علویان بنگلادش

[najm134]

علویان بنگلادش
بنگلادش جمعیتی بالغ بر یكصد و چهل میلیون نفـر را در خود جای داده است. طبق آمار 3/88 درصد از این جمعیت را مسلمانان تشكیل می‌دهند كه اكثریت آنها حنفی‌مذهب هستند. 85 درصد جمعیت بنگلادش در بیش از 68 هزار روستای این كشور زندگی می‌كنند. از این جمعیت، سهم شیعیان اندك بوده و قریب 16 تا 20 هزار نفر تخمین زده‌ مـی‌شـوند. قانون اساسی این كشور آزادی كامل مـذاهـب و فعـالیـت‌هـای فـرهنگی را برای همه اقلیت‌ها تضمین نموده است. در 22 آوریل 1988 عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» در ابتدای قانون اساسی این كشور قرار گرفت و در ژو‌ئن 1988 در اصلاحیه قانون اساسی، اسلام دین رسمی كشور معرفی شد. از نكات قابل توجه و متمایز بنگلادش با سایر كشورهای شبه‌ قاره، همزیستی مسالمت‌آمیز مسلمانان و پیروان سایر ادیان اصیل و ریشه‌دار با یكـدیگـر اسـت. گفتـه مـی‌شـود علت این مهم، گسترش اسلام در این منطقه از راه تجارت، تبلیغ و عرفان بوده است نه به زور شمشیر.
سابقه جایگاه اهل‌بیت(ع) در اعتقادات و فرهنگ مردم ‌ ‌
اسلام از همان ابتدای ظهور توسط بازرگانان و مبلّغان مذهبی وارد بنگلادش شد، اما صوفیان و عرفای اسلامی نیز در قرن‌های بعد به طور گسترده در این سرزمین برای تبلیغ اسلام نقش به‌سزایی ایـفــا نـمــودنــد و بـسیـاری از مـردم ستمـدیـده بودایی‌مذهب و طبقات پایین هندو‌مذهب در آن دوران، به اسلام گرایش پیدا كردند. پس از فتح بـنـگال توسط مسلمانان‌ در پایان قرن دوازدهم مـیـلادی و در زمـان حـكـومـت سـلاطـین مغول (1205ـ1757)، مسلمانان در این سرزمین جایگاه‌ مهمی را به دست آوردند. همه صوفیان و عرفا كه در ایـن سـرزمـیـن تبلیغ اسلام می‌كردند از محبان اهل‌بیت(ع) بودند. از سوی دیگر، همه مبلّغان، فاتحان و حاكمان مسلمان بنگالی تحت تأثیر زبان، ادبیات و فرهنگ ایرانی بودند. از ابتدای قرن‌ سیزده میلادی زبان فارسی برای مدت شش قرن به عنوان زبان رسمی بنگلادش رواج داشته است و به همین علت، چون‌ ایران بزرگ‌ترین پایگاه مذهب تشیع بود، ساكنان این سرزمین تحت‌تأثیر مذهب تشیع نیز قرار داشتند. این امر باعث شد كه فرهنگ و اعتقادات مردم مسلمان بنگال به طور گسترده تحت تـأثـیـر فـرهـنـگ ایـرانـی و شیعه باشد و همیشه اهل‌بیت(ع) در فرهنگ مردم این سرزمین، جایگاه و نفوذ بنیادی داشته باشند. ‌ ‌
‌درخصوص مسیر ورود اسلام و تشیع به كشور بنگلادش نقل قول‌های متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند اسلام از بندر چیتاگنگ و از طریق اقیانوس هند وارد این منطقه شده است. عده‌ای كشور هند و شهر كلكته را مسیر حركت اسلام و تشیع می‌دانند و گروهی هم خراسان در دوران امام رضا(ع) را دروازه ورود اسـلام و تـشیع به شبه‌قاره هند و این كشور دانسته‌اند. با بررسی‌های به عمل آمده هر سه نظریه فوق می‌تواند درست باشد.
‌بـیـن آثـار ادبـی تـرجمه شده از زبان فارسی و نـوشـتـه‌های مهمی كه با بهره‌گیری از كتاب‌های فارسی به چاپ رسیده، واقعه‌ كربلا دارای برجستگی خاصی است. داستان‌هایی به صورت منظوم كه به زبـان بنگالی «پونتی» نامیده می‌شود، بین مردم‌ مسلمان، اعم از شهرنشین و روستایی و با‌سواد و بی‌سواد محبوبیت فراوانی داشت. پونتی‌ها با آهنگ و وزن خاصی در مراكز اسلامی، مساجد و منازل شخصیت‌های مهم خوانده می‌شد. مهم‌ترین عنوان پونتی‌ها را واقعه كربلا تشكیل می‌داد كه عشق‌ به اهل‌بیت(ع) را در بین مردم زنده نگه می‌داشت.
