علویون چاد
چاد کشوری پهناور با فرهنگ های قومی متنوع است. فرهنگ هایی که بر اساس پیوند های قومی – جغرافیایی و مذهبی گوناگون گروه های مردم در قرن های پیش از آغاز استعمار شکل گرفته است. تا سال 1960 و استقلال یافتن چاد هیچگونه هویت ملی واحدی که همه قومیت های گوناگون را شامل بشود در این کشور وجود نداشت.
براساس جدیدترین آمار (۲۰۰۷ میلادی) جمهوری چاد بالغ بر ۱۰٬۷۸۰٬۶۰۰ نفر جمعیت دارد.
پایتخت آن انجامنا است. مساحت این کشور در حدود۱٬۲۸۴٬۰۰۰ کیلومتر مربع است. این کشور از نظر ردهٔ مساحتی در جهان رتبهٔ بیستم را به نام خود کردهاست که جزء سی کشور بزرگ دنیا و از بزرگ ترین کشورهای آفریقا است. با این که مساحت این کشور اندکی از کشور ایران کوچکتر است، و مقدار بسیار ناچیزی از نیجر بزرگتر است، اماجمعیت آن از یک هفتم ایران کمتر وحتی از جمعیت نیجر هم کمتر است. مقدار عظیمی از این مساحت این کشور در بیابان صحرا است و اکثر زمینهای آن، غیرقابل کشت میباشد.
مفهوم " ملت " بیشتر انتزاعی بود و از سنت های قومی – منطقه ای برای شناخت هویت های گروهی استفاده می شد.
چاد هم برای جهان اسلام و هم برای غرب از اهمیت ژئوپلتیک خاصی برخوردار است زیرا این کشور محل تلاقی فرهنگ و تمدن اسلامی با فرهنگ افریقائی و منافع قدرت های غربی است. اهمیت استراتژیک چاد برای غرب در جنگ دوم جهانی آشکار شد زیرا چاد اولین مستعمره فرانسه بود که پس از سقوط پاریس در دست آلمان نازی، پرچم فرانسه آزاد را برافراشت و ژنرال لکلرک فرانسوی حملات مشهور خود علیه آلمان را از پایگاه های چاد با شرکت هزاران سرباز چادی انجام داد بطوری که اطراف دریاچه چاد به صورت مهمترین پایگاه نظامی برای نیروهای متفقین درآمد.
چاد همانند کشور همسایه اش سودان، با مشکل ايجاد هماهنگى میان دو فرهنگ متفاوت روبروست: فرهنگ عربی - اسلامى شمال و نگروتيد- افريقايى جنوب. ساکنان بخش شمالی کشور، مسلمانان عرب زبان، نیمه بیابان گرد و چادر نشین و ساکنان بخش جنوبی، مسیحیان سنتی و متاثر از فرهنگ آفریقای سیاه هستند. هر کدام از این دو بخش نیمی از جمعیت کشور را در خود جای داده اند. تاریخ معاصر، چاد هم مانند سودان تحت تاثیر اختلافات عمیق قومی منطقه ای و درگیری های خونین این دو بخش بر سر تصاحب قدرت سیاسی بوده است.
دین اسلام و فرهنگ اسلامی در چاد قدمت تاریخی دارد. در مورد ورود اسلام به چاد روایات مختلفی ذکر شده است. براساس پاره ای منابع تاریخی، در عهد عمربن عبدالعزیز ، خلیفه معروف اموی، عده ای از سربازان وی از یمن به چاد رفتند و ضمن ترویج اسلام در آنجا تشکیل حکومت دادند. اما برخی پژوهشگران معتقدند که اسلام در دوران خلیفه دوم، عمربن الخطاب، پس از فتح منطقه فزان، در جنوب لیبی، ازین منطقه به اطراف دریاچه چاد رسیده است.
نخستین حکومت پادشاهی در شرق دریاچه چاد موسوم به "پادشاهی کانم برنو" در آغاز قرن نهم میلادی تأسیس شد که تا قرن هفدهم به حیات خود ادامه داد. همزمان دو حکومت دیگر نیز موسوم به "پادشاهی باقرمی" و "پادشاهی ودای" در جنوب وجنوب شرق دریاچه چاد به وجود آمدند که تا ورود استعمار پابرجا ماندند.
