پاكي وپاكيزگي

[مراقبت]

سؤال: كشمش پخته چه حكمى دارد؟ آيا مى توان آن را در برنج ريخت كه همراه هم پخته شود؟

جواب: در صورتى كه تغيير مؤدّي به مسكريّت در آن حاصل نشود؛ (مثل اضافه كردن سرخ شده آنها در اواخر تهيه غذا) مانعى ندارد. [شمارة ثبت: (3) منبع: المسائل القمّيّة]

[مراقبت]

سؤال: تخمير در اصطلاح حالت حباب كردن يا جوشيدن آرام را گويند، كه اين امر در طي تبديل قند (موجود در شييُ مورد تخمير)؛ به الكل و انيدريد كربنيك؛ اتفاق مي افتد، و اين عمل حباب كردن مربوط به آزاد شدن گاز انيدريد كربنيك است. هر چند در زمانهاى گذشته عمليات تخمير براى استحصال انواع مسكرات مطرح بوده ولذا عنوان تخمير پيدا كرده است؛ ولى همچون گذشته موارد كاربرد صحيح و سالمي هم دارد، از قبيل تخمير در انواع نان و شيرينى ، و امروزه وسعت كاربرد مفيد و سالم آن توسعه يافته كه از جمله آن: آزاد كردن سلولهاى مواد غير قابل هضم؛ يا تجزيه مواد سلولزى غير قابل هضم؛ به مواد قندى ساده تر و مشتقات آن كه قابل هضمند، مي باشد، همان فرآيندى كه در معده دام ها بطور طبيعى اتفاق مي افتد، و جهاز هاضمه انسان از آن عاجز است، و نيز در تهيه انواع ويتامينها كاربرد داشته، مانند ريبوفلاوين (ويتامين ب 12) و مواد اوليه سازنده ويتامين ها؛ كه توليد صنعتى همه آنها بوسيله تخمير انجام مي شود، با لحاظ اين جهات و نياز بدان، آيا تخمير موجب نجاست و حرمت كدام تخمير است؟ آيا همان تخمير شيميايي با تعريف علمي آن است؟ آيا محدود به موارد تخمير عرفى متداول در باب مسكرات است؟ يا اينكه شرع مقدس تعريف خاصى براى آن دارد؟ شايان ذكر است كه بنابر تحقيق دانش امروز: تخمير واقع در استحصال مسكرات؛ دقيقا مطابق تخمير واقع در تهيه خمير نان مي باشد، با اين وصف اگر نوع تخمير مسكر ملاك باشد؛ چرا حكم تخمير نان متفاوت است؟

جواب: هر چند فرآيند تخمير در همه موارد آن؛ چه بسا از نظر علم امروزه يكسان باشد؛ ولى شرع شريف ملاحظه نتيجه و توابع آنرا مي نمايد؛ ولذا تخمير از نظر توابع حكم شرعي آن بر دو قسم است:
1- آنچه نتيجه اش از قبيل تخمير واقع در استحصال مسكرات است، كه در اين قسم مسكر به نحو مجزّا و غير مضمحل حاصل مي گردد، ولذا با مصرف مقدار لازم؛ موجب اسكار در شخص مي شود، پس اين نوع تخمير در استحصال هر فرآورده اى اتفاق بيافتد موجب حصول نجس و تنجس ملاقي؛ و نيز مستلزم حرمت خوردن آن شده، و بايد از آلودگي خود يا لباس يا وسايل؛ به آن در عبادت اجتناب كرد.
2- آنچه نتيجه اش از قبيل تخمير واقع در استحصال خمير نان است، كه در اين قسم؛ مسكر به نحو مجزّا و غير مضمحل حاصل نمي گردد، ولذاست كه با مصرف بسيار خمير نان؛ اسكار در كسي پيدا نمي شود، پس اين نوع تخمير در استحصال هر فرآورده اى پيش آيد، اشكالى ايجاد نكرده و مصرف آن مطلقا بلا اشكال است.
البته اگر مخمّر و آنچه موجب تخمير است از شييُ پاك يا حلال نباشد؛ اين خود دليل مستقلى براى منع مصرف محصول آنست؛ ولو اينكه با تخمير از نوع قسم دوم بدست آمده باشد. [شمارة ثبت: (544) منبع: المسائل الحديثة]

[مراقبت]

سؤال: آيا صرفا الكل هايي كه از طريق روش تخمير ميوه يا غلات يا غير آن بدست مي آيد حكم مسكر را داشته؟ و آيا الكل هايي كه با روشهاى شيميايي و صنعتى (مانند تبديل گاز اتان به اتانول و الكل اتيليك) بدست آمده و مسكر هستند؛ هم همان حكم را دارند؟