‌در ادبیات نو بنگلادش، اولین بار فردی كه به واقعه كربلا چهره ادبی داد، میر مشرف حسین‌‌ ‌بود كه در اواخر سده نوزدهم می‌زیست. او بیان واقعه كربلا را به صورت یك داستان بزرگ به رشته تحریر درآورد. هر چند وی حقایق تاریخ را كاملاً رعایت نكرد و بعضی از موضوعات تحریف شده را نیز بر آن افزود، ولی نسبت به اصل واقعه علاقه و تعصب خاصی‌ از خود نشان داد. وی در بخشی از این كتاب خـود آورده اسـت: مـحـمـد حـنـفـیـه، برادر امام حسین(ع) به دمشق رفت و در جنگ با مروان، وی را كـشت و حضرت امام سجاد و خانواده حضرت سیدالشهدا(ع) را از قید اسارت نجات داد. به هر حال، وی این‌ داستان را با احساسات و عشق كامل به اهل‌بیت(ع) نوشت. محبوبیت این داستان بین مـردم مـسلـمان باسواد و بی‌سواد، آن‌قدر عمیق می‌باشد كه در تاریخ ادبیات بنگال بی‌نظیر است.‌ در همین رابطه، كتاب دیگری به نام «بیشاد شیندو» (دریای غم) وجود دارد، كه در مراكز و منازل و جلسات مهم در روستاها و شهرها خوانده می‌شود. به این ترتیب كه یك نفر آن را می‌خواند و ده‌ها نفر گوش داده و اشك می‌ریزند. این‌ وضعیت تا اواسط دهه شصت قرن بیستم ادامه داشت. از مـظـاهـر فـرهـنـگـی دیگر مسلمانان بنگلادش، بـرگـزاری نـمایش‌نامه و شبیه‌خوانی در خصوص واقعه كربلاست كه در فرهنگ بنگالی با نام «زاترا» (عزیمت) از آن یاد می‌شود. اجرای نمایش‌نامه‌ زاترا تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم در روستاهای بـنـگـلادش رایج بود. البته از اوایل دهه شصت این‌گونه نمایش‌نامه‌ها در سطح شهر از رونق افتاد. به هر حال، «زاترا» در مورد واقعه كربلا دارای دو قسمت است. قسمت اول، مربوط به محرم است‌ كه با شهادت حضرت امام حسین(ع) پایان می‌یابد و قسمت دوم آن، مربوط به پس از واقعه عاشورا و ســرنـوشـت خـانـواده‌ امـام حـسـیـن(ع) و امـام زیـن‌العـابـدیـن(ع) اسـت. مـردم بـا دیـدن ایـن نـمـایـش‌نـامه و درك مظلومیت امام حسین(ع) سـوگوار می‌شوند. در مورد واقعه كربلا سروده‌ای خاصی به نام «زاری»، كه كلمه‌ای فارسی است، نیز نـوشـتـه‌انـد، كـه طلاب مدارس‌ دینی در مراسم مختلف بدون استفاده از موزیك آن را می‌خواندند. «زاری» جزء سرودهای بومی محسوب می‌شود. ‌ ‌

‌تا پایان دهه شصت قرن بیستم كه جو مذهبی در بنگلادش كاملاً حاكم بود، همه مسلمانان اعم از باسواد و بی‌سواد، اعتقاد به «پنج تن پاك» داشتند؛ یـعنی پیامبر اكرم(ص)، امام علی(ع)، حضرت فـاطـمـه(س)، امـام حسن و امام حسین(ع) را بهترین بندگان برگزیده خدا می‌دانستند. تا اوایل دهه شصت یكی دیگر از برنامه‌های فرهنگی مردم روسـتـایـی، بـه‌ویـژه در جـنوب بنگال، صلوات فرستادن بر پیامبر اكرم(ص) و اهل‌بیت(ع) بود. ‌در میان اعضای اهل‌بیت(ع)، حضرت فاطمه(س) نزد مردم بنگال دارای محبوبیت خاصی می‌باشد. در گذشته، آن‌ حضرت را با احترام و محبت، گاهی به عـنـوان «مـادر فـاطمه» و «بی بی فاطمه» ذكر مـی‌كردند كه البته هنوز این عادت از بین‌ نرفته است. زمانی هم ایشان را به عنوان «مادر فاطمه، مادر جهانیان» ذكر می‌كردند كه این امر در حال حاضر چندان رایج‌ نمی‌باشد. ‌ ‌
‌در مـورد جـنـگ‌هـای حـضـرت علـی(ع) نیز داستان‌های عامیانه فراوانی در افواه مردم وجود دارد كه بیشتر آنها ساختگی‌ است. مثلاً، گفته‌اند: آن حضرت با «كالی»، یكی از خدایان هندو كه زن است جنگید و او را شكست داد. این داستان‌ها كه به‌ صورت نثر نوشته شده، هرچند ساختگی است، اما ناشی از محبت آنان به حضرت علی(ع) می‌باشد.
‌سنت سوگواری و عزاداری و مرثیه‌خوانی در زمان حكومت مغول از هند وارد این سرزمین شد و سپس با حضور روحانیان ایرانی گسترش یافت و رفته رفته به یك فرهنگ سنتی در میان مردم تبدیل شد، به گـونـه‌ای كـه سـنی‌ها تحت‌ تأثیر شیعیان نیز در گرامیداشت چنین مراسمی سهیم شدند. سوگواری، مرثیه‌خوانی و خواندن مقتل كربلا در ادبیات بنگالی‌ ریـشه دوانیده و حتی در دوره معاصر نیز مرحوم قاضی نذرالاسلام‌، شاعر ملی بنگلادش، در زمینه محرم، عاشورا و شهید كربلا شاهكارهایی را آفریده كـه جـزء افـتـخـارات ادبیات این زبان محسوب می‌شود. قاضی نذرالاسلام‌‌ ‌در شاهكار خود، شعر «محرم»، با استفاده از الفاظ عربی و فارسی و صحنه‌نگاری از وقایع عاشورا، چنان هنرآفرینی كرده كه به این شعر ویـژگـی جـاودانـی بـخشیده‌اند. در شعر «محرم» مظلومیت انسان‌های پاكباخته به تصویر كشیده شده و ایستادگی و ظلم‌ستیزی را برای امت اسلامی به همراه دارد.


