارنده از ساکنان محل).
نتیجه گیری
خضر پیامبری است که با آب ها ارتباط دارد و اغلب زیارتگاه هایش در ایران، کنار چشمه ها، نهرها و کرانه های خلیج فارس و دریای خزر قرار گرفته است. اما در مقایسه، تعداد زیارتگاه ها در شهرهای کناره خلیج فارس بیشتر است. نگارنده احتمال می دهد ساکنان نواحی خلیج فارس «آب حیاتی» را که خضر و الیاس نبی در طلبش به ظلمات رفتند و از آن نوشیدند در آب های گرم مناطق جنوب به ویژه خلیج فارس جست و جو می کنند، آبی که رزق و روزی صیادان در آن نهفته است. به همین دلیل خضر، پیر دریانوردان، در هنگام طوفان بر دریا ظاهر می شود. از طرف دیگر جایی که خضر می نشیند سبزه می روید، بنابراین خضر با دنیای نباتی هم پیوند دارد.
خضر و الیاس کارکرد آیینی یکسانی دارند و نمادی برای نجات گم گشتگان اند و مردم منطقه بناهای یادبودی از این دو قهرمان دینی - فرهنگی در کناره های دریاها یا رودخانه ها ساخته اند. خضر و الیاس مقبره ندارند و زیارتگاه های آنان قدمگاه است؛ زیرا هر دو زنده اند و محل عبور آنان در کناره های دریا مورد احترام ساکنان است.
در پایان باید گفت که با توجه به اعتقادات مردم، تعداد زیارتگاه ها و نام های خاص افراد ساکن در نواحی خلیج فارس، خضر نبی در باورهای مردم این منطقه نسبت به مناطق کویری و خشک ایران اهمیت بیشتری دارد.

پی نوشت ها :
عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی وگردشگری تهران.
1. در نقاط مختلف استان هرمزگان در زمان خشکسالی، برای طلب باران مراسم «الله بده بارون» رایج است. جالب است بدانیم در ترانه هایی که در هنگام برگزاری این مراسم در روستای کروئیه خوانده می شود از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و حضرت علی (علیه السلام) استمداد می شود. این مطلب در مورد اعتقادات مردم در ارتباط با آب و انبیا و اولیا اهمیت ویژه ای دارد (بناوند، 1385: 64-69).
2. درباره روایتی که شیخ صدوق از امام رضا (علیه السلام) درباره خضر نبی نقل نموده است، نک: دانشور، 1375: 39.
3. در دهستان «محمد آباد مسکون» اگر محصول کره کم باشد، مایه ماست را عوض می کنند و از خانه دیگری می گیرند و افراد آن خانه هم برای اینکه برکت از آنها دور نشود، در ازای مایه ماست نمک می گیرند که این نمک را متعلق به خضر می دانند. اگر محصول کره زیاد شود بر این باورند که خضر نظر کرده است و برایش نذری می دهند (دانشور، 1375: 47-48).
4. زائر خضر خان اهرمی از شخصیت های مبارز ضد استعماری در دوره قاجار به شمار می آید.

[najm116]

