نرجس

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Amaryllidaceae نام علمى آن Narcissus tazetta L.

فارسی: معرب از نرگس فارسي است

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Narcissus

فرانسه:Narcisse

آلمانی:

ایتالیائی:

نوع ديگرى نرگس است كه به فارسى «نرگس برف‌شكن» گويند

به فرانسوى Perce neige و Galanthe perce neige و Clochette d'hiver و به انگليسى Snowdrop و Bulbous violet گويند.

گياهى است از خانوادۀ Amaryllidaceae نام علمى آن Galanthus nivalis L.

و واريته‌اى از آن به نام G. nivalis var alleni Baker در ايران مى‌رويد.


نرگس شعرا كه به فرانسوى Narcisse des poetes و Herbe ā la vierge و Jeannette blanche

و به انگليسى Poets narcissus گفته مى‌شود. نام علمى آن Narcissus poeticus "Actaea" مى‌باشد.


. نرگس زرد كه به فرانسوى Narcisse jonquille و Jonquille و به انگليسى Jonquil گفته مى‌شود.

نام علمى آن Narcissus jonquilla مى‌باشد

نرگس كاذب كه به فرانسوى Narcisse faux narcisse و نامهاى محلى آن در مناطق مختلف به زبان محلى فرانسوى Jeannette Jaune

و Narcisse sauvage و Coucou و به انگليسى Wild narcissus و Daffodil گويند.

نام علمى آن Narcissus pseudo narcissus L. مى‌باشد.

[pejuhesh237]

قدحي را برى و مضاعف را بستانى نامند

چون پياز او را به شكل صليب شق كرده غرس می نمايند و قدحى مضاعف گردد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

‏گلى است بسيار خوشبو و دو نوع مى‏باشد يك را قدحى و دويّم را مضاعف نامند

قدحى در ميان آن به شكل قدحى و پياله كوچكى زرد رنگ و اطراف آن شش عدد و برگهاى سفيد مايل به تدوير

و اين را نرگس نر نيز نامند و مضاعف را ماده و به شيرازى هفت زرده برگ‏هاى آن زياده و به الوان ديگر نيز مى‏باشد مانند بنفش

و نبات آن در ساق و برگ و تخم و بيخ شبيه به پياز و كوچكتر از آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770



نرگس سفيد داراى  ۶ - ۴  برگ خطى باريك و دراز است كه معمولا همراه با گلها از ريشه يا پياز گياه بيرون مى‌آيند.

گلها كه معمولا به تعداد  ١٠ - ٣  و به‌طور گروهى ظاهر مى‌شوند

داراى دم گل نامساوى بوده و به رنگ سفيد مايل به زرد و بسيار معطّر هستند.

در وسط گلها يك فنجانك به رنگهاى مختلف وجود دارد.

تكثير گياه از طريق كشت پياز آن يا كشت قسمتى از پياز و يا ريشۀ جوش پياز آن مى‌باشد.



ساير انواع نرگس كه بيشتر جنبۀ زينتى دارند به‌طور مختصر عبارت‌اند از:

  نرگس كاذب : اين نرگس در اوايل بهار خيلى زود گلهاى زرد آن ظاهر مى‌شود.

در بعضى ارقام شش گل برگ اطراف گل سفيد است و فقط فنجانك وسط گل زرد مى‌باشد.

در برخى ارقام تمام شش گل‌برگ و فنجانك زرد مى‌باشند. اين نرگس را در كتب طب سنتى با نام «نرجس جبلى» مى‌نامند.

گل برگهاى آن مخدّر است و پياز آن قى‌آور و در استعمال خارجى براى رفع سوختگى از له شدۀ آن استفاده مى‌شود.

نرگس زرد : گلهاى آن به رنگ زرد روشن در گروههاى  ۵ - ٢  گل بسيار معطّر در بهار ظاهر مى‌شود.

نرگس شعرا :. گلهاى آن خيلى معطّر، گل برگهاى اطراف گل سفيد و در وسط گل برگها فنجانك قرمز رنگى وجود دارد.