1. نام‌گذاری فرزندان، خیابان‌ها و محله‌ها
سنی‌مذهب‌های بنگلادش اغلب از اسامی ا‌ئمه اطهار(ع)، پیشوندهای میر، میرزا، سید، بی بی و بیگم برای نام‌گذاری‌ فرزندانشان استفاده می‌كنند. اسامی و القابی نظیر كنیز فاطمه، كنیز بتول، و اسامی ا‌ئمه(ع) نیز در بین مردم این كشور به‌ وفور یافت می‌شود. اسامی خیابان‌ها و محله‌هایی نظیر میرپور، سیدپور، و محله‌هایی به نام كربلا و ... نیز قابل ملاحظه‌ است.

‌2. برگزاری مراسم عزاداری خامس آل عبا(ع)
شهادت امام حسین(ع) به نحوی برجسته و بارز در اعتقادات و باورهای دینی مردم بنگلادش جای دارد. شهروندان این‌ كشور، اعم از سنی‌مذهب و هندو‌مسلك و شیعیان، همه و همه در این مراسم شـركـت مـی‌كـنـنـد؛ عـلامـت‌هـا، سـیاه‌كوبی‌ها و نشانه‌های عزاداری امام حسین(ع) را می‌بوسند و بـرای خـود و فـرزنـدانـشان از آن حضرت حاجت می‌گیرند. نفوذ این‌ اعتقادات به حدی است كه دولت بنگلادش روز دهم محرم را تعطیل عمومی اعلام كرده و در شهر داكا مكانی را به نام‌ «سرزمین كربلا» مـشـخص نموده است تا در روز عاشورا دستجات عزادار در آنجا گرد هم آیند.در این كشور هیأت روِیت‌ مـاه به منظور تعیین زمان دقیق روز شهادت امام حـسـیـن(ع) (هـمـانـنـد تـعـیین زمان عید فطر) حساسیت زیادی به خرج‌ می‌دهد.
‌رقم چند هزار نفری شیعیان در مقابل بیش از یكصد و چهل میلیون جمعیت این كشور، شاید از نظر تـعـداد اصـلاً قـابـل‌ مـلاحـظـه نـباشد، ولی نفوذ اهل‌بیت(ع) و پیشینه تاریخی-فرهنگی این كشور گـویـای عـمـق اعـتـقـاد مـردم بـه عاشورا و امام‌ حسین(ع) است. شیعیان در كشور بنگلادش در نقاط مختلف پراكنده هستند. قریب سه تا پنج هزار نفر از این جمعیت در داكا (پایتخت) زندگی می‌كنند كه اغلب بسیار محافظه‌كار بوده و به‌جز تعداد انگشت شـمـاری، مـابقی دارای وضعیت اقتصادی‌ خوبی نیستند. آنها در قالب چند حسینیه، امام‌باره و هیأت عزاداری فعالیت مذهبی خویش را انجام می‌دهند.
‌در آسـتـانـه روز عـاشورا معمولاً رئیس جمهور، نخست وزیر و رهبران احزاب با صدور اطلاعیه‌های گوناگون از مسلمانان‌ می‌خواهند تا اعمال خود را با روح ایـثـار، گـذشـت و فـداكـاری عـجـین نمایند. گـروه‌های مذهبی و سیاسی گوناگون در این روز برنامه‌های متفاوتی از قبیل عزاداری و تعزیه‌خوانی در پـایـتـخـت و دیـگـر شهرهای بنگلادش برگزار می‌كنند.
‌در روز عاشورا تلویزیون رسمی بنگلادش و سایر كـانال‌های تلویزیون‌های خصوصی، برنامه‌هایی ویژه عاشورا پخش‌ می‌كنند و از پخش برنامه‌های شـاد و مـفرّح خودداری می‌نمایند. روزنامه‌ها هم مـقالات ویژه‌ای در بیان اهمیت این روز منتشر می‌نمایند.
‌خالده ضیاء‌، ‌نخست وزیر سابق بنگلادش، در پیام خود به این نكته اشاره كرده بود كه عاشورا نقطه عطفی در تاریخ‌ اسلام است. چند واقعه اساسی بر اهمیت این روز افزوده است؛ از جمله اینكه نوه پیامبر بزرگ اسلام(ص) شهادت را در این روز در صحرای كربلا به آغوش كشید؛ او قربانی شد تا پـرچم واقـعـیـت، عـدالت و جاوید عقاید اسلام، برافراشته بماند و نكات انحرافی پیش‌آمده در دین را اصلاح كند. بر ماست كه از حماسه عاشورا درس بگیریم و در مسائل اجتماعی، نظیر برپا داشتن صلـح و دوسـتی در كشور و مقابله با بی‌عدالتی، دروغ‌گویی و دشمنی و عداوت به‌پا خیزیم.
‌خبرگزاری بنگلادش از قول خانم خالده ضیاء‌ ‌خبری را مبنی بر ضرورت آموزش عاشورا در متون دروس اجتماعی‌ مدارس و دانشگاه‌ها نقل كرده بود.