استان همدان

1.حضرت حَیَقوق نبی علیه السلام - تویسرکان

حضرت حیقوق (علیه السلام) از پیامبران الهی است. نام آن حضرت در قرآن کریم نیامده، اما امام رضا (علیه السلام) از او با عنوان «حَیقوق نبی» نام برده اند.
از کتاب حیات القلوب:
پس حضرت رضا علیه السلام به راءس الجالوت فرمود: آيا مى شناسى حيقوق پيغمبر را؟
گفت: بلى، مى شناسم.
فرمود: آيا اين سخن او در كتاب شما هست كه حق تعالى بيان حق را ظاهر گردانيد از كوه فاران و پر شد آسمانها از تسبيح احمد صلى‌الله‌عليه‌وآله و امت او، و سواران او در دريا جنگ خواهند كرد چنانچه در صحرا جنگ خواهند كرد و كتاب تازه خواهند آورد بعد از خراب شدن بيت المقدس، و مراد به آن كتاب قرآن است، آيا مى دانى اين سخن را و ايمان به آن دارى؟
راءس الجالوت گفت: بلى، اين سخن حيقوق عليه‌السلام است و ما انكار سخن او نمى كنيم.( 1- عيون اخبار الرضا 1/161؛ توحيد شيخ صدوق 424؛ احتجاج 2/411.)
و در دعاى ام داود كه براى عمل روز پانزدهم ماه مبارك رجب است از حضرت صادق عليه‌السلام مروى است كه: اسامى جمعى از پيغمبران هست، چنانچه فرموده است كه: ((اللهم صل على هابيل و شيث و ادريس و نوح و هود و صالح و ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و يوسف و الاسباط و لوط و شعيب و ايوب و موسى و هارون و يوشع و ميشا و الخضر و ذوالقرنين و يونس و الياس و اليسع و ذى الكفل و طالوت و داود و سليمان و زكريا و شعيا و يحيى و تورخ و متى و ارميا و حيقوق و عزيز و عيسى و شمعون و جرجيس و الحواريين و الاتباع و خالد و حنظلة و لقمان)). (5) (منبع: حیات القلوب علامه مجلسی)