جواب: عمده خاصيت اسكار و مستى آورى آنست كه موجب داشتن حكم مسكر مي شود، و مورد مذكور از همين قبيل است. [شمارة ثبت: (545) منبع: المسائل الرازية]

[مراقبت]

سؤال: در يكي از جوابيه هاى حضرتعالى (براى تشخيص محصولات تخميرى پاك از نجس) بيان شده بود كه اگر از نوع تخمير موجب استحصال مسكر است نجس بوده؛ و اگر از نوع تخمير موجب استحصال خمير است پاك مي باشد، با توجه به اينكه بر اساس تحقيق علم امروز؛ تخمير واقع در تهيه مسكر عينا همان تخمير واقع در تهيه خمير نان است، آيا اختلاف حكم اين دو مربوط به مقدار الكل حاصله در آن نسبت به حجم كل آنست؟ كه چون در نوع اخير نسبت الكل حاصله بسيار كم است موجب اسكار نشده و لذا حكمش هم مختلف است؟ از طرفى در شرع مقدس در باب مسكر آمده است كه: ما هو كثيره مسكر فقليله نجس لذا كم بودن نسبت الكل حاصله چگونه موجب حكم به طهارت آن شده است؟ آيا اگر الكل موجود در خمير (فرضا) استخراج شود باز هم پاك است؟ آيا اگر خوردنيها و يا نوشيدنيهايي كه در تهيه آنها (به مقدار نسبت الكل موجود در خمير) به آنها الكل اضافه شود، و نتيجتا آن محصولات نيز به مقدار نسبت موجود در خمير؛ حاوى الكل بشوند؛ اشكالى از نظر طهارت و حليت مصرف آنها ايجاد نمي شود؟

جواب: ممكن است نسبت الكل حاصله؛ از مقدمات تفاوت نتيجه بوده؛ و بالتبع تأثير در حكم آن داشته باشد، ولى همانطور كه در آن جوابيه مفصلا بيان شد، شرع شريف ملاحظه نتيجه حاصله از اين تخمير را مي نمايد؛ و آنچه محصولش موجب مستى است (ولو در مصرف مقدار زياد) را، حكم به نجاست و حرمت مصرف آن (ولو به مقدار كم) هم مي نمايد، و بر عكس آنچه محصولش موجب مستى نبوده را حكم به طهارت و حليت مي نمايد. و مدار حكم شرع بر روى حصول الكل (مسكر) در هر جا نبوده؛ تا هر جا كه يافت شود ولو ذره اى ؛ پس حكم مسكر را داشته باشد. بلكه هر جا و به هر صورت كه يافت شود؛ اگر مصرف (ولو بسيار) آن موجب مستى باشد كم آن نيز حكم مسكر را دارد. ولذاست كه خمير نان هر چند تخمير واقع در آن (به نظر علم جديد) همان تخمير واقع در تحصيل خمر است، و (به نظر ايشان) خمير نان حاوى (ولو مقدار كم) الكل است، ولى چون مصرف (ولو بسيار) آن خمير موجب مستى نمي شود، پس خمير حكم خمر را نداشته و پاك و حلال است. البته اگر الكل مفروض در خمير استخلاص شود؛ و مستى آور باشد؛ پاك نبوده و مصرف آن هم حرام است. همچنانكه اگر به شييُ طاهرى ؛ الكل (به مقدار مفروض در خمير) بيافزايند، آن شييُ حاوى ؛ ديگر پاك نبوده و مصرف آن نيز جايز نيست. ولذاست كه به صرف اينكه در مشخصات بسته بندى يك فرآورده غذايي ذكر شده باشد كه حاوى مقدار در صد بسيار كمي الكل است، نه مي توان حكم كرد كه آن محصول نجس است، و نه مي توان حكم كرد كه پاك است. [شمارة ثبت: (546) منبع: المسائل الرازية]

[مراقبت]

سؤال: براى جداكردن روغن دانه هاى روغنى (پنبه دانه، ذرت سويا، بادام زمينى و..) در كارخانجات صنعتى پيشرفته بطور عمده از روش فشار پرس استفاده مي شود، ولى براى استخراج آخرين قطرات روغن موجود در تفاله ها با بكار بردن حلاّل اقدام مي شود، و سپس در مرحله آخر حلاّل باقيمانده از روغن بازيافت مي شود، نظر به اينكه در بسيارى موارد اين حلاّلها نوعي الكل هستند، آيا مصرف اينگونه روغنها چه حكمي دارد؟