‌عـاشورا، به عنوان یكی از مهم‌ترین اتفاقات تــاریــخ اسـلام، وقـایـع درخـشـان و درس‌هـای آمـوزنده‌ای را در خود جای داده‌ است و از همه مهـم‌تـر اینكه امام حسین(ع) برای نشر حقایق شهادت را پذیرفت.‌منطقه‌ای به نام «مانیك گنج» در 65 كیلومتری داكا، هر عاشورا میزبان بیش از یكصد هزار نفر عـزادار امـام حـسـیـن(ع) مـی‌بـاشـد. حـسـینیه «غـارپـورا»، یـكـی از حسینیه‌های مشهور كشور بنگلادش كه زیر نظر صوفیان اداره می‌شود و از قدمتی زیاد برخوردار است، در این منطقه قرار دارد. مراسم دهه اول ماه محرم در این حسینیه با جمعیتی كثیر و مشتاق برگزار می‌گردد. البته در روز دهم محرم این مراسم جلوه‌ای خاصی به خود می‌گیرد؛ چرا كه جمعیتی بیش از یكصد هزار نفر از سراسر بـنگلادش به آنجا عزیمت می‌كنند تا در مراسم عزاداری در آن منطقه شركت كنند.
‌در این مراسم معمولاً چند تن از شخصیت‌های بـرجـسته دینی سخنرانی می‌كنند و به دنبال آن نـوحـه‌خوانی و عزاداری به‌ سبك و روش خاص بومیان و با فریاد «وای حسین»، «وای امام» ادامه می‌یابد. گفته می‌شود صوفیان دارای 26 مركز و مقرّ تـبلـیغی و ارشادی در بنگلادش هستند كه همه اعضای آنها با جدیت و علاقه در این مراسم حضور می‌یابند.
‌شاید به جرأت بتوان گفت حضور بیش از یكصد هــزار نـفـر در مـراسم عـاشـورای حـسـیـنـی، از كم‌نظیرترین اجتماعات در سرتاسر جهان است.
‌3. علاقه‌مندی به اهل‌بیت(علیه السلام)
غالباً خطبه‌های نماز جمعه مساجد اهل‌سنت در كشور بنگلادش با سلام و درود بر پیامبر اكرم(ص) و خاندان مطهرش‌ شروع می‌شود. آنها از پنج تن آل عبا به نیكی یاد كرده و به آنها سلام و درود می‌فرستند. ا‌ئمه جمعه در خلال بیان‌ خطبه‌ها، كرامت‌ها و حسن خلق‌های اهل‌بیت(ع) را تبیین كرده و مستعمان را به پیروی از سیره آنان تشویق می‌نمایند. آنان در ایام عاشورا خطبه‌های خود را به واقعه كربلا معطوف می‌دارند. 4. اعتقاد به وجود امام مهدی(عج الله تعالی فی فرجه)
مسلمانان بنگلادش به وجود منجی عالم بشریت كـه از سـلالـه رسول اكرم(صل الله علیه و آله) می‌باشد، معتقد هستند. آنان باور دارند كه روزی‌ این منتقم واقعی ظهور نموده و جهان را در حالی‌كه مملو از ظلم و جور شده است پر از عدل و قسط خواهد كرد. تنها تفاوت‌ آنان با عقاید امامیه این است كه معتقدند هر وقت خداوند صلاح بداند او متولد خواهد شد. آنان غیبت حضرتش را به‌ خوبی درك نكرده‌اند.
‌مسلمانان بنگلادش شب نیمه شعبان را به عنوان «شب برات» (دقیقاً همین عبارت) می‌شناسند و در آن شب دست‌ نیاز به سوی قادر بی‌نیاز دراز می‌نمایند و از او مـی‌خواهند تا گناهان آنها را بخشیده و از جرمشان درگذرد. آنان برای‌ آمرزش گناهان خود و درگذشتگانشان و كسب موفقیت‌های مادی و معنوی دست به دعا برداشته و به مناجات‌ می‌پردازند. بیشتر مسلمانان این روز را روزه می‌گیرند. نیمه شعبان از چنان اهمیتی در كشور بنگلادش برخوردار است كه‌ شورای روِیت هلال ماه، كه یك تشكیلات رسمی و دولتی است، شروع دقیق ماه شعبان و به دنبال آن تعیین رسمی و دقیق روز نیمه شعبان را گواهی داده و آن را تـأیـیـد می‌كند. این روز در كشور بنگلادش تعطیلی رسمی می‌باشد.
‌به اعتقاد اهل‌سنت بنگلادش، شب برات پس از شب قدر، مهم‌ترین شب سال برای راز و نیاز و دعا به درگاه خداوند برای پذیرش توبه و بخشش است.