نام آن حضرت 2 بار در کتاب مقدس با تلفظ «حَبقوق نبی» آمده در احادیث و کتب اسلامی نـام ان بـزرگوار حـیقوق و در کتب‌ یهود‌ و عهد‌ عتیق،حبقوق،با حرف«با»ضبط شده‌ است.حبقوق در زبان عربی یعنی«در آغوش‌ کشیده‌‌ شده‌ وسبب نامیدن او بـه ایـن اسـم،این بوده است که‌‌ در‌ کودکی‌ بر اثر شـدّت مـرض از دنیا رفت،اما وقتی‌ حضرت الیاس(علیه السلام)او را در آغوش‌ کشید‌ و دعا‌ کرد و زندگی دوبارهء او را از خدا طلبید،زنده شد.
و کتاب او نیز به نام «کتاب حَبقوق» یا «کتاب حِباکوک» در مجموعه کتاب مقدس جای گرفته است. حضرت حیقوق (علیه السلام) معاصر حضرت دانیال پیغمبر (علیه السلام) و موطنش سرزمین فلسطین بود و هنوز هم منطقه ای به نام «کَفَر یاکوک» در جنوب غربی دریاچه جَلیله به او منسوب است. حضرت حیقوق (علیه السلام) پس از حمله ی بُختُ النَّصر به فلسطین و ویرانی معبد سلیمان به همراه حضرت دانیال نبی (علیه السلام) به اسارت به بابل آمد. آن هنگام که حضرت دانیال (علیه السلام) به دستور کوروش شاه به محبس شیران افکنده شد ‌(3)، حضرت حیقوق (علیه السلام) به فرمان خداوند برای او آب و غذا برد. درباره ی سالهای پایانی عمر حضرت حیقوق (علیه السلام) و مدفن او در روایت های اسلامی و کتاب مقدس سخنی به میان نیامده، اما دو مکان در فلسطین و ایران به عنوان مدفن آن حضرت معرفی شده است.
در «سِفر یوحاسین» نوشته یاکوب سیکلی آمده است که «... ما از روستای شعیب به کَفَر یاکوک رفتیم، جایی که حِباکوک پیغمبر در آن مدفون است و امروزه یاکوک نامیده می شود و بر فراز مقبره ی او عمارتی بزرگ است».(4) روستای کفر یاکوک در غرب دریاچه ی جلیله در فاصله ی 12/5 کیلومتری طبریه قرار دارد و اگرچه امروزه خالی از سکنه است، ولی به عنوان یک منطقه باستانی و تاریخی شناخته می شود. این ناحیه به صورت تپه ای سرسبز با نخل های زیبا است. در عین حال، هیچ نشانی از مزار حضرت حَیقوق نبی (علیه السلام) در آن جا یافت نمی شود؛ بنابراین، مزار منسوب به آن حضرت در ایران بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. این بقعه در شهر تویسرکان در استان همدان قرار دارد و از کوچه باغی که از خیابان امام حسین (علیه السلام) به سمت ارتفاعات مُشرِف بر شهر منشعب می شود، می توان به حرم مطهر حضرت حیقوق (علیه السلام) مُشرَّف شد. ساختمان این آرامگاه 12 متر ارتفاع دارد و شامل یک برج مدوَّر هشت سطحی به ارتفاع 7 متر و سقفی مخروطی شکل به بلندای 5 متر است و قدمت 900 ساله آن به دوره سلجوقیان می رسد. بر روی هر یک از هشت سطح خارجی دیوار بقعه، طاق نماهایی باریک و کشیده ساخته شده و قسمت فوقانی هر طاق به طرز زیبایی با کاشی های شش ضلعی معروف به «ستاره ی داوود» کاشی کاری شده است. تابلویی بر بالای درب حرم نصب گردیده که بر روی آن این عبارت ها نوشته شده است: «السلام علیک یا عَبدَ الصّالح یا نبی الله فی اَرضِه. بارگاه مطهر حضرت حیقوق (علیه السلام) [که] از پیامبران الهی می باشد که 1200 سال قبل از بعثت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) که در عصر حضرت دانیال (علیه السلام) می زیسته [است]. مدفن شهرستان تویسرکان».