جواب: اگر مي دانند كه روغن مورد مصرف به روش مزبور تهيه شده و حلاّل مورد استفاده غالبا الكل است، پس بايد از خوردن آن اجتناب كنند، البته استعمال خارجي آن در غير مقام عبادت اشكالى ندارد. [شمارة ثبت: (547) منبع: المسائل المغربية]

[مراقبت]

سؤال: با توجه به اينكه الكل نجس است، و از طرفى مي بينيم كه بسيارى از خوردنيهاى (به نظر شرع) طيب و طاهر؛ از نظر تحقيقات علم جديد حاوى الكل هستند! پس چرا اينها حكم مسكر را ندارند؟ آيا مسكرات مقدار كم آن اشكالى ندارد؟

جواب: اگر آنچه را شرع شريف طيب و طاهر شمرده؛ علم امروز حاوى الكل به مقدار بسيار كم و ناچيز دانسته؛ ولى بايد معلوم باشد كه در نظر شرع انور: الكل مسكر يا: 1- مستخلص است و چيزى خاصيت اسكار بر او غالب است، اين نجس و مصرفش ممنوع است، ولو مقدار كمى از آنرا به چيز طاهر اضافه كنند، آن شييُ حاوى هم نجس مي باشد، 2- ولى اگر الكل مستخلص نبوده بلكه از اجزاى طبيعى و اصلى چيزى باشد نه افزوده و اضافى ؛ و مقدار آن هم بقدرى ناچيز است كه مصرف آن شييُ حاوى مستى آور نيست، آنرا پاك مي داند، و در حقيقت از ابتدا حكم نجاست و ممنوعيت مصرف؛ بر آنچه ذات غالب او مسكر است تعلق گرفته، پس آنرا نجس دانسته و مصرف مقدار كم او را هم (كه مسكر نيست) حرام فرموده است، اما آن چيزى را كه شامل جزئي است كه اگر استخلاص شود مسكر مي شود، ولى بقدرى نيست كه مصرف كليت آن چيز مسكر باشد، پس چون آن مسكر نيست پاك است. [شمارة ثبت: (548) منبع: المسائل المغربية]

[مراقبت]

سؤال: با توجه به اينكه نجاست مسكر داير مدار اسكار اوست، پس در صورت زوال مسكر آيا خود به خود ظرف آن هم پاك مي شود؟ آيا تطهير ظرف لازم مي باشد؟ اگر چيزى مانند نان خاصيت اسكار داشت ولى به علتى خاصيت اسكار از آن زايل شد؛ آيا اين نان پس از فقدان حالت اسكار حكم متنجس را دارد؟ يا در اين صورت پاك است؟ اگر پاك است و حكم متنجس را ندارد پس چرا در فرض قبلى ظرف را بايد تطهير كرد؟

جواب:
1- هر چند نجاست مذكور در گرو اسكار است و بازوال خاصيت اسكار حكم نجاست هم مرتفع مي شود، ولى در خصوص ظرف در نص شريف وارد است كه: اگر مسكر درون آن با كم شدن دو سوم يا تبديل به سركه شدن؛ خاصيت اسكار را از دست داد، پس در هر دو صورت ظرف هم بخودي خود پاك مي شود، ولى اكر مسكر درون ظرف به سبب تابش آفتاب خشك شد يا بخاطر وارونه شدن ظرف از بين رفت؛ پس در اين صورت ظرف بايد شسته و تطهير شود.
2- امّا نانى كه خاصيت اسكار داشته پس اگر اسكار آن ذاتا در آن حاصل شده؛ نه به علت اضافه كردن جزء مسكر خارجي، پس با زوال خاصيت اسكار؛ خود بخود پاك مي شود، ولى اكر خاصيت اسكار آن به سبب اضافه شدن مسكر به آن بوده، پس با زوال خاصيت اسكار حكم متنجس را دارد.
3- تفاوت حكم در ظرف دو فرض بخاطر ورود نص در باب هر كدام است و با وجود نص جاى اجراى قاعده نيست. [شمارة ثبت: (549) منبع: المسائل الغروية

[مراقبت]