ویژگی های مشترک این حکومت ها این بود که دین اسلام شریعت اسلامی را به عنوان قانون و نظام حاکم پذیرفته بودند و آموزش قرآن کریم، فقه اسلامی و زبان عربی را رواج دادند. آنها برای علمای دینی ارج و منزلت بزرگی قائل بودند؛ بویژه حکومت ودای که توسط یک فقیه مسلمان به نام "عبدالکریم ابن جامع" به وجود آمد و شهر "ابشه" را به عنوان پایتخت به صورت یک مرکز علمی در کناره صحرا، درآورد. با این حال، رقابت و جنگ بین این حکومتها به تدریج باعث ضعف و سرانجام سقوط آنان در برابر هجوم استعمارگران فرانسوی شد.
فرانسه در سال 1890 به چاد وارد شد و طى 16 سال درگیری های خونین ناشی از مقاومت مردم مسلمان، چاد را تحت سيطره خود در آورد. پس از آن فرانسوی ها آشکارا به سیاست اسلام زدائی و ترویج مسیحیت پرداختند. از جمله مصادیق این سیاست می توان به تخریب مساجد و مراکز دینی و قتل یا تبعید علما اشاره کرد. در حافظه تاریخی مسلمانان چاد، واقعه کبکب (ساطور) در سال 1917 در شهر ابشه فراموش نشدنی است. در این واقعه فرانسوی ها به تلافی قتل یک سرباز فرانسوی که به زن مسلمانی تجاوز به عنف کرده و با ساطور شوهر آن زن کشته شده بود، بیش از 400 نفر از علمای مسلمان را یکشبه با همان ساطور به قتل رساندند و تمامی کتب آنها را سوزاندند.
در دوران جدید یکی از مهمترین و معروفترین چهره ها در زمینه احیای فرهنگ اسلامی، "شیخ محمد علیش عووضه (1906-1976) است که پس از تحصیلات دینی در حوزه ام درمان (سودان) و الازهر (قاهره) در 1946 یک مرکز یا حوزه بزرگ اسلامی به سبک الازهر در شهر ابشه تاسیس کرد که در آن علاوه بر علوم دینی، علوم دیگری نیز مانند تاریخ و جغرافیا و منطق به روش جدید تدریس می شد.
این مرکز که به نام محل تاسیس آن "مرکز علمی ام سویقو" خوانده می شد شهرت زیادی یافت و صدها نفر از آن فارغ التحصیل شدند. استعمارگران فرانسوی که فعالیت این مرکز را علیه منافع خود می دیدند در 1952 آن را تعطیل و شیخ علیش عووضه را به سودان تبعید کردند. اما پس از استقلال چاد، مرکز اسلامی ام سویقو در 1968 بار دیگر فعالیت خود را آغاز کرد که تاکنون همچنان ادامه دارد.
در دوران استعمار فرانسه اکثر سرمایه گذاری های اقتصادی در بخش جنوب چاد متمرکز بود و همین امر باعث شد بسیاری از ساکنان جنوب به مسیحیت بگروند. مناطق شمالی کشور به علت خشکی بیش از حد و کمبود منابع طبیعی و همچنین محبوبیت اسلام میان ساکنانش از سوی فرانسویان کاملا نادیده گرفته شد. فرانسویان پس از به رسمیت شناختن استقلال چاد در 1960، اکثر مناصب دولتی را به نخبگان اقوام سیاه پوست جنوب واگذار کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد اختلافات تاریخی بین شمال و جنوب کشور عمیق تر شود.
در سال 1962 " فرانسوا تومبالبای " به عنوان اولین رئیس جمهور دولت مستقل انتخاب شد. او در اولین اقدام رهبران مسلمان مخالف دولت را دستگیر، احزاب سیاسی اپوزوسیون را منحل و یک نظام تک حزبی ایجاد کرد. حکومت استبدادی تومبالبای و کم درایتی او در مدیریت بحران های داخلی باعث تشدید تنش های درون - قومی و شروع جنگ داخلی بین اعراب مسلمان و اقوام جنوبی شد.