حرم حضرت حیقوق (علیه السلام) از طرف داخل گچ اندود است. در وسط بقعه، صندوقی به ارتفاع تقریبی 1 متر وجود دارد و این عبارت بر آن نوشته شده است: «حیقوق نبی از انبیای قوم بنی اسرائیل از نسل حضرت موسی (علیه السلام) است. پدرش ــ شوعالیت ــ و مادرش ــ شونامیت ــ سراینده مراسم مذهبی در معبد حضرت سلیمان (علیه السلام) بوده است. اواخر سلطنت پوشیاهو می زیسته که پس از خرابی معبد توسط کلدانیان به [سال] 586 قبل از میلاد با حضرت دانیال نبی [علیه السلام] و سایرین به اسارت به بابل آمد و پس از چندی آن حضرت به آپادانا مهاجرت کرده و در همین سرزمین دعوت حق را لبیک گفته است. مجسمه و تصاویری از این حضرت در مجموعه موزه واتیکان وجود دارد».(5)
قبلاً به واسطه ابهاماتی که درباره ی هویت شخص مدفون در این بقعه وجود داشت، توجه چندانی به آن نمی شد تا این که مرحوم آیه الله خالصی زاده در زمان رضاشاه توسط انگلیسی ها از عراق به ایران تبعید شد و سال ها در نهاوند و تویسرکان اقامت کرد و آن عالم بزرگوار بود که مردم را متوجه معنویت این مکان شریف ساخت. در سال 1341 ش / 1382 ق این بقعه متبرکه مورد دستبرد سارقان قرار گرفت و در فاصله 1 متری از صندوق مطهر از طرف چپ درب ورودی، نقبی پایین زده بودند. مرحوم آیه الله تالهی و ولی الله فوزی ــ مؤلف کتاب پیامبران در ایران ــ ضمن حضور در محل، سرداب حرم حضرت حیقوق را از نزدیک دیدند. پس از آگاهی مسؤولان، درب حرم قفل شد و ژاندارمری شهرستان تویسرکان عهده دار حفاظت آن جا گردید. اداره ی باستان شناسی پس از چند روز، محل حفر شده را مسدود کرد و دیگر در این باره هیچ اقدامی از سوی دولت و اهالی بومی صورت نگرفت. در حفریات باستان شناسی سال 1368 ش بقایای حصاری با پلان مربع شکل با چهار برج در کنار بقعه یافت شد که از بنای حرم قدیمی تر به نظر می رسید.(6) اما در اوایل بهار سال 1372 ش حادثه مهمی روی داد که سبب رونق و آبادانی این بقعه نورانی گردید. حادثه از این قرار بود که سارقان میراث فرهنگی به طمع یافتن اشیای عتیقه برای بار دوم به بقعه دستبرد زدند و در کف حرم تونلی حفر کرده و سقف سرداب مطهر را شکافته بودند، اما معلوم نبود که چیزی از این مکان سرقت شده باشد.
پس از این حادثه مقرر گردید که سازمان میراث فرهنگی کشور تحقیقاتی در این زمینه انجام دهد و تمهیدات لازم برای جلوگیری از تکرار این گونه حوادث به عمل آورد. پس از چند روز تلاش و جست و جو، قبر مطهر در سرداب نمایان شد و برخی افراد از جمله امام جمعه تویسرکان و همچنین ریاست دانشگاه آزاد اسلامی تویسرکان و چند نفر دیگر، جسد مطهر آن پیامبر خدا را از نزدیک زیارت کردند.
استاد محمد حسین ترک ــ استادکار سازمان میراث فرهنگی ــ اولین کسی بود که به قبر مطهر رسیده و با برداشتن چند آجر، دریچه ای در آن ایجاد کرده بود. او مشاهدات خود را این گونه بیان کرده است: «ابتدا کارگر من به دستور من بالای قبر را 30 × 30 سانت شکافت. به مجرد شکافتن، نور خیره کننده ای به چشم خورد که تمام محوطه قبر را روشن کرد، در صورتی که آن جا قبلاً تاریک و ظلمانی بود. قسمتی از صورت آن حضرت را دیدم و دست به سر و صورتش کشیدم».(7)
حجت الاسلام غلامحسین هدایتی نژاد ــ امام جمعه تویسرکان ــ نیز مشاهدات خود را این گونه مکتوب نموده است: «... قریب یک متر و نیم پایین تر از کف مرقد مطهر، سردابی است با آجرهای پخته چهار ضلعی. ابعاد این سرداب حدود یک متر و نیم در دو متر و نیم با سقفی نسبتاً کوتاه [است]. در قسمت قبله آن، یک طاقچه و گنجه مانندی وجود دارد. در ناحیه جنوب شرقی سرداب ــ نزدیک به درب ورودی فوقانی ــ قبر مطهر واقع شده است. قبر در زمین بکر کننده شده و نمای روی آن آجر چهارضلعی می باشد. گوشه ای از قبر را باز نموده بودند ــ برای تحقیق ــ که پس از کنار زدن لایه خاک نرمی که روی جسد مطهر