تركیب جمعیت شیعیان‌
شیعیان از نظر تیره و نژادی، خود را به دو گروه «بیهاری» و «بنگالی» تقسیم می‌نمایند. بیهاری كه در اصل باید به اهل‌ بیهار در هند اطلاق شود، به همه» شیعیان اصیل و باسابقه بنگلادش، شامل تمامی مـهـاجـران بـه ایـن كـشور در طول تاریخ، اعم‌ از پاكستانی و هندی، گفته می‌شود كه با زبان اردو تكلم می‌كنند. در مقابل آن، وقتی از شیعیان بنگالی سخن به میان می‌آید منظور مردمانی بنگالی‌الاصل هستند كه به زبان بنگالی سخن گفته و غالباً از مستبصرین (تـازه شـیـعه‌شدگان) تشكیل‌ می‌شوند. البته این تقسیم‌بندی مورد تأیید بخش قابل ملاحظه‌ای از شیعیان نیست؛ بخصوص قسم اول، كه آنها هم خود را بـنـگـالـی نـامیده و از انتساب خویش به بیهار رنـجـیـده‌خـاطر می‌شوند. بین این دو گروه قدری اختلاف سلیقه و روش وجود دارد كه گاهی اوقات موجب جدال و كشمكش لفظی بین آنها شده و تا حد زیادی باعث تنش و مشكل می‌گردد. شیعیان بنگالی‌ معتقدند كه آنها بیشترین فعالیت را برای ترویج تشیع به كار گرفته‌اند و طبق آمار موجود، حیطه تبلیغات آنان بسیار گسترده‌تر از بیهاری‌هاست.
‌البته طبق اطلاعات موجود، در هریك از دو گروه مذكور افرادی بسیار فعال و دلسوز وجود دارند كه از هیچ كوششی در راه ترویج عقاید حقه خویش فروگذار نیستند. از سوی دیگر، افرادی هم هستند كه به دنبال گذران زندگی خود بوده و فقط‌ عنوان تشیع را با خود دارند.
پراكندگی شیعیان ‌ ‌
با اینكه كشور بنگلادش دارای وسعت زیادی نیست و مساحت آن 147570 كیلومتر مربع می‌باشد، ولـی شیعیان دارای‌ تراكم بسیار متفاوتی در این منطقه هستند. بیشترین تعداد شیعیان، حدود 25 تا 30 درصد ‌آنها در داكا زندگی می‌كنند. آنها اكثراً در مـنطقه داكای قدیمی و در محله حسینیه دالان زندگی می‌كنند و مناطق‌ محمدپور و میرپور داكا در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در بین شهرستان‌ها و سطح كشور، پس از داكا بیشترین جمعیت‌ شیعیان در غرب و جنوب غربی این كشور و در اطراف شهر كولنا، مرز هند و در مسیر كلكته زندگی می‌كنند.
‌در تقسیم‌بندی دیگری، شیعیان بنگلادش به دو گروه «اصیل» و «مستبصرین»(تازه شیعه‌شدگان) تقسیم می‌شوند. شیعیان اصیل نیز شامل سادات، غـیـرسـادات و خـوجـه‌های اثناعشری می‌شوند. سادات بیشتر در مركز كشور بنگلادش(داكا) ساكن هستند و تعدادی از آنها هم در شهرهای رنگپور، سـیـدپور، سیلهت، چیتاگنگ و كولنا پراكنده‌اند. شـعـیـان غـیر سادات‌ هم در نقاط مختلف كشور پراكنده هستند. خوجه‌های اثنا عشری هم همانند سایر شیعیان پیش از استقلال بنگلادش‌ (1972 م) از هند و پاكستان غربی آمده‌اند و جمعیت قابل ملاحظه‌ای بودند. قابل ذكر است كه غالب شیعیان اصیل اردو زبان هستند و همه مراسم مذهبی خود را به زبان اردو برگزار می‌كنند.
‌اكثر قریب به اتفاق مستبصرین پس از پیروزی انـقـلاب اسـلامی ایران و آشنا شدن با شخصیت حـضـرت امام خمینی(ره) روی به تشیع آوردند. مستبصرین تعصب بیشتری به اعتقادات خویش دارند و در تبلیغ، از شیعیان اصیل فعال‌تر هستند. آنان حدود نیمی از كل جمعیت شیعیان بنگلادش (هفت هزار نفر) را تشكیل می‌دهند. در حالی‌كه طبق همین آمار، جمعیت شیعیان اصیل هشت تا نه هزار نفر برآورد می‌شود. در بین مستبصرین افراد تـحـصـیلـكـرده دانشگاهی و باسواد بیشتر دیده می‌شود و برخی از آنها به دلیل مشكلات خانوادگی و به خاطر حفظ مشاغل اداری در ابراز شیعه بودن تقیه‌ می‌كنند.
‌در نـهـایت، می‌توان گفت: شیعیان اصیل در مـنـاطـق كـولـنـا، رنـگـپـور، سیدپور، راجشاهی، چـیـتاگنگ، داكا (مناطق داكای قدیم، میرپور، مـحـمـدپـور، پلـتـن، مگ‌بازار) ساكن هستند و مستبصرین در مناطق جیسور، سات‌خیرا، شارشا، كولنا، نورائیل، غازی‌پور، بوگرا، راجشاهی، داكا (مناطق میرپور، محمدپور و تنگی.)مراكز تبلیغی شیعیان ‌ ‌
مـهم‌ترین مراكز تبلیغی و مذهبی شیعیان در بنگلادش را حسینیه‌ها تشكیل می‌دهند. یكی از خدمات بزرگی كه علمای‌ مهاجر ایرانی به شبه‌قاره هـند در طول تاریخ ارا‌ئه كردند، نهضت تأسیس حسینیه‌هایی بود كه مركز فعالیت شیعیان قرار گرفته و در تمام ایام سال و بخصوص از ابتدای محرم تا هشتم ربیع الاول، مراسم مختلفی در آنها برگزار می‌گردد.