در اوايل بهار ظاهر مى‌شود و بلندى آن در حدود  ۴٢  سانتى‌متر است

نرگس برف‌شكن

.اين نرگس داراى گلهاى سفيد و پرپر مى‌باشد و در اواخر زمستان وقتى كه هنوز برف وجود دارد، سر از برف بيرون مى‌آورد.

تكثير آن از طريق پياز آن است.. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255-257

[pejuhesh237]

نرگس سفيد داراى گلهاى سفيد مايل به زرد است و در مناطق مختلف ايران،

در فارس نزديك بوشهر-در كرمان و سيستان و طبس به‌طور خودرو مى‌رويد و در ساير مناطق نيز پرورش داده مى‌شود

.واريته‌اى از اين نرگس به نام علمى N. Tazetta var Typicus Boiss. در طبس و بندر گز

و واريتۀ ديگرى به نام N. Tazetta Var syriacus Boiss. در بوشهر به‌طور خودرو مى‌رويد.

نرگس كاذب در اروپا در جنگلها و كوهها مى‌رويد و در اكثر مناطق عالم نيز پرورش داده مى‌شود.

نرگس زرد در جنوب اروپا و الجزيره انتشار دارد.

نرگس شعرا در جنوب اروپا در اسپانيا و يونان انتشار دارد و بيشتر در مراتع و مرغزارهاى سرسبز مى‌رويد.

نرگس برف شکن در شمال ايران در گرگان، بندر گز، در درۀ سفيد رود، در جنگل آستارا و در گيلان اطراف غازيان و آب كنار مى‌رويد.

در برخى از مدارك نام علمى گونه‌اى كه در ايران مى‌رويد را G. Transcaucasicus Form. نوشته‌اند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255-257

[pejuhesh237]

.نرگس اصولا از گياهان سمّى است بنابراين در مصرف آن بايد جانب احتياط را رعايت كرد و زير نظر پزشك مصرف شود.

در چين و ژاپن به‌طور كلى از نرگس گونه N. tazetta به عنوان داروى معالج بيمارى‌هاى زنانه استفاده مى‌شود.

از پياز آن براى اخراج تكه استخوان از مرى استفاده مى‌شود و به صورت ضماد براى انواع ورمها .

از جمله براى ورم پستان، جوشها و كوركها، آبسه‌ها و زخمها استفاده مى‌شود.

به عنوان ترياق براى پراكنده كردن سم و رفع درد ناشى از مسموميت گزندگان مصرف مى‌شود

از شيرۀ پياز آن براى بيمارى‌هاى چشم استفاده مى‌شود

. گلهاى خشك آن يك داروى ضد تب براى زنان است [ايچى مورا]. پياز آن قى‌آور و قاعده‌آور است. . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255-257

[pejuhesh237]

و در سيم گرم و خشك و تخمش سياه و در دويم گرم و در اول تر

و قوتش تا سه سال باقيست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى معتدل در گرمى و خشكى و بعضى در دويّم گرم و خشك گفته‏ اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

جالى و جاذب و كشندهء اقسام كرم شكم

و محلل قوى و شرب بيخ مطبوخ او به غاية مقيى خصوصاً با عسل

و منقى رحم و مسقط جنين زنده و مرده

و مخرج هرچه در معده جمع باشد و التيام دهندهء زخمهاى ظاهرى و باطنى

و ضماد بيخ او جهة التيام جراحات عظيم و وتر و رباط و عصب مقطوع بيعديل

و مسحوق او با عسل جهة دردهاى مزمنه و مفاصل و نقرس

و با کرسنه و عسل جهة تنقيهء قروح و گشودن دبيلهء دشوار نضج

و با آرد گندم جهة اخراج پيكان و امثال او از بدن

و با سركه جهة داء الثعلب و بهق و اثار جلد

و به تنهائى جهة قوي كردن قضيب و بر مادون احليل جهة رفع عنّه از مجرباتست

به شرطي كه او را سه روز در شير خيسانيده خشك كنند

ضماد او جهة سعفه و منع نزلات و شكستگى اعضا نافع

و ذرور او قاطع خون جراحات و التيام دهندهء او رافع سبل و ناخنه

و بوئيدن او جهة درد سر بارد و گشودن سدهء دماغى مفيد چنان كه

جبريل بن بختيشوع گفته كه هر كه خواهد در زمستان زكام به هم نرساند مداومت به بوى نرگس كند