بود، استخوان سر پیدا شد، صحیح و سالم. رنگ استخوان جمجمه سفید و در ناحیه راست جمجمه، قسمتی قرمز رنگ با لکه های ریز سیاه دیده می شد. وضعیت جسد و سر در داخل قبر به عکس مسلمین بود، یعنی به شانه چپ دفن شده بود. قبر وضعیتی طبیعی داشت و هیچ اثری از دست خوردگی نه از اطراف و نه از سقف در آن به چشم نمی خورد و به احتمال قوی، عواملی که به آن دستبرد زده بودند، نتوانسته اند قبر را پیدا نمایند لذا از گزند حوادث به دور مانده است. البته مسایل دیگری هم مشاهده می شد و به ذهن خطور می کرد که جهت رعایت اختصار فعلاً به همین چند سطر اکتفا می شود. به امید احیای این مرقد مطهّر به گونه ای که مؤمنین و علاقه مندان از دور و نزدیک به زیارتش مشرّف و از برکاتش بهره مند گردند. ان شاء الله». (8)
آقای محمد علی برنا ــ ریاست وقت دانشگاه آزاد تویسرکان ــ نیز مشاهدات خود را این گونه ثبت کرده است: «بسم الله الرحمن الرحیم. از اعظم توفیقات الهیه که شامل این حقیر گردید، آن بود که شب سه شنبه، اردیبهشت ماه 72 هجری شمسی در خواب دیدم که آثار بدن حضرت حیقوق نبی (علیه السلام) مکشوف گشته و بنده با برخی از دوستان اهل ایمان مشغول تجدید دفن و مرمت لحد ایشان می باشیم. البته بنده به این خواب چندان توجهی ننمودم. صبح همان روز این جانب که مسؤول دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرستان تویسرکان بودم و دانشگاه نیز در جنب بارگاه حضرت حیقوق [علیه السلام] قرار دارد، طبق معمول به سر کار رفته و مشغول انجام وظیفه بودم که یکی از برادران فرمانداری تویسرکان به سراغ این جانب آمد و از ظاهر شدن جسد پاک حضرت حیقوق (علیه السلام) خبر داد. [ما] موتور سیار برق دانشگاه را به محل بارگاه بردیم و داخل سرداب را ــ که قبر مطهر در آن قرار داشت ــ سیم کشی نموده، روشن کردیم. با عده ای از برادران از جمله حجه الاسلام غلامحسین هدایتی نژاد ــ امام جمعه محترم تویسرکان ــ جسد حضرت حیقوق نبی (علیه السلام) را زیارت کردیم. جسد در قبری به طول تقریبی 2/20 متر قرار داشت. تمامی جسد را لایه بسیار نازکی و نرمی از خاک پوشانده بود و سقف با آجر طاق زده شده بود و چون از ناحیه پشت سر قبر را شکافته بودند، تمام جمجمه ی مبارک قابل رویت بود. آثار سرخی و سیاهی مانند رگ های ممتد بر روی جمجمه کاملاً دیده می شد و خالی سیاه رنگ در ناحیه عقب سر قرار داشت. این جانب بیش از نیم ساعت در کنار بدن شریف توقف نمودم. فضا کاملاً معنوی و دارای آرامش و معنویت مخصوصی بود. در آن جا چند رکعت نماز به جا آورده و دست خود را زیر سر مبارک ایشان قرار دادم و دقایقی دعا کردم».(9)
پس از این واقعه، گزارشی تصویری از حرم و سرداب و بدن مطهر حضرت حیقوق (علیه السلام) تهیه و از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. بحمدالله این جانب (مؤلف) موفق شدم نسخه ای از این فیلم را بر روی لوح فشرده تهیه و ضمن زیارت آن، یک قطعه عکس از محلّ حفّاری سارقین به عنوان سند تاریخی این بقعه به دست آورم.
پی نوشت ها :
1ــ صدوق، توحید، 428؛ مجلسی، بحارالأنوار، 308/10؛ 163/14.
2ــ کتاب مقدس، کتاب حبقوق، 1/1؛ 2/1.ناسخ التواریخ
3ــ همان، کتاب دانیال، 16/6.
4ــ تلمود، 228.
5ــ ولی الله فوزی، پیامبران در ایران، 61ــ62.
6ــ حسن زنده دل و دستیاران، مجموعه کتاب های راهنمای جهانگردی، استان خوزستان، 75ــ76.
7ــ ولی الله فوزی، پیامبران در ایران، 68.
8ــ همان، 66ــ67.
9ــ ولی الله فوزی، پیامبران در ایران، 65ــ66.