سؤال: روشي در عطر سازى و تهيه اسانس يا روغن طبيعى گل؛ از قديم در اروپا متداول بوده و هنوز هم گاهى براى تهيه عطرهاى گران قيمت و سفارشي بكار برده مي شود و آن اينكه: در محفظه اى سربسته سطوح شيشه اى چند طبقه اى با فاصله قرار داده و هر دو طرف اين شيشه ها را آغشته به چربي خوك كرده و فاصله دو شيشه را گلها و شكوفه هاى معطر قرار مي دهند، و تا 24 ساعت همينطور باقي مانده، كه در اين فاصله عصاره خوشبوى گل تبخير و در چربي حل مي شود، پس از آن گلهاى سابق را برداشته و گلهاى تازه ديگرى بجاى آن مي گذارند، و اينقدر تبديل گلها تكرار شده تا چربي خوك كاملا از روغن و عصاره گلها اشباع شود، سپس چربي مزبور را جمع آورى كرده؛ كه يا به همين صورت خام به عنوان روغن معطر گل مصرف مي شود، و يا اينكه طي مرحله ديگرى با بكار بردن الكل؛ چربي خوك جداسازى شده و مواد و روغن معطر استخراج مي گردد. حكم نجاست يا طهارت محصول معطر مزبور و نيز استفاده يا خريد و فروش آن چگونه است؟

جواب: تا زمانى كه چربي خوك كاملا و بطور قطع زايل نشده حكمش در طهارت و تجارت به حكم خوك بوده، و در صورت ازاله قطعيه آن؛ به حكم متنجس به ملاقات خوك و شراب بوده؛ كه خريد و فروش آن مانعى ندارد؛ و استفاده از آن در اماكن و موارد غير محترمه بلا اشكال است، البته مؤمن ملتزم؛ مطلقا از آن اجتناب مي نمايد. [شمارة ثبت: (530) منبع: المسائل الأندلسية]

[مراقبت]

سؤال: روشي كه امروزه در اروپا براى استخراج اسانس يا روغن طبيعى گلها و ساختن عطرهاى گرانبها بكار برده مي شود؛ و بيشتر شايع است اينكه: گلها را در يكى از حلاّلهاى فرّار (مانند: اِتِر، هگزان، تولوئن، متانول، اتانول) يا گازهايى كه تحت فشار مايع مي شوند (مانند: بوتان، دي اكسيد كربن) قرار داده تا مواد معطره گلها در حلاّل حل شده و سپس عطر محتوى اين حلاّل را از طريق تبخير استخراج مي كنند. لطفا بيان فرماييد كه حكم اين محصولات معطره از نظر طهارت و نجاست يا استفاده و خريد و فروش آن چگونه است؟

جواب: تنها اگر توسط موادّى كه مسكر است (مانند الكل اتانول) تهيه شود حكم متنجس را داشته، ولى خريد و فروش آن بلا اشكال است، و فقط براى عبادت؛ استفاده مباشر از آن در لباس و بدن صحيح نيست، و الاّ استفاده غير مباشر (به معنى خوشبو كردن قطعه پنبه يا تكه پارچه يا كاغذ با آن و همراه داشتن آن) در عبادت هم اشكالى ندارد، و كاربرد آن در غير عبادت مطلقا بلا اشكال است. امّا اگر توسط موادى غير مسكر استخراج و تهيه شود، پس مطلقا پاك بوده و استعمال و خريد وفروش آن نيز مطلقا بلا مانع است. [شمارة ثبت: (531) منبع: المسائل الأندلسية]

[مراقبت]

سؤال: آيا الكل صنعتى كه در انواع ادكلن‏ها و عطرها و برخي رنگها و داروها و غيره، بكار مى رود، پاك است يا خير؟

جواب: بنا به نظر متخصصين؛ و حصول علم و وثوق از نظر ايشان؛ الكلها اقسامى دارند: بعضي مسكر و بعضي مهلك و غير اينها، آنچه در داروها و عطر و ادكلنها و لوازم آرايشي و بعضي از نوشيدنى ها بعنوان حلاّل و غير آن بكار مى رود؛ از قسم الكل مسكر مى باشد، و آنچه در ساخت بعضى رنگها بكار مى رود اگر به نحوى سمّى بوده كه قبل از اسكار مهلك بوده، ولذا اسكار آن معلوم نمى باشد، و يك قسم كه به اصطلاح علم شيمي، الكل محسوب مى شود؛ و بعض اجزاي مواد قندي و حتى ميوه ها را تشكيل مى دهد، قسم اوّل پاك نبوده و قسم دوّم محكوم به طهارت، و قسم سوّم بحالت ضمنيت ماده اصلى آن، نيز پاك مى باشد؛ مگر اينكه جداگانه استخراج و نتيجه اسكار از مصرف منتوج آن حاصل شود كه نجس مى باشد.[شمارة ثبت: (232) منبع: المسائل الحائريّة]