در سال 1966 نیروهای مسلمان شمالی کشور بخصوص " جبهه آزادی ملی " علیه دولت شورش کردند. جنگ داخلی در دو دهه 1970 و 1980 ادامه داشت. تومبالبای در سال 1975 کشته شد اما دولت تا سال 1979 هنوز پا بر جا بود. در این سال نیروهای مسلمان شمال با برخورداری از حمایت دولت لیبی، پایتخت کشور را تصرف کردند و بدین ترتیب "گوکومی عویدی" به قدرت رسید و نفوذ فرانسه به شدت کاهش یافت اما در 1980، حسین حبری، وزیر دفاع، به تحریک فرانسه با یک کودتای نظامی قدرت را در دست گرفت.
در دوران حکومت حبری فساد سیاسی و خشونت علیه مسلمانان بخصوص قوم " زقاوه" به اوج خود رسید به طوری که آمار کشته شده های دوران زمامداری او به بیش از چهل هزار نفر می رسد. حبری تا سال 1990 در قدرت باقی ماند و سپس به دست ژنرال ارتش " ادریس دبی " سرنگون شد.
چاد، کشوری با بیش از 100 زبان مختلفچاد کشوری بیدریا و همه سو خشک در مرکز آفریقا و پایتخت آن انجامناست. مساحت این کشور حدود 1284000 کیلومترمربع است و جمعیتی بالغ بر ده میلیون نفر دارد. بیشتر نقاط این کشور صحرا و غیرقابل کشت است. حدود 200 قوم در این سرزمین زندگی میکنند که با بیش از صد زبان سخن میگویند.
اولین نشانههای اسلام در چاد: 58 درصد جمعیت مردم چاد مسلمان هستند. اولین نشانههای ظهور اسلام در چاد به ورود عقبه بن نافع از فرماندهان سپاه اعراب بازمیگردد. میگویند نوادگان او در منطقه دریاچه چاد امروزی ساکن هستند. بعدها در قرن چهاردهم، مسلمانان عرب دست به مهاجرت زده و بخش قابل توجهای از آنها از بخش شرقی این کشور وارد چاد شدند. از آنجا که پیش از این مهاجرت، مردم با دین اسلام آشنایی داشتند، آنها با مسلمانان مشکلی نداشتند و با روی باز از مهاجران استقبال کردند. دین اسلام نیز بتدریج در این کشور رواج پیدا کرد و افراد بسیاری از مردم چاد به این دین گرویدند.
باورهای مسلمانان، تلفیقی از سنتهای پیش و بعد از اسلام: مسلمانان چاد به باورها و سنتهای خود بسیار پایبند هستند و برای آنها احترام و ارزش قائلند. این سنتها، در حقیقت تلفیقی از سنن پیش از اسلام و پس از آن هستند. مردمان چاد، با حفظ رسوم قدیم سرزمین خود تحت تاثیر باورهای مسلمانان خاورمیانه، آفریقای غربی و سودان قرار گرفته و باورهای آنها را نیز به باورهای خود افزودهاند. چادیها، مردمانی بسیار آرام و مهربان هستند. ارتباط بین مرد و زن تحت تعالیم اسلامی است و آنها در بیشتر اماکن از هم جدا دیده میشوند. هنگام سلام و احوالپرسی، جنسهای موافق به یکدیگر دست میدهند. البته از نظر آنها دادن هدیه یا هر چیز دیگر با دست چپ، بیادبی است.
مردهای قدیمی و سنت چند همسری:چندهمسری بین مسلمانان و قوم تائوبو در این سرزمین رواج دارد و مردها میتوانند بیش از یک زن اختیار کنند. البته این وضعیت میان زوجهای جوان چندان دیده نمیشود، اما بیشتر مردهای قدیم چاد، چند همسری بودند و در ضمن تمام زنها و فرزندانشان در یک خانه زندگی میکردند. مردها رئیس خانواده هستند و بیشتر مسئولیتها به عهده آنهاست.