[najm116]

2.استان همدان

حضرت حَجَی علیه السلام

مزاری منسوب به حضرت حجی (علیه السلام) در ایران واقع شده است.
بر ضریح مطهر آن حضرت، تذکره ای آویخته اند
و در آن شرحی از نبوت آن پیامبر خدا را با این عبارت ها مکتوب کرده اند: «بسمه تعالی. السلام علیک یا نبی الله و رحمة الله و برکاته. حَجَّی یا حَکَّی علی نبینا و آله و علیه السلام از انبیاء محترم بنی اسرائیل و آن حضرت قبل از حضرت زکریای اول و بعد از حضرت مُرْدخای علی نبینا و آله و علیهما السلام در عهد داریوش دوم، چهار هزار و نهصد و شش سال بعد از هبوط حضرت آدم و ششصد و هفتاد و پنج سال قبل از حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیهما السلام به نبوت و دعوت از جانب پروردگار مبعوث گردید و کتاب نبوت آن حضرت مشتمل بر دو فصل است که در تورات صفحه 1366 به بعد ذکر شده است و کلمات آن تماماً مربوط به ترغیب و واداشتن بنی اسرائیل به تعمیر مسجدالاقصی می باشد و آنچه از تاریخ برمی آید و یهود هم به آن قائل اند این است که این پیغمبر محترم و مُردخای در زمان بُختُ النَّصر به عنوان اسارت به ایران آمده و در شهرستان همدان مدفون گردیده اند. مورخه رجب یک هزار و هشتاد و پنج».
پس از گذر از کوچه پس کوچه های خیابان باباطاهر در شهرستان همدان به «مسجد پیغمبر» که مزار منسوب به حَجَّی (علیه السلام) را در خود جای داده، می رسیم. گفته می شود که این مسجد، قدمتی بیش از 500 سال دارد.
مسجد پیغمبر دارای رواق های متعدد و ستون های قطور سنگی می باشد و ضریح منسوب به حضرت حجی (علیه السلام) در گوشه آن واقع شده است. ابعاد این ضریح چوبی و مشبک 2/20×2×1/50 متر است و تزیینات چندانی ندارد. در میان ضریح مطهر، قبری وجود دارد به ارتفاع 30 سامتی متر که روی آن با پارچه های مخمل پوشانده شده است؛ عطردانی سنگی و قدیمی نیز بر روی قبر قرار داده اند.(منبع: رامین نژاد؛ رامین، مزار پیامبران، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی)
پی نوشت ها :
1ــ کتاب مقدس، کتاب حجی، 1/1، 3، 12، 13؛ 10/2، 13، 14، 20؛ انجیل برنابا، 21/187؛ 11/185 و...
2ــ انجیل برنابا، 21/187.
3ــ انجیل برنابا، 11/186، 13.
4ــ تلمود، 228.
5ــ انجیل برنابا، 1/10ــ3.