و مضر محرورين و مصلحش بنفشه و كافور و در ساير افعال كل او مانند بيخ است

و شربتش يك مثقال و تخم او بقدر نيم مثقال محرك باه مايوسين

و با سركه رافع نمش و آثار و فزرجهء پياز او مدر حيض و مخرج جنين و منقى رحم

و روغن نرگس كه گل آن را مكرر در روغن كنجد تجديد كرده باشند محلل

و مسكن دردسر سوداوى و ریحى و مفتح فم رحم و رافع دردهاى او و موافق امراض عصب است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ذرور بيخ خشك آن رافع سبل و ناخنه و ضماد آن با عسل جهت تشنج اعصاب

و چهار درم آن با ماء العسل مخرج اقسام كرم معده و مسكن اوجاع مثانه و رحم

و ضماد آن با سركه و عسل منقى قروح و گشاينده دبيلات كه دشوار به نضج آيند

و با صندل سرخ و گل ارمنى و فوفل و اقاقيا و حضض و سفيداب و مرداسنگ جهت ورمهاى جاسيه

ضماد آن با عسل جهت دردهاى مزمنه اعصاب و مفاصل و نقرس و شكستگى اعضا

و نيز ضماد آن ملزق و چسبنده جراحات عارض در اعضاى عصبانى است الزاق شديد.

ضماد آن با عسل جهت سوختگى آتش مضر محرورين و مصدع ايشان،

مصلح‏ آن بنفشه و كافور و در همه افعال گل آن مانند بيخ آن.

مقدار شربت آن‏: يك مثقال و نيم.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770

[pejuhesh237]

جالى و جاذب و كشندهء اقسام كرم شكم

و محلل قوى و شرب بيخ مطبوخ او به غاية مقيى خصوصاً با عسل

و منقى رحم و مسقط جنين زنده و مرده

و مخرج هرچه در معده جمع باشد و التيام دهندهء زخمهاى ظاهرى و باطنى

و ضماد بيخ او جهة التيام جراحات عظيم و وتر و رباط و عصب مقطوع بيعديل

و مسحوق او با عسل جهة دردهاى مزمنه و مفاصل و نقرس

و با کرسنه و عسل جهة تنقيهء قروح و گشودن دبيلهء دشوار نضج

و با آرد گندم جهة اخراج پيكان و امثال او از بدن

و با سركه جهة داء الثعلب و بهق و اثار جلد

و به تنهائى جهة قوي كردن قضيب و بر مادون احليل جهة رفع عنّه از مجرباتست

به شرطي كه او را سه روز در شير خيسانيده خشك كنند

ضماد او جهة سعفه و منع نزلات و شكستگى اعضا نافع

و ذرور او قاطع خون جراحات و التيام دهندهء او رافع سبل و ناخنه

و بوئيدن او جهة درد سر بارد و گشودن سدهء دماغى مفيد چنان كه

جبريل بن بختيشوع گفته كه هر كه خواهد در زمستان زكام به هم نرساند مداومت به بوى نرگس كند

و مضر محرورين و مصلحش بنفشه و كافور و در ساير افعال كل او مانند بيخ است

و شربتش يك مثقال و تخم او بقدر نيم مثقال محرك باه مايوسين

و با سركه رافع نمش و آثار و فزرجهء پياز او مدر حيض و مخرج جنين و منقى رحم

و روغن نرگس كه گل آن را مكرر در روغن كنجد تجديد كرده باشند محلل

و مسكن دردسر سوداوى و ریحى و مفتح فم رحم و رافع دردهاى او و موافق امراض عصب است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ذرور بيخ خشك آن رافع سبل و ناخنه و ضماد آن با عسل جهت تشنج اعصاب

و چهار درم آن با ماء العسل مخرج اقسام كرم معده و مسكن اوجاع مثانه و رحم

و ضماد آن با سركه و عسل منقى قروح و گشاينده دبيلات كه دشوار به نضج آيند

و با صندل سرخ و گل ارمنى و فوفل و اقاقيا و حضض و سفيداب و مرداسنگ جهت ورمهاى جاسيه

ضماد آن با عسل جهت دردهاى مزمنه اعصاب و مفاصل و نقرس و شكستگى اعضا

و نيز ضماد آن ملزق و چسبنده جراحات عارض در اعضاى عصبانى است الزاق شديد.