لباسهای رنگی و روسریهای پنج متری:اگرچه انواع لباسهای مدرن امروزی در این کشور وجود دارد و مردم در ادارهها و مراکز رسمی با لباسهای غربی حاضر میشوند، اما بیشتر مردم بویژه مسلمانان، لباسهای خاص سرزمین خود را به تن میکنند. مردها معمولا رداهایی بلند و رنگی از جنس پنبه و شلوارهای نخی میپوشند. سرشان را هم با پارچههای ضخیم و عمامه میپوشانند. زنان مسلمان نیز لباسهای بلند و کلفت میپوشند، به طوری که هیچ نقطه از بدنشان معلوم نباشد. البته قوانین دولتی هیچ نوع پوشش خاصی برای آنها در نظر نگرفته است، اما آنها به دلیل باورهای مذهبیشان، قوانین اسلام درخصوص پوشش را کاملا رعایت میکنند. نوعی روسری که طول آن به پنج متر میرسد نیز هنگامی که به بازار میروند یا در مراسم خاصی شرکت میکنند، به سر کرده و این روسری بلند را روی لباس و کل بدنشان به شکلهای مختلفی میبندند.
زمانی برای دید و بازدید: مسلمانان چاد مانند هر کشور دیگر به ماه رمضان و عید فطر بسیار اهمیت میدهند. معمولا پسران جوان طی مراسمی روز قبل از عید فطر و برگزاری جشن، موهای یکدیگر را کوتاه میکنند که نشان دهنده پایان ماه رمضان است. در روز عید، زنان و مردان به مساجد رفته و نماز روز عید را به جا میآورند و سپس به دید و بازدید پرداخته و به فقرا کمک میکنند.
آداب مسلمانان چاد در ماه رمضانتشكيل حلقههای انسانی برای پرداختن به ذكر و نيايش و برگزاری دوره آموزش و فراگيری دروس دينی، شبهای رمضان را در جمهوری چاد نورانی كرده است و اين ماه پربركت رنگ و بوی خاصی به اين كشور میدهد.
مسلمانان اين كشور آفريقايی خيلی پيشتر از ورود ماه مبارك رمضان برای استقبال اين ماه آماده میشوند و بیشتر آنها روزه گرفتن را از ماه رجب و شعبان آغاز میكنند.
همچنين اهل چاد در ماه مبارك رمضان لباسهای محلی خاصی میپوشند و اين ماه را بهترين ماه برای ازدواج میدانند؛ مردم اين كشور عادت دارند همه احتياجات و موادغذايی خود را پیش از حلول ماه رمضان ذخيره كنند تا در اين ماه مبارك وقت و فراغت بيشتری برای عبادت و توجه به خدای يگانه داشته باشند.
مسلمانان روستاهای چاد در پاركها و خيابانها افطار میكنند تا حضور مسلمانان و ازدحام آنها در بيرون منزل برای ادای فريضه الهی، حال و هوای خاصی را به خيابانهای روستاها ببخشد و از سكوت شبانه آن بكاهد.
همچنين جوانان مسلمان «نجامنا»، پايتخت اين كشور، نمازخانههايی كوچك از سنگ و گل در اطراف و گوشههای خيابانها میسازند و در اين ماه مبارك در آنها به اقامه نماز، قرائت قرآن و ادعيه میپردازند.
مسلمانان اين كشور به اقامه نماز تراويح اهتمام ويژهای دارند و مساجد كشور با ازدحام بانوان و آقايان برای برپايی اين نماز شلوغتر میشود و همچنين مسلمانان در دهه سوم ماه مبارك رمضان، شبها را به اقامه نماز شب، احيا و اقامه نوافل میگذرانند و در اين شبها مجالس قرآن، فقه و تفسير بهصورت گروهی چشم گيرتر از هر زمان ديگری برگزار میشود.
همچنين گروهی نيز در شهرهای مختلف چاد، مسلمانان را برای عبادت و انجام فرايض هنگام سحر با نواختن طبل بيدار میكنند و متمولان اين كشور در انجام امور خير و كمك به مردم نيازمند كوتاهی نمیكنند و تمام سعی خود را برای اين كه ثواب بيشتری نصيب خود نمایند، انجام میدهند.
شایان ذكر است ماه مبارك رمضان برای مبلغان دينی اين كشور بهترين فرصت برای تبليغ دين مبين اسلام است، چون در اين ماه، دلها آماده پذيرش كلمات نورانی است؛ بنابراين، مبلغان دينی اين كشور به تبليغ در اين ماه پربركت اهميت بيشتری میدهند.
منابع: پایگاه اطلاع رسانی جامعه المصطفی
روزنامه جام جم به نقل از mapsofworld.com
برگرفته از دانشنامه اسلام معاصر