مزارات مشابه اسمی:

1.در نوشته های رابی سلیمان بن شمعون به سال 1422 م / 820 ش آمده است که «من در کتابی یافتم که... در کوه زیتون غاری است که حَجَّی پیغمبر و رَبَّان یوحَنَّان زَکی در آن مدفون اند».کوه زیتون که در حومه شرقی بیت المقدس قرار گرفته، مدفن بسیاری از پیامبران الهی (علیه السلام) است و به نوشته ی انجیل برنابا در همین مکان بود که جبرئیل بر حضرت عیسی (علیه السلام) فرود آمد، در حالی که او برای چیدن زیتون به بالای کوه آمده بود. امروزه تمامی ارتفاعات کوه زیتون با عمارت های مختلفی همچون کلیسا و کنیسه و آرامگاه پوشانده شده و بسیار مورد توجه زائران و گردشگران است. مزاری منسوب به حضرت حجی (علیه السلام) در این کوه وجود دارد

آدرس و لینک نقشه ویکیمپیا:

استان همدان –شهر همدان، میدان امام خیابان باباطاهر ،بازار فلسطین، مزار پیغمبر (همدان)
http://wikimapia.org/#lang=fa&lat=34.80 ... 8%A8%D8%B1

[najm116]

استان همدان

3. آرامگاه حضرت خضر علیه السلام

بقعة این امامزاده در روستاى خضر در شمال شرقى شهر همدان، بر فراز تپّه و مجاورت آبادى به همین نام که امروزه به شهرک مدنی تغییر نام پیدا کرده قرار دارد.
بقعه خضر همدان، دارای کتیبه خط کوفى قرن هفتم یا هشتم هجرى مشتمل بر اشعار فارسى است. در سال 1369 براى تعیین حریم بقعه در تپّه‏اى که بناى امامزاده بر آن احداث شده، گمانه‏هایى زده شده است. تپّه خضر، گورستان مردم روستاست و به شمارة 1077 و در تاریخ 28/03/1354 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
خُفته در مزار: دربارة شخص مدفون در بقعه دو قول است، برخى معتقدند که اینجا تنها قدمگاه حضرت خضر نبى‰ مى‏باشد، چنان‌که مرحوم مصطفوى باستان‌شناس معروف، تنها از این مکان به بقعه خضر یاد مى‏کند و هیچ اشاره به امامزاده بودن مزار نمى‏کند.
عدّه‏اى دیگر مزار کنونى را متعلّق به امامزاده مى‏دانند، منتهى از نسب شریف او هیچ اطّلاعى ندارند. و این همان چیزى است که امروزه به آن مشهور و معروف است.
ابن طباطبا از اعلام قرن پنجم، از جمله واردین به شهر همدان را إسحاق الأحنف بن عیسى بن محمّد الأکبر بن علی العریضى بن امام جعفر الصادق ‰ بر شمرده و قایل است که او داراى پنج فرزند نسل دار به اسامى عیسى، ابراهیم، موسى، طاهر و محمّد بوده است.
ابو الحسن عمرى، امام فخر رازى، علّامه مروزى و علّامه عمیدى نیز همین قول را ذکر نموده‏اند.
او همچنین پسر عموى این امامزاده را به نام ابو الحسین عیسى بن ابراهیم بن عیسى النقیب بن محمّد الأکبر بن علی العریضى را ساکن در همدان دانسته و قایل به تداوم نسل او در این شهر شده است.
علّامة نسّابه عمیدى، از اعلام قرن نهم هجرى، عبداللَّه الأحنف بن عیسى النقیب بن محمّد الاکبر بن على العریضى بن امام جعفر صادق ‰ برادر اسحاق احنف را ساکن شهر همدان ذکر نموده و مى‏نویسد: او داراى 13 پسر بود که من جمله آن‌ها خضر، اسحاق، حسین، عبداللَّه، عیسى، حمزة، طاهر و على بودند که به عریضیتون مشهور هستند. بنابراین معلوم مى‏گردد که امامزاه خضر بن عبداللَّه الأحنف بن عیسى النقیب بن محمّد الاکبر بن علی العریضى بن امام جعفر صادق ‰ که با چهار واسطه به امام ششم نسب مى‏رساند، در همدان سکونت داشته است.
او سیّدى جلیل القدر، شریف و از خانواده نقابت و سیادت و کرامت بود. ظاهراً وفات سیّد خضر در ربع آخر قرن چهارم هجری بوده است.
منبع :مزارات ایران و جهان اسلام مولف محمد مهدی فقیه بحرالعلوم