‌در كـشـور بـنگلادش عموماً حسینیه‌ها نقش مساجد را هم ایفا می‌كنند. دلیل آن این است كه چـون بـرگـزاری مـراسم‌ سینه‌زنی و عزاداری در مساجد نزد علما و مردم غیرشیعی این كشور وجهه خوبی نداشته و آن را جایز نمی‌دانند، و از طرفی، شیعیان به دلیل مشكلات مالی نمی‌توانند در هر نقطه هم مسجد و هم حسینیه داشته باشند، اقدام به تأسیس‌ حسینیه هم برای انجام مراسم عبادی و هم برای برگزاری مناسبت‌ها نموده‌اند. ‌ ‌
‌حسینیه‌ها در بنگلادش دارای تعاریف خاصی نـیـسـتـند؛ برخی دارای بناهای تاریخی و بسیار مشهور و عمارت‌های بزرگ‌ هستند و برخی دارای محیطی بسیار كوچك و در حد فضایی مناسب برای 30 الی 40 نفر. بعضاً نیز برخی افراد خیر منازل‌ شخصی خود را برای مدتی محدود در طول سال به حسینیه تبدیل می‌كنند. بنابراین، ارائه آماری دقیق از حسینیه‌های‌ بنگلادش به سهولت ممكن نیست. حسینیه‌های شناخته شده و مشهور در این كشور به شرح زیر می‌باشند:
‌1. حسینیه دالان‌
حسینیه دالان، بزرگ‌ترین حسینیه بنگلادش است كه به عنوان بنایی توریستی در نقشه‌های داكا معرفی شده و روزانه‌ جهانگردان مختلفی از سرتاسر جهان از آن بازدید می‌كنند. درهای این حسینیه به روی هندوها و سنی‌ها نیز باز است و شاید به همین دلـیل باشد كه شهرت بیشتری پیدا نموده است. حسینیه دالان مجموعه‌ای تاریخی با بیش از چهار قرن‌ قدمت می‌باشد. گفته می‌شود این حسینیه در عصر حكومت مسلمانان در شبه‌قاره و توسط یكی از مشایخ شیعه كه حاكم‌ داكا بوده، ساخته شده است. این حسینیه به خودی خود دلیلی بر اهمیت و نفوذ مكتب اهل‌بیت(ع) در آن زمان در بین‌ مردم بوده است. مجتمع حسینیه شامل یك ساختمان اصلی می‌باشد كه مراسم و عزاداری‌ها و نیز نمازهای یومیه در آن‌ بـرگـزار مـی‌شود. در قسمتی از این مسجد ضریحی قرار داد كه دو برجستگی به عنوان قبور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آن قرار دارد. مردم، به ویژه اهل‌سنت، با حالت تضرع و ندبه كنار این ضریح مـی‌ایـستند و اشك‌ریزان دست به دعا و استغاثه بـرمـی‌دارنـد و حـاجـات خود را به زبان می‌آورند. ساختمان دو طبقه دیگری در این مجموعه واقع است كـه طـبـقـه اول‌ آن كـتاب‌فروشی و طبقه دوم آن كتابخانه، سالن مطالعه و كلاس درس است. تابلوی «دارالقرآن» بر سر در آن گویای‌ فعالیت‌هایی است كه در این ساختمان انجام می‌شود. در بخشی از فضای بیرونی حسینیه، مزار شیعیان واقع است كه سنگ‌ قبرهایی به سبك گورستان‌های ایران در آن به چشم می‌خورد. ‌ ‌
‌حسینیه دالان در سال 1383 به همت مسئولان محترم جمهوری اسلامی ایران مزین به كاشیكاری به سبك مساجد و حسینیه‌های ایران شده است.
‌2. حسینیه و مسجد محمدپور
در مـنـطـقـه مـحمدپور بنای مسجد و حسینیه محمدپور در یك مجموعه ساختمانی واقع است كه به «شـیـعـه‌مسجد» (مسجد شیعیان) موسوم است. قسمت مسجد بنایی مدور با گنبدی زیباست كه در سال‌های اخیر از كاشیكاری زیبا و لوستری‌ بزرگ بـرخـوردار شـده اسـت. ساختمان حسینیه هم در مـجـاورت مـسـجـد واقـع اسـت. در این مجموعه سـاخـتـمـان، قـریب ده‌ خانواده از شیعیان زندگی مـی‌كـنـند. شیعه‌مسجد برای تمامی ساكنان داكا شناخته شده است.
‌3. مسجد و حسینیه میرپور (كربلا میرپور)
این مجموعه از مراكز مشهور شیعیان در شهر داكا می‌باشد كه توسط یك هیأت امنا اداره می‌شود. دو حسینیه «عاشق‌ حسین مرحوم» و «منظور حسین مرحوم» نیز در مجاورت این حسینیه واقع هستند.
شیعیان در نظر مردم بنگلادش‌
هــر‌چـنــد مـسلـمــانـان بـنـگـلادش در حـب اهـل‌بیـت(ع) و احتـرام بـه آنـان، شـاید در بین مسلمانان جهان كم نظیر باشند، ولی‌ نظرشان در مورد شیعیان این كشور معمولاً مناسب نبوده و با نگاهی متفاوت به آنها می‌نگرند. در ذیل، به برخی از علل این‌ مسئله اشاره می‌شود:
‌1. تبلیغات سلفی‌ها و وهابی‌ها علیه شیعیان و تأكید بر روی مطالبی، همچون: اعتقاد شیعیان بر بی‌احترامی به خلفای‌ راشدین، اعتقاد به تحریف قرآن و مسائلی نظیر آن. این مسئله در سطح همه كشورهای اسلامی به چشم می‌خورد.
‌2. رابـطـه سـرد و نـامناسب برخی از شیعیان (اصیل) با اهل‌سنت و حتی با آن دسته از اهل‌سنت كـه عـاشـق اهـل‌بیت(ع) هستند و تكفیر آنان. متأسفانه هنوز برخی از شیعیان این كشور به شعار وحـدت اسلامی كه رهبر فقید جمهوری اسلامی‌ ایران، مروج و منادی آن بودند و مقام معظم رهبری بر آن تأكید فراوان دارند، روی نیاورده و به آن اعتقاد ندارند.
‌3. مكالمه اكثر شیعیان (اصیل) با زبان اردو. مردم بنگلادش انقلاب و استقلال خود در پاكستان غربی را با اتحاد حول‌ محور مخالفت با زبان بیگانه و استعماری (اردو) و گرامیداشت زبان مادری خویش (بنگالی) شكل دادند.
به عبارتی، شعار اصلی انقلاب مخالفت با زبان اردو و به كارگرفتن زبان مادری خود بود و هم‌اكنون نیز در مخالفت با زبان اردو به‌شدت‌ متعصب هستند و حتی برخی از علمای بزرگ اهل سنت را كه علاقه به زبان اردو داشتند، عامل دشمن شناختند و با آنها مبارزه كردند. مردم بنگلادش ویژگی انقلاب خود را انقلاب زبان می‌دانند، همان‌گونه كه مردم ایران ویژگی انقلاب خویش‌ را اسلامی بودن آن می‌دانند. حـال مردمی كه علیه یك زبان انقلاب كرده‌اند، چگـونـه مـی‌توانند مكالمه‌كنندگان به آن زبان را بپذیرند و آنها را خودی بدانند؟ و از همه مهم‌تر آنكه اكثـر علمای مذهب شیعه با زبان بنگالی آشنایی نداشته و خطبه‌ها و سخنان خود را با زبان اردو ارائه می‌دهند.
مراكز، مؤسسه‌ها، و تشكیلات آموزشی و تبلیغی شیعیان ‌ ‌
در كشور بنگلادش شیعیان برای حفظ موقعیت دینی خویش، تبلیغ، و بالابردن سطح آگاهی‌ها و دانـش هـم‌مـذهبـان خـود، اقـدام بـه شكل‌دهی تشكیلات و سازمان‌های گوناگونی نموده‌اند. برخی از آنها قانونی هستند و در دوایر دولتی ثبت شده‌اند و برخی هم به صورت غیر رسمی شكل‌گرفته و فعال هستند.
الف: مراكز آموزشی و تبلیغی‌
1. ‌حوزه علمیه كولنا:‌ ‌استان كولنا در جنوب غربی كشور بنگلادش واقع و دارای مرزی طولانی بـاكشـور هندوستان می‌باشد. این‌ استان از نظر تـراكـم حضـور شیعیان، پس از داكا مقام دوم را داراست، به طوری‌كه گفته می‌شود حدود یك سوم‌ از كل شیعیان در این استان زندگی می‌كنند. تنها حوزه علمیه ویژه برادران شیعه در بنگلادش در مركز این استان‌ (شهرستان كولنا در 310 كیلومتری جنوب داكا) واقع است. ‌ ‌‌این حوزه با حمایت مالی مسلمانان متمول و برخی از ارگان‌های رسمی و غیررسمی شیعی در داخـــل و خــارج از كـشــور اداره مــی‌گــردد. از فارغ‌التحصیلان این حوزه هم‌اكنون یازده نفر در شـهر قم مشغول كسب علم هستند، چهار نفر از فارغ‌التحصیلان این حوزه پس از اتمام مرحله اول تـحـصـیـلات خویش در قم، به كشور بنگلادش برگشته‌اند و به عنوان امام‌ جماعت، مدرس و معلم مشغول فعالیت دینی می‌باشند. تعداد پنج نفر از فارغ‌التحصیلان هم‌اكنون به عنوان امام جماعت، مدرس و معلم در شهرستان‌ها و روستاهای متفاوت كشور بنگلادش مشغول انجام وظیفه هستند.
‌در ایـن حوزه علمیه فعالیت‌های تبلیغی قابل مـلاحـظـه‌ای نـظـیر برگزاری همایش، نمایشگاه عـكـس و فـیلم نـیـز شكل گرفته‌ كه با استقبال مـسلـمـانـان مـواجه شده است. این حوزه دارای هـفـتـه‌نامه‌ای به نام »فجر« می‌باشد و تاكنون چندین جلد كتاب در موضوعات مختلف اسلامی ترجمه و منتشر نموده است.
2. مدرسه صاحب‌الزمان خالص‌پور:‌ ‌این مدرسه دینی در هفت كیلومتری شهرستان كولنا و در منطقه خالص پور واقع است.
‌3. حوزه علمیه خواهران شیعه در داكا:‌ ‌این حوزه علـمـیه در سال 1383 به همت سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از كشور (جامعةالمصطفی) تأسیس شده است. دانشجویان این حوزه را دختران بنگلادش تشكیل می‌دهند كه قریب نیمی از آنها به صورت شبانه‌روزی و بقیه به صورت روزانه در این حوزه مشغول تحصیل هستند. ا‌مید می‌رود این حوزه در آینده‌ خدمات شایان توجهی را به جامعه» شیعیان بنگلادش ارائه نماید.
4. بخش آموزش حسینیه دالان:‌ ‌همان‌طور كه پیش‌تر اشاره شد، حسینیه دالان، مهم‌ترین مركز شیعی كشور بنگلادش‌ می‌باشد. این حسینیه دارای قدیمی‌ترین تشكیلات شیعی در داكا، پایتخت كشور بنگلادش است كه در سال 1642 م (1052 هـ. ق) توسط حاكم ایالات «ناوارا» در زمان فرمان‌روایی شاه شجاع شاهزاده بنگال، به نام میرمراد‌ ‌بنیان‌گذاری شد. در حال حاضر، این حسینیه توسط هیأتی به نام شورای رفاهی حسینیه اداره می‌شود. برنامه‌های این تشكیلات طبق‌ اساسنامه عبارت است از:
- ‌سخنرانی، وعظ و خطابه اسلامی (شیعه اثناعشری)؛
- ‌زمینه سازی برای ایجاد اتحاد شیعیان بنگلادش؛
- ‌انجام كمك‌های رفاهی، بهداشتی، پزشكی و غیره در میان جوامع شیعی؛
- سازمان‌دهی مراسم در ماه محرم، دادن افطاری در ماه مبارك رمضان و مانند آن؛
- برگزاری كلاس‌های آموزشی عقیدتی و قرآن؛
- بزرگداشت اعیاد و مراسم مذهبی.
‌ب: انجمن‌ها و گروهای شیعی‌
انجمن‌ها و گروه‌های متنوع و قابل ملاحظه‌ای در گستره كشور بنگلادش فعال هستند. در ذیل، به ذكر چند مورد بسنده‌ می‌گردد:
‌1. انجمن پانجاتانی (پنج تن) در شهرستان كولنا: هدف این انجمن تبلیغ عقاید و اعمال شیعه می‌باشد. این انجمن دارای‌ فعالیت‌های مطبوعاتی و انتشاراتی قابل ملاحظه‌ای است. ‌ ‌
‌2. سازمان خیرین نورالثقلین: این سازمان در سال 1977 در داكا تأسیس شد. هدف آن فعالیت‌های مذهبی، امور خیریه، انتشارات و مواردی نظیر آن است.
‌3. فدراسیون جوانان جعفری دباتا در ساتخیرا؛
‌4. فونداسیون روح‌الله در ساتخیرا؛
‌5. مؤسسه البلاغ در ساتخیرا؛
‌6. محمدیه تراست، در منطقه محمد پور داكا؛
‌7. انجمن عباسیه در شهرستان سید پور؛
‌8. فونداسیون ایده‌آل در شهرستان داكا؛
‌9. آكادمی امام مهدی(عج) در برهان‌الدین - بهولا: در سال 1979 م در شهرستان برهان‌الدین بهولا برای تبلیغ و تبیین تشیع مركزی تأسیس شد كه عمده‌ترین كارهای آن، تدریس قرآن، تحصیلات علوم اسلامی و علوم عقاید مذهب‌ شیعه و اداره كـتـابـخـانـه است. بهولا، بزرگ‌ترین جزیره بنگلادش محسوب می‌شود كه 4 میلیون نفر جمعیت دارد. ‌
‌10. مؤسسه محمدیه در شهرستان راجشاهی؛
‌11. سازمان تبلیغی دعوت در داكا؛
‌12. سازمان اقرا در شهرستان ساتخیرا؛
‌13. حلقه مطالعاتی امامیه در منطقه بوگرا؛
‌14. مجلس خواهران در شهرستان داكا؛
‌15. آكادمی شهید تیتومیر داكا: ‌جمعی از جوانان شیعه تحصیل‌كرده كشور بنگلادش در سال 1999 م اقدام به تأسیس تشكیلاتی آموزشی- عقیدتی به‌ نام «مؤسسه آكادمی شهید تـیـتـومیر» نمودند.آنان در طول عمر كوتاه این تشكیلات، اقدامات قابل توجه و مهمی را انجام‌ داده‌اند. این تشكیلات تاكنون حدود 30 جلد كتاب به زبان بنگالی ترجمه، چاپ و توزیع نموده است. آنان دارای یك‌ فصلنامه به نام «النور» (جوتی) هـستند كه در تیراژ یك‌هزار نسخه منتشر می‌شود. در این فصلنامه بیشتر مسائل عقیدتی و فكری مربوط به اسلام و تشیع مطرح می‌گردد. ‌در این موسسه هم‌اكنون دوره‌های آموزشی دینی كوتاه و بلندمدت ویژه اعضا و طرف‌داران برگزار می‌گردد. ‌‌برگزاری دعای كمیل در هر شب جمعه، مراسم دعا و برگزاری احیاء در ماه مبارك رمضان و عزاداری در ماه‌های‌ محرم و صفر، از دیگر برنامه‌های این تشكیلات است.
گفتنی است ‌شهید تیتومیر كه این تشكیلات نام او را بر خود نـهاده است، از مبارزان و مجاهدان بنگال غربی و یكی از فرماندهان‌ مبارز علیه استعمار انگلیسی بوده كه در سال 1951 به شـهادت رسیده است. گفته می‌شود كه تیتومیر از سادات و ایرانی‌الاصل بوده است.
منبع : نویسنده: ‌‌محمدعلی شاه‌حسینی‌، ‌‌كارشناس مطالعات اسلامی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی‌