ضماد آن با عسل جهت سوختگى آتش مضر محرورين و مصدع ايشان،

مصلح‏ آن بنفشه و كافور و در همه افعال گل آن مانند بيخ آن.

مقدار شربت آن‏: يك مثقال و نيم.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770





در مورد خواص آن معتقدند كه بوييدن گل آن براى رفع سردرد بلغمى و سوداوى و باز كردن انسداد مجارى دماغ مفيد است

و از زكام جلوگيرى مى‌كند. ضماد آن با عسل براى رفع تشنج اعصاب چشم مفيد است.

خوردن پياز كوبيدۀ آن يا پختۀ آن با عسل، سهل قوى معده و پاك‌كنندۀ رحم و قى‌آور و قاعده‌آور است

و جنين زنده و مرده را سقط مى‌نمايد و براى التيام زخمهاى داخلى و ظاهرى مفيد است.

اگر  ١۶  گرم پختۀ آن با عسل خورده شود، اقسام كرم معده را خارج مى‌سازد و دردهاى مثانه و رحم را تسكين مى‌دهد.

ضماد پياز آنكه سه روز در شير خيسانده و پس از آن خشك نموده و ساييده باشند براى تقويت نيروى جنسى

و اگر زير قسمت آلت تناسلى انداخته شود، براى رفع ناتوانى جنسى خيلى نافع است.

گرد پياز خشك شدۀ آن خونريزى را قطع مى‌كند و زخم را التيام مى‌بخشد.

ضماد آن با سركه و عسل زخمها را پاك كرده و دمل را سرباز مى‌كند

و ضماد آن با آرد گندم و آرد شيلم و عسل براى خارج ساختن تيغ و خار و امثال آن و تحليل ورمهاى اعصاب مفيد است.

ضماد آن با عسل براى رفع دردهاى مزمنه اعصاب و درد مفاصل و نقرس و درد شكستگى اعضا و سوختگى آتش مفيد است.

نرگس براى گرم‌مزاجان مضّر است و ايجاد سردرد مى‌كند.

براى رفع عوارض آن بايد از بنفشه و كافور استفاده كرد و پياز و گل آن در تمام موارد خواص مشابه دارند. مقدار خوراك آن تا  ٧  گرم است.

روغن گل نرگس: براى تهيه آن گلهاى نرگس را در روغن زيتون مدت  ۴٠  روز مى‌گذارند بماند و مرتبا گلها را تجديد كرده و گل تازه مى‌ريزند

پس از  ۴٠  روز آماده مصرف است و يا مخلوط روغن و گلها را روى آتش ملايم مى‌گذارند تا بتدريج آب آن تبخير شده فقط روغن بماند و

نسوزد. روغن نرگس براى تسكين سردردهاى سرد نافع است. دهانۀ رحم را باز مى‌كند و دردهاى رحم را تسكين مى‌دهد.

براى گرم‌مزاجان مضّر است. تخم نرگس بيشتر از گل و روغن نرگس گرم و خشك است

و اگر  ٢  گرم آن با شير تازه خورده شود به شدت نيروى جنسى را تحريك مى‌كند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص -256

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.نرگس گياهى است سمّى از نظر تركيبات شيميايى از گياه مواد ليكورين   تازتين و ناركوتين   يافت مى‌شود.

در پياز آن ماده‌اى به نام نارسى‌سين 4وجود دارد. ملح كلريدرات نارسى‌سين به مقدار كم قى‌آور است.

در گزارش ديگرى آمده است كه علاوه بر آلكالوئيد تازتين در پياز آن آلكالوئيد سوئى‌زنين   مشخص شده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255