آدرس و لینک نقشه ویکیمپیا:

استان همدان، شهرک آیت اله مدنی، سر راه روستای شورین

[najm116]

استان همدان

4. حضرت مردخای علیه السلام

آرامگاه مردخای و برادر زاده‌اش در همدان در نزدیکی میدان امام خمینی و در خیابان شریعتی واقع است‌.
استر و مردخای‌
ملکه استر همسر خشایارشاه به همراه عموی خود در این مقبره مدفون هستند. کتاب استر در تورات بیانگر روایت آنها در اکباتان میباشد.
ایـن‌ ‌ ‌دو‌ نـبیّه و نبی، نامشان همیشه همراه یکدیگر است زیرا هم عصر و بنا به‌ قولی‌ عـموزاده یـکدیگر بـودند. استر با از دست دادن والدینش تحت سرپرستی مردخای قرار گرفت.
شهر همدان‌ برای‌ یهودیان بسیار بـا اهمیت است چون مقبره این دو بزرگوار در آنجا‌ قرار‌ دارد و همه ساله به هنگام زمـستان و برپایی‌ جشن‌ پوریم‌ زیـارتگاه یـهودیان می‌باشد(لوئِب، 224). در قاموس‌ کتاب‌ مقدس آمده که مردخای به معنی شخص کوچک و یا پرستندة مریخ است. او‌ از‌ اسرای یهود و از خانوادة شاول‌ بود‌ که به‌ بابل‌ کوچانده‌ شد (ص 79). در جای دیگر آمده‌ که‌ مردخای از نـام خدای بابل ماردوک گرفته شده است (دائرة المعارف دین‌ و اخلاق‌، جلد 10، ص 505). مردخای فرزند بن‌ یائر ابن شمعی ابن‌ قیس‌ بنیامین بود (استر، 2/ 7 ـ 5). چون نسبتش‌ به‌ شائول می‌رسید پس به طبقه بالای جامعه تـعلق داشـت (کتاب دوم پادشاهان، 24‌/ 14‌). وی در زمان داریوش به‌ پیامبری‌ مشغول‌ شد.
در قاموس‌ کتاب‌ مقدس (ص 49) آمده که‌ استر‌ از ریشه فارسی به معنی ستاره و از عبری به معنی درخت است او دختر‌ ابی‌حایل‌ (Abi Hail) بود که در پانصد‌ ق. م. پسـر‌ عـمویش مردخای‌ او‌ را‌ سرپرستی می کرد. در‌ جای دیگر اشاره شد که استر کاملاً از نام الهه بابلی ایشتر گرفته شده و نبرد‌ ماردوک‌ و ایشتر نماد بهار و روشنایی با تاریکی‌ و زمستان‌ را‌ نشان‌ می‌دهد‌. جـشن پوریـم نیز‌ که‌ در نیمه دوم آخرین ماه زمستان برگزار می‌شود کاملاً نشان دهنده غلبة خدای خورشید و بهار یعنی‌ ماردوک‌ بر‌ زمستان است. به هر حال علی‌رغم نگرش‌ منفی‌ که‌ بعضی‌ها‌ مـانند‌ هـرتسفلد‌ در کـتاب هنرشناسی ایران، و جاست‌رو در دائرة المعارف دیـن و اخـلاق (505/10 و نـیز فرهنگ کتاب مقدس، 269) به وجود تاریخی این دو دارند، اما شواهد بسیاری نشان‌ از واقعیت آن دو در زمان خشاریارشاه می‌دهد (لوی، ص 263). هرتسفلد دربارة آثار عصر سـاسانیان و بـناهای سـابق یهودیان که در ایران باقی مانده می‌نویسد که مـزار اسـتر در همدان از‌ آثار‌ یهود است که قدیمی‌ترین قسمت آن زیرزمین آرامگاه است که دهانة کوچکی در آن قرار دارد و در رأس گنبد آن دو یادگار چوبی که یـکی قـدیمی و مـربوط به دوران‌ مغول‌ و دیگری تقلید جدیدی از اصل آن می‌باشد که آن اصـل فروخته شده است بانی این مقبره مادر دو برادری بود که هر دو‌ ملقب‌ به جمال الدوله بودند و یکی‌ وزیر‌ مـالیه سـلطان ارغـون خان بود. این آرامگاه در سال 1602 میلادی ساخته شد. دکتر لوی اشاره مـی‌کند کـه چهار قرن قبل از ارغون شاه‌، فردی‌ بنام ربی بنیامین اهل‌ تودیلا‌ صحبت از مقبره استر می‌کند و مـی‌گوید کـه 1500 سـال است مورد اعتقاد مردم می‌باشد و این سندی است بر حقیقت وجودی آن دو کـه پس از مـرگ خـشایارشاه از شوش به‌ همدان‌ مهاجرت کردند (ص 266). البته، هرتسفلد احتمال دیگری هم می‌دهد. از نظر او شوشندخت، دخـتر رأس الجـالوت و هـمسر یزدگرد ساسانی (399 ـ 420 م.) در یکی از مقابر دفن شده است (نتصر، «استر‌ و مردخای‌»، 259/8).
اگر‌ چه مردخای کـتابی در عـهد عتیق ندارد ولی گویا کتاب استر به دست او نوشته شده است‌. تا قرن دوم مـیلادی بـعضی از فـقهای یهود رسمیت کتاب استر‌ را‌ رد‌ می کردند و مسیحیان اولیه در آن شک داشتند. (فرهنگ کتاب مقدس، 269؛ دائرة المـعارف دیـن و اخلاق، 349‌/7).
آرامگاه مردخاي و برادر زاده‌اش در همدان در نزديكي ميدان امام خميني و در خيابان شريعتي واقع است.
منابع
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان (بخش‌ مربوط‌ به ایران)، ترجمة آذرتاش آذرنـوش، انـتشارات سروش، 1364.
رامـیار، محمود، بخشی از نبوت اسرائیلی و مسیحی، بی‌نا‌، 1352‌.
فوزی‌، ولی‌الله، ، دارالفکر، 1372 ق.
کـتاب مـقدس، بـی‌تا، بـی‌نا.
لوی‌، جیب، تاریخ یهود در ایران، تهران، 1334
مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب.
هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، انتشارات اساطیر، 1377.
یاقوت حموی، مـعجم البلدان‌.
یعقوبی‌، احمد، تاریخ یعقوبی، ترجمه ابراهیم آیتی، 1362
مهدوی زاده،علی؛پیامبران بنی اسرائیل در ایران

آدرس و لینک نقشه ویکیمپیا:
استان همدان –شهر همدان -میدان امام خمینی - خیابان